A nosa intervención plástico-poética para o tendal dos poemas fíxose arredor da poesía “O meu peto” de Ana Mª Fernández, recollido no libro Versos da tarde laranxa (2016) publicado en Galaxia.
A condición para a escolma poética dos tendais é que estes fixeran referencia á natureza, á auga e aos camiños, neste caso cumpríase e o soporte non podía ser outro ca unha bata de mestra chea de petos.
Velaquí o resultado e proceso de elaboración.
Promovido polo Servizo de Dinamización Lingüística de Ames, nestes días pódense ver polo concello tendais con poemas escritos en galego. Dende hai uns anos, con motivo do mes das Letras Galegas todos os centros educativos colaboran nalgunha intervención conxunta que serva para pór a poesía ao alcance de toda a cidadanía así noutras edicións sementáronse poemas polas vilas e aldeas.
Nesta ocasión, nesta terra de ríos (Tambre e Sar) e camiños (o Camiño de Santiago e o de Fisterra), quixéronse aproveitar os paseos fluviais, regatos, fontes e lavadoiros para tender poemas ao modo no que xa se facía desde o medievo en España e Portugal coa chamada literatura de cordel.
Onte, primeiro día desa acción poética, había unha chea de expectación arredor dos tendais, familias acompañando aos seus fillos e fillas para ver a peza de roupa que tenderan por cada unidade dos centros educativos de Ames. Alí permanecerán ata finais do mes de xuño, permitindo que quen queira poida deleitarse coa lectura e coas realizacións plásticas dos nenos e nenas.
Os nosos parabéns, iniciativas coma “Entre ríos e camiños, poemas no tendal” colocan a cultura ao alcance de todo o mundo e mostran o que dende as escolas se fai por ela.
Tendais de poemas no Paseo fluvial de Bertamiráns do CEIP A Maía e do CEIP Agro do Muíño.
Tendais de poemas no Milladoiro da EEI Milladoiro espertando a curiosidade dos peregrinos na súa última etapa do Camiño a Santiago de Compostela.
Temos tendencia a recorrer sempre aos mesmos fragmentos de música clásica, así agradecemos tanto a descuberta destes tres libros da editorial Océano travesía. En cada un deles unha selección de 20 escollidas pezas recollidas nun CD que acompaña a uns magníficos libros, nos que se dá unha información tanto sobre o autor como sobre a obra así como dos aspectos a atender nese corte grazas a unha guía de audio. Compleméntase coas suxestivas ilustracións de Claudia Legnazzi. O libro contén ao final un glosario de términos musicais, unha listaxe cos créditos dos audios e un cadro cronolóxico dos compositores e períodos musicais que se percorren no libro.
Tres libros-disco singulares, ricos e necesarios.
Introducción a la música de concierto: Seres fantásticos
Desde los tiempos más remotos, gnomos, hadas, brujas, duendes, elfos y otros personajes fantásticos han provocado admiración, temor o simpatía, tanto en niños como adultos, y nos han ayudado a explicar los misterios insondables de nuestra existencia. Sus presencias y poderes sobrenaturales han inspirado también a músicos de todas las tradiciones. Este libro ilustrado con CD recoge una muestra de esas creaciones.
Introducción a la música de concierto: El agua
Los ríos, los lagos, los océanos y las fuentes han servido de inspiración a infinidad de compositores a lo largo de la historia. El agua ha permitido a numerosos músicos crear obras centradas en el tema de este líquido vital. Son composiciones que nos invitan a soñar y a imaginar este elemento mediante recursos sonoros. Su transparencia, el sonido que hace al correr, las tonalidades que adquiere el mar… estos y otros aspectos han sido traducidos a hermosos sonidos que, desde el barroco hasta nuestros días ha traído hasta nosotros piezas memorables. Este libro –tercer volumen de la serie Introducción a la Música de Concierto– constituye otra extraordinaria invitación para acercar a los pequeños a lo mejor de la música universal.
Introducción a la música de concierto: Las aves
Los seres humanos siempre han admirado y envidiado el vuelo y el canto de las aves. Tal vez por eso, desde tiempos muy remotos, músicos de las más diversas culturas han tratado de imitarlas o evocarlas con su propia voz o con otros instrumentos musicales. Este libro presenta 20 obras musicales desde el siglo XVI al siglo XX. Contiene textos explicativos y un cd de las composiciones ejecutadas por grandes intérpretes. Se trata pues de una magnífica introducción la música.
Neste vídeo pódese ver unha entrevista a Ana Gerhard, escritora e responsable da selección musical.
Nunha actividade da biblioteca escolar do centro encomendáronnos representar plasticamente un fragmento dun poema de Gabriela Mistral:
“Doña Primavera de aliento fecundo
se ríe de todas las penas del mundo”.
Durante uns días estivemos a pensar como facelo, reflexionando sobre o que quería dicir “aliento fecundo”, como podía rirse de todas as penas do mundo e, en definitiva, sobre como sería Doña Primavera.
Comezamos polo máis doado, como sería a risa da primavera; tivémolo claro: tiña que ser en gha, gha gha, xa que mudando a vogal parecía ter outros matices. A pregunta que nos asaltou de inmediato -vendo a diferenza de escribilo en galego ou en español, foi si riría igual noutros lugares do mundo. Debemos apuntar que gustamos moito de traballar con onomatopeias, escribirlas, e mesmo ilustrarlas. Hai un gran número de páxinas en internet que nos facilitan a escrita da risa en distintos idiomas, sendo algunhas moi curiosas. Estaban tan interesados que quixeron elaborar una listaxe para poder compartila coas súas familias. Así estivemos xogando coas risas de dona Primavera.
A montaxe final foi moi sinxela. Eliximos as cores que enchen a paisaxe que vemos a través do ventanal. Usando ceras acuarelables preparamos unha base con esas cores. sobos colores. Sobre o lenzo escribimos o poema e finalmente engadimos uns bocadillos coas risas da primavera en idiomas.
Tan só nos quedaba a dúbida de esa xente doutros países ría coma nós ou ría reproducindo os sons da escrita.
Un pequeno traballo de investigación, de vocabulario, de lingua, de escrita, de participación das familias, de representación plástica e de consenso que nos mantivo interesados ao longo duns días.
Continuando na liña iniciada o curso pasado, cada vez que un alumno ou alumna está de aniversario celebrámolo, dun xeito diferente ao convencional, cunha elaboración plástica sobre unha páxina do xornal dese día na que seleccionaron unha nova que lles gustou.
Tralo éxito das creacións do ano anterior, que deran lugar á exposición “50 anos en 9 meses”, na reunión inicial coas familias do alumnado, facilitámoslle unha folla informativa na que se lles explicaba o modo de realización e a súa participación nesta data tan significativa na vida dos seus fillos e fillas. Aceptaron de moi bo grado e así o vimos desenvolvendo dende o comezo de curso, primeiro cos que aínda faltaban por cumprir os catro anos e agora xa cos de comezo de ano que fan cinco.
Consta de dúas partes que expoñeremos de seguido nesta entrada do blog e noutra titulada “Singularizándonos no grupo”.
Cómpre recordar que na aula temos carteis por cada mes do ano ilustradas coas fotografías dos nenos/as que naceron neles. Así imos levando a conta dos meses que faltan e dos que veñen por diante.
No día no que un neno ou nena está de aniversario, a mestra encárgase de mercar un xornal (cada vez diferente), e dedicamos un bo tempo a ler as novas que máis chaman a nosa atención, especialmente a do homenaxeado. Aquí son determinantes os gustos persoais, as fotografías das que se acompañen ou o impacto que teña esa nova nas súas vidas (ben porque a escoitaron na televisión, porque se fala dela nas casas ou porque os vincula con algo coñecido). Adoitamos ir marcando as que más lle gustan e logo finalmente elixe. Lémola con detemento, falamos sobre ela (a veces ata pode dar pé a desenvolver un pequeno traballo), e fixámonos especialmente na data que figura en cada una das páxinas. Recalcamos que o día no que el ou ela fixeron catro ou cinco anos, aconteceu iso.
Logo, para deixar unha presenza, tal e como gustamos, empregando dúas cores (unha condición que tamén impuxéramos o pasado curso), escriben o seu nome e mailo número de anos que cumpre. Aquí xogamos moito con distintas grafías para que vexan que hai variadas formas de escribir unha mesma letra ou número, procurando non ocultar a data e a nova pola que escolleu esa páxina. Unha vez seca, pasa para un cadro de cristal que lle temos reservado desde comezo de curso no que figura a súa fotografía e o texto: “Reservado para …, –/–/2017”.
Pola súa parte ás familias, pedímoslle que busquen na rede novas que sucederon no día no que naceu o seu fillo ou filla (hai páxinas web ou hemerotecas que o permiten). Temos que salientar e agradecer a colaboración que nos están a dar, preparando carteis ou composicións con esa nova que lles gusta vincular ao nacemento do neno ou nena. En función do formato, envíannola por correo electrónico ou en soporte físico, e na aula dedicámoslle un tempo a saber por que a elixiron. Unha vez coñecida tamén a gardaremos baixo a elaboración plástica realizada na clase.
En verdade dedicámoslle tempo, pero tampouco hai nada que nos impida facelo; parécenos ben interesantes as oportunidades que nos están xurdindo ao fío de cada celebración, a máis dese nexo que imos establecendo entre a vida dos pequenos e o que acontece no mundo no que viven. No xornal hai novas que nin nos van nin nos veñen, outras que lles gustan moito, páxinas que sempre atraen a súa atención (pasatempos, previsións meteorolóxicas, anuncios ou programación televisiva); en calquera caso e pouco a pouco imos sabendo como se organizan os xornais e a información que conteñen, como recollen contido tanto nos titulares, no corpo do texto, coma nas fotografías ou pés de foto. Paseniño, non é o noso obxectivo principal, iso irá calando ao longo das cando menos vinte e cinco lecturas de xornal que faremos.
Na aula coa celebración dun aniversario hai unha serie de rituais a realizar: ser o encargado nese día; tacharse da listaxe na que figura con 4 anos para anotarse na columna de 5; tomarlle a medida do pé agora con un ano máis (ver “As medras dos pés”); elixir o libro que quere que leamos ou a dramatización, canción ou baile a realizar. O día do aniversario ten que ser unha data moi especial para ese neno ou nena, algo para anhelar que chegue, algo para recordar, algo para devecer por que volva a suceder.
O importante para nós, saír dos sendeiros consumistas nos que se converten as celebracións e vinculalos coa realidade facéndoos abrirse un pouco do egocentrismo propio destas idades, e por suposto ir construíndo a súa historia, gardando recordos fermosos e deixando pegadas dos fitos importantes das súas vidas.
Aló polo outono xurdiunos o problema de representar plasticamente o vento. Foi trala lectura do poema “Ese vento” de Ana Mª Fernández, recollido no libro Versos da tarde laranxa publicado en Galaxia e dende aquela andabamos a darlle voltas. Buscamos inspiración na obra de artistas e ilustradores, pedimos axuda a outras persoas, pero non acababa de satisfacernos.
Ese vento/que fala en asubío./Ese vento/que ole a pel de esquío./Ese vento/que as follas ergue e deita./ Ese vento/que a xente trae dereita./Ese vento/que vén devagariño./Ese vento/que sopra no camiño./Ese vento que nace nas montañas./Ese vento/xa fala das castañas.
De onde vén o vento?, onde nace?, onde se agocha cando desaparece?, de que está feito?, estas e outras moitas preguntas xurdiron ao fío dos nosos debates, motivo polo que tivemos que buscar información, o que nos tivo ocupados por longo tempo. Ben é certo que logo sucedéronse outras actividades e deixamos o asunto a repousar un pouco, ata que agora á volta de vacacións, xa metidos de cheo no inverno, o vento era outra cousa ben diferente, tiña outra cor, outra temperatura e outro temperamento. Xa non nos acaricia, aguillóanos; xa non trae o recendo das castañas, só ule a frío; xa non é de cores cálidas, é dun branco borrallento; xa non xoga con nós, empúrranos. Con todo, o noso maior problema era representar o movemento dos seus refachos de vento, a súa friaxe e matices dentro do branco da néboa e da xeada.
Noutras entradas do blog temos amosado como gustamos de actividades como son o recordado, enrolado e pregado de papel, das que non é preciso abundar nas súas vantaxes canto a coordinación motriz, malia que nos últimos tempos foron moi deostadas na escola infantil. Froito de moitos deses traballos e con outros moitos elementos de refugallo fomos facendo a nosa interpretación do inverno, para máis tarde, cada neno e nena elaborar a súa propia, así como poñerlle un título.
Cando abrimos portas e xanelas, a corrente de aire crea ese efecto de movemento que tanto buscabamos, ás veces ata lle poñemos un ventilador e música de fondo (sons do vento na natureza) e daquela estamos totalmente satisfeitos. Con todo, é posible que aínda lle deamos outra volta.
Maneiras de representar o que sentimos, maneiras de sentir co que representamos.
Gustamos moito de contar coa axuda de persoas “expertas” na clase que poñen o seu coñecemento e habilidades ao servizo das nosas dúbidas ou problemas. Nesta ocasión recorremos á experiencia da amiga Amalia Costa Bouzas, unha artista plástica que, entre outras moitas temáticas, ten especial predilección por plasmar fondos mariños, pozas e reflexos na auga nas súas obras.
Ao longo deste outono, climatoloxicamente tan bondadoso, o noso alumnado e as súas familias aproveitaron para dar moitos paseos pola beira do mar, dos que sempre nos traían agasallos (cunchas, anacos de madeira, pedras e area) que queríamos ter presentes na aula para rememorar eses momentos tan pracenteiros para eles, así, pedíranme que fixera un cadro con eles. Realizamos unha presentación que tiñamos nun recuncho da aula xunto con outras coleccións de cunhas, pero non acababa de ser totalmente do seu agrado xa que logo, dicían non lles recordaba o mar, nin ulía a mar…, o que nos pedían era todo un reto.
Velaquí un dos nosos problemas aos que había que buscarlle solución. Emporiso solicitamos a colaboración de Amalia. Chegou chea de recursos: fotografías de pozas mariñas que lle serven de inspiración, cunchas, anacos de madeira e de cristal pulidos polo mar, algas, corais e pedras.
Tras mostrarlle todo isto e conversar sobre o obxectivo que pretendían púxose mans á obra: cun taboleiro de madeira e pigmentos díxolles que recrearía un fondo mariño. A sorpresa veu cando como utensilio para pintar sacou un secador de pelo. Non daban creto ao que vían, ía pintar cun secador, isto superaba todas as nosas anteriores extravagancias.
En verdade, tras todo un proceso no que foi acomodando a pintura co efecto do vento, o resultado é espectacular polos efectos creados así como polas texturas que foi deixando que mesmo semellan a auga en movemento sobre a area.
Tralo secado, non quedou máis que engadir os elementos.
Agora si están satisfeitos do resultado, isto si que lles recorda unha desas pozas nas que eles adoitan xogar nos días de praia. Nós tamén o estamos por todo o rico proceso que nos conduciu a este resultado froito de moito debate e de moito pensar para resolver un problema.
Continuación de “A pel das árbores”.
Buscando imaxes da cortiza das árbores demos co web de Cédric Pollet, un fotógrafo botánico e arquitecto paisaxista que percorre o mundo fotografando a pel das árbores; ten publicado libros e realizado exposicións con esas espectaculares fotografías así como imparte obradoiros para escolares nos que lles explica curiosidades sobre as árbores. Da súa galería, organizada pola cor da cortiza (branca, vermella, rosa, amarelo, verde ou azul), observamos moitas fotografías, das que o noso alumnado opinaba que eran pintadas. Logo amosámoslle outras do eucalipto arcoiris e como non o coñecían insistían en que eran pintados con pintura ou con reflexos do sol, polo que tivemos que botar man de árbores que foran pintadas, como no emblemático Bosque de Oma ou no Ecoespazo O Rexo de Agustín Ibarrola, daquela quedaron engaiolados e preguntáronnos por que non pintábamos nós as árbores.
Tivemos que buscar unha alternativa e acordamos que pintaríamos a pel das árbores tal e como gustaramos e logo pendurariámolas coma se fose un bosque. Velaquí o resultado deste traballo plástico sobre un soporte diferente que produce sensacións visuais, efectos de movemento, olores, ao tempo que desenvolve a sensibilidade artística e estética.
Sempre insistimos na idea de que as saídas escolares non poden quedar reducidas ao mero momento da súa realización; pola contra precisan tanto da preparación previa como aínda máis da continuidade da mesma. Cando visitamos un lugar e coñecemos a persoas que nos fan partícipes do seus proxectos e das súas arelas é coma si nos prendéramos cun fío invisible que de cando en vez tensamos para saber os uns dos outros, máxime si se trata dunha experiencia como foi a visita que realizamos no mes de setembro ao Pazo do Sol e da Lúa que tan fonda pegada deixou no noso alumnado que dende aquela aproveitan fins de semana e festivos para volver coas súas familias para amosárllelos sendeiros da beira do río e a árbore do amor plantada no Xardín do Recordo.
Xa no mesmo día da nosa visita ao Pazo do Faramello, convidáramos aos nosos anfitrións a que nos viñeran ver na nosa escola e quedaramos emprazados para cando lle caeran as follas á árbore plantada. E así foi como a finais do mes de outubro os recibimos coma se xa fosen parte da historia de vida destes pequenos.
Cómpre dicir que tiñamos ben preparada a recepción e acollida de Asun, Esther e Gonzalo; ao igual ca fixeron eles, nós tamén sabiamos o que queríamos ensinarlles e tiñamos distribuídas as responsabilidades de cadaquén nesa visita. E isto non é banal, certo é que a espontaneidade e a improvisación infantil poden salvar calquera situación, pero iso non quita que haxa que seleccionar, organizar e planear a maneira de facelo, sobre todo para que os nenos/as se decaten de como hai que tomar decisións e priorizar uns aspectos sobre outros, xa que logo non podiamos amosar todo un centro e os nosos tesouros nun breve período de tempo.
Ao remate da visita ás instalacións pasaron por cada unha das aulas dos grupos de 4 anos. Na nosa estaba prevista a entrega dun cadro a Asun, tamén mestra e nai dunha das vítimas do accidente de Angrois en memoria das que se erixiu o Xardín do Recordo.
Tamén esperábamos a que nos fixeran entrega das follas do cercis, coas que crearíamos unha intervención plástica para quedar na aula a modo de lembranza e de fito experiencial ata que na primavera se volva a cubrir de follas e flores. Con tal motivo, falaramos moito sobre o simbolismo desta árbore e de porque se lle chama “árbore do amor”; o manto de flores rosadas coas que se enche na primavera e a forma de corazón das follas son razóns dabondo pero, neste caso, aínda máis por tratarse da especie elixida para representar o amor das familias polos seus seres queridos.
Afondando máis niso, pedímoslle a cada neno e nena que nos dixeran unha palabra que asociaran ao amor, así anotamos vinte e cinco ideas persoais e diferentes ás que lle sumamos algunha más por cada un dos nosos convidados. Cunha escrita enlazada fomos plasmando nun papel o nome de cada neno/a e a súa definición, trazando ao tempo a forma dunha árbore, a nosa particular árbore do amor. Por grupos completamos con ceras acuarelables a sinxela composición que quedou lista á espera das follas que nos entregarían os nosos convidados.
De agora en diante acordamos que ao longo do inverno nos enviarían fotografías do estado do Xardín do Recordo e das súas árbores. Para cando volva a primavera xa temos pensadas varias posibilidades para seguir andando nesta colaboración tan enriquecedora para todos nós.
Aprender a dar, a recibir, a agradecer, a gardar recordos fermosos, a conservar as amizades e a non perder de vista aquilo no que nos implicamos son sempre constantes no noso traballo educativo, pois pensamos que poucas cousas pode haber máis importantes na formación dunha persoa.
Nun día no que xa se notaba unha clara diferenza coa estación que vimos de deixar, hoxe estreamos o outono cunha saída escolar ao Pazo do Faramello.
Ver ao noso alumnado comendo uvas da parra, recollendo castañas, escoitando o cantareiro río Tinto ao tempo que camiñaba pisando follas secas pola lendaria senda da Traslatio Xacobea flanqueada por árbores centenarias, poida que sexa deses recordos que todos gardamos na caixa do ben feito. Certamente foi un deses días cos que nos agasalla a vida nos que todo parece estar ben.
Chegar alí foi froito desas casualidades que ás veces se dan, coas que nos deixamos ir e das que logo dicimos que sorte tivemos. En verdade temos que recoñecer que nunca alí foramos malia que sempre acariñabamos esa posibilidade pola conexión literaria que lle sabiamos ao Pazo e polas fermosas fotografías que lle viamos en Facebook ao longo de todo o ciclo do ano, pero por unhas ou por outras nunca chegaramos ir.
No comezo deste curso, cando andabamos programando as actividades a desenvolver no nivel relacionadas cun proxecto sobre unha horta froiteira, apuntamos posibles saídas que o complementaran enriquecendo a bagaxe experiencial do noso alumnado, entre outras ao Pazo do Faramello. Así foi como contactamos co seu dono, quen, xa nese mesmo día, nos convidou a coñecelo. Como nos queda moi preto alá fomos, e cando volvemos sentíamos vergonza por non ter estado nunca alí gardando tanta historia de Galicia e tanta lección de natureza entre os seus muros. Pero aínda nos agardaba outra sorpresa, en terreos de libre acceso do Pazo, o seu dono, Gonzalo Rivero de Aguilar, creou o Xardín do Recordo, un memorial ás vítimas do accidente de Angrois, plantando unha árbore por cada un dos falecidos. Coa intención de seguir embelecendo este espazo para a memoria, díxonos que o único que lle pedía aos grupos de escolares era unha achega para mercar máis árbores e deste xeito manter vivo un espazo que nacera dunha desgraza pero que, agora coa colaboración de todos, podíase converter nun lugar fermoso para o esparexemento da xente.
É doado supoñer que saímos de alí, ilusionadas coa idea de levar aos nosos pequenos a coñecer o Pazo e de contribuír cunha árbore ao Xardín do Recordo. Dende aquela fomos perfilando o que queríamos facer -pois permiten adaptar a visita aos intereses dos grupos de alumnado-, e hoxe, malia todas as nosas conversas, decidimos que o mellor para os pequenos sería andar polo monte escoitando os paxaros, descubrindo cogomelos, recollendo castañas, ulindo o recendo fresco do outono, mirando as reviravoltas do río e cruzando de pontella en pontella sen présas e sen demasiadas consignas. Gozar sen máis, poida que aí radique o éxito da visita.
Para remate da xornada, merenda na campa en forma de lúa do Xardín do Recordo e plantación dun magnífico exemplar de Cercis siliquastrum, tamén chamada a árbore do amor pola forma de corazón das súas follas.
Por ser a primeira vez que acollían a un grupo tan numeroso de nenos tan pequenos, acompañáronos unha técnico experta en reforestación de bosques con especies autóctonas e unha coñecedora dos cogomelos. Mención aparte merece o acompañamento agarimoso e discreto dunha parella, pai e nai dunha moza vítima do accidente do Alvia, xente que aínda na súa dor sen consolo apoian a Gonzalo na labor de seguir adiante co Xardín do Recordo, porque agora serán fermosas árbores as que lle lembrarán aos seus seres queridos.
Para nós, estes días previos foron de preparativos para a visita aproveitando todo o que hai na rede para saber do que íamos ver no Pazo. Desde que entramos no web os nenos viron un dos sinais do Faramello, o Sol e a Lúa, seica tomados das orixes do seu fundador, e dende aquela xa deron en chamarlle o Pazo do Sol e da Lúa.
Cando xurdiu a cuestión de como manifestarlles agradecemento ao noso anfitrión e aos acompañantes, eles tivérono claro: un cadro e uns libros. O tema do cadro non puido ser outro ca unha árbore do amor a carón do río cun sol e cunha lúa. Houbo un serio debate na clase sobre si o cadro debería titularse “Xardín do Sol e da Lúa” ou “Xardín do Amor”, como nin votando lograbamos acalar aos que non quedaron contentos, tiramos polo medio e integramos os dous. Agora, tocaralle ao anfitrión vir buscalo á escola e amosarlle “a nosa casa” ao igual que el o fixo coa súa. Os libros tampouco admitiron dúbida “O home que plantaba árbores” de Jean Giono e “A árbore xenerosa” de Shel Silverstein.
“Xardín do Sol, da Lúa e do Amor”, xunto con “Yeats no Faramello” -un collage marabilloso creado pola especialista de inglés cos nenos e nenas da escola-, darán inicio a unha nova colección de arte no Pazo do Faramello.
Desde aquí non podemos máis ca instarvos a todos e todas á visita, e como non, agradecer o cariño, profesionalidade e atención que se lle dispensou hoxe ao noso alumnado no Pazo do Sol e da Lúa. Para eles que traballan coa arela de incidir na formación ecoloxista e medioambiental dos máis novos, dedicámoslle esta cita de R.L Stevenson:
“Non xulgues o día polos froitos que recolles senón polas sementes que plantaches.”
Cada vez que comezamos cun novo grupo de alumnado, na reunión inicial coas familias, xa lles anticipamos que, na aula, celebraremos os aniversarios dun modo diferente ao habitual. A razón que lles expoñemos é que nin os mesmos nenos saben cantas veces os festexan –cando menos tres ou catro: coa familia (no día), cos e coas amigas (na fin de semana), no comedor escolar (a finais de mes), cos avós (no domingo)…-; así que na escola hai que tratar de fuxir de celebracións na mesma liña consumista, facendo nese día algo que os faga sentir especiais e que sexa para recordar. Ao tempo, hai que intentar que os aniversarios sumen as medras de todos e de todas.
Neste curso, adaptamos unha idea que vimos na rede en Jugaryjugar, de entre as moitas e moi interesantes que propoñían. Ao inicio, pedímoslle a cada neno e nena un lenzo de pequeno tamaño, pendurámolos na parede e sobre cada un deles puxemos unha nota na que hai a fotografía de cada neno e o texto: “Reservado para…, e a data o aniversario”. Cando chega o día, descolgamos o lenzo (que forma parte do conxunto de todos os do alumnado, profesorado e persoal que ten relación co grupo), e nese momento, o/a homenaxeado/a, píntao ao seu gusto. Dado que se trata de nenos de 3 anos, puxemos como condición que só empregarían dúas cores, as súas favoritas, e que empregarían os utensilios e técnicas que prefiran (chorreando, salpicando, cos dedos, rolos, brochas, esponxas, pinceis…).
O conxunto de lenzos acompáñase dun panel feito coas fotografías dos nenos e das nenas segundo os meses de nacemento e cun almanaque; así ninguén se despista e levan a conta do que falta para o seu aniversario.
O día que hai celebración, repetimos un ritual, no que se traslada o nome do neno ou nena para a columna que corresponde (3, 4, 5 ou 6 anos), e táchase na que estaba ata o momento; de seguido descólgase o lenzo, elixe cores e utensilios, e rodeado/a dos compañeiros, pinta o seu cadro; explícalle aos demais o que representa, e de novo, vólvese a colgar no seu sitio. A continuación, observamos como vai cambiando pouco a pouco esa obra colectiva que pecharemos a final de curso para expoñer a todo o centro.
Ceos, mares, campos de flores e noites estreladas, integrarán esa intervención artística, tan persoal ao tempo que tan de grupo.
Ás veces, e sen contalo, atopamos un tesouro nas librerías. Neste caso, trátase de “El paraguas” , un libro con música incluída, editado en Pastel de Luna, e grazas ao que descubrimos outros da mesma editorial.
.
É un libro inusual, dos que poñen o maxín en funcionamento, unha fermosura do que podemos botar man en infinidade de momentos e con moi diversos motivos: para deleitarnos, para inspirarnos, para crear, para profundar nas súas mensaxes implícitas, etc. É un libro sen idade, nin tema, así que calquera poderá empregalo para o que desexe: ler, inventar historias, dramatizar, evocar, representar plasticamente, falar do que nos diferenza e do que nos iguala…
“El paraguas”, é un álbum ilustrado sen ningún texto, a cada páxina que pasamos fai que creemos unha nova historia. Comeza coa imaxe dun paraugas amarelo na porta dunha casa nunha rúa calquera, ao que pouco a pouco se lle van unindo outros paraugas de distintas cores no percorrido que fan polos espazos coñecidos dunha vila calquera. É altamente suxestivo e mesmo sinestésico. Acompáñase dunha música de piano especialmente composta para el.
Segundo o ilustrador, Jae Soo Liu, “El paraguas”, ocorréuselle mentres vía desde unha xanela como chegaban os seus alumnos ao instituto nun día chuvioso, baixo os paraugas non había diferenzas, eran todos iguais. E iso é o que pretende contar o libro.
Dong Il Sheen, o compositor, di que o tema está composto só por tres notas Do-Re-Mi, con variacións para contar o que vai sucedendo cada páxina.
Aquí, pódese saber máis do álbum e escoitar un fragmento da música que evoca as gotas de choiva.
Ao longo destes tres anos mantivemos un xogo co noso alumnado no que lle dicíamos que a mestra tiña unha chaves máxicas coas que logramos abrirlle a cabeza, o corazón, os sentidos, a mirada ou o pensamento. Agora que se van con todo aberto, pregunteille se non me deixaban aquí as chaves para poder axudarlle a outros nenos e nenas a abrirse. Emporiso decidimos facer unha intervención artística que fose un recordo, unha metáfora dese noso xogo.
Nós, sempre dicimos que a arte é unha linguaxe que nos permite expresar ideas con outros recursos, os plásticos. É fundamental que comprendan que unha obra é unha forma de expresión, porén cando facemos traballo artístico, non se trata de copiar obras de autores máis ou menos senlleiros, senón que entendan que son outros modos de representar o mundo. Neste caso, pese a aparente sinxeleza do resultado, coidamos moito o proceso e todo ten un significado.
Unha vez acordamos que faríamos un cadro coas chaves que empregamos, redactaron unha nota para pedirlle ás familias que colaboraran con nós na achega de chaves que xa non utilizaran nas casas, explicándolle que era para a nosa última intervención artística. Así xuntamos cincuenta de todos os tamaños, modelos e formatos: hainas grandes, pequeniñas, chaves de armarios, de portas, de coches, tubulares, de dobre punto, de seguridade, de caixas, de portal…
Logo fomos decidindo que podía simbolizar cada unha delas: a chave coa que abrimos os segredos, os ollos, o oído, a bondade, a timidez, os sentimentos, a sensibilidade …, e por suposto unha chave persoal coa que se abriu cada un deles e delas. Sobre cada unha delas escribiuse a súa función.
No último día, trouxéronos unha desas chaves grandes e antigas (de hórreo ou muíño) e decidimos que esa sería a chave mestra que podía abrir todo.
Como soporte, tras dous intentos, decantámonos por un lenzo grande sobre o que cada un deles escribiu varias veces o seu nome con ceras acuarelables, de modo que unha vez aplicada a auga, cada cor de cada nome fusionouse cos outros creando unha paleta multicolor onde os nomes permanecen esvaídos por debaixo das cores. Como calquera pode imaxinar, isto non se lle ocorreu a eles, pero si se lles explicou a razón pola que se facía así. Todo responde a un motivo, é unha metáfora e así hai que facérllelo ver.
Feita a montaxe, búscase un título, decantándonos pola proposta dunha nena que escribe “As chaves máxicas abretodo”.
Agora que xa baleiramos a aula, recollemos todos os seus traballos, os carteis cos seus nomes, quedando todo de novo espido e en branco para volver a comezar con outros nenos e nenas, saben que ese cadro quedará comigo e que cada vez que o vexa recordarei como se foron abrindo estas vinte e cinco persoas, que cando chegaron á escola aínda tiñan moitas portas pechadas. Tan só foi preciso atopar a chave adecuada para lograr que cada un nos amosara o que tiña agochado dentro ou para que deixara entrar as boas calidades coas que agora van equipados.
Para nós, unha das mellores metáforas visuais que temos feito, unha das máis cheas de significado e de vida. Sen contar que ten un dobre sentido, mesmo unha afirmación e unha reivindicación da nosa función profesional: que ninguén dubide que as chaves están en infantil.
 |
| Chaves |
Para acceder ás intervencións artísticas finales doutros cursos:
2012-13: Water painting
2011-2012 Tall painting
2010-2011 Drip painting
2013-2014 Ice painting e Milladoiro 11_14
Continuando no noso intento para que entendan que son persoas únicas e irrepetibles, xa nos últimos días do curso, amosámoslle un xesto persoal que os diferenza de todas as demais persoas, a súa sinatura e a pegada dactilar.
En infantil, é unha conquista cando recoñecen o seu nome de entre os outros e cando son quen de escribilo. A estas alturas todos poden facelo, emporiso quixemos ir un pouco máis alá e falarlle das sinaturas, o que non lles é descoñecido, porque teñen visto en moitas ocasións persoas asinando un documento ou en soportes do máis inverosímiles no caso dos autógrafos dos seus deportistas ou artistas favoritos. Pero ata o de agora a eles nunca se lle pedira que asinaran.
Emporiso, en primeiro lugar buscamos na clase documentos asinados: comunicacións do centro, notas dos seus pais/nais, dedicatorias en libros, cadros …, e preguntámonos a razón que os levou a asinalos. Buscamos información e imaxes na rede e vimos moitos tipos de sinatura: lexibles, non lexibles, con rúbrica ou sen ela, con símbolos, etc. Eu ensineille como asino en función de se é algo moi importante ou se é algo máis informal. Logo preguntámoslle como asinaban os seus pais; con tal motivo enviamos una nota ás casas pedíndolle aos membros da familia que lle amosasen a súa sinatura. Ao tempo íamos dicíndolle que a sinatura é algo que nos individualiza e nos distingue dos demais, anticipándolle que de agora en diante haberá ocasións nas que lle pidan que estampen a súa -como para o DNI ou no cole de primaria-, de modo que era interesante que fosen pensando niso e facendo prácticas ata acadar unha que sempre sexa o máis parecida (isto ben sabemos que é complicado para eles, o que non é óbice que para que non llo expliquemos).
Ao tempo, tamén lle fomos falando doutra forma de asinar, a pegada dactilar, dos seus usos e da razón do seu emprego, de como se pode identificar unha persoa polas liñas que traza a pel nos seus dedos.
Aproveitando que tiñamos un soporte sobrante -dos dous que preparamos para as chaves-, decidimos deixar outra obra recordo do paso polo centro de un grupo composto por vinte e cinco persoas únicas e diferentes, coas súas sinaturas e pegadas dactilares.
Na nosa liña, sempre apostando polos pequenos xestos que nos axudan a recoñer a nosa individualidade sumado ao valor de ser parte dun grupo.
“Coas sobras fanse as festas” é un dito moi galego, especialmente referido á cociña, que nos vén a falar de que non se debe tirar nada, que todo se pode aproveitar e, con enxeño e creatividade, lograr creacións tanto máis ricas cás iniciais. Nós é algo que tentamos transmitirlle ao noso alumnado, coma unha das aprendizaxes máis importantes da etapa. Podemos incardinalo en consumo responsable, en sostibilidade, en creatividade ou no queiramos, do que se trata é de que comprendan que hai que explorar e esgotar todos os posibles usos dun material antes de desbotalo.
Agora, xa de cara ao remate de curso, andamos facendo limpeza e orde do material de clase. Así atopamos unha grande cantidade de anacos de ceras brandas que por pequenas xa non resultan cómodas para pintar. Entón decidimos darlle dous usos, así resultou “Ceras fundidas” e “Lenzos ao forno”, que podedes ver con máis detalle no blog de aula de 4 anos.
En Ceras fundidas, cadaquén fixo as combinacións que quixo para lograr esas cores que non hai nas caixas de ceras: un azul mar ou de ceo anubrado, un verde monte de toxos, ese vermello imposible, ou esa “cor carne/pel de verdade”, mesmo para peles escuras. Colocadas en moldes de silicona, metéronse por un breve tempo no forno, e logo deixáronse arrefriar no frigorífico ata o día seguinte. Agora darémoslle uso nos grandes murais ou carteis.
En lenzos ao forno, tratouse de colocar os anacos de cera sobre un lenzo que se introduciu no forno ata que comezaron a fundir, daquela, ou ben se lle deixou derreter ou se moveu para lograr outros efectos de movemento.
Cos de 5 anos seguimos outro procecemento: derretemos ao sol sobre o lenzo virutas de ceras das tonalidades dos ramos de flores cos que nos agasallan para así intentar plasmar todo ese abano de cores que nos brinda natureza e que é imposible pintar cunha única cor.
O pasado verán, unha amiga que ben nos quer (a nós e a InnovArte) trouxonos como agasallo do Museo Magritte de Bruxelas, unha publicación inspiradora “Imagine dans les nuages” de Cécile Gabriel en Mila éditions; un libro de imaxes de ceos con nubes, que se prestan a deixar voar a imaxinación.
Desde aquela estivemos dándolle voltas ao que poderíamos facer coas nubes. Vimos ducias de actividades plásticas, pero finalmente acabamos decantándonos pola opción máis sinxela: deitarnos na herba e tan só mirar as nubes. Isto tamén merece unha reflexión, porque as mestras parece que lle temos que buscar o lado didáctico-productivo a todo o que facemos: se lemos un conto hai que facer un debuxo ou un resumo, se imos a unha visita hai que facer unha redacción …, de tal modo que acabamos pervertendo e confundindo obxectivos tan elevados, líricos e artísticos como poden ser gozar escoitando as olas do mar ou os paxaros, mirando o ceo ou ulindo unha paisaxe. O básico, o elemental, o sinxelo, sen máis adobíos, ben feito como unha actividade pracenteira, pode producir tantos máis beneficios -á persoa e á creatividade- ca calquera outra actividade moito máis historiada.
A nosa amiga, tamén nos facilitou información sobre Asociación ibérica de observadores de nubes que casualmente se xuntaron no mes de setembro en Sarria (Lugo) co ánimo de compartir os seus coñecementos sobre as nubes, como atopalas, fotografalas ou observalas. Non sabíamos da existencia desta sociedade, pero pareceunos ben interesante.
Tamén paga a pena entrar no web de The cloud apreciation society e botarlle unha ollada ás súas galerías de imaxes de nubes clasificadas por tipoloxías, polas cousas ás que semellan, as súas favoritas, etc. Tamén teñen o apartado “As nubes na arte” na que podemos ver obras plásticas nas que as nubes teñen un especial protagonismo, o de “Vídeos de nubes”, con gravacións espectaculares, e o de “Nubes na poesía”, cunha boa escolma, malia que toda ela en inglés.
Certamente a admiración das nubes podería dar lugar a un gran número de actividades que de seguro se lle están a ocorrer a quen nos está lendo, agora ben, poida que nesta recta final de curso, co adianto da calor do verán, o mellor que podemos facer polo noso alumnado e ensinarlles a recrearse coa beleza que nos brinda de balde a natureza e na que moitas veces nin reparamos. Deitados cunha soa consigna, deben dicir “A min paréceme …”, evitando a visións únicas, xa que logo, en algo tan subxectivo como é a percepción non valen as afirmacións tallantes como “É un dragón” ou “Esa nube é un crocodilo”. Tan só iso: creatividade, serenidade e respecto, pouco máis lle pode pedir a unha sesión educativa.
A Organización de Estados Iberoamericanos (OEI), estableceu entre os obxectivos das Metas educativas 2021, a mellora da atención á infancia. Así e como un dos eixes para o seu cumprimento, encarga publicacións que aporten reflexións teóricas sobre diferentes temas da educación infantil, ao tempo que ofrezan modelos de boas prácticas.
Unha das últimas que puxeron a disposición a través do portal da OEI, foi “Arte, educación y primera infancia”, co convencemento do papel fundamental que ocupa a expresión artística e creativa nos primeiros anos. O texto está organizado en dúas partes: fundamentación teórica sobre o papel da(s) arte(s) (literatura infantil, a linguaxe corporal, musical, a formación estética, ou a educación artística); e diversas experiencias desenvolvidas nos países membros. Certamente é un luxo de publicación, con artigos de relevantes pedagogos e investigadores educativos como Mª Victoria Peralta, Javier Abad, Elizabeth Ivaldi, Lía Schenck, Salomon Azar e Judith Akoschky que tratan de aportar luz sobre o que é e o que non é educación artística (manualidades). Todos eles fan fincapé no xurdimento nos últimos tempos dunha didáctica seudoerudita que hai que desterrar:
“Estas reflexiones apuntan a promover en los docentes una reflexión sincera sobre estas prácticas instaladas en la educación de la primera infancia que confunden las actividades de educación artística con el entretenimiento, la copia o repetición de modelos de imágenes, diseños, músicas, movimientos, la producción de lo útil y lo bello, la selección de los niños y las niñas considerando sus aptitudes antes que sus intereses.”
Contido do libro:
Primera parte
Educación, arte y creatividad en las infancias del siglo XXI. Elizabeth Ivaldi
La literatura en la primera infancia. Lía Schenck
El sensible acto de mirar: la educación visual en la primera infancia. Salomón Azar
El lenguaje corporal: simbología de las acciones en los espacios de juego. Javier Abad Molina
El lenguaje musical. Judith Akoschky
Interculturalidad, primera infancia y educación artística. M. Victoria Peralta E.
Segunda parte
Educación infantil y arte: una trama que entreteje buenas prácticas pensada para niños pequeños. Patricia Sarlé
¿Qué hacen estos niños aquí? Los niños de los jardines de infantes en los Museos de Arte de Buenos Aires. Patricia Berdichevsky
Conjugando ética y estética: arte en y con la comunidad • Uruguay. Alicia Milán López
Experiencias de educación artística en la primera infancia: puntos de encuentro de distintos enfoques, Colombia. Juanita Eslava Mejía
Arte y educación en la primera infancia museo Artequin • Chile. Yennyferth Becerra
Sintiendo el arte en mi ser • México. Martha Gabriela Espinosa Pichardo
A criança como protagonista da aprendizagem teatral: uma experiência de criação na escola de Educação Infantil • Brasil. Ricardo Carvalho de Figueiredo
El arte y sus lenguajes en la educación de la primera infancia: la compañía infantil la Colmenita • Cuba. Carlos Alberto “Tin” Cremata
Como reflectir nunha pintura todas as cores da paisaxe primaveral, os cambiantes azuis do ceo, os milleiros de verdes dos montes, os amarelos dos toxos e das xestas que coma pingas salpican o verde, como pintar as etéreas flores rosáceas das espidas froiteiras que, cun refacho de vento, marchan voando coma pequenos papaventos …, como lograr plasmar nun cadro todo iso que ao lonxe parecen pequenas manchas de cor que se superpoñen, se mesturan e se resaltan?
O noso alumnado tentou facer unha representación da paisaxe que vemos a través dos ventanais, pero poida que polos materiais empregados –ceras, lapis de cor e rotuladores-, o resultado non os deixou moi satisfeitos, porque quedaba con cores moi planas, moi estáticas, non lograron plasmar toda a paleta de cromática que vían.
Así, ao día seguinte fixémoslle unha proposta, tentaríamos repetilo nun gran mural para logo expoñer nos corredores do centro ao igual que fixemos co verán e co outono 2014, así como co inverno 2015. En cada un deles empregáramos unha técnica distinta, e nesta ocasión quixemos facer unha intervención a medio camiño entre o artístico e o lúdico, de modo que lles dixemos que o pintaríamos cos pés e lanzando pintura, o que os deixou desconcertados e fascinados.
Cando chegaron pola mañá amosámoslle algunhas obras de pintores ligados ao movemento do puntillismo (divisionismo), e nese momento viron que iso era o que a eles lles gustaría plasmar: milleiros de cores que acaban dando forma a elementos que se integran na natureza. Pero xa de inmediato me dixeron que iso era moi difícil porque seica había que facelo coa punta dos dedos puntiño a puntiño, e nós tiñamos en mente o grande mural que acostumamos a preparar en cada cambio de estación para colgar no corredor; as dimensións son 200×180, tal e como amosamos aquí. Nese momento recordeilles que lles dixera que pintaríamos cos pés. Ante as súas observacións (mancharse, frío, non quedar forma de puntiños, etc.), engadín que non se descalzarían, daquela quedaron aínda máis desconcertados. Amoseille un rolo de plástico de burbullas e díxenlle que con iso lles faría unhas calzas coas que pintarían. Organizámonos por grupos, fixemos un esquema no encerado, dividimos zonas no mural (liña de terra-liña de ceo), “calzámonos”, collemos botes de témpera en cores básicos (verde, azul, amarelo, branco), estendemos o anaco de pano sobre o que pintaríamos (retallo de tela de cobertor branco moi groso e con relevo), e comezamos o chorreado de pintura para que a pisaran.
Comezamos polo ceo, que realizamos en tres grupos variando as cantidades de azuis e de branco, e logo con dous grupos fixemos o monte con verdes e amarelos. Rematamos con unhas porcións de témpera de purpurina para crear ese efecto da luz sobre as cousas. Estaban marabillados de como as súas pegadas creaban esas combinacións de cores e coa sensación que lles producía o plástico de burbullas.
Unha vez o puxemos vertical quedaron impresionados co efecto logrado, pensaron que xa podía quedar así, pero recordámoslle que aínda nos faltaban as árbores froiteiras coas súas flores voando polo ceo. Aí xurdiron moitos apuntamentos, habían quen suxería pintalas e poñer as flores de papel ou pintalas cun pincel. Retrucámoslle que iso non lograría o efecto “voador” que querían. Durante o recreo engadín unhas ramas de xesta que peguei ao tapiz con silicona, e á volta creamos tres tons diferentes que ían do branco roto ao rosa, como as flores das ameixeiras, das cerdeiras ou dos pexegueiros. Sobre elas chorreamos a pintura (dripping) con brochas grandes.
Agora quedamos absolutamente satisfeitos, tanto polo resultado coma polo proceso seguido, neste caso máis guiado ca noutras ocasións pero sempre suxerindo e incorporando as súas achegas.
Certamente, non é o noso obxectivo ensinarlle movementos pictóricos (ou perverter a idea pola que xurdiron) nin a copia de obras senlleiras, pero neste caso, consistiu en botar man da experiencia para solucionar “o noso problema”. E sobre todo, foi unha actividade divertida, diferente e enriquecedora.
O noso tapiz ficará pendurado ata que a inminente chegada do verán e os cambios da paisaxe nos pidan outra interpretación. Xa se verá.
 |
| Tapís da primavera |
Un alumno que pasou a fin de semana en Portugal, trouxo como agasallo para a clase o típico galo portugués que cambia de cor segundo a humidade ambiental, de modo que fai unha certeira previsión meteorolóxica a curto prazo.
Ningún dos seus compañeiros e o compañeiras coñecían este recordo tan típico do país veciño, presente en case todas as casas galegas, nin por suposto a lenda que deu lugar a este souvenir tan representativo de Portugal. Así cando abrimos o paquete quedaron un pouco estrañados. Vimos que traía as explicacións en catro idiomas (español, portugués, inglés, francés), e atraídos polo texto onde dicía que cambiaba a 9 cores, puxémonos a ler. Así soubemos da lenda do galego que facendo o Camiño de Santiago foi acusado falsamente, e en presenza do xuíz dixo que para confirmar a súa inocencia o galo que estaban comendo cantaría cando o foran axustizar.
Xa de inmediato decidimos comprobar se era certo que cambiaba de cor. Ao pouco de abrir a bolsa na que viña, as alas e a cola do galo pasaron dunha cor gris violácea ao azul intenso (que seica é a cor que adopta cando se espera calor), pero o ceo, o día e a nosa estación meteorolóxica dicían outra cousa. Matinaron sobre o asunto e chegaron á conclusión de que o galo tiña que estar fóra, pois dentro da aula sempre fai calor. Así, durante o recreo levámolo ao exterior e a cor pasou ao violeta (anuncio de choivas). Visto isto, concluíron que o galo tiña que estar fóra, ao igual que o sensor exterior da pequena estación meteorolóxica que temos na clase. Onte e hoxe andivemos todo o día co galo para dentro e para fóra, para comprobar se era certo que dentro se enganaba coa temperatura da calefacción. Xa vimos que si. Agora as previsións e a cor do galo coinciden, así o puidemos comprobar en varias verificacións que facemos ao longo do día e que rexistramos nunha táboa comparativa.
Tan só nos queda por saber a razón pola que cambia de cor.
Fixemos indagacións na rede e lemos que se debe a un baño de un produto que lle aplican nesas zonas ao galo. Con todo, quixemos facer partícipes ás familias, polo que lles enviamos unha consulta con tres preguntas: se tiñan algún galo de Portugal nas casas; si sabían por que cambiaba de cor, e se o galo acertaba coas previsións do tempo.
Descubriron que en moitas casas, dos avós especialmente, había algún elemento no que estaba representado este popular símbolo portugués (mandís, pousavasos, trapos de cociña, manteis, reloxos e figuras de cerámica), e que se fiaban totalmente da cor do galo. O que ninguén nos dixo é porque logra cambiar de cor.
Así foi como grazas a un agasallo, fixemos unha pequena investigación que nos mantivo a todos entusiasmados.
Como celebración do Día Mundial da Poesía, no centro no que traballa Isabel, optouse por botar a poesía á rúa. Enchéronse os muros e valados do CEIP A Maía con poemas escritos en carteis de lona fundida, coa intención de crear coma unha “zona poética” de grandes dimensións.
Hai que pensar que este colexio está nunha zona escolar (EEIM, CEIP, IES e pavillón polideportivo) moi concorrida, que ademais e un dos enlaces da autovía, porén é moi transitada, algo que se tivo en conta á hora de deseñar os carteis e de seleccionar os poemas, sendo breves e cunha gran tipografía para poder ser lidos polos transeúntes.
Agora, trala boa acollida que tivo a iniciativa entre as familias do alumnado, convidámolos a elaborar os seus carteis poéticos para sumarse á exposición na rúa. Isto manterase e irá medrando ata o mes das letras. Esperamos converter este recuncho da Maía nunha auténtica ZONA POÉTICA.
Mostra desta colaboración das familias:
Velaquí a nosa iniciativa deste ano para celebrar o Día Mundial da Poesía. Un curso máis tratamos de poñer as poesías ao alcance de toda a veciñanza. Sabemos que temos ao noso favor que todo o realizado polos pequenos/as conta, cando menos, cunha boa acollida. Así, desta vez, puxémonos en contacto coa Asociación de comerciantes de O Milladoiro e solicitamos a súa colaboración para cedernos un recuncho dos seus escaparates para expoñer poemas seleccionados, escritos e ilustrados polos nenos e nenas de cinco anos para deleitar aos seus veciños.
 |
| Poesía á rúa |
Preparamos unha carpeta con 3 ou 4 poemas por neno/a acompañados dunha folla informativa para as familias nas que se lle explica a iniciativa (tamén se fixo a través dos blogs de aula). Os pais e nais terán que acompañar aos seus fillos/as ás tendas e negocios locais (amigos, habituais ou de cercanía) para deixar alí os seus poemas.
Na cartolina na que van escritos os poemas, indícase tamén a que se debe esta iniciativa, así como un enderezo electrónico de contacto, para que quen guste da lectura da poesía en lugares non habituais, como agradecemento que nos envíe unha fotografía. Estamos á espera do que nos envíen.
Para nós, a máis do que podemos lograr canto ao noso alumnado, estamos logrando abrir a escola á comunidade; posibilitando que se coñeza o que fan os pequenos nas aulas.
Na nosa biblioteca profesional teñen cabida temáticas moi diversas, agora ben, debemos confesar que os libros sobre a educación artística ocupan a parte máis extensa. Mercamos moitos, cada vez seleccionando máis, porque aínda que é un tema moi atractivo, detéctase de inmediato se o autor/a “fala de orella” ou se ten a bata manchada de pinturas. Neste caso, en primeiro lugar, seduciunos o título: “Tiene que llover al revés. Reflexiones de un maestro de plástica”. Tres claves: supoñemos que nos fala dun proxecto realizado; reivindica a figura do mestre de plástica; e recibiu o Premio de Pedagoxía Rosa Sensat no 2008. Non nos defraudou.
Lluís Vallvé Cordomí, o autor, é un mestre de educación visual e plástica que ao longo da súa vida profesional compaxinou a docencia e a formación, e iso nótase na maneira na que vai debullando no libro a súa experiencia ao tempo que relata os traballos plásticos co alumnado. Unha vez se remata a lectura, tense a sensación de que este home tocou todas as teclas da escola: didáctica, organización escolar, relación coas familias, co alumnado e cos compañeiros/as de profesión; dúbidas dos docentes; alianzas coa contorna; mesmo a incomprensión de cara a arte na escola por parte dalgunha persoa (inesquecible a anécdota co inspector que lle pregunta se non teme estar formando uns inadaptados por incidir tanto na creatividade; incrible pero sabemos que esa opinión non é exclusiva dese inspector).
Segundo o autor, “este libro que intenta mostrar los beneficios de la vivencia del arte, surge de la necesidad de poner orden en los propios pensamientos y en la propia práctica educativa, y de la necesidad de reflexionar sobre las ideas, convicciones e instituciones –todas ellas cambiantes- que me han ido sirviendo durante los últimos treinta años. Es fruto de la voluntad de sistematizar la experiencia que, como a tantos maestros, por un lado me pesa y se convierte en un lastre y, por otro, me proporciona alas para emprender con incertidumbre, pero con ilusión, nuevos caminos.”
Ao longo da súa exposición, en capítulos moi breves e con suxestivos títulos, podemos coñecer distintos proxectos realizados; así é un libro que se pode ler aos poucos, ou mellor dito, hai que lelo dun tirón e logo volver sobre el, para analizar máis devagar a experiencia e as reflexións coas que a acompaña. Mostra deses títulos de capítulos son: “¡Tienes los ojos en los dedos!”, “Puede ser abstracto”, “Deberes de vaciones”, “Desmontar con el lápiz”, ¡Yo no entiendo el arte!, “¡Parece fácil de hacer!”…, e así ata corenta máis. Desde aquí pódese acceder a un avance do libro.
Luís Vallvé Corominas, danos unha morea de ideas a elixir porque como el di, a clave está en elixir: “En la escuela tenemos que saber elegir pero sin llegar a colapsar a nuestros alumnos. Esa es la clave del éxito. Los maestros nos embarcamos a menudo en más aventuras de las que podemos abarcar, y lo que es peor aún, de las que nuestros alumnos pueden digerir.”
Non podemos máis ca recomendar a lectura deste magnífica “historia de vida profesional”, e agradecer ao autor que se tomara o traballo de facer un exercicio de memoria e de introspección para agasallarnos aos lectores co seu relato non só dun mestre de plástica, senón coas reflexións dun gran mestre.
Para rematar, tan só queremos facer unha observación, sabemos que para as editoriais fuxen de publicar en color este tipo de libros xa que logo, encareceríaos moito –é opinable, eu preferiría que non entrara na media de prezos habituais, pero que me permitiran gozar coas cores orixinais de cada proxecto en fotografías de bo tamaño-, pero e con todo, se toman esa opción, sería moi doado facilitar desde a web da editorial as imaxes. Teño por seguro que non habería ningunha traba nin por parte do autor nin por parte da editora, e así, os/as lectores/as poderíamos facernos unha idea máis real do traballo realizado co alumnado. Facernos idea dun proxecto cunha soa fotografía de pequeno tamaño en branco e negro, iso si que é apelar á nosa creatividade.
Lluís temos que confesarche que ao rematar o libro, démoslle a volta para ver a portada no outro sentido, e efectivamente, constatamos que ten que chover ao revés.
, 
Estamos cos preparativos de todo o que vén agora, Día Mundial da Poesía, Mes das letras, Letras galegas, e ao igual que fixéramos o ano pasado o que queremos é sacar a poesía á rúa, porque a poesía é de todos, todas as persoas temos dereito a ler un poema de balde. Queremos que o lema sexa máis poesía e menos publicidade na cidade.
Tomamos como referencia o que se fixo fai máis de vinte anos na cidade holandesa de Leiden, Muurgedichten van Leiden– que podería traducirse como “Poemas nas paredes”-son unha colección de poemas, (un total de 101) que se pintaron nas paredes exteriores dos edificios da cidade de Leiden nos Países Baixos, sendo hoxe moi populares entre a poboación e unha atracción para os turistas. Escritos en diferentes idiomas, segundo o idioma do poeta (cunha traducción ao holandés a ao inglés), coidando moito o contraste visual das letras e o fondo da parede. O proxecto “Poemas nas paredes” comezou en 1992 finanzado por unha fundación privada, por corporacións locais de Leiden, sendo o primeiro poema da poeta rusa Marina Tsvietáieva, dende entón, engadíronse todos os demais, rematando no 2005 co poema De profundis de Federico García Lorca. Na actualidade algúns poemas xa xe perderon, pero consérvase a meirande parte deles, a máis dos que se engadiron no 2010. Outros poetas incluídos son Cummings, Langston Hughes, Du Fu, Luis Oliver, Neruda, Rilke, Shakespeare e Yeats.
Xa se di que en Leiden os graffitis son poesía
A nosa escala podemos facelo de moi variadas formas, sempre mantendo a idea de poñer máis poesía ao alcance de todos os viandantes: nas paredes interiores do centro, sobre vinilos, en carteis, en colaboración con asociacións ou concellos, en espazos públicos, en muros de zonas deixadas, nas rúas circundantes aos centros educativos, en zonas de paso, en negocios, nos parques… As posibilidades son múltiples, e os efectos de seguro que beneficiosos para a vista, para o ánimo e para o espírito.
Abondan exemplos como as cidades adheridas a Acción Poética, un movemento mundial iniciado por Armando Alanís Pulido, un escritor e promotor cultural mexicano director-fundador de Acción Poética, que consiste en pintar frases, versos, poemas nas paredes das cidades. Ou as accións dos madrileños Boamistura, autores de “Madrid, te comería a versos”, un proxecto que xorde dun acto de amor de artistas e poetas para humanizar a cidade, neste caso escribindo poemas nos pasos de peóns, ou en “Paisajes de paz“, e en “Callar es gritar intensamente“, por mencionar algunhas das súas intervencións máis senlleiras.
Haberá quen pense que estas pintadas poden afear as paredes, iso depende do concepto de beleza que teña cadaquén. Tamén haberán quen diga que iso pode incitar a que se fagan outras pintadas, ogallá foran tan mixiriqueiros cos paneis publicitarios e coas imaxes estereotipadas das multinacionais. Para desmontar eses temores non temos máis argumentos que o que seguen:
Poesía para todos os días en todos os espazos. Liberando poemas.
Que salten os poemas á rúa desde os centros educativos de Galicia da man do noso alumnado porque
Imaxinade os muros das escolas cheos de poesías!
Nestas datas recuperamos un clásico musical sempre presente nas propostas didácticas de infantil para o Entroido, a peza de Camille Saint-Saëns “O Carnaval dos animais”, agora editado nun libro disco por Kalandraka, acompañado das magníficas ilustracións do portugués João Vaz de Carvalho.
Este libro foi presentado no pasado mes de abril na XIV Campaña de Animación á Lectura do concello de Santiago, e con tal motivo, o editor, o ilustrador e o responsable da selección musical, José Antonio Abad falaron arredor da sensibilización musical dos máis cativos. Daquela, o pedagogo, psicólogo e responsable de diversos proxectos educativos relacionados coa música, José Antonio Abad, expuxo a importancia clave da acertada selección de pezas para inculcarlle aos nenos o gusto e sensibilidade musical. El parte sempre da premisa que “escoitar sen entender, aburre aos nenos”, así trata de buscar aquelas pezas que máis se presten para seren comprendidas polos máis pequenos. Asemade, considera que escoitar con afecto, a afectividade auditiva, é o único xeito de que a música xere unha sensibilidade.
Certamente, con este libro é moi doado que os nenos e nenas comprendan como descorre esta “broma musical”, que foi presentada en París, no Martes de Entroido de 1886, na que galiñas, tartarugas, canguros, burros e outros animais acoden á festa do rei, o león. Unha suite musical con 14 movementos nos que se distinguen á perfección os animais que os protagonizan, así gustan dela porque son capaces de entender as diferenzas de ritmo e de instrumentación empregada.
Premendo aquí pódese ver un avance do libro.
A primeiros do mes de outubro, dous nenos da clase asistiran á representación “Mi amor es un colador”, na Feira Galicreques de Compostela e trouxéranos un folleto. Nós, como todos os anos facemos algún monicreque, acordáramos inspirarnos nestes. Así, pouco a pouco e desde aquela, fomos facendo os personaxes da nosa “compañía”.
Coadores de café, de metal, chinos, para o té, escumadeiras, pás, espátulas ou reladores foron á base para as creacións de cada neno e nena. Bonecas noiva, mariñeiros, cans e outros personaxes orixinais, como o “rastas”, foron o resultado. Levounos o seu tempo, porque cadaquén decide todos os elementos que integran o monicreque que a mestra vai pegando coa pistola de silicona, traballando en pequeno grupo o día que podemos permitirnos desdobrar o grupo grazas a unha compañeira de apoio.
 |
| Títeres de colador |
Noutra ocasión, no curso 2011/12, xa fixéramos monicreques con culleres e garfos de madeira ou monicreques de dedo dos que aquí deixamos a ligazón, así como as recomendacións bibliográficas que naquel momento seleccionáramos sobre o xogo dramático nas aulas de infantil.
 |
| titeres_pau |
Desde que nos agasallaron con “O paraugas dameaugas”, estabamos desexando facer algo con el na clase, pero tivemos que esperarlle o seu momento, a que viñera a choiva. A semana pasada chegou, cansou e aburriu, de modo que aos dous días xa renegábamos dela. A choiva é un fastío, por moi melancólica e chea de lirismo que veña, na escola é unha amoladura. O trimestre pasado ben se notou, tanto no rendemento coma no comportamento dos cativos, que puideran saír todos os días ao patio. Pero a choiva ten que vir no seu tempo e por riba é moi necesaria; isto é o que tratamos de facerlle ver ao noso alumnado botando man de “O paraugas dameaugas”. de Anxo Moure e Cristina Ouro, publicado en Urco.
Unha sinxela historia moi na liña das de Anxo Moure, un discurso na defensa do noso patrimonio, natural, cultural e pola lingua galega. Con dous poemas para deprender e logo repetir a berros (como a el lle gusta), xunto coa mensaxe de que a choiva é portadora de moitos bens: cultura, contos, cantos, caricias, abrazos, poesía, palabras… Pouco máis se pode pedir se isto se acompaña dunhas suxestivas ilustracións.
Os nenos e nenas debaixo do Paraugas dameaugas que elaboramos na clase, mesmo parece que fan rogativas á choiva, repetindo unha pregaria:
“Dáme augas, dáme augas.
co cantar das túas bágoas
enche ríos, enche fontes
cando esvares polos montes.”
Logo quixeron compartir cos compañeiros/as do centro “A carta dos bosques á nube Cristina”, polo que a reproducimos nun grande mural á vista de todos, acompañadas de unha exposición de diferentes representacións da choiva.
“Chove nube chove para que se apaguen os lumes.
Chove nube chove para que beban os pobres.
Chove nube chove para que bailen os ríos.
Chove nube chove para que nazan as flores.”
Para o que mostramos nestas fotografías, non tivemos máis ca deixarnos levar polo que nos inspiraron as ilustracións de Cristina Ouro, pero nesta ocasión e a partires deste libro, nós, ademais, pretendíamos traballar dous obxectivos: valorar a importancia da choiva para a vida e o medio -algo que xa nos vén servido no conto-, e coñecer diversas técnicas pictóricas para a representación da choiva.
O pasado curso, e debido ao prolongado período –outonal, invernal e primaveral- de choivas, xa fixéramos moitas representacións plásticas das distintas formas e modos de chover, pero agora queríamos ir máis aló, porque pintar a choiva entraña bastante dificultade, de non se que nos quedemos con modos moi básicos. Buscamos información na rede e alí atopamos varias posibilidades que ían desde poñer acuarela aínda húmida baixo a choiva, deixar caer gotas de cera dunha vela sobre un soporte e logo pintar enriba ou trazar gotas con cera branca e logo cubrir con pintura. Probámolas todas, e a terceira é a que máis nos gustou. Así, foi a elixida para ilustrar o poema que todos/as levarían para as súas casas. Parecíalles algo máxico que non se notara cando aplicábamos cera branda branca sobre o papel e ver como logo nese punto “repelía” a acuarela, quedando algo moi semellante á choiva.
Agora, tras unha semana traballando co conto, ven e valoran doutro xeito a choiva, seguen a considérana molesta e inoportuna para as súas actividades, pero necesaria para a vida das persoas, animais, plantas e para o medio.
 |
| Paraugas dameaugas |
Días antes das vacacións recibimos a Mimadriña no noso centro. Era unha visita acariñada e esperada desde había tempo, pero por mor dos seus compromisos e da nosa planificación non fora posible antes. Adiamos ata o de agora o relato desta ocasión porque daquela había tal saturación de actividades que temíamos non recibira a atención que se merece.
Xa temos falado con anterioridade do traballo que desenvolve Palmira, unha moza de Sardiñeiro, relacionado coa creatividade e coa defensa do patrimonio natural e cultural da Costa da Morte, así temos convidado a entrar no seu web ou Facebook para seguila en moitas das súas andainas creadoras, nos obradoiros que desenvolve con nenos e maiores reflexo do seu mundo interior e exterior.
Dicir de Mimadriña que fai barquiñas é un reducionismo ou unha etiquetaxe inexacta, porque se ben fai figuriñas de origami coas que realiza unhas intervencións marabillosas, é moito máis. Mimadriña é unha barquiña no mar, o mar nunha barquiña. Unha visita de Palmira dá para abrir unha vía de traballo para todo un trimestre ou un curso enteiro, tal e como nos sucedeu a nós. Deixounos tantas portas abertas tralas que xa daquela tomamos nota de moitas das cousas que ía apuntando e que espertaban a curiosidade do alumnado.
A súa posta en escena é coidada e espectacular. Non esqueceremos aquel 16 de decembro cando chegamos ao centro ao abrente do día, aínda coa escuridade da noite cubríndoo todo, e vimos centos de barquiñas que nos conducían cara ela. Dentro, na aula, libros, tesouros que o mar bota fóra, anacos de madeira, barbas de balea, area, latas de conserva, cunchas, ou mesmo restos de naufraxios. A motivación estaba servida, nós estábamos preparados para recibila, en cada un dos grupos de 5 anos fixéramos barquiñas xigantes, calendarios de conta-atrás ou móbiles con barquiñas, pero ela superou todas as nosas expectativas. Dixéranos que dado que se trataba de nenos/as tan pequenos -e dispoñendo tan só dunha hora con cada un dos catro grupos-, non tentaría facer con eles origami, senón que lles iría contando historias ao tempo que traballaba coas mans. Que ninguén se confunda, porque tampouco é unha contacontos, Mimadriña é unha desas mulleres da Costa da Morte que, mesturando fantasía e realidade, conta historias do mar e da súa xente ao tempo que traballa coas mans. É unha versión actual do que eran aquelas mulleres que reparaban redes ou traballaban nas conserveiras sen deixar de falar das historias de vida. Non precisa de máis recursos que as súas vivencias e as súas mans, sen máis adobíos nin atrezos cativa a atención de todo aquel que a escoita creando un momento case máxico.
Pode parecer mentira, pero agora, á volta, o alumnado recordounos unha folla na que fixemos apuntamentos sobre todas aquelas cousas das que quedamos con ganas de saber máis, trala visita de Palmira: a Costa da Morte, Sardiñeiro, os baleeiros e pesca de balea en Galicia, naufraxios, conserveiras… Iremos dándolle forma e iremos contando para que nos deu a visita de Mimadriña.
Como agasallo de despedida, deixounos un exemplar do Manifesto Mimadriña, que nós fotocopiamos e enviamos para a casa de todo os nenos e nenas porque pensamos que é toda unha declaración de intencións cunha defensa da creatividade e da singularización no medio da globalización.
Grazas Palmira por traernos o mar da Costa da Morte ao Milladoiro.
Ao longo do curso facemos moitas actividades, algunhas moi elaboradas e prolongadas no tempo e outras moi espontáneas, que xorden no momento e que ás veces poden ser tan satisfactorias coma as outras.
Neste caso, na clase de 4 anos, coas follas recollidas polo alumnado, xurdiu unha desas tan efémeras coma divertidas, fixemos unha performance outonal na que os nenos e nenas, por parellas, lle facían sentir ao outro/a que era unha árbore chea de follas, que pouco a pouco ían perdendo ao tempo que o vento os facía abanear e o frío se ía incrementando.
Pódense ver todas as fotografías no blog de aula.
Neste caso todo empezou cun poema sobre o outono da arxentina Laura Forchetti que nos enviou a nai dunha alumna, no que se fai un símil entre as follas que caen e as bolboretas. Pero aquí, na nosa zona -coas nosas árbores autóctonas, co retraso nos cambios de cor e caída da folla-, había que botarlle moita imaxinación. Ata que un día volvemos a un álbum xa clásico para nós, “El otoño” da tamén arxentina Claudia Degliuomini, daquela, vendo aquelas ilustracións, vimos a paisaxe da que nos falaba Laura Forchetti: toños alaranxados, amarelos, vermellos e follas que parecían bolboretas: as do ginkgo biloba. Na última páxina, na que Claudia fala de si mesma, aparece unha fotografía dunha caixa de acuarelas cunhas follas de ginkgo. Así, decidimos facer un mural do outono que substituíse ao do verán. Pintado con acuarelas de tonalidades marróns, ocres e cunhas pequenas frases (algunhas copiadas e outras inventadas) que dan idea do que é esta estación. Complétase finalmente coas fermosas follas do ginkgo, das que en principio dicían que lle recordan abanos e corazóns.
Unha compañeira do centro fálanos dunha fermosa lenda oriental na que explica a existencia dos ginkgos, así como a razón de que as súas follas tomen a cor amarela e teñan forma de bolboreta. Paga a pena lela. O que aínda non descubrimos é por que algunhas follas teñen forma de corazón. Daquela empezamos a buscar información na rede, descubrindo que está árbore é un “fósil vivente”, xa que logo, existía fai milleiros de anos, mesmo na época dos dinosauros. Tamén sabemos que é unha árbore sagrada no Xapón; que é motivo protagonista de infinidade de representacións artísticas, na xoiería, na pintura, escultura, artes decorativas, arquitectura, etc. Asemade, soubemos dos seus usos na menciña alternativa. O ginkgo biloba, é coñecido como unha árbore milagrosa.
Todo isto transcende ás familias do alumnado, e un pai infórmanos de que hai dous exemplares de ginkgo na nosa vila. Os nenos e nenas, advertidos de que o espectáculo da árbore das bolboretas amarelas só dura uns días, aproveitan para ir visitalos e recoller follas que traen para a aula e coas que facemos bonitas composicións.
Están tan marabillados con esta descuberta arbórea que nos piden facer un cadro –coma o mural pero en pequeno- que poidan levar para as súas casas. E nunha reviravolta das nosas, copiamos no lenzo o poema de Laura Forchetti que deu inicio a todo, e decoramos con bolboretas amarelas do ginkgo biloba.
Unha viaxe circular. Unha sorpresa deste outono 2014 que recordaremos sempre que vexamos algún dos escasos exemplares de ginkgo que hai na nosa comunidade.
Como curiosidade, velaquí un poema de Goethe decorado con follas de ginkgo.
 |
| otoño |
Unha das actividades máis satisfactorias para o alumnado de infantil é o modelado, da que abonda falar dos seus beneficios -canto ao fomento da creatividade, da destreza manual ou da adquisición do concepto de volume-, e malia todo, practícase pouco. A falta de espazos axeitados ou contar con grupos tan numerosos son algúns dos motivos desta carencia. Nós, este curso, dado que temos nenos/as de cinco anos, de que dispoñemos dun pequeno recuncho no centro, e tamén porque contamos cunha compañeira de apoio coa que facemos desdobre do grupo -para así traballar 12-13 nenos/as en dúas sesións semanais en dous días seguidos-, decidimos dedicarlle un pouco máis de atención.
Comezamos xa no mes de setembro, daquela, nun primeiro intento modelamos con pasta branca empregando a técnica de ir facendo oco desde dentro. Nesta ocasión, aproveitando as cunchas que aínda nos traían da praia, quixemos facer un recordo do verán. Tralo tempo de secado -ata que colle dureza suficiente e perde a humidade- démoslle unha capa de verniz para que así o poidan empregar para gardar os seus “tesouros”.
Ver presentación: Pasta branca recordo do verán
 |
| Modelado souvenir verán_14 |
Tralo éxito desta primeira peza, e coa mala conciencia de non deixar total liberdade creativa, volvemos a modelar pasta branca, pero nesta ocasión con tema libre. Pera a nosa sorpresa, e despois dalgunhas frustradas tentativas iniciais, os nenos/as pedían a nosa axuda ou copiaban o feito polos compañeiros. Posiblemente, nun primeiro momento hai que dar pautas para coñecer as técnicas e logo deixar a creatividade. En calquera caso, todos e todas quedaron bastante contentos das súas obras, que gañaron moita presenza co soporte e cun toque de cor.
Ver presentación: Pasta branca tema libre
 |
| Modelado tema libre |
Na terceira ocasión empregamos arxila, así puideron apreciar as diferenzas de cor, de textura e de maior rapidez de secado. Desta vez fixemos impresións de follas de árbores, escribindo o seu nome cun pauciño. Deixamos secar, e ao longo dos días vían como –por efecto do secado da arxila e da mesma folla- se ía desprendendo. Antes de sacala demos unha capa de cor.
 |
| Modelado arxila |
No cuarto obradoiro, modelamos con pasta de papel –máis húmida, máis quente e máis lixeira-. Para apurar o secado e evitar roturas, fixemos pequenas figuriñas ao estilo das de San Andrés de Teixido, a medio camiño entre animais fantásticos e elementos reais. Dado o seu reducido tamaño, e de cara á súa exposición, montámolas sobre taboleiros coma escenas en volume.
Ver presentación: Pasta de papel
 |
| Pasta papel |
Para a quinta sesión elaboramos pasta de sal, e ante o temor de que non secara ou que se fragmentara con facilidade, decidimos facer uns medallóns nos que incrustamos grans de millo, garavanzos, arroz, fabas, lentellas ou sésamo. Presentámolo tamén sobre chapa a modo de collage.
Ver presentación: Pasta de sal
 |
| Pasta sal |
Na clase de 4 anos tamén fixemos algún traballo como este “Souvenir do verán“, con pasta de papel de elementos da praia.
Agora temos montada unha exposición coas obras a fin de que poida ser vista polos compañeiros e compañeiras, así como polas familias.
Poida que ata que volva a calor non fagamos máis modelado, pois a falta dun forno ou dunha zona de secado dificultaría moito, pero deixamos pendente a experimentación con outras pastas como por exemplo a de area.
Volveremos porque o pracer de facer algo coas mans, algo ao que eles lle dan forma entre o tacto e os ollos, con principio e fin, e que perdure, non é algo para esquecer.
Mentres tanto, aproveitaremos para darlle a coñecer algunhas mostras da olería de Galicia e doutros lugares do mundo, coñecidas pola súa beleza, utilidade ou historia.
No máis sinxelo é onde habitualmente se atopa o maior pracer. Nestes días do veranciño de San Miguel, con altas temperaturas nas aulas, decidimos saír ao patio para pintar só con auga sobre o formigón dos muros. Para eles, pura maxia. Xogar coa auga, deixar as pegadas das mans, dos pés, salpicar, manchar, escribir, debuxar con pinceis, brochas, esponxas, xiringas ou trapos, e ao pouco desaparecer o que fixeron, foi algo que os mantivo engaiolados e entretidos durante un largo tempo.
O malo é que poucas ocasións temos en Galicia para poder repetir a experiencia, emporiso, en canto se dean as condicións, volveremos a repetir.
Onte despedimos o verán 2014. Con tal motivo e para lembralo ao longo do curso que tempos por diante quixemos facer un mural no que recollemos moitos dos elementos presentes na vida baixo o sol: flotadores, pás, caldeiros, restrelos, lentes de sol e de mergullo, traxes de baño, camisetas, cunchas, pedras, area, redes, peneiras, chancletas, gorros, viseiras, sombreiros, bolboretas, sol, flores. Moitos deles, arestora acabarían no lixo, polo que nós decidimos darlle un novo uso. Cadaquén fixo a súa achega para esta composición plástica coa que todos se senten identificados.
Ver presentación.
 |
| Fin do verán |
Xa case é unha “tradición InnovArte” rematar o curso cunha intervención artística, neste caso recollemos o traballo final realizado por Isabel con alumnado de 4º de infantil no CEIP A Maía.
Se en cursos anteriores fixéramos:
2012-13: Water painting
2011-2012 Tall painting
2010-2011 Drip painting
Agora, no 2013-2014 tocoulle ao Ice painting.
Chegado este tempo, en todas as escolas aproveitamos para traballar o estado sólido da auga, temos feito xeados, figuras de xeo, pero agora quixemos probar como actúa a pintura sobre bloques xeados e que sucede cando vai derreténdose.
Espectacular!! Nada que engadir ás imaxes.
 |
| Ice painting |
Pola nosa escola pasan centos de nenos e nenas que, polo xeral, permanecen tres anos e logo marchan para iniciar a Educación Primaria noutros centros, deixando un bonito recordo que, inexorablemente, se vai esmorecendo co tempo. Emporiso, sempre nos amolaba que non quedara unha pegada física do seu paso.
Así, neste remate de curso damos inicio ao que esperamos se converta nunha tradición: o recordo de cada promoción a través dunha intervención escultórica que quede no centro.
O Milladoiro, onde está a escola, é o último paso do Camiño Portugués antes da chegada a Compostela. De feito o nome desta localidade dise que devén de:
– Da derivación de “humilladoiro”, lugar onde os peregrinos se postraban perante a visión no horizonte das torres da catedral tras un longo e dificultoso camiño.
– Hai quen di que de “miradoiro”, lugar desde onde se avistaba Compostela.
– Milladoiro de pedras onde os peregrinos desde tempos ancestrais deixaban unha pedra.
A día de hoxe, ducias de peregrinos pasan por diante do centro, e mesmo entran para selar a súa credencial, sendo para o noso alumnado algo cotiá ver pasar grupos de peregrinos a pé, a cabalo ou en bicicleta, e mesmo os saúdan con alegría. Pero poucos camiñantes saben da orixe do Milladoiro, levando a impresión de que é a típica poboación dun polígono industrial.
Na exposición “Auga doce” da Cidade de Cultura no Gaiás, quedamos engaioladas cunha escultura de Manolo Paz, “Catedrais”, unha composición de lousas, e isto resultounos inspirador para decidir o que facer como recordo de todos os nenos e nenas que pasan pola escola.
“Catedrais” de Manolo Paz
Así que, como unha chiscadela á tradición, e como homenaxe a cada promoción, acordamos facer un “Milladoiro de nenos”.
Bo foi que nese rauto de entusiasmo decidimos poñernos mans á obra, pois de meditalo con detemento teríamos descartado a idea xa que foi preciso facer estruturas de ferro, asentalas con formigón, mercar pedra, furala, transportala, ensamblala, etc, etc.
 |
| Milladoiro 11_14 |
O resultado para nós é magnífico. Cada neno/a puxo o seu nome nunha pedra que pasou a formar parte de unha das cinco torres milladoiro (unha por cada grupo que se vai); na base, a máis grande, a da titora; pechando, as das especialistas e apoios. Agora, cando pasen polo centro, saberán que alí pasaron tres anos da súa infancia e que son un anaco dunha escultura que simboliza tanto o nome e orixe da localidade, como o seu paso polo centro. E todos os peregrinos que pasen por diante do centro, poderán ler nun panel informativo (elaborado nunha placa de policarbonato) as orixes deste topónimo.
Unha escultura a medio camiño entre o máis ancestral (milladoiros no megalitismo) e o máis actual (rock balancing).
Como calquera pode supor, esta obra supera a capacidade operativa de InnovArte, emporiso no capítulo de agradecementos debemos mencionar a colaboración do Concello de Ames e as xestións do concelleiro de Educación; a dirección da EEI Milladoiro; e moi especialmente a axuda do noso irmán Manolo que sempre nos apoia nas nosas “excentricidades creativas”, resolvéndonos as cuestións prácticas, xa que sen el non teríamos nin estruturas metálicas, nin pedras nin furados das pedras, nin transportes, nin solución a moitos dos problemas que nos xorden, tanto nesta ocasión coma en moitas outras.
Tras todo o traballo realizado ao longo do curso tratando de descubrir “tesouros” no Milladoiro, recantos segredos, poñendo en valor esta localidade , esta é a nosa maneira de devolverlle algo, enriquecendo a paisaxe e salientando a súa historia, tradicións e riqueza cultural.
Como dicíamos ao comezo, esperamos que sexa a primeira de moitas esculturas que engalanen a Escola Infantil Milladoiro, facendo que habitantes e camiñantes saiban un pouco máis desta localidade, que ten moito bo que contar, malia que case sempre sae nos medios de comunicación no apartado de “crónica negra”.
No podríamos finalizar esta entrada sin una referencia a uno de los grupos musicales gallegos más emblemáticos, Milladoiro, con un vídeo que se acompaña de la pieza “O caminho”.
A nosa compañeira Begoña ten moito empeño en que fagamos unha visita didáctica ao Castelo da Rocha Forte, a un tiro de pedra da nosa escola. Nós recoñecendo a importancia de tales vestixios arqueolóxicos do que foi no medievo unha das máis grandes fortalezas da Península, ata que foi arrasada na Revolta Irmandiña, tiñamos serias dúbidas de como presentárllelo ao noso alumnado de infantil. A solución ao noso problema veunos onte da man da poetisa Rosalía Morlán, grande amiga do centro, que xa nos ten visitado e deleitado en ocasións cos seus poemas.
Onte pola tarde, nun acto celebrado no Centro Galego de Arte Contemporánea de Compostela, presentouse o libro “O Castelo da Rocha Forte”, poemario de Rosalía Morlán, promovido pola Asociación Cultural Rocha Forte, abeirado pola Concello de Santiago e pola Secretaría Xeral de Política Lingüística.
Tal e como se dixo na presentación, este libro é unha ferramenta moi potente para darlle a coñecer aos nenos/as esta fortaleza a través da poesía de proximidade, da palabra amable e dos afectos, espertando neles o desexo de coñecer unha parte da nosa historia.
Nós xa temos solicitado a visita ao castelo para a volta de vacacións, porque o noso alumnado quedou engaiolado coas pequenas historias que nos conta Rosalía con aparente sinxeleza (o que precisa dunha técnica moi afinada), sobre “A fada do castelo”, “O sapo Rosendo”, “A princesa do castelo” ou “O dragón Antón”, moitas delas recitadas e musicadas no acto por Manuel de Felisa.
Información e visitas ao Castelo da Rocha Forte.
Ao largo de todo o traballo realizado coas rúas da nosa localidade e de todas as saídas que fixemos, fomos descubrindo lugares, rúas e camiños que non teñen nome. En moitos casos, a nós ocórrensenos maneiras de chamalos continuando na liña de darlle o nome da especie arbórea que impera nese sitio.
De cada saída fomos tomando nota dos que sería preciso nomear dalgún xeito, así como propostas que tivemos que consensuar:
“Costa das ameixeiras”
“Monte dos piñeiros”
“Camiño dos eucaliptos”
“Rúa das moreiras”
“Aparcadoiro dos liquidámbar”
“Lugar das hortas urbanas”
Xa apuntábamos na entrada anterior, que descubrimos que poñerlle nome ás rúas é algo que se fai no Pleno do Concello, ás veces atendendo aos antigos usos deses sitios, outras como homenaxe a algún persoeiro, ou ben por proposta da veciñanza. No caso que nos ocupa, e dado que se trata de espazos aínda non urbanizados, polo de agora tan só nos limitamos a facer unhas chapas cos nomes (similares aos das rúas “oficiais”recollidas nos planos). Colocámolas nos seus lugares correspondentes e démosllas a coñecer as familias e demais compañeiros do centro.
Para a súa elaboración, sobre placas de aluminio, escribiuse o nome da rúa acompañado dunha ilustración alusiva. Para iso, e dado que todos os nomes fan referencia a árbores, inspirámonos nas imaxes do libro “Los caminos de los árboles”, de Pep Bruno e Mariona Cabassa, publicado en La Fragatina.
Como curiosidade, dicir que cando fomos pendurar o cartel do “Monte dos piñeiros”, un operario do concello que se encarga do coidado deste lugar, díxolle aos nenos/as que lle parecía moi bo nome o que lle puxeran, pero que lle gustaría máis “Monte dos nenos e nenas”, proposta coa que concordaron os nosos pequenos, así que tivemos que facer unha segunda placa.
Na visita ás hortas urbanas deixámoslle como agasallo o correspondente cartel.
E dous nenos que viven na rúa Xaquín Lorenzo, na que hai moreiras plantadas nas beirarrúas, pediron facer unha placa na que puxera “Rúa das moreiras”.
Porque acaba o curso, senón xa nos víamos facendo placas para todas as rúas do Milladoiro e arredores.
Agora como remate, enviaremos unha carta á Alcaldía, xunto coas fotografías do resultado do noso traballo. Mentres duren as placas, esta será a achega visible do traballo realizado polos pequenos da escola infantil. O non visible, e máis importante, é toda a pegada que queda nos nenos/as e nas súas familias tras estas semanas de traballo e goce intenso da contorna e do patrimonio vexetal.
 |
| Rúas sen nome |
Desde hai un tempo sabemos dunha moza na Costa da Morte que fai barquiñas de papel. Non recordamos se chegou ela a nós ou nós a ela, pero de cando en vez víamos algunhas das súas realizacións a través de Facebook.
Días atrás, paseando por Compostela, descubrimos unha tenda nova de conservas, Catrineta, no espazo que antes ocupaba un ultramarinos emblemático na cidade vella. Xa no escaparate e na decoración identificamos a man de Mimadriña. Así nolo confirmou a responsable do establecemento, pero engadiu que Palmira, máis ca decoracións facía propostas creativas de acción social e cultural. Díxonos que con xente coma ela o mundo iría ben.
Iso espertou a nosa curiosidade, así que de volta na casa entramos no web de Mimadriña. Alí descubrimos o que fai esta moza de Sardiñeiro. Ela confesa: “cando me preguntan que fago en mimadriña gústame dicir que barquiñas de papel, pero recoñezo que digo iso para provocar.”
Botándolle unha ollada ao Manifesto, unha xa se dá unha idea do que hai vén detrás e da filosofía que impregna os seus proxectos educativos, contacontos e obradoiros creativos, faladoiros e formación, obra plástica ou creación de espazos que ofrece mimadriña. Pero non é só iso, mimadriña é un faro novo na Costa da Morte que proxecta ao mundo a historia dos lugares, das xentes, da historia e dos feitos de Sardiñeiro.
Para nós, un bo exemplo do que é a glocalización, e unha boa mostra desas cousas pequenas de xente pequena en vilas pequenas que poden axudar a mellorar un chisco o seu mundo.
“Paisaje absorbido”, Patricio Cabrero, 2007.
Como continuación natural a todo o traballo realizado no pasado trimestre mirando ao ceo, coa chuvia e coas formas de chover, arestora andamos a darlle resposta á pregunta “e para onde foi toda esa auga?”
Así levamos semanas coñecendo os ríos, regatos, lavadoiros, pozos, pontes e fontes que cadaquén ten preto das súas casas ou da dos seus avós e familiares. Á volta de cada fin de semana recibimos fotografías dos nenos/as visitando algún deses lugares e coñecendo os seus nomes. A isto xa lle dedicaremos outra entrada porque dá moito de si: Sar, Sarela, Miño, Río Tinto, Tambre, Rego dos pasos…
Como caída do ceo, desde o 21 de marzo, inaugurouse no Museo da Cidade da Cultura no Gaiás, a exposición “Auga doce” para a que temos solicitada unha visita didáctica. Alí poderán ver:
-A auga escondida, augas envasadas, auga e saúde (termas e balnearios).
-A auga na terra, auga e paisaxe, flora e fauna, os grandes ríos, o río Miño e construcións relacionadas cos cursos de auga.
-O home a e auga, recipientes (olería), enxeñería hidráulica.
-Ollando ao ceo, a meteoroloxía, a auga no universo.
.
Sendo como é unha macroexposición, o Departamento educativo do Gaiás encargase de facer unha escolma segundo a idade do alumnado. Nós xa lle apuntamos os nosos intereses. Con todo, tamén lle apuntamos ás familias do alumnado a posibilidade de levar aos seus fillos o día 18 de maio, que co gallo do Día dos Museos, teñen programada unha xornada de portas abertas con música, obradoiros e ciencia para toda a familia. Así, entre outras moitas, poderán facer a viaxe dunha pompa de xabón; enchouparse de historias onde os ríos, as charcas, os regatos e as fervenzas ou a choiva son os protagonistas; coñecer as formas da auga; vivenciar a auga coma unha fonte de son con distintos aquófonos; etc.
Mentres tanto, e como avance, nós visitamos a exposición e aquí vos deixamos algunhas das fotografías que lle amosamos ao noso alumnado. Moi poucas, e sempre relacionadas co traballo realizado, porque, como sempre dicimos, non lle atopamos sentido a saturalos con algo que mesmo aos adultos nos custa.
 |
| “Auga doce” |
As ideas sempre xorden da suma doutras ideas, así a raíz de que queríamos facer unha saída didáctica co noso alumnado a unha campa preto do centro para celebrar a chegada do bo tempo e o rexurdir pre-primaveral da natureza, e das propostas de cara ao Día Mundial da Poesía para o vindeiro 21 de marzo, acordamos facer algo conxunto.
Nestes días de lectura de poemas dedicados aos nenos, ao sol, ao ceo, ou a ledicia primaveral, dános mágoa que non estean ao acceso de todo o mundo, emporiso, ao modo do bookcrossing, decidimos liberar poemas. Para ilo, fixemos unha escolma dalgunha das nosas preferidas, en galego ou en calquera lingua de acordo coa decisión da UNESCO, que ten como principal obxectivo desta acción “soster a diversidade dos idiomas a través da expresión poética e darlle aos que están ameazados a posibilidade de expresarse nas súas comunidades.”
Imprimímolos e, pola outra cara da folla, explicamos a razón de ser da nosa iniciativa, pedíndolle a quen o atope e goce con el que o deixe noutro sitio ao alcance doutras persoas para que tamén poidan lelos.
Nesta ligazón podedes ver a nosa selección para usala, modificala, ampliala e compartila coma nós, para que todo o mundo teña acceso a unha poesía que lle alede o día. 50 Poemas para liberar
Saímos á rúa e onde consideramos deixamos un poema. Agora quen o atope pode lelo e deixalo noutro sitio, así como mandarnos unha fotografía para que nós saibamos dos movementos de cada un deles. Isto foi unha primeira proba. O propio Día da Poesía, cada neno e nena levará un destes folletos e, coa axuda dos seus pais, liberarán poemas por todo o pobo: nas tendas, nos portais, nos parques, no mercado, nas instalacións deportivas. Onde haxa xente debe haber un poema liberado dun libro, deixado ao ar para que poida aledarlle o día a alguén.
Na procura de poemas, basicamente botamos man de dúas fontes magníficas:
-a Antoloxía “Os nosos versos”, a cargo de Antonio García Teijeiro, publicada en Xerais no 2011.
-o blog Bibliopoemes onde podedes atopar milleiros de poemas organizados por temas, por xéneros ou por autores.
Na nosa escolma poden botarse a faltar moitos poetas, moitas poetisas, moitos poemas e moitas linguas. Nós, para quen o queira cedemos o traballo inicial que pode ser mellorado e enriquecido por calquera, e agradeceríamos nos fixerades chegar os vosos preferidos.
Na última diapositiva incluímos o “Credo poético” de Antonio Gómez Yebra, para completar ese día da Poesía.
Tras tres meses de chuvia, reapareceu o sol e, con el, a alegría; mesmo hai un ambiente festivo polas rúas e polos parques infantís.
O noso alumnado non se ve cheo de estar ao aire libre e de mirar cara o ceo azul. Así, quixemos facerlle a nosa particular homenaxe ao Sol que nos dá tanta vida. Foi algo moi rápido e espontáneo, de modo que tan só empregamos unha técnica de chorreo de pintura directamente do bote e deixamos que ela mesma se “movese” ao seu antollo. Como non podía ser doutro xeito, as cores elixidas foron brillantes, cheas de purpurinas e de luz. Témpera líquida sobre cartón.
Ver as representacións do grupo de 4 anos.
 |
| Sol |
E velaquí o traballo feito co grupo de 3 anos. Témpera líquida sobre planchas de poliestireno expandido.
Chegado este tempo, case todos os cursos facemos algo coas mimosas que enchen de cor amarela os montes da nosa terra, así son chamadas o sol do inverno. Poida que sexa polo seu aroma, pola delicadeza das súas flores, pola orixinalidade das follas ou porque son das primeiras en aparecer aínda na invernía, as mimosas sempre nos dan moito xogo na aula: recendos, cóxegas, mimos, observacións e representacións artísticas, como o fixemos en anos pasados.
Nestes días quixemos facer unha representación figurativa realista, na medida na que son quen de facelo os nosos nenos e nenas. Sobre isto, malia que hai quen pensa que non se lle deben impoñer modelos aos pequenos, nós somos das que opinamos que nalgunhas ocasións hai que darlle as claves de como ver e de como poder representar a realidade. Para ilo hai que facerlle reparar en detalles como o tamaño, a proporción, a distribución no papel, os trazos iniciais, o uso da cor e das técnicas adecuadas que permitan unha copia máis fiel.
Partindo dunha primeira rama traída por unha nena, fixemos un bosquexo inicial con lapis de cor, pero o resultado non foi moito do seu agrado. Tentámolo de novo con rotulador de modo que nos permitise trazar mellor as follas das mimosas pero os materiais definitivos viñeron co terceiro intento: acrílico aplicado con bastonciños de algodón e palillos.
Nesta ocasión logramos vinte e cinco traballos bastante iguais entre eles e entre o modelo a representar, e para constatalo conservamos as flores orixinais tras secalas e prensalas.
Ao noso entender, isto non é ir en contra da creatividade individual, pero hai que recoñecer que a copia tamén reporta beneficios, neste caso de expresión plástica. O malo é que ás veces movémonos de forma pendular e acabamos deostando o que noutros tempos se fixo polo mero feito de escapar do pasado.
Entanto, descubrimos que a mimosa é considerada a flor da amizade, emporiso é empregada en Italia como agasallo o 14 de febreiro, noutros lugares no día 8 de marzo para as mulleres traballadoras, e en Francia mesmo lle dedican festas e festivais as mimosas.
 |
| Mimosas |
En toda esta tempada de chuvias non podían faltar as tormentas eléctricas que asustan e engaiolan por igual a nenos e nenas, polo que decidimos dedicarlle un tempo. En primeiro lugar fíxose precisa unha aclaración terminolóxica sobre os raios, tronos e lóstregos, xa que logo hai unha grande confusión canto a estes tres fenómenos, así como una asociación errónea –non estraña- sobre a forma dos raios.
Escoitamos tronos, vimos imaxes de lóstregos, falamos das súas consecuencias e precaucións a adoptar. Mesmo puidemos apreciar a súa beleza para o que empregamos assuxestivas imaxes da emblemática intervención de earthwork, “Lightning field” de Walter de María no deserto de Novo México alá polos años setenta do século pasado.
Pero o noso alumnado quería unha representación dos tronos, raios e lóstregos para incrementar a exposición da chuvia. Isto foi todo un reto, xa que plasmar o son e as sensacións que nos producen non nos parecía nada doado. Tras pedir axuda a outras compañeiras mestras fomos xuntando instrumentos musicais cuxo son se semella ao dos tronos e tormentas, de algún nin sabemos o nome, pero si recoñecemos o seu son.
Outros, como “el palo de lluvia”, tras descubrir o que conteñen en su interior para lograr ese son tan similar ao da chuvia, deron pé a que fixésemos os nosos paus de chuvia caseiros.
Velaquí a representación da caixa dos tronos.
 |
| A caixa dos tronos |
Derivado do traballo realizado sobre a chuvia que presentamos no post anterior, demos en aproveitar os paraugas rotos nestes días polos refachos de vento. Así pedímoslle as familias que nolos enviaran para que nós lle puidéramos dar unha segunda vida.
Inicialmente vimos a utilidade do paraugas, que vai máis alá da estética, malia que ás veces é no único que reparan os nenos e nenas. Falamos sobre a súa forma, elucubramos sobre a súa utilidade no caso de ter outra, vimos cales son os que mellor cumpren coa súa función e finalmente os motivos polos que agora estaban estragados. Cando lles preguntábamos cal sería o seu último destino, respondían que o contedor do lixo. Nós fixémoslle cambiar de idea.
Con acrílicos e por grupos velaquí algúns dos resultados que locen expostos nos corredores do centro xunto con fermosas ilustracións nas que sempre están presentes a chuvia e os paraugas.
 |
| Paraugas |
Seica xa van alá 60 días chovendo. Pode, pois xa case non recordamos como é a vida sen chuvia. Por moi lírica e melancólica que sexa, na escola infantil é un fastío: recreos, molladuras, falta de xogo ao aire libre… Pero tamén podemos aproveitar dela coma aprendizaxe contextualizada.
Na rutina diaria de observar o estado do tempo e das previsións para o día e días vindeiros, nos últimos tempos dicían “Chove”, polo cal decidimos afinar un chisco esa apreciación dando resposta a como chove. Hai veces que chove miudiño, outras arroia, outras hai un trebón, ou unha chuvascada ou cae unha babuxa ou unha coriscada ou un diluvio ou unha orballada. A nosa lingua dispón de ducias de palabras para nomear a variada tipoloxía de chuvia que temos, así, botando man das “Palabras enchoupadas” do Portal das palabras e doutras magníficas compilacións que atopamos puidemos chamar á chuvia polo seu nome.
Asemade, quixemos deixar constancia plástica dese rico abano de denominacións da chuvia. Cada día, nun momento, observábamos a cor do ceo e as nubes que dan lugar a cada unha das formas de chuvia. Neste caso fomos nós quen nos ocupamos da representación, dado a dificultade que podía entrañar para o noso alumnado a manipulación dos elementos empregados. Eles son quen agora se ocupan de explicar a exposición á que deu lugar, polo de agora 15 cadros sobre a chuvia e outros fenómenos, que -de cara a ser vista polas familias e compañeiros- se acompaña dunhas diapositivas nas que se recollen nomes, substantivos, adxectivos, verbos, expresións, ditos e refráns sobre a chuvia.
Este traballo aínda non pechado (ata que a chuvia non nos abandone), posibilitounos coñecer vocabulario propio da nosa lingua, fenómenos meteorolóxicos, literatura senlleira, o ciclo da auga, a linguaxe plástica, e outras moitas aprendizaxes e experiencias das que iremos dando conta nos vindeiros días.
Isto foi o positivo desta tempada de tanta revoltura: coñecer a riqueza lingüística do galego.
 |
| 60 días, 60 nomes e 60 modos de chover |
A nosa preferida é “Choven chuzos de punta”, a deles é “Pedrazo” ou “Ceo de verán”, agora ben, debecen por unha “Chuvia do Arco da Vella”.
Nunha das nosas últimas visitas ás librerías descubrimos “Soy un artista”, de Marta Altés, un libro que ilustra a diferente mirada que teñen unha nai e un fillo sobre o proceso creativo. El ve arte en todas partes, todo lle inspira, pero a nai non está tan contenta con algunha das súas creacións.
Que os nenos e nenas dean renda solta á súa imaxinación artística, ten as súas vantaxes e os seus inconvenientes, nomeadamente algo que non lle gusta moito aos seus pais: que se ensucien e manchen roupa, paredes, mesas, chan… Pero hai que ser consecuentes, si se quere que sexan creativos hai que deixalos crear e experimentar.
Á volta de vacacións, unha vez nos puxemos ao día, o noso alumnado non paraba de comentar sobre o temporal de tronos, vento, choiva, lóstregos, e especialmente de ondas xigantes. Así tivemos que buscarlle unha explicación a este fenómeno, xa que logo, ata o de agora, para eles as ondas sempre foran parte da diversión dun día de praia no verán. Tralos apuntamentos duns, descartados por outros, buscamos información na rede, así soubemos por que se producen as ondas no mar e non nunha piscina, no río ou nun lavadoiro.
Neste corte dun informativo de VTelevisión explícanos como se forman as ondas xigantes, a escuma no mar e mesmo nos suxiren facer un experimento cun secador de pelo orientado cara unha cubeta con auga.
Logo volveron as conversas sobre as vantaxes/divertimento das ondas (xogos no mar, deportes, etc), e os inconvenientes (para os barcos, para a pesca, para os paseantes).
No Portal das palabras atopamos varias denominacións dos estados do mar.
Veunos ao recordo o fermoso álbum ilustrado “La ola” publicado por Bárbara Fiore Editora, no que se nos conta unha historia sen palabras dunha nena que pasa un día na praia, para ilo, a súa autora, Suzi Lee, só emprega dúas cores: o azul e o gris. Aquí unha presentación do mesmo.
Deseguido enlazamos co maxistral gravado do xaponés Hokusai de “La gran ola de Kanagawa”, que mesmo foi fonte de inspiración doutros artistas entre eles, Roy Lichtestein e “La mer” de Claude Debussy.
O visionado deste gravado fíxoos crer que eles tamén poderían representar as ondas con tan só dúas cores. Así nos puxemos mans á obra con ceras, pero os resultados non foron moito do seu agrado, polo que probamos con outras técnicas: fondo con rodillo, brocha seca de dous tonos de azul para a onda, rotulador para os barcos e témpera branca con pincel fino para a escuma do mar.
Para a nosa sorpresa, a obra de Hokusai era coñecida por algúns nenos/as debido a que aparece nun episodio dos Little Einsteins.
Polo de agora conformarémonos coas fantásticas imaxes do experto en capturar ondas, o fotógrafo Pierre Carreau, en cuxo web podedes atopar macroondas, multiondas e o poder da auga que os deixarán coa boca aberta. Ou as espectaculares ondas hawaianas de Clark Little.
O presidente da Fundación Penzol, Alfonso Zulueta e padroeiros da mesma.
Onte asistimos ao acto de entrega da Medalla de Ouro de Galicia á Fundación Penzol. Mentres escoitábamos ao seu presidente, Alfonso Zulueta, a nosa cabeza fixo unha transferencia das súas palabras aplicándoas ao campo da educación. As nosas reflexións poderiámolas concretar en dous eixos:
1º O que se precisa para soster calquera proxecto son persoas que crean nel, que saiban con claridade a razón e o futuro das súas accións e que teñan a capacidade de buscar sinerxías e converxencias con outras en prol dun fin común. A Fundación Penzol naceu e sobreviviu ata nos momentos máis difíciles porque non decaeu o altruísmo daquelas persoas que desinteresadamente pensaban que había que conservar o escrito sobre Galicia e porque, ademais, souberon contaxiarlle o seu amor e entusiasmo a outras. Labor encomiable, porque non nos esquezamos de que os pobos ou grupos que non conservan e preservan o seu legado, corren o risco de perder a súa identidade ou a súa esencia; podería ser que non quedara ninguén que contara con fidelidade o que foron e cara onde van.
2º Tan importante coma recuperar, atesourar e conservar é divulgar, facendo accesible ese patrimonio a todo aquel que estea interesado, así coma dándollelo a coñecer a quen non sabe del. As institucións arquivísticas e museísticas, máis ca recrearse no pasado, deben poñer os ollos no futuro, e isto é algo que non sempre é así. Abondan exemplos de mausoleos, mesmo en educación.
Parecen dúas afirmacións obvias, pero na realidade non o son tanto. Pensemos en educación, ou por ser máis concretas pensemos na educación infantil.
Non hai nin unha soa institución/asociación que sexa un referente para o profesorado de educación infantil. Noutros niveis educativos e especialidades hai algunha que outra, que cando menos son portavoces e interlocutores dun colectivo. En infantil non. Quen gardará o legado de todo o que se fixo na escola galega pola infancia. Que referente temos o profesorado de infantil? Hai algunhas iniciativas sindicais, hai outras vinculadas a MRPs, pero todas elas teñen un sesgo. Pero, que pasa coa inmensa maioría do profesorado de infantil? Quen dará conta del? Quen mirará polo futuro da escola infantil?
Hoxe en día hai centos de publicacións e lugares onde queda constancia do facer dos profesionais da educación infantil: blogs, revistas, webs, etc. Uns dependen de iniciativas persoais, outras institucionais, outras comerciais, pero non hai quen vaia peneirando todo iso, escolmando o gran da palla, para así dárllelo a coñecer e poñelo ao servizo doutros para o futuro.
Podemos debater sobre isto, pero somos un dos colectivos máis minifundistas que hai entre os ensinantes. Ben sabemos das eivas e do que adoecen case todas as asociacións, sexan do tipo que sexan. Somos coñecedoras de que na actualidade o asociacionismo non goza de moita credibilidade, pero é unha mágoa que non teñamos nin unha soa referencia na que todos e todas atopemos algún punto de confluencia e sobre a que vaiamos envorcando as nosas experiencias, necesidades e utopías, servindo, ao tempo, de recordo do pasado e de faro do futuro.
Bo é que Fermín F. Penzol, Francisco Fernández del Riego, Ramón Piñeiro, R. Otero Pedrayo e outros moitos pensaban e actuaban doutro xeito.
Parabéns para eles e para todas aquelas persoas que cren na necesidade de unirse para ben da comunidade.
Polos “bos e xenerosos”.
InnovArte cos amigos da Fundación Penzol e Editorial Galaxia
O pasado sábado presentouse na Galería Sargadelos de Compostela o libro disco “Pan de millo” de Migallas editado por Kalandraka.
Nós xa tivéramos ocasión de escoitalo con anterioridade, pero cómpre dicir que a posta en escena de María Campos e Carlos Yus lle dá un valor engadido que vai máis alá da súa presentación en público.
Penduradas polas paredes fermosas ilustracións de Dani Padrón, e repartidos pola sala elementos relacionados coa elaboración do pan de millo tratando de achegarlle aos pequenos tarefas tradicionais xa case descoñecidas para eles: a semente do millo, as espigas, cestas e canastros, hórreos, muíños de man, peneiras, artesas e a boroa cocida, que finalmente foi repartida entre os asistentes.
Os nenos e nenas cantaron, mimaron e bailaron con algunhas das cancións recollidas no CD, “Unha vella tiña un can”, “Pan de millo”, pechando, como non podía ser doutro xeito, con “Miña abuela Manuela”, xa que logo, o libro vai dedicado “Aos vellos que coidan dos nenos e aos nenos que coidan dos vellos”.
Desde esta ligazón pódense escoitar fragmentos dalgunhas delas.
É tempo de cabazas e unhas teñen mais colorido ca outras, emporiso quixemos enchelas de cor. Así decidimos aplicar a técnica do waterpainting -que xa temos empregado noutras ocasións- con elementos do outono.
Visto o que necesitamos –esmaltes, soportes, auga e unha cubeta- atopámonos cun problema: a posibilidade de que se desbordara a auga. Para o alumnado foi unha descuberta ver como ía subindo o nivel da auga en función do tamaño do elemento que introducíamos, polo que se fixo preciso introducir a de maior tamaño e axustar a cantidade de auga a ela.
Por outra banda, xurdiu outra experiencia de carácter físico á que aínda non lle demos resposta: elementos pesados como as cabazas flotaban e outras máis pequenas afundían. Fixemos varias experimentacións con cousas de pouco tamaño e escaso peso, así como con outras de grande tamaño e moito peso. Teremos que insistir máis nesta cuestión para poder formular unha “teoría científica”. Polo de agora non a temos.
Canto á experiencia artística foi moi vistosa tal e como se pode apreciar nas fotografías. Follas, espigas de millo, castañas, cabazas e tarxetas de papel foron os soportes empregados.
 |
| outono painting |
Inesperadamente xurdiunos unha actividade fantástica da que estamos tirando moito proveito e cremos que aínda nos dará bastante xogo.
Tras consensuar as normas para o aseo e para a zona de lectura, recollémolas nun cartel acompañadas de suxestivas imaxes. Cando os estábamos proxectando na pantalla para ver se todo estaba ben, dous alumnos sentíronse identificados co retrato dun neno lendo. “Ese son eu”, “Non, son eu” dixeron case ao unísono. Todos os demais concordaron coas súas apreciacións, motivo polo cal fomos analizando os rasgos do neno retratado e vendo as coincidencias e/ou diferenzas cos que se atribuían o parecido, cabelo, faciana, sorriso, pose… Finalmente, concluíron que se asemellaba máis a un que ao outro.
Tras esta proveitosa actividade, os demais reclamaron un retrato co que compararse.
Non foi doado darlle continuidade a un xogo que xurde froito da casualidade. Por sorte demos cun magnífico blog, I am a child, children in art history, no que recollen milleiros de representacións pictóricas de nenos e nenas, de todas as épocas, estilos e nacionalidades. Así puidemos ir escolmando cando menos dous ou tres retratos que ao noso entender gardaban algunha semellanza con cada un dos nosos 25 alumnos/as.
Elaborada esta batería, primeiro pasámola toda deseguido, para ver se eles aprezaban o mesmo ca nós. Houbo moitas coincidencias.
Como curiosidade dicir que case sempre son os outros os que se decatan do parecido, algo co que ás veces non concorda o “interesado”. Tamén adoitan ver semellanzas con aquelas representacións nas que os nenos/as están a realizar algo moi atractivo. Velaí unha pequena introdución a que un retrato vai máis alá da representación fiel da fisonomía, tamén plasma cualidades persoais e psicolóxicas.
Tras varias sesións e moito debate agora xa temos decidido un retrato por alumno/a. O seguinte paso será fotografar a cada neno/a na mesma pose que a do retrato que se lle asemella. Moi de esguello saberemos o que son: primeiros ou primeirísimos planos, planos cortos, medios ou enteiros; tan só coa pretensión de que aprecien esas diferenzas de enfoque. Posteriormente, faremos unha presentación en diapositivas co retrato e a fotografía de cada un.
Unha maneira máis de coñecer os seus rasgos persoais e diferenciadores.
 |
| Retratos |
Cada novo curso, nos nosos centros elabórase a cartelaría identificativa de cada espazo/aula acompañada de suxestivas imaxes arredor dun eixo común. As obras de David Hockney, instalacións do Land Art, portas, ou no presente sendeiros pola natureza, tratan de personalizar cada porta en función dos gustos, características ou afeccións de cada unha das persoas que ocupamos eses espazos. Dá para moito xogo, para traballar cos cativas e para algunha que outra interpretación por parte dos adultos.
Á nosa aula correspondeulle un sendeiro entre hortensias. Así, os nenos/as sabedores de que é unha das flores preferidas da súa mestra, nestes días sorpréndennos con fermosos ramos delas. A elevada temperatura do centro non permite que duren moito, polo cal pensamos de que modo poderíamos conservalos ao longo do curso. Secalas é unha posibilidade e pintalas, outra.
Tras observalas con detemento, decátanse de que non é cousa doada representar a gama de cores presente nos milleiros de flores que integran as hortensias. Buscamos información na rede e vemos que hai quen as pinta cun dedo (auténticos virtuosos).
Este é o resultado.
 |
| Hortensias |
Vía Galicia Cool Magazine, coñecemos esta instalación feita o pasado verán na vila portuguesa Vilanova da Cerveira.
Cremos que pode ser moi inspiradora para os centros educativos, tanto para os días de sol como para os de choiva.
Pechamos un ciclo co noso alumnado de 5 anos e as súas familias estaban moi interesadas en conservar algunhas das realizacións plásticas destes tres intensos anos. Temos por norma deixalas como fondos artísticos do centro, así que fixemos unha intervención para que eles tamén teñan un recordo.
Se ben o pasado ano cerráramos cun espectacular Tall painting, e o anterior cun Drip painting colectivo que logo partimos en anacos para que cadaquén tivera a súa parte, este curso tocoulle a outra técnica: Water painting ou Ebru inspirándonos nos traballos deste artista turco.
A nosa versión non é tan sofisticada nin meticulosa, o noso alumnado non podería facelo nin tería sentido; para nós o que importaba era que coñeceran outras maneiras de facer.
Con esmaltes de uñas, cubetas de auga e lenzos, velaquí os resultados. Ver presentación.
Ao igual ca sempre, tamén encerra unha metáfora educativa: non se pode manipular e conducilo todo, hai que esperar a que as cousas nos deixen ver a súa beleza de seu. A non intervención tamén dá moitas sorpresas, todas distintas, todas diferentes.
Coma os nosos nenos e nenas, cada obra é un monotipo, único e irrepetible. Esa é a mensaxe.
Como xa anunciáramos días atrás, recibimos a visita do ilustrador Leandro Lamas.
O seu xesto amable, a súa bondade e o seu sorriso cativaron de inmediato ao noso alumnado, que co coñecemento previo que tiñan da súa obra, lle fixeron todo tipo de preguntas sobre as cores que emprega, as historias que conta e sobre a súa “fábrica dos cadros”, tal e como se pode ver no vídeo que elaboramos coas fotografías.
Tralas conversas, quixo deixarnos unha pegada da súa visita, e que mellor ca un bosquexo dedicado ao noso grupo para que logo os nenos e nenas lle deran continuidade.
Agora estamos traballando sobre unha copia que fixemos para cada un de nós e que dará lugar a un recordo memorable tanto da visita como da vida nesta aula do CEIP A Maía. Daremos conta do resultado.
Aquí deixamos tamén un vídeo coa filmación feita por Brais Romero no taller de Leandro Lamas.
Torta de chicharrones. “A cociña dos Cunqueiro”. Fotografía de Soledad Felloza.
Asistimos á presentación do libro “A cociña dos Cunqueiro”, unha fermosa iniciativa da editorial Galaxia na que se escolmaron 80 receitas de cociña de entre as 2.300 que Elvira González-Seco foi anotando en dez cadernos que logo legou ao seu fillo César.
Deste acto deron debida conta os medios de comunicación, pero a nós houbo algunhas cousas que, como docentes chamaron a nosa atención e queremos compartir con quen nos segue:
1ª A coidada caligrafía e sistematicidade da compiladora. Nestes manuscritos da que foi esposa de Álvaro Cunqueiro, non só figuran receitas de cociña senón tamén outras fórmulas de todo tipo sobre consellos de beleza, coidados das crianzas ou da casa e recordatorios de carácter político ou relixioso.
Sobre eles vese que a autora volvía de cando en vez facendo anotacións á marxe, corrixindo ou puntuando. Así como di no limiar o crítico gastronómico Miguel Vila Pernas:
“Normalmente emprega un número para cualificalas, aparecendo moitas con puntuacións entre o 6 e o 10 e moi poucas por debaixo do 6. Noutros casos, moitos menos, o sistema de cualificación é con letras, aparecendo fundamentalmente B e MB, que interpretamos como Ben e Moi Ben. Incluso nalgún caso se mesturan os dous sistemas e algunha receita aparece cualificada como MB e ao lado un 9 ou un 10.”
Cando na presentación escoitamos isto, como mestras non puidemos reprimir un sorriso, pensando na marcaxe de por vida que nos fan as avaliacións escolares.
2ª Tomando como pretexto o legado de Elvira, Soledad Felloza, a fotógrafa dos pratos que recolle o libro, fixo unha sutil, elegante e firme reivindicación da silente labor da muller. Agora precisamente cando a cociña é un ámbito de prestixio no que os homes parecen destacar, cómpre recordar que tradicionalmente foron as mulleres as mantedoras da cociña galega, elaboradoras diarias de sustento, malabaristas coas economías familiares e creadoras orixinais con ingredientes ben humildes. O legado das mulleres na cociña cotiá, rica, sabedora, san e tanto ou máis gorentosa ca dos grandes chefs.
3ª Tampouco desaproveitamos a chiscadela entre Iago Castrillón o cociñeiro encargado da elaboración das receitas e o editor Víctor F. Freixanes, cando este confesou que non obtivera o resultado esperado coa champaña de amorodos, ao que Iago apostilou que quen se enfronta a un libro de cociña ten que “saber ler sen facelo ao pé da letra”. Velaquí a competencia lectora en acción: nalgúns contextos e con algúns textos, ler non é interpretar de forma literal o que está escrito.
Para rematar, dicir que “A cociña dos Cunqueiro” é unha delicia de libro que esperamos entre nas casas galegas e se poña ao carón do seu irmán, “A cociña galega” de Álvaro Cunqueiro, xa un clásico nos fogares galegos.
Hai cancións infantís que son son clásicos que perduran malia o paso do tempo. Agora podemos atopalas en 3D e “remasterizadas” con ritmos máis actuais en El Reino de María Elena Walsh.
O vindeiro venres recibiremos a visita de Leandro Lamas, un artista moi coñecido polo noso alumnado, xa que logo ten ilustrado moitos dos libros, albumes e poemarios que temos na aula.
Sendo un creador tan prolífico e polifacético como é podemos atopar na rede ducias das súas producións.
Leandro Lamas é un contador de historias, propias e alleas. Somos moitas as persoas que lle relatamos como é a persoa a quen queremos agasallar con unha das súas obras, e el, con eses retrincos constrúe unha fermosa composición. Con todo, sempre hai uns elementos que aparecen nas súas ilustracións dun xeito moi persoal e poético: o sol, o arco da vella, as flores, as árbores, os libros, a música…
O que fixemos co noso alumnado de 5 anos, foi analizar todos eses elementos que configuran o Universo Leandro Lamas vendo as variacións. Posteriormente, cada neno/a elixiu unha das ilustracións e trata de entender e contar aos demais esa narración visual.
Para nós, é unha forma moi evidente de facerlles ver que hai moitas e moi variadas maneiras de contar historias, sendo a pintura unha delas.
Vídeos: entrevista feita polos nenos/as dun centro, “En bicicleta“, “Selección de obras“, “Obras con música de Guadi Galego”,
Libros ilustrados:
“A nena e o grilo nun barquiño“
Hai tempo que mercáramos uns rotuladores para pintar sobre cristal -que unha vez seco permiten borrar con facilidade- e que ata o momento non puidéramos empregar. Agora co tempo seco, dedicámonos a facer prácticas e deseños, así como a darlle cor á luz.
Aínda estamos empezando porque vemos que disto se pode tirar moito máis, xa que logo é moi do seu agrado e abondan exemplos para inspirarse.
Ver fotografías do grupo de 5 anos.
Ver fotografías do grupo de 3 anos.
Ao longo do curso son moitas as actividades que desenvolvemos a partir da arte co obxecto –non de que coñezan aos seus autores, nin biografías, nin estilos, nin…- de que vexan como distintos artistas entenden a realidade, manifestan os seus sentimentos ou transmiten mensaxes.
Presentámosvos aquí unha escolma dalgunhas delas realizadas co grupo de 5 anos, nas que:
–conversan sobre o que lles suxiren algunhas obras,
–analizan a paleta de cores empregadas,
–traballan as simetrías faciais,
-inclúen os datos identificativos da obra (dimensións, título, materiais, autoría).
Nada exótico. Nada que roce a abstracción extrema de modo que o distancie irremediablemente dos intereses dos nenos/as. Actividades cotiás pero constantes.
Para chamar por esa primavera que non dá chegado. Ideas decorativas nas que poden participar todas as familias e alumnado do centro.
Rebecca J Coles traballa con papel e tesoiras e realiza estas fermosas composicións.
Para celebrar a chegada dos primeiros días de sol nesta primaveira, quixemos facer unha intervención na natureza, enchendo de fitas de cores as árbores do patio ou as dun espazo verde preto da nosa escola.
Ver presentación do realizado no CEIP A Maía.
Ver presentación do realizado na EEI Milladoiro.
 |
| Árbore trelas |
“Cubo de nylon, Jesús Soto
Unha das exposicións que puidemos visitar en Madrid foi “La invención concreta” da colección Patricia Phelps de Cisneros no Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía (MNCARS), unha das máis completas sobre a arte contemporánea en América Latina.
Esta colección sobre a abstracción xeométrica conta coa súa propia web lainvencionconcreta.org, que permite a visita virtual organizada por países, por autores ou por anos. Asemade, as obras están clasificadas arredor de cinco eixos temáticos: Diálogo, Universo, Xeometría, Ilusión e Vibración.
Durante a visita fomos tomando notas, porque á vista de cada obra xurdíanos moitas ideas para o traballo co noso alumnado, que pouco a pouco iremos recollendo no blog, pero queremos convidarvos a entrar porque cremos que nos abre unha porta á creatividade, tanto polos materiais empregados, como polas representacións, así como polas posibilidades de traballo coa luz e coa sombra.
Chamaron poderosamente a nosa atención as obras de:
-GEGO, Gertrud Goldsmidt, “Dibujo sin papel”no que sen lenzo nin papel, se recrea na sombra que proxectan uns entramados de arames sobre a parede.
-Alejandro Otero, “Tablón de Pampatar”, cuns suxestivos xogos de raias sobre fondo branco.
-Helio Oiticia, “Monocromática en vermello”, explorando os matices dunha soa cor.
-Jesús Soto, autor do espectacular “Cubo de nylon” co que ilustramos esta entrada, e doutras como “Dobles transparencias” ou “Vibración”, que sempre inclúen o movemento.
-Lycia Page, cun gran número de obras de entre as que destacamos o “Libro da criaÇao”, unha serie coas 16 páxinas (cartón de 12X12), nas que a autora dá conta da creación do mundo.
No início era tudo água. Depois as águas foram baixando, baixando, baixando, e baixaram. O homem começou a marcar o tempo. O homem descobriu o fogo. O homem era nômade e caçador. Na floresta. O homem era gregário e semeou a terra. E a terra floresceu. O homem inventou a roda. O homem descobriu que o sol era o centro do sistema planetário. Que a terra era redonda e girava sobre seu próprio eixo. O homem construiu sobre a água: palafita. Submarino: o vazado é o cheio sob a água. A quilha navegando no tempo. Luz – luz plena.
Lycia Page
Para nós foi toda unha descuberta. Altamente recomendable e moi estimulante.
Velaquí unha desas iniciativas das que tanto gustamos. “De roda en roda. Músicas e danzas do mundo”, un libro CD/DVD que, segundo os seus autores, pretende ser un proxecto divulgativo sobre as músicas e danzas tradicionais de diversas partes do mundo.
A nosa amiga Pilar Sampil, unha das autoras e xerente da editorial Galaxia, hai tempo que nos tiña comentado da súa afección polas danzas populares, motivo polo cal se xuntaba cun grupo de amigos da asociación Monteira cos que gozaban bailando e compartindo as danzas que saben ou que van aprendendo en cursos, festivais e festas populares dende Galicia ata Escocia o Grecia (ou máis alá), e así se nos explica ao comezo da obra.
O principal obxectivo de “De roda en roda” é revitalizar a danza tradicional, para que, en vez de ser un espectáculo contemplativo, se troque nun acto máis participativo, como foi noutras épocas. Fronte á homoxeneización cultural moderna, queremos dar conta da diversidade musical e de danzas que o ser humano xerou, e continua a xerar, nas múltiples tradicións culturais existentes, así como compartir un xeito de relacionarnos san e divertido. Sentimos que algo tan valioso debería ser coñecido polo meirande número de persoas posible para o seu goce, independentemente da súa idade ou habilidade. Está aí, coma o sol e temos unha opción moi doada de sentilo. (…)
O círculo a roda, é unha figura universal na danza que simboliza moi ben o que queremos expresar. Podemos viaxar en roda polo mundo, participando en festas tradicionais que aínda sobreviven en moitos países, ou podemos bailar aquí mesmo, nos seráns, cos amigos, nas festas populares, nos centros de ensino, nos campamentos de tempo libre, con nenos ou nos locais da terceira idade…, en calquera espazo no que conflúa un grupo de xente ao que lle guste bailar coa xente, e non para a xente.
Para ilo, seleccionaron vinte e unha danzas de vinte e unha tradicións populares, cun nivel de habilidade preciso para a súa aprendizaxe, accesible. Cada unha delas acompáñase coas explicacións sobre os bailes, con detalles sobre a súa orixe, as indumentarias e a melodía. Feitas as gravacións musicais, tratando de respectar no posible as músicas orixinais e os instrumentos empregados, logo fíxose a gravación en vídeo con Monteira, para que así poidamos facernos unha mellor idea dos movementos e acenos da danza.
Moito llelo agradecemos mestras coma nós que non imos máis alá de “El patio de mi casa” pero que sabemos do gusto dos nenos/as por este tipo de xogos/danzas, e que lamentamos que repitan coreografías de moda con acenos obscenos, groseiros, de escasa beleza e harmonía.
Bos momentos nos fixo pasar xa na aula.
Será un éxito, porque dicimos o de sempre, é unha desas iniciativas que nace do amor por algo e do gusto por compartilo cos demais.
Nestes días de agasallos, chegou ás nosas mans o álbum ilustrado“O soño de Mateo”, unha emocionante aventura que nos transporta ao universo de imaxes fantásticas que xorden na mente do futuro creador do Pórtico da Gloria.
Co “O soño de Mateo”, a Fundación Barrié persegue a consecución de dous obxectivos fundamentais: fomentar e difundir o coñecemento do patrimonio histórico-artístico entre os máis novos, e, ao mesmo tempo, contribuír á concienciación sobre a importancia da súa conservación. Da man do mozo Mateo, os lectores embárcanse nunha viaxe a través dun mundo misterioso cuxos secretos revelaránselles aos poucos, proporcionándolles as claves para entender os significados desta obra cume do Románico. Á expresividade e beleza dos debuxos de Rodrigo Chao únese o texto evocador e poético de Francisco Prado, enriquecido con metáforas impactantes e alusións a grandes obras da literatura como “A Odisea” de Homero e “A Divina Comedia” de Dante.
Acompañado de anexos históricos e fotográficos, “O Soño de Mateo” ofrece unha experiencia única para que os xóvenes lectores penetren nos significados do Pórtico, á vez que aprenden as conexións entre a lectura, a imaxinación e a creatividade, entre a arte como forma de expresión persoal e como fonte de coñecemento, así como os valores do estudo, o esforzo, a tolerancia e a apreciación do patrimonio cultural.
Na súa formulación didáctica, “O Soño de Mateo” atopa a súa inspiración nas mesmas virtudes que fixeron que o Pórtico da Gloria consiga cativar a espectadores de todas as idades durante séculos, xa que, do mesmo xeito que esta gran obra, o libro pretende ser á vez accesible e profundo, apelando ás emocións e ao intelecto, ao espíritu e á mente. É, por iso, unha obra dinámica que non se esgota nunha primeira lectura senón que impulsa aos nenos a volver a ela, e volver ao Pórtico, para descubrir novas dimensións, aprendendo a sentir o patrimonio como algo seu, sabendovaloralo, protexelo e conservalo para xeracións futuras.
Deixámosvos aquí o vídeo de presentación deste álbum, que sen duda será de proveito para xóvenes e adultos. O noso agradecemento para quen nolo fixo chegar.
Preguntámoslle ao noso alumnado cando chegaba o Nadal, a resposta dunha nena púxonos a pensar devagar cando dixo “Cando empeza a nevar”, porque así o vira na televisión. Supoñemos que o influxo do que ven, (postais, adobíos, murais, imaxes…) levou á nena a tal conclusión. Nadal e neve é un tándem que se activa ata onde non neva, como aquí.
Nós temos a xeada que nos deixa imaxes invernais igual de fermosas, pero máis nosas. Así que nos dedicamos a observala estes días. Así, cando decidimos facer postais para felicitar aos seus achegados, quixemos reflectir as nosas paisaxes xeadas.
Unha amiga agasalláranos cun catálogo de papeis de empapelar paredes cunhas texturas extraordinarias, dos que agora botamos man. Con ramiñas de ciprés previamente prensadas, e unha mestura de cola branca e témpera logramos un efecto moi real. Ata nos permitiu facer unha “copia” da mesma (traballo simetría).
E velaquí os resultados.
 |
| Postais xeadas_3A |
 |
| Postais xeadas_4 |
 |
| Postais _Naturais_5C |
Chega un momento do curso no que se pon a proba a coherencia educativa dos centros escolares. Dito doutro xeito, como son compatibles as decoracións navideñas cos principios recollidos nos proxectos educativos dos centros? Como conciliar a educación para o consumo responsable, a sostibilidade, a formación estética do alumnado con todos os arquetipos decorativos propios destas datas? Debemos sucumbir ao espumillón, aos dourados e á charramangueirada das manualidades de Nadal, ou hai outra maneira de facelo sen traizoar a principal finalidade educativa do noso labor?
Non debemos confundirnos: non somos decoradoras, somos educadoras.
Velaquí algunhas propostas ao noso entender concordantes coa filosofía do Nadal e coa educativa, que poden camiñar da man inseridas nun proxecto a desenvolver ao longo das semanas que nos restan:
1ª Tomada do blog Arte y educación que dedica unha entrada magnífica ás instalacións artísticas en espazos escolares. Unha montaxe feita de globos con mensaxe..
2ª Tomada do blog de Michelle Brand, unha artista que crea esculturas con envases plásticos.
3ª Tomada do blog de Denise Carbonell, que tamén aproveita envases plásticos para crear móbiles.
4ª Tomada do web de Wendy Wahl, que crea instalacións con papel de refugallo; nós vémola moi realizable con papel de xornais inseridos en arames.
5ª Inspirada na decoración da cafetetaría La Campana do Museo D´Orsay de París. Unha montaxe dos irmáns Campana, dous deseñadores brasileiros que crean espazos e obxectos incribles empregando sempre material económico e de refugallo. Nós pensamos facelas sobre botellóns plásticos recubertos dos anacos de papel aluminio recollidos ao longo do ano dos envoltorios dos bocadillos, de bandexas de alimentos e mesmo coa cara interior dos tetrabrick.
Recordemos, ás veces os espazos din máis do centro ca calquera outro discurso. Contamos máis co que amosamos que co que escribimos nos documentos programaticos ou con discursos grandilocuentes de datas sinaladas (Día Medioambiente, Día do Consumo responsable, etc.), e refugallo non ten porque asociarse a cutrerío, xa que logo pode dar pé a decoracións cunha estética moi coidada e visualmente suxestivas. No Nadal non hai por que abrir a veda ao consumo desaforado e á chocalleirada, máxime nun momento social coma no que nos atopamos.
En datas coma estas é cando se visibiliza o compromiso do centro e do profesorado co desenvolvemento sostible.
O venres presentouse na Biblioteca Ánxel Casal de Compostela o libro-DVD “Bicos de música”. Como diría un crítico musical, temos aquí un novo traballo ao máis puro estilo e co inconfundible son Mamá Cabra.
Dez novas cancións, cuxas letras se recollen no libro ilustrado por Kristina Sabaite, un CD cos temas cantados e un CD con dez temas cantados e dez pistas só coa música e os coros para cantar por riba e máis un DVD con karaoke e vídeos no que se segue un día completo na vida do grupo, que agora serán emitidos a diario pola TVG no Xabarín Club.
Cancións de creación propia, outras adaptacións de cancións tradicionais e populares, así como un poema de Helena Villar Janeiro, que nos falan da natureza, das estacións, da alimentación saudable, da educación viaria, das emocións, e dos sentimentos.
Na presentación, Pilar Sampil, xerente da editorial Galaxia, recordaba a súa experiencia como nai cando hai anos buscaba cancións infantís en galego, ata que, no medio daquel aburrido panorama melancólico-folk, descubriu a Mamá Cabra coa súa alegría musical que chega aos nenos, coma os que o venres cantaron, choutaron e seguiron con onomatopeas ou coreografías as novas e vellas cancións do grupo.
Unha maneira diferente de expoñer as composicións con elementos outonais. Nós que somos máis estereotipadas pensáramos en meter en cada caixa as follas e froitos de cada árbore, afortunadamente o noso alumnado é moito máis creativo ca nós e así lles quedou.
 |
| Caixas de outono |
Hai unhas semanas escribiunos un compañeiro de infantil para recomendarnos tres publicacións dunha pequena editora na que el participa. Quixemos comezar mercando “Tocar el arte. Educación plástica en infantil, primaria y … Técnicas e ideas para el desarrollo de la competencia artística”, gustounos a reseña editorial, a información que vimos no blog do libro e maila combinación de palabras que agora non adoitan figurar xuntas nos modernos discursos sobre a educación artística nas aulas.
Moitos avatares teñen acaecido nas denominacións do traballo coa linguaxe, materiais e recursos plásticos, malia todo, en moitas aulas séguese a facer como alá polos anos 70 do século pasado, é dicir, asimilando educación plástica a manualidades; ben é certo que con materiais máis sofisticados, pero finalmente, manualidades de la Srta. Pepis en serie. Hai bibliografía dabondo que fornece esta vertente de mestra “habilidosa e creativa”.
Logo hai unha segunda tendencia que tamén perverteu as ideas orixinais, o que grandilocuentemente algúns denominan “traballar coa arte”, que non vén a ser outra cousa que coller unha obra dun reputado pintor e pedirlle aos rapaces que a reproduzan, e de paso encherlles a cabeza con datos da vida do autor. Esta moda ata foi adoptada polas editoriais, que facilitan unha escolma con cada unidade didáctica ou “proxecto”, como as denominan, acordes cos tempos e coas demandas das mestras que din “traballar por proxectos”, dun xeito que lle faría renxer os ósos ao mesmo J. Dewey. A terceira destas tendencias é máis recente, vira cara o conceptual da produción artística, da labor dos artistas, e da experiencia estética, pero as veces o seu grao de abstracción é tan elevado, que temos serias dúbidas que os cativos vaian máis alá da mera execución da “intervención ou instalación” que case sempre dá lugar a fermosas fotografías, a complexos discursos, e a moitas caras de perplexidade.
Porén acollemos con agradecemento este libro que en palabras das súas autoras Ghislaine Bellocq e María José Díaz, pretende ofrecer un marco conceptual claro e aplicable; unha proposta sobre cal deber ser a intervención dos docentes de maneira que permitan o desenvolvemento da competencia artística nas aulas; e un conxunto ben sistematizado de actividades sinxelas e significativas para os nenos e nenas.
Tralo prólogo do artista e profesor José Freixanes e da presentación, dannos pautas para organizar o recanto, taller ou espazo de traballo; fálannos de soportes que van máis alá do DIN A4, de utensilios diferentes do plastidecor, dos medios e do papel do adulto. Un segundo bloque céntrase nas técnicas: para liberar o xesto, con outros trazos, a partir dun obxecto, coa xestualidade, arredor do collage, e con volume. Técnicas sinxelas, con materiais baratos ou reciclados e grandes ideas que se poden ampliar co que denominan a “máquina de inventar técnicas”, que mesmo podemos deixar en mans dos pequenos e xogar a experimentar o que sae. Nós xa queremos probala, así como realizar ditados gráficos, monotipos, raspados, soprados e pregados. Séguese cun capítulo sobre a avaliación, no que atopamos unha interesante e útil grella de análise dunha secuencia no que se contempla desde a motivación, a experimentación e a interpretación. Péchase a publicación cunha escolma de artistas contemporáneos clasificados segundo as posibilidades que nos brindan as súas obras para traballar formas, cores, xestualidade ou outras; asemade recollen bibliografía e sitiografía web.
Na conclusión convídannos a entrar no blog que actúa a modo de actualización constante do libro.
Segundo lemos, as autoras teñen unha longa traxectoria na impartición de cursos, polo que non estaría de máis introducir savia nova no endogámico e recorrente mundo da formación do profesorado e contar con elas en grupos de traballo, cursos ou xornadas.
Queremos agradecer desde aquí a Miguel a súa suxestión de lectura e a iniciativa de Kaleida Forma, esta microeditora que pretende traer ideas fermosas á educación –como el mesmo nos dixo- e comentarlle que o seguinte que mercaremos é “Aprender de Finlandia. La apuesta por un profesorado investigador”. Daremos conta.
Vimos de asistir á presentación dun dos proxectos editoriais máis sorprendentes e ricos que temos visto nunca. Onte pola tarde, na Biblioteca Ánxel Casal de Compostela subimos á locomotora da Familia María FumaÇa, xunto con ducias de nenos/as e adultos engaiolados co clima de alegría e felicidade que se xerou na sala. Pero non vos levedes a engano, isto non é só unha recompilación de cancións, é a historia que se constrúe arredor de Ruí, un neno especial.
Segundo di a editorial Galaxia María FumaÇa é un proxecto musical de celebración da vida. Ducias de artistas cantando a alegría de vivir. Montados na alegre e colorida locomotora de vapor, percorren vales e montañas, nos seus vagóns o ambiente é de festa, unha morea de xente que cantan e tocan xuntos a ritmo de muiñeira, de samba, rock ou forró para facerlle un agasallo a Ruí, que interpreta como solista sinfonías vocais que lembran o son máxico do canto das baleas. Unha aventura que esperan non remate nunca e que os leve por mil novos horizontes.
O proxecto está conformado polo libro, o DVD-Karaoke e o CD. No DVD recóllense as explicacións dos pais de Ruí de como María FumaÇa é un agasallo familiar para a noite de Reis, e de como esta idea foi medrando ao longo de seis anos e agora chegan a participar preto de 40 persoas amigas. Noutro apartado temos 7 espectaculares videoclips, dos que nos custaría elixir un para recomendar, pois todos eles son sorprendentes. Nunha terceira parte vemos as gravacións dos nenos cantando con Ruí. Deseguido podemos cantar 6 pezas con pictogramas. Remátase cuns extras, onde se recollen os créditos e un agasallo “Ruí e as baleas” acompañado de fotografías da vida do neno que nos fan entender o agradecemento final “A Ruí, por ampliar o noso horizonte”.
O mesmo lle dicimos nós a toda a Familia María FumaÇa: grazas por facernos entender que a discapacidade non é unha maldición, senón unha diferenza que pode ser vivida con normalidade, nun ambiente musical, festivo e optimista.
Grazas mil tamén a quen en tempos editoriais difíciles aposta por proxectos que nacen do amor.
Ogallá que a locomotora de María FumaÇa viaxe por todos os centros de ensino de Galicia porque é toda unha lección de vida.
Se ben pechamos o pasado curso cunha intervención artística –a experiencia do tall painting-, quixemos empezar este con unha acción que resume tres das constantes da nosa práctica: a reutilización e/ou reciclaxe de material, a creación plástica e a procura de novos usos para clásicos escolares.
Co alumnado que leva un ou dous anos connosco, fixemos un expurgo de material, do que saíron cantidade de anacos de cera branda que xa non poden utilizar convencionalmente, porén en troques de tiralas este é o novo uso que lle demos.
Cada neno/a fai a súa composición sobre o lenzo, fíxase con silicona fría e finalmente deixase que as cores se deslicen ao seu antollo froito da calor que reciben do secador do pelo. Para os de 4 e 5 anos foi absolutamente engaiolante ver como as ceras poden “pintar” un lenzo elas soas.
 |
| Ceras quentes |
Andábamos dándolle voltas ao que faríamos para pechar o ciclo; queríamos algo colectivo no que todos participaran e que nos quedara como recordo do paso deste grupo polo centro. A solución veunos vía unha amiga de infantil que está nunha praza en Estados Unidos. Mandounos un vídeo espectacular dunha intervención do artista Holton Rower, coñecido polas súas obras de tall painting, que a grandes trazos, consisten en derramar pintura sobre unha estrutura, dando como resultado unha pintura-escultura con efectos de cor engaiolantes.
Para nós era a maneira perfecta de facer algo lúdico, artístico e memorable, polo que nos puxemos mans á obra; houbo que recorrer aos nosos familiares para a montaxe da plataforma, que fixemos en tres formatos distintos e con materiais diferentes, dado que descoñecíamos cales eran os empregados polo artista: chapa de madeira laminada, conglomerada e aluminio lacado foron a base para a pintura acrílica. Versións a escala con témpera, elaboración das mesturas de cor, e ensaios para a intervención final, foron os previos.
Imaxes case hipnóticas, que para nós son como unha metáfora do efecto da educación sobre os nenos e nenas. Capas e máis capas que se superpoñen, trasladan, moven as anteriores, empuxan e deixan unha pegada máis ou menos visible pero presente, que nun momento, nun chanzo ou outro se deixan ver; que se amplían, formando unha fermosa composición, diferente segundo o ángulo de visión. Tamén, como mestras, podemos entendelo como a marca que nos van deixando cada un deles na nosa historia docente que se vai configurando grazas ás promocións que pasan polas nosas mans.
En calquera caso, unha experiencia de traballo comunitario para recordar.
Velaquí os alucinantes resultados das tres intervencións nos centros de Sandra –CEIP O Coto, con 3 anos-, Isabel –CEIP A Maía, con 4 anos- e Ángeles, –EEI Milladoiro, con 5 anos.
 |
| tall painting a maía 4 anos |
 |
| Tall painting |
 |
| Tall Painting Sandra |
Nunca pintáramos ao óleo co alumnado, pero un neno que vai a clases de pintura trouxo a clase un lenzo pintado o que espertou o desexo de todos de facer coma el.
Agora, o día que fixemos a cata de cereixas atopamos un motivo para retratar e moita diversidade de variacións sobre a cor vermella, porén puxémonos man á obra. Ten o seu aquel porque hai que empregar augarrás, pero os resultados son espectaculares, e mesmo os nenos entenden que pintar sobre un lenzo con óleos é como entrar noutra dimensión das súas representacións plásticas.
Nun primeiro momento quixemos ver moitas mostras da presencia das cereixas na arte de: Cèzanne, Picasso, Pons Arnau, Hammer, Cristobal Toral, Gauguin, Bonnard e outros moitos recollidas en blogs como Cocina y cultura ou Cocinamos entre todos.
Coas cereixas diante, fomos tratando de conseguir as distintas tonalidades de vermello de cada unha das variedades. Previamente fixeron un bocexo en papel con ceras brandas, para entender moi ben o tamaño e a ubicación. Perfilouse sobre o lenzo, pintouse o fondo e deixouse secar un día, logo capa a capa fóronse pintando as cereixas. Entenderon moi ben a aplicación final da luz con cor branca. Asinan e datan a obra. Capa de verniz e exposición no centro.
Un recordo da gorentosa cata.
 |
| Cereixas ao óleo |
Se ben ata o de agora case todas as historias que lle contábamos ao noso alumnado eran en formato álbum ou libro ilustrado porque críamos que a estas idades hai que fornecerlle o maxín con moitas e variadas representacións plásticas do relato, agora chegou o momento que xa teñen bagaxe dabondo como para prescindir deste apoio visual, botando man do seu imaxinario para ir recreando o que escoitan.
Quixemos comezar cun clásico, as compilacións de “Cuentos maravillosos” de Antonio R. Almodovar. Acceder ás primeiras páxinas dos dous volumes.
Creamos unha ambientación axeitada e preparámolos para esta nova experiencia, explicándolle a razón do título da colección, Cuentos al amor de la lumbre. Relatámoslle o que facía a xente cando non había televisión, nin ordenadores, nin iPAD, nin luz; de como pasaban o tempo e gozaban do pracer de escoitar contos marabillosos de princesas ou príncipes encantados, de nenos valentes, de seres mitolóxicos, etc. Deixámoslle elixir entre as distintas categorías nas que o autor organizou esta antoloxía, de tal xeito que tamén aproveitamos para saber cal é a función do índice dos libros. A piques estivemos de cambiar a súa decisión, xa que o elixido nos pareceu un pouco truculento de máis, pero seguimos para diante.
En poucas ocasións logramos tanta atención por tan prolongado tempo. E o mellor da experiencia foi cando ao rematar, seguían falando por pequenos grupos dos personaxes, de como os imaxinaban, así como dos escenarios nos que sucedían. As posteriores representacións foron das máis ricas en detalles que levan realizado ata o de agora; tamén certo que cheas de estereotipias sobre os protagonistas en función do rol que asumían.
O folclorista Antonio R. Almodovar, certeiramente chamado por Ana Mª Matute “o terceiro irmán Grimm”, experto en semiótica estrutural, leva parte da súa vida profesional dedicado á recuperación dos contos tradicionais hispanos, eido sobre o que se investigara moi pouco e polo que tamén había moito desapego. Non hai máis que preguntarlle a calquera persoa de a pé polos contos populares españois que coñece, para descubrir que pouco sabemos deste rico patrimonio inmaterial.
Almodovar, premio nacional de LIJ no 2005, é unha persoa moi polifacética; escoitar as súas conferencias é unha delicia –é un contador de contos, no máis extenso e rico sentido da palabra-, logra engaiolar ao público co seu discurso. No web do Centro Virtual Cervantes, pódese acceder á súa biografía, obra, colaboracións na televisión e artigos, de entre os que salientamos Cuentos populares perfectamente incorrectos e No toqueis a Blancanieves. En Google Books pódense atopar vistas previas ou completas de moitas das súas obras.
Nesta colección fai unha compilación de “arquetipos”. O arquetipo dun conto popular é a versión resultante que se obtén ao comparar moitas versións particulares dun mesmo conto ata conseguir que ao lelo se pareza o máis posible á versión dominante na única etapa na que aínda podemos ter acceso. Nesta guía complementaria pódese atopar máis información.
Así temos 135 contos populares españois divididos en dous volumes, e agrupado por temas como: contos marabillosos, de princesas encantadas, de príncipes, de nenos en perigo, de pícaros, de pobres e ricos, de mulleres difíciles, de medo, de tontos, de animais, ou acumulativos e disparatados. En ambos os dous tomos acompáñase cunha amena explicación do autor sobre cada unha das categorías establecidas, das súas orixes, da intencionalidade, e dos vínculos con outros atopados na tradición europea.
Desde hai moitos anos somos devotas das súas versións de contos populares recollidos na colección “La media lunita”, -actualmente tamén dispoñibles en galego-, dedicadas a un público infantil. Agora, neste caso, aconsellamos aos docentes unha lectura previa, xa que logo, estes contos que se contaban ao carón do lume ían dirixidos a persoas adultas, malia que os nenos tamén estiveran por alí.
Si ata o momento visitáramos Asili Nidi (0-3) ou Scuole dell´Infancia (3-6), a tarde do segundo día en Pistoia dedicámola a un complexo no que se acollen criaturas de 0-6 a tempo parcial, as Areabambini, outra modalidade de atención á infancia dentro deste concepto de servizo á comunidade.
É unha concepción distinta de escolarización; é unha adaptación ás necesidades e preferencias das familias, sendo ás Areabambini, lugares de intercambio de relacións e de cultura, mesmo coa presenza dos proxenitores.
Area Blu, é un Areabambini, un servizo ao que acoden nenos/as de 3 a 6 anos para participar en actividades que os poñen en contacto coas linguaxes artísticas contemporáneas. Aquí é onde nos reciben cun xantar, durante o que temos ocasión de departir coas responsables, que xa nos van anticipando o que se realiza nestas instalacións que máis tarde visitaremos. Segundo nos contan, polas mañas reciben aos nenos e nenas das escolas infantís da comunidade, para que poidan desenvolver proxectos artísticos nos que xogan coa arte, e reservan algunhas tardes para a realización de actividades extraescolares con propostas como Pomeriggi con… (Tardes con…).
É un lugar cheo de materiais, que tanto pola súa coidada clasificación, organización e presentación, son unha rica materia prima para creativas realizacións plásticas. Todo canto hai aquí é estimulante e suxestivo: a chaqueta de xeso, a baldosa reflectinte, a cometa de ferro, as vidreiras …
A planta de abaixo, acolle o sinfín de material, e recantos de traballo, coa arxila, coa mesa de luz, coa area, coa pintura, coa manipulación de materiais, mesas de debuxo e retroproxectores. Cando os nenos acceden á zona alta, seguindo un ritual que a modo de metáfora van mostrando como de cada vez que visitan Area Blu dispoñen de máis e máis autonomía. A primeira vez que acoden soben agarrados a unha corda, que a cada visita se vai facendo máis fina, ata ser invisible. Unha vez arriba, na estanza das ideas, conversan sobre os proxectos a realizar, consultan libros e catálogos de arte como fonte de inspiración das súas posteriores realizacións.
Unha vez máis, comprobamos in situ, como en Pistoia consideran primordial que os nenos teñan ao seu dispor lugares fermosos, nos que a arte está presente de moitas formas, de tal xeito que, ese ambiente xa é toda unha aprendizaxe estética e creativa.
 |
| Area Bambini Blu |
A planta superior de La Coccinella -baixo cuberta- está totalmente dedicada ao atelier. Este é o territorio de Morena, a atelierista, unha experta en didáctica da arte, que compaxina as tareas escolares co alumnado coa dedicación ao departamento educativo dun museo en Pistoia dedicado a Marino Marini.
Chama a nosa atención a división do espazo en seis salas distintas nas que se pode experimentar coa cor, cos materiais, coa luz ou coa manipulación de elementos da contorna. Sorpréndenos o uso de materiais como flores, ramas ou follas, anacos de espellos, pedras, cristais, areas, arames, todo ilo recollido polos nenos e recuperado para novos usos. Insisten na importancia da perfecta organización do material para que estea visible e accesible para o seu uso en calquera momento.
Un corredor que atravesa toda a planta fai as veces de sala expositiva. Un lugar destacado ocúpao un proxecto sobre un río da localidade, que fai de eixo narrativo da historia, costumes e construcións da comunidade. Todas as obras expostas, valorízanse cunha boa presentación –documentando o proceso con fotografías- e con reseñas, citas ou poemas.
Aprécianse alusións constantes ás obras dos italianos Lucio Fontana ou Marino Marini –artista local de recoñecemento internacional-; pero a atelierista insiste en que non se trata de que os nenos/as reproduzan obras de artistas, senón de que descubran e comprendan as linguaxes e estratexias que empregan para comunicarse co espectador. Porén, hai un gran número de libros de arte, de artistas e de obras de todos os tempos e estilos, pero nomeadamente de arte moderno ou contemporáneo.
 |
| La Coccinella II arte |
Que se lle pode regalar a un escultor?
Cando no mes de novembro visitamos o taller do coñecido escultor Ramón Conde, brindoulles aos nenos/as a oportunidade de facer figuras coa arxila. Acordáramos daquela, que na primavera volveríamos para pintalas. Agora recibimos a amable chamada da súa axudante Chus para recordarnos esta visita pendente. A alegría dos nenos, e a ilusión de ir a ver a un “amigo” de novo, non deixa dúbida do significativa que fora esa experiencia.
Agora ben, que lle podemos levar para amosarlle o noso agradecemento polas súas atencións?
Non é doado, xurde un debate, todos concordan en que ten que ser unha escultura, pero non acaban de poñerse de acordo sobre a forma, material e significado desa escultura. A primavera, parece ser finalmente un tema do gusto de todos. E como representamos nunha escultura a primavera? Que é o significativo da primavera? Que debe transmitir?
Cadaquén fai a súa achega: as cores do arco da vella, as chuvias de abril (augas mil), o recendo das flores e plantas aromáticas, o piar dos paxaros, o calorciño do sol, a alegría dos nenos/as, os primeiros paseos pola praia, as cereixas de maio, as bolboretas, un poema, os toxos e as xestas que tinguen de amarelo os nosos montes, os ceos ovellados, o amor, os bicos, palabras fermosas …, iso é a primavera.
E así resolvemos a situación. Unha escultura de botellas de cristal que conteñen todos eses elementos que nos remiten á primavera e un collage coas fotografías das esculturas que fixeran con motivo da súa primeira visita. Un novo debate e estudo sobre a forma de montaxe e un catálogo colectivo rematan a poética escultura.
 |
| Escultura Primavera Ramon Conde |
Cos agoiros de que sexa do seu agrado, volvemos ao seu taller. Somos recibidos coma uns vellos amigos. Ramón Conde traballando en novas esculturas que, de seguro, pronto veremos nalgún espazo público. Isto é novo, traballa sobre polistireno expandido, que logo cubre con resinas para facer o molde que finalmente dará lugar á escultura de fibra de vidro. Agora poden ver todo o proceso e o misterio desas esculturas que non pesan tanto como se lles supón.
Ramón califica a obra “Primavera” coma de arte conceptual, e dille aos nenos que sería digna de expoñerse no Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC).
Os nenos e nenas retoman as súas pezas para pintalas e así poder levalas para a casa.
 |
| Primavera no taller Ramón Conde |
Ramón Conde desaparece misteriosamente e volve cunha sorpresa…
 |
| Primavera con Iolanda Castaño |
Chegou coa súa amiga a coñecida e polifacética artista Yolanda Castaño, a quen os nenos e nenas recoñecen como autora do punki-vermiño “Punver”, e do libro “Cociñando ao pé da letra”, así como por ser a presentadora do programa “Cifras e letras” da TVG.
A mañá non podía ser máis completa, máis poética e máis artística do que foi.
Seguimos establecendo vínculos entre a música e a súa representación plástica. Nesta ocasión, tras unha vivenciación corporal de diferentes fragmentos musicais, acompañados con panos de cores, pasamos á expresión pictórica deses ritmos sonoros.
O curioso foi que tratándose de pezas ben diferentes, o resultado final dos catro grupos foi moi semellante.
Desde aquí, pódese acceder a unha escolma musical.
 |
| Música de cor |
“Somos criaturas musicais de forma innata desde o máis profundo da nosa natureza.”. Así o afirma Stefan Koelsch, profesor de Psicoloxía da Música da Universidade de Berlín, nunha entrevista concedida a Eduard Punset para o programa Redes, no que van debullando cuestións como a influenza da música nas emocións e nos estados de ánimo, a súa capacidade como elemento de cohesión social, e se somos criaturas musicais de forma innata ou aprendida.
Dá para moito reflexionar sobre o tempo e a calidade da experiencia musical na escola.
Desde esta ligazón accédese ao programa e á transcrición da entrevista.
Animados a representar os sons, escoitamos diferentes fragmentos musicais e con rotuladores de cores seguen/trazan o seu ritmo. Comparamos os grafismos dos nenos, todos escoitaron a mesma música malia que ninguén a representou do mesmo xeito. Proban a adiviñar de que fragmento se trata (eran dous ben diferentes entre si). En conxunto poderían configurar unha obra pictórica. Un collage de música calada.
 |
| Trazando música |
Mostrámoslle unha das abstraccións de Vassily Kandinsky, a “Composición VIII”, e preguntámoslle se esta obra podería ser unha representación de sons (como en efecto o é). De inmediato identifican sons fortes de tambor, de piano e de pratiños. Imaxinamos como soaría esa peza musical, sería alegre ou triste, chea de sons graves ou agudos, fortes ou débiles, longos ou curtos … Interpretámola. Cada un elixe un elemento do cadro que soará coa indicación da batuta do director sobre ela.
Probamos con esta representación da primavera, tamén de Kandinsky, un delirio de orquestración cromática, na que se evidencia claramente a explosión colorista da natureza. Que música soaría desta obra?
Esta actividade non pretendía máis ca ser un exercicio de transferencia de sensacións visuais e musicais, temos por seguro que moitas delas foron inducidas por nós, pero tamén cremos que é necesario facerlles ver cores coa música e música nas cores.
Tomamos o título da entrada dunha extraordinaria exposición organizada polo Museo Thyssen-Bornemisza no 2003, “ Kandinsky y la música callada”.
Para todos aqueles que sempre temos dúbidas sobre que musica debemos seleccionar para empregar nas aulas, para os que sempre andan buscando pezas relacionadas cos temas que están traballando, para os que lle buscan significado á música …
Unha lección maxistral de Leonard Bernstein, que acompañado da Orquestra Filarmónica de Nova York explícalle aos nenos que significa a música. Unha gravación de 1958 na que di que a música son notas, preciosas notas e sons unidos de tal xeito que gozamos ao escoitalos, pero as notas non son como as palabras, porén non significan o mesmo.
Recomendamos o visionado deste vídeo, así como o dedicado á “Música impresionista” ou “Tes musicalidade?”.
Nunha destas reviravoltas que facemos ás veces, quixemos preparar algo especial para a entrada da primavera (20), para o Día da Poesía (21) e máis para darlle a coñecer a Rosalía de Castro (175 aniversario).
Tivemos a sorte de atopar o fermoso álbum “Parece unha rosa“, ilustrado por Isabel Pintado en Espiral Maior, no que toma a primeira parte do poema Vente rapasa de Rosalía de Castro na súa obra “Cantares gallegos”. No que Mariquiña e Minguiño son chamados a lavarse nunha fonte, e logo ela parece unha rosa e el un repolo. Desde aquí accedese ao poema completo.
As fermosas ilustracións inspiráronnos para facer un agasallo especial, no que lle demos forma de rosa ao poema que eles escribiron.
Non nos quixemos olvidar de ambientar musicalmente co álbum “Rosas a Rosalía” de Amancio Prada.
Velaquí o proceso de elaboración coas correspondentes explicacións.
 |
| Parece unha rosa |
Cando buscamos información sobre os bonsais, descubrimos outro elemento que ás veces aparece ao seu carón: os suiseki, ou pedras paisaxe. Como se pode ver nestas imaxes, son pequenas pedras que pola súa forma e colores nos recorda a unha paisaxe ou un elemento da natureza.
Porén, dedicamos este tempo para que cadaquén puidera atopar a súa pedra paisaxe. Posteriormente, foron colocadas, segundo o estilo tradicional nunhas bandexas con area, para semellar mellor a súa contorna natural e puxéronselle títulos ao igual que fan nas exposicións. Logo, cada neno e nena explicoulle ao resto do grupo o que podía imaxinar/recordar cando miraba para a súa pedra. Nalgúns casos había coincidencia de mirada e noutras daban outras visións. Agora xa están colocadas no noso recanto oriental, xunto cos bonsais.
En calquera caso, pareceunos un sinxelo e rico exercicio de creatividade e de coñecemento doutras culturas.
Nós, entendemos o traballo coa arte na escola como unha maneira de fornecer a sensibilidade, o gusto estético, a comprensión da cultura, e de formalos como persoas que deben comprender códigos sociais propios ou alleos. Sempre nos interesan máis as posibilidades de desenvolvemento do sentido estético e as creativas/comunicativas/expresivas ca outras que parecen poñer o acento na vida e obra dun recoñecido artista.
 |
| Suiseki |
Hoxe é martes 13, día nefasto para as persoas supersticiosas, polo que, trala nosa visita a pasada semana ao 12+1 Salón do Libro de Pontevedra, centrado nesta edición nas supersticións e na boa o mala sorte, decidimos facer unha análise daqueles feitos que se relacionan popularmente coa boa ou mala sorte. Pedímoslle que preguntaran nas súas casas sobre o que dá boa e mala sorte. Isto foi o que nos dixeron. Deseguido, fomos razoando cada unha destas crenzas. Sorprendeunos a súa capacidade de raciocinio e de normalización sobre elas, dando argumentos do máis convincente.
Boa sorte:
Mala sorte:
Para concluír e visto que moitas destas cuestións non teñen máis razón que a pura lóxica, preguntamos que consideraban eles que lles podía dar boa sorte. Son as respostas que nos gusta escoitar a calquera docente: estar contentos dá boa sorte, así como estudar e traballar, ou axudar aos demais. Tamén houbo quen comentou que ser rico dá moita sorte, o que foi contestado polos compañeiros, e volvendo a afirmar esta nena que ser rico dá sorte porque tes cartos e non che afecta a crise. Supoñemos, unha interpretación infantil da situación familiar.
Decidimos que ao final do día valoraríamos se foi un día de boa ou mala sorte, dado que en novembro volverá a haber un martes 13.
Van dúas; non sei se, chegada a terceira, aguantarei sen levantarme no medio da función teatral e marchar.
Hai pouco levei aos nenos ao teatro e, ao igual que está sucedendo con moita frecuencia, a obra era de ínfima calidade e, por riba, aburridísima. Supostamente, estaba dirixida ao público infantil e viña abalada con unha morea de moi boas críticas. Pero nin era infantil, nin era boa.
Non vou a falar aquí da intromisión de non coñecedores dos gustos infantís neste eido, de seu complexo. Non vou a falar da falta de criterio dos programadores culturais dos concellos, que se deixan enredar pola reseña da obra e polos contidos didácticos que abordan. Non vou a falar da necesidade de encher co que sexa todas as salas e “contedores” culturais que temos na comunidade. Non vou a falar da política indiscriminada de subvencións a proxectos teatrais que mellor sería que quedasen niso, en proxectos. Non vou a falar da escaseza de fondos que obriga a contratar o que sexa ao menor custe. Non vou a falar da rede na que se moven moitas accións culturais, na que hai que contratar un “paquete” no que vai algo de todo. Non vou a falar da falta de rigorosidade dos críticos e dos medios de comunicación que non son máis ca cronistas de actualidade sen pararse a analizar o seu capital cultural. Non vou a falar desa “pomada” na que se envolven, críticos, autores, promotores, programadores, directores e outros, na que parece prevalecer a consigna de “esta vai por ti e a próxima por min”. Non vou a falar do prexuízo que esta mediocridade lle está a ocasionar ás boas compañías, aos bos actores e ao bo teatro.
Non, nesta ocasión vou a falar do “rapto da ilusión” dos nenos e das nenas. Algo grave e de grande importancia.
Cando desde a escola promovemos a asistencia a unha representación teatral sempre é acollida como unha festa; o teatro nestas idades é sentido como un divertimento -a saída da rutina diaria tamén contribúe. A cousa cambia un pouco cando falamos de levar a fillos, sobriños, amigos ou achegados nunha fin de semana e cando iso supón prescindir doutras actividades tamén divertidas; algo que se vai facendo máis difícil a medida que cumpren anos. Pero cando por fin conseguimos convencelos de abandonar os seus xogos para ir ao teatro, cando pagamos as entradas, cando nos sentamos nas butacas, o que esperamos é que o teatro infantil cumpra a súa función básica e primordial: divertir, facer rir, identificarse cos personaxes, meterse na pel deles e sentir con eles. Punto. Nin máis nin menos. Non nos vale que o director, o autor, a compañía ou a obra sexa moi recoñecida se non nos fai rir. Pode parecer unha banalización da función do teatro, pero con nenos e nenas de curta idade só ten que conseguir iso tan difícil que é facelos rir a gargalladas, ou gritar avisando aos personaxes de potenciais perigos, ou repetir as súas cancións ou retrousos. Xa haberá tempo para descubrir as outras posibilidades da representación dramática.
Pero créanme, cando os nenos se remexen inquedos, cando din en repetidas ocasións “Abúrrome”, cando preguntan “Canto falta para rematar?”, cando non hai risas…, é que algo vai mal. Os adultos, que somos xente educada, non cometemos a “descortesía” de verbalizalo; malia que sintamos vergoña allea, sufrimos, aguantamos, ocupamos a cabeza con outras cousas e ao rematar aplaudimos. Os nenos non, xa se poñen de pé para saír porque entenden que rematou a tortura. E a próxima vez xa se negarán en redondo a volver ao teatro reprochándonos o mala que foi a última experiencia.
Isto é o que conseguiremos de seguir polo camiño que vamos: que os nenos e nenas non queiran saber nada do teatro. E iso señores, non é bo nin para os nenos, nin para o teatro nin para a cultura. Porén, pediríalle a todos aqueles que teñen responsabilidades no tema, que si se queren dedicar ao público infantil, saiban que non é un público fácil; que non precisan de encher as obras de diminutivos e de personaxes ridículos; que non fai falla que todos sexan politicamente correctos; que non precisamos obras con comprometidos raposos galegos de pelaxe sintética que reciclan os ósos das galiñas autóctonas que comen, que á súa vez foron alimentadas ecoloxicamente respectando a flora en perigo de extinción…; que tampouco necesitan que as obras estean en clave de adulto ou que fagan crítica social ao estilo do pasado; que non teñen que ser ramplonas nin caer na chocalleirada; que tampouco teñen que ser didácticas e ir acompañadas dunha proposta educativa, que para iso está a escola, e o teatro é outra cousa ben diferente. E se hai alguén que lles di que iso que fan é moi bo, dunha grande contribución á cultura, teñan a completa seguridade de que esa persoa non é nin amante do teatro, nin da cultura nin dos nenos.
En definitiva…, dígolles o mesmo que aos que se dedican á literatura, á música ou ao cine para nenos: déixense de parvadas, e se saben facer soñar dedíquense a iso e se non, respecten á infancia e deixen que xoguen, que lles prestará mellor, a eles e máis á cultura.
 |
| bonsais |
Un alumno díxonos que o seu pai facía bonsais, polo que tivemos que explicar en que consistía esta técnica milenaria e ensinar fotografías destes “árbores en maceta”. Espertou tanto interese que invitamos aos pais a vir á clase.
Chegaron con catro exemplares, unha oliveira, un arce, un ficus e un pino, que marabillaron aos rapaces, e así foron contándonos como se facían, que se pretendía, como o lograban, os coidados que requirían, e toda a paciente labor que había detrás destas fermosas árbores.
Tamén trouxeron un pequeno arbusto, unha pyracantha, para tratalo e convertelo en bonsai. Así, mediante explicacións, primeiro no encerado, foron amosándonos todos os pasos a dar, as ferramentas que se empregan para tan delicadas operacións, as partes da planta, o que máis se valora nos bonsais, ensináronnos algunhas palabras que proceden do xaponés, as diferentes formas clásicas que poden adoptar, a idade que poden acadar, etc. Sorprendeunos a labor de poda de raíces para lograr a simetría entre a copa e a raíz (de tal xeito que cada vez que a unha árbore lle sae unha raíz, tamén lle sae unha rama), a forma na que a agarran á maceta para así posibilitar que se vexa o nebari, a maneira de aramalo para darlle a forma desexada, e algúns elementos cos que decoran o bonsai, dándolle tamén importancia á maceta, ou a adobíos como un pequeno monxe e un templo oculto no entrabado de raíches. Deixáronlle tocar aos nenos os diferentes tipos de terra que empregan, para reter ou drenar auga, o pomice (pequenas pedras pómez que se colocan no fondo da maceta) e a akadama (terra volcánica que indica a necesidade de auga). E sobre todo, déronnos unha lección de amor pola natureza, do valor da paciencia, e de didáctica. Ver presentación.
Perante a tópica pregunta que lles fixemos algunhas compañeiras sobre se non o consideraban unha forma de “torturar” as plantas, cernando, modificando, podando…, a resposta deixounos sen palabras, seica non o consideraban moi diferente do que nós facíamos co noso alumnado mediante a educación, que non é outra cousa que manter intacta a súa estrutura natural, pero liberada de todo aquilo que o eiva, sacando á luz toda a súa beleza e potencialidades empregando grandes doses de paciencia, constancia e cariño. Para pensar.
En agradecemento, nos días seguintes, os nenos fixéronlle un debuxo dos bonsais que nos trouxeron inspirándose en representacións artísticas clásicas no arte xaponés. Ver presentación.
 |
| Debuxos_bonsai |
Tralo tratamento da pyracantha para convertela no bonsai co que regalaron para a clase, os pais do alumno aínda nos reservaban máis sorpresas: trouxeron un pequeno buxo ou un cotoneaster para que que cada neno/a o preparara como bonsai. Isto fíxose ao día seguinte.
Con paciencia foron ensinándolle a cada un a descubrir cal sería a forma ideal da planta que lle asignaran. Como algúns nenos lle pedían formas de letra ou outras, fíxose preciso aclara a diferenza entre bonsai e topiario. Para crear ese clima de calma de relaxación puxemos ambientación de música xaponesa (de meditación, tradicional e Kitaro).
Mentres os pais traballaban en pequenos grupos, outros nenos ían buscando no ordenador a tradución do seu nome ao xaponés, para logo identificar a súa maceta.
Tras atender ás explicacións que nos deron sobre os coidados que requirían canto a luz e auga, buscamos un lugar onde colocar os nosos bonsais e creamos un fermoso xardín de bonsais con pedras e decoración con motivos xaponeses.
Agora non queda máis que esperar.
Esta actividade deunos ocasión de coñecer sobre plantas, tradición, cultura, arte, música…, e outras moitas cousas que iremos desenvolvendo e contando en vindeiras ocasións.
 |
| bonsai_nenos |
Grazas á especialista de inglés do centro no que traballamos, coñecemos a “Pete the cat”, un gato que deseguido engaiola a nenos e nenas, obra de Eric Litwin (Mr. Eric), un polifacético artista mestura de músico, escritor e actor, que a máis de escribir, dá concertos e cursos por toda América, con programas que axudan a nenos e pais a desenvolver as súas potencialidades creativas, musicais e motrices.
O primeiro libro que publicou foi, “Pete the cat. I love my white shoes”, logo “Rocking in my school shoes”, ambos se acompañan de cancións moi pegadizas e cheas de ritmo para os pequenos.
Seguimos explorando as posibilidades do corpo como produtor de sons máis alá da voz.
Nun ambiente axeitado de silencio e relaxación, o alumnado escoita os sons do primeiro vídeo, sen ver a imaxe. Identifican que se trata do son da choiva e de tronada.
Deseguido, facemos o mesmo co segundo, sen imaxe. Pensan que se trata do mesmo ata que posteriormente se proxecta. Daquela descobren que son sons producidos co corpo, que ben sincronizados semellan choiva e tronos.
Tratamos de facer algo semellante; e como a nosa lingua é tan rica en palabras para nomear a choiva, tentaremos reproducir orballos, arroiadas, chuvieiras, trebóns, pedrazos, sarabiadas ou escampadas.
Ás veces vemos unha imaxe que xa nos fai desexar poñer en práctica a idea. Isto é o que nos acaba de acontecer á vista das fotografías do taller que se realizou no Museo Peggy Guggenheim con motivo do Carnevale Internazionale de ragazi-La Biennale de Venezia.
Un elemento de refugallo, as lámpadas, que dan moitas posibilidades de reciclaxe artística. Mañá mesmo pedirémoslle ás familias que nolas envíen.
Para as seguidoras das tradicións, pensade na orixinalidade destes ovos de Pascua; non precisamos máis ca lámpadas fundidas e laca de bombillas.
Lalín Pork Art é unha mostra artística ao estilo da Cow Parade –á que xa lle dedicamos unha entrada neste blog– na que salientando o papel do porco na cultura galega, podemos ver as distintas intervencións plásticas, as distintas miradas ás que dá lugar.
Temos moito interese en amosarlle ao noso alumnado que non hai unha visión única e unívoca das cousas, senón que hai moitas posibles, e estas actuacións permítennos ver como, partindo dun mesmo obxecto, unha escultura dun porco, se pode chegar a moi diferentes intervencións, interpretacións e reaccións do espectador. Ver imaxes.
Tratando de explicarlle ao noso alumnado a orixe desta exposición, decatámonos do gran descoñecemento que teñen sobre a utilidade e consumo do porco, non reparando na presenza da súa carne en cantidade de produtos de consumo habitual.
Rematamos cunha realización persoal, cadaquén fixo un deseño dunha nova figura para o PorkArt. Ver presentación.
 |
| porkart |
Nas nosas aulas temos un costume moi do gusto do alumnado: todos os días deixámoslle no patio un pouco de fariña de millo aos paxaros para que nos visiten. Pero con moito desgusto, cara finais de novembro vimos que non viña ningún a comer, o que nos levou a investigar para onde marcharan, intentando saber onde estaban para non deixarse ver.
Porén, hoxe é un día de alegría, xa que logo, segundo as tradicións populares galegas, é a partir do día da Candeloria, o 2 de febreiro é cando volven os paxaros para emparellarse e criar.
A Candelaria ou a Candeloria é unha festa relixiosa, pero a súa orixe coma a doutras moitas celebracións cristiás, é pagá. Era a antiga “festa da luz” celebrada polos celtas e tamén polos romanos e día do amor nos antigos costumes galegos.
En Galicia non só era moi celebrada esta festa dentro do relixioso, senón tamén, no ámbito agrario xa que era considerada coma un preludio da chegada da primavera e con ela o renacer da natureza; é o día no que se celebraba o “casamento dos paxariños” . Di un refrán que “a partir da Candeloria, ningunha ave voa soa”. Considerábase a esta festa como “a do amor e do apareamento no reino animal”.
Así é como ilustraron este día de casorio os pequenos/as de catro anos.
Outra alegría dánola este refrán que di: “Cando a Candeloria chora, medio inverno vai fóra; que chore, que deixe de chorar, a metade do inverno está por pasar”.
E seguindo coas aves e cos refráns recordamos unha entrada que lle dedicamos ao día 3 de febreiro “Polo San Blas, a cegoña verás.”
Esperamos que moi pronto volvan os paxaros a visitarnos, mestres tanto deleitarémonos con fermosas ilustracións como esta de Sami Viljanto ou outras de paxaros que se poden ver en Pinzellades al món.
É bastante habitual que cun grupo de 5 anos vivamos episodios de caída dos primeiros dentes. Fai pouco tivo lugar a nosa “primeira caída” do grupo, de aquí en diante, irán uns detrás dos outros, chegarán a fin de curso case todos desdentados.
Aproveitamos para falar de cales son os dentes que primeiro caen e se isto garda algún tipo de relación cos que primeiro saen ou cos que se empregan en “tarefas” máis duras. Iremos facendo un cadro coas estatísticas. Preguntáronlle ás familias polo momento no que lle apareceu o seu primeiro dente, a idade que tiñan e a posición dese dente. Como curiosidade soubemos de bebés con dentes e dos inconvenientes desta rareza.
Pode dar moito xogo, pero decidimos tirar polo camiño literario. Como non mencionar ao máis xenuíno personaxe infantil español, o “Rato Pérez” e dos seus “homólogos” noutras culturas. Comprometémonos a que teremos un conto distinto do Rato Pérez para cada dente que caia.
Velaquí o que fomos atopando:
“Ratón Pérez” del Padre Coloma, o que deu orixe a todos os demais. Recollido nunha exposición do CVC xunto con 80 diferentes ilustracións do personaxe infantil que vén de celebrar o seu aniversario.
“La asombrosa y verdadera historia de un ratón llamado Pérez”, de Ana Cristina Herreros e Violeta Lópiz en Siruela.
“El cuento de Ratón Pérez”, publicado pola Unidad de Salud de la Comunidad de Madrid
“El Ratón Pérez” de Maestra de Infantil
“La verdadera historia del Ratón Pérez”, de Ariel Puyeli en Lumen.
“La mágica historia del Ratoncito Pérez”, de Fidel del Castillo en Edebé.
“El ratoncito Pérez“, de Ana Serna-Vara y Margarita Menéndez en Susaeta.
“El ratoncito Pérez” de Olga Lecaye en Corimbo.
“El ratoncito Pérez y la luna” de Mónica Bordenova en Ediciones LolaPirindola.
“Nela y el Ratón Pérez” de Alejandra Vallejo Nájera en Alfaguara.
“Cartas a Ratón Pérez” de Antonia Ródena en Anaya.
“La vuelta al mundo del Ratón Pérez” de José Manuel Pedrosa e Paz Rodero en Voces Literatura
“Cleopatra y el Ratón Pérez” de Fernando Lalana e José Mª Almarcegui en Bruño
Onte levaba baixo o brazo un libro que chamaba a atención de todas as compañeiras, mesmo houbo quen me dixo que hai libros que tan só vendo a portada xa sabes que vai a ser do gusto dos nenos e nenas. Non se enganaba. “Un amor de botón” é un deses fermosos libros, malia que cando o empezamos a ler coa nosa contaminada mirada didactista lle facemos algunha que outra obxección que por sorte pronto obviamos se recordamos que as historias teñen que gustar aínda que non sexan “politicamente correctas”. Xa se sabe, ás veces mesmo caemos no ridículo e absurdo.
Dúas historias paralelas de dous amantes dos abrigos cun texto cheo de rima e musicalidade, que nos permitirá pasear por diversos establecementos comerciais coñecendo as súas especialidades, e sobre todo gozar cunha adxetivación tan fermosa, tan rica e tan certeira como as ilustracións.
Para prolongar o xogo, velaquí tres propostas que desenvolvemos:
1º Ofrecerlle unha grande variedade de botóns para que xoguen a clasificalos, ordenalos, serialos, etc., negociando cos compañeiros doutras mesas para conseguir os que precisan.
2º Xogar a buscar a parella. Darlle a cada un botón que ninguén pode ver. Deseguido sairán a buscar a súa parella describindo as características dese botón e aqueles que pensen que coincide co seu responderán ao chamamento.
3º Facer composicións artísticas cos botóns, tralo visionado de algunhas das imaxes desta presentación ou das acuarelas de Günter Grass nas que os botóns son os protagonistas.
 |
| Botóns |
Chegado o mes de decembro non queda máis que iniciar a conta atrás, cadaquén para o que considere: para as vacacións, para o día de Nadal, para o día 24… A máis da ilusión que isto lle fai aos nenos/as, están as posibilidades de aproveitamento didáctico.
Noutros países, a elaboración de calendarios de Advento, é unha tradición bastante estendida, porén podemos atopar infinidade de modelos que pasan mesmo polo calendario virtual, como este que fixemos coas fotografías do alumnado.
Ou este uotro con sinxelos sobres que gardan unha sorpresa distinta de bombóns ou lambetadas: dentro de cada un deles está a fotografía dun dos nenos ou nenas cun encargo (bailar un rock, cantar unha canción, abrazar a os seus, saltar coma un canguro, etc).
|
| De Collages |
Monicreques de pau
Seguimos co noso obxectivo de incidir máis no xogo dramático, porén, nesta semana elaboramos monicreques de pau e agora facemos representacións con eles.
O luns trouxeron os elementos cos que crear: botóns, retrincos de tela, novelos de lá de cores, etc. que cadaquén foi seleccionando para así compoñer o seu monicreque. Se ben facelos foi doado, expresarse a través deles cústalles máis; temos que exercitar os diálogos e a posta en escena.
|
| titeres_pau |
Para amosarlle ao alumnado un soporte artístico distinto, unha maneira diferente de creación artística a partir da beleza das follas e outra forma de ver a arte.
Descubrimos o blog Naturayarte no que Lorenzo Durán recolle o seu proxecto artístico no que emprega elementos da natureza que lle serven para completar a súa idea do que considera arte.
Onte nas xornadas Marcos Calveiro, iniciou a súa labor como moderador da mesa redonda 3, preguntándolle aos participantes Ramón Nicolás, Marilar Aleixandre e Xabier P. Docampo, “Ler, para que?”, con tal motivo proxectou na pantalla parte das 33 razóns para ler de Victoria Fernández, directora da revista CLIJ, que malia ser archirrepetidas, son sempre actuais. Xabier P. Docampo apostilou que moitas desas razóns poden suplirse con outras actividades, e pedía unha razón de ler que só puidese aplicárselle á lectura. Segundo el, ler é un instrumento irreemprazable na formación do individuo.
Para recordar, velaquí as 33 razóns para ler, que tan ben presentaron no CEP Las Palmas.
Días atrás manifestamos a nosa intención de insistir máis no xogo dramático, polo que empezamos a elaborar e empregar monicreques con material de refugallo.
Nesta ocasión, comezamos polos de dedo, seguiremos cos de vara e de seguido cos de luva.
O web Titirinet agrupa a compañías de teatro de monicreques, e nalgúns casos organizan obradoiros de elaboración de personaxes, dos que se poden coller boas ideas.
Quedamos engaioladas cunha obra de Günther Förg exposta no vestíbulo da Fundación Barrié na Coruña, polo suxestivo uso da cor e polo texto co que se acompaña, no que o autor di: “ Para min, a arte abstracta hoxe é o que se ve e nada máis.”
Probamos a amosárllela ao noso alumnado, sen máis explicación, sen pedir nada a cambio, logo tan só lles deixamos actuar sobre o papel. Sen preguntas, sen correccións, sen máis…
Hoxe, preparando as latas para a plantación dos bulbos decatáronse de que fixeran unha composición de manchas como a de Förg, polo que lles deixamos xogar a facer variacións sobre a mesma.
 |
| Günter Förg |
Na mañá despois da visita ao taller de Ramón Conde todo son comentarios sobre o que máis lles gustou e o que menos; case todos coinciden en que o traballo co barro foi un éxito; hai quen pregunta se pode levar aos seus pais de visita; hai quen pide que fixemos xa unha data para ir a pintar; e tamén hai quen apunta que debemos facer unha tarxeta de agradecemento. Gran debate sobre o formato. Coincidencia en que debemos dar as grazas polo ben que nos recibiu, polo ben que o pasaron, por darlles barro, por deixarlles tocar as esculturas, por facerlle a escultura de “A nai e o fillo da Paz” (xa lle quedou ese título), ata que finalmente se acorda facer unha reprodución da escultura, para enviarlle fotografías (e así non ter que desfacerse das obras, o sentido da propiedade…) xunto coas palabras de agradecemento.
Este collage será a imaxe da tarxeta.
 |
| De |
Cando chegan pola mañá, vese que estiveron vendo cos seus pais a información no blog de aula, porque xa veñen con máis preguntas tanto sobre a vida do escultor coma da súa obra. Queren saber cando empezou a esculpir, por que, en que pensa cando esculpe, se facía deseños previos… A algunhas atopámoslle a resposta na súa biografía, outras deixámolas para el.
Iníciase a camiñada plano en man. Imos comprobando todo o que vimos no percorrido virtual. Chegada en 17 minutos a paso rápido (non todo que se di na rede é certo).
A recepción e acollida que nos fixeron Ramón Conde e as súas colaboradoras non pode ser máis entusiasta. Accedemos á nave industrial case reverencialmente, ao tempo que tratan a Ramón coma se fose un coñecido. Bombardeo de preguntas, todos/as queren saber. El escóitaos, sorrí, nótase sorprendido polo coñecemento que estes cativos teñen sobre a súa vida e a súa obra. Para explicarlles como inicia as súas obras, como as pensa, como as deseña, colle un gran taco de plastilina e comeza a modelar unha figura. Bótanlle en cara que sempre as fai calvas, por iso ponlle melena; vaina colocando en distintas posicións ata que entre todos acordan cal será a definitiva; engádelle unha pomba nun brazo que ten estendido cara o ceo. Os nenos/as apuntan que se trata dun home pedindo a Paz. Como volven a insistir na idea de que non fai mulleres ou nais, engade unha segunda figura feminina (a nai) sobre a que apoia a outra man. Deseguido ofrécelles a posibilidade de completala. Hai quen quere facerlle o pico á pomba, xa que non ten; hai quen quere tapar unha greta que ten no lombo; hai quen quere poñerlle máis musculatura nos xemelgos; hai quen pensa que na base da escultura debe poñer herba e flores…
Mentres van pasando todos/as a intervir sobre a escultura de plastilina, Ramón e a súa axudante Chus están atarefados preparando unha gran mesa cuberta de follas de xornais; danlle un anaco de barro a cada neno/a e déixanos facer. Así pasan un bo anaco gozando do que fan. Algún pregúntalle se amasa a man todo barro que precisaría para unha das súas xigantescas esculturas, e entón amósalles unha amasadora, que coma unha churreira industrial, saca rolos de barro amasado tras presionar cunha palanca. Anímanos a probar.
Ao tempo, outros nenos e nenas móvense con total liberdade polo taller ateigado de esculturas de todos os tamaños.
Chega o momento da despedida, convídannos a volver a pintar as esculturas feitas por eles cando sequen. Os nenos tamén o convidan a visitarnos no centro. Fotografía de grupo de volta para o centro; satisfeitos, excitados e ledos.
Ramón Conde coa súa humildade, coa súa ausencia de discursos grandilocuentes sobre a arte, coa súa cercanía, deunos unha lección maxistral sobre como achegar os nenos e nenas á arte. Non se trata de explicarlles técnicas, nin de atordalos con palabrería superflua, nin de poñerlle títulos ás obras, nin de pedirlles explicación do que fan…, do que se trata é de que as criaturas gocen e saquen o que eles xa teñen dentro. Que fagan aflorar a súa creatividade. Tan só que gocen manipulando, facendo, expresando… A máis de ser un grande artista é unha persoa que transmite amor pola arte.
Como colofón os nenos/as concluíron que os rostros anoxados das esculturas non teñen nada que ver coa serenidade, simpatía, alegre faciana e actitude do seu autor.
Grazas a Ramón Conde pola experiencia inesquecible que vivimos no seu taller.
Ver galería de imaxes.
![](http://lh3.googleusercontent.com/-hdXcUQCnTAs/TrmfJNxudgE/AAAAAAAADV0/1YWQPoB9hk0/s160-c/RamonConde.jpg?gl=ES") |
| ramón conde |
Hoxe tivemos a oportunidade de visitar o taller do reputado escultor ourensán, Ramón Conde. Cando soubemos que tiña o seu lugar de traballo no Milladoiro contactamos con el, e moi amablemente convidounos a coñecelo. Desafortunadamente as inclemencias climatolóxicas fixeron que adiáramos a visita en varias ocasións.
Onte por fin, trala consulta da previsión meteorolóxica en MeteoGalicia, malia que anunciaba ceos anubrados, decidimos arriscarnos e iniciar preparativos.
Coñecemos súa imaxe para ser quen de recoñecelo cando chegáramos alí, a súa biografía e a súa obra. Conta cun web moi completo e actualizado. Todos/as entenderon o referente de que é o autor da escultura do home gordo de Área central. Trala observación dos seus “Homes montaña”, “Miradas” ou “Paternidades”, xorden as primeiras preguntas: por que fai as figuras tan excesivamente gordas?, nunca esculpe a figura da muller?, por que todos teñen a cara tan anoxada?, fainos a todos calvos porque el é calvo? Esperamos que el lle dea resposta a estas e outras cuestións.
Por outra banda, faise precisa a preparación do traxecto a percorrer. En Google Maps situamos o centro e máis o enderezo do taller. Soubemos que tan só nos separan 600 m., que en coche tardariamos 2 minutos e a pé 7. Estimamos que a nós nos levaría algo máis, polo que decidimos cronometrar. Fixemos os cálculos para saber a hora de saída para estar alí á hora acordada, 12:00. Poñendo o mapa en vista satélite analizamos a dificultade do traxecto: rotondas, pasos de peóns, pendentes, referencias (pasaremos pola rotonda onde está a Mosca de ferro)…, as rúas que atravesaríamos (curiosidade: todas con nomes de árbores en con esas árbores nas beirarrúas ou nas rotondas). A máis de poñer a información dispoñible para as familias no blog de aula, preparase unha nota informativa á que se axunta o plano, e outras cuestións como a indumentaria e calzado recomendable, ou mesmo o tipo de almorzo aconsellable para tomar enerxía dabondo para o percorrido.
Todo se prepara coidadosamente, conscientes de que viviremos unha oportunidade inesquecible.
Cadaquén sabe das fortalezas e das debilidades na súa praxe. No noso caso, hai unha parcela que temos un pouco esquecida: o xogo dramático. Non porque non sexamos conscientes da súa importancia no desenvolvemento infantil, senón máis ben, porque sempre queda relegada en aras doutras actividades.
Non hai nada máis satisfactorio ca ver aos cativos engaiolados, totalmente metidos na dramatización, ben como actores ou ben como espectadores, porén, neste curso trataremos de facer fincapé nestas actividades. Baixo o paraugas teatro infantil acollemos todo o que se refire a teatro con nenos: xogo dramático e simbólico e expresión corporal. Noutras ocasións xa nos dedicaremos ao teatro para nenos/as.
Para lembrarnos da importancia do xogo dramático en infantil recorremos aos traballos de Isabel Tejerina, unha “autoridade” no tema, e da que salientamos algúns artigos:
– “El teatro como juego en la educación”
-“Animación a la lectura con textos teatrales”
Deseguido, publicacións dispoñibles na rede sobre o teatro, a dramatización, o xogo dramático, a expresión corporal e o xogo simbólico.
-“Teatro infantil y dramatización escolar”, coordinado por Pedro C. Cerrillo e Jaime García Padrino en SPUCM, 1997.
– “Juegos y cuentos tradicionais para hacer teatro con niños”, de Berenice Prado en Editorial Pax México, 2005.
-“100 juegos de teatro en la educación infantil”, de Teresa Blanch, Antonio Moras y Ana Gasol en Ceac, Barcelona, 2003.
– “Dramatización infantil. Expresarse a través del teatro”, de Noëlle Renault, Bernard Renault e Corine Vialaret en Narcea, 2000.
-“Juegos teatrales para animar a leer: técnicas y recursos para el aula”, de Ernesto Rodríguez Abad en Los libros de la catarata, Madrid, 2008.
Cómpre engadir que, sendo como é unha disciplina artística que axuda a desenvolver aspectos do ser humano que non abranguen outras materias, nos últimos anos, poida que non se lle dedicara a suficiente importancia no deseño das actividades de formación para o profesorado de infantil; algún que outro obradoiro, algunha que outra charla, pero non é dabondo.
Esta calor a destempo non nos está favorecendo moito na escola, os rapaces/as están igual de inquedos que a finais de curso. Porén de cando en vez temos que recorrer a técnicas e actividades de relaxación. O deseño e coloreado de mandalas, para nós, sempre sorte efecto.
Malia que hai moitas páxinas na rede das que se poden descargar mandalas para colorear, preferimos que sexan eles os que as deseñen, empregando todo tipo de material para trazar círculos concéntricos (botes, latas, bloques lóxicos, pratos, cuncas, etc). Unha actividade que favorece a creatividade e a concentración a máis da relaxación.
Sempre proxectamos imaxes inspiradoras ou músicas acordes, como poden ser as de Kítaro. Nalgunha ocasión témoslle amosado como realizan os mandalas nalgunhas comunidades.
Ás veces tamén deseñan mandalas no chan do patio, para ilo contan con maxi- xices e ensinámoslles a trazar círculos cun cordel e un xiz.
Segundo lemos nos medios, hoxe é o Día mundial da Arquitectura. Entre outras moitas declaracións institucionais reclaman a incorporación da disciplina ás ensinanzas escolares. Pedir a inclusión de temas/disciplinas/asignaturas no currículo educativo é unha constante nas reivindicacións dos máis variopintos colectivos profesionais e asociacións. O alumnado é un publico cativo cara o que pode encherse de todo tipo de coñecementos e deste xeito crer que se melloran as problemáticas sociais.
Coincidindo en que non hai case nada que non poida ser tratado na educación, tamén insistimos no erradas de moitas desas accións e/ou programas/campañas cos que se acompañan.
Tras esta lectura cheguei ao meu centro de moderno deseño, na vangarda da arquitectura escolar. Ás 9:00 a temperatura da aula era de 26º, chegando a acadar os 29º ás 13:00, debido a unha cristaleira frontal que absorbe toda a luz do día (algo que se agradece no inverno), pero que deixa esgotadas a 25 criaturas tras cinco horas encerrados en 50 metros cadrados con escasa ventilación. Non se contemplou a posibilidade de airear ou facer sombra na aula.Cando chegan apenas teñen espazo para colgar as chaquetas e as mochilas nos modernos colgadores de deseño (non hai posibilidade de colocar outras polas limitacións impostas polo arquitecto). No patio, se chove a auga invádeo todo. Non se contemplou o clima de Galicia. O espazo é totalmente reducido para 325 nenos/as, mesmo parece un criadeiro de polos (moita luz e pouco movemento). E créanme, teño visto moitas escolas e non me queixo, isto é un luxo nas construcións escolares.
Matinei sobre as palabras do presidente do Consello Superior dos Colexios de Arquitectos de España, quen anima a “divulgar o entendemento da arquitectura como unha disciplina socialmente útil e non como un exercicio de exhibicionismos diversos ao servizo de fundamentalismos económicos tamén diversos, prisioneiros dun mercantilismo suicida”. Fermosa declaración. Aplicable, neste caso tamén, á arquitectura escolar.
Señores arquitectos, diríxome a vostedes con toda a humildade, pois descoñezo o seu oficio e como a min non me gusta que se inmiscía na miña profesión quen non ten coñecemento da educación, fago o mesmo coa dos demais. Tan só me gustaría apuntar que a mellor maneira de dar a coñecer a súa relevante función social é exercéndoa con racionalidade e rigorosidade profesional. Non precisan vostedes deseñar programas educativos para dar a coñecer a arquitectura; fagan o que saben facer e para o que foron preparados: deseñen con sentido. Fágannos escolas pensadas para os nenos/as de hoxe –non para liliputienses-, decátense do número de horas que permanecen as criaturas nos establecementos escolares, artillen espazos funcionais concibidos para mellorar o benestar de quen os habita. Será a mellor campaña que poden facer do seu traballo.
Efectivamente están no certo: teñen que dirixir as súas miradas cara a escola, pero non con estratexias de márketing nin con programas, senón cos seus mellores proxectos. Esquézanse da introdución de disciplinas, poñan o seu coñecemento, creatividade e arte ao servizo da educación, da escola e do alumnado. Iso garantiralles que os cidadáns do futuro valoren o seu traballo. Todo o demais, saben tan ben coma min o que é.
No Día Mundial da Arquitectura 2011 o lema é “Arquitectura e Dereitos Humanos”. “Con frecuencia olvidamos que el medio físico construido constituye el marco y el hábitat, el biotopo, donde se desarrolla la práctica totalidad de la vida cotidiana de las personas y del amplio espectro de conjuntos, grupos y clases sociales que constituyen las extremadamente diversas sociedades contemporáneas. El medio físico construido (es decir, la arquitectura, el paisaje) envuelve nuestra existencia, la protege (o no), introduce peculiaridades únicas y condiciona nuestra sensibilidad. Marca el devenir de nuestras vidas y también de nuestras relaciones. Entrelazado por conexiones profundas, el medio físico construido (la arquitectura) es también memoria histórica y expresión de singularidades que a menudo hunden sus raíces en lejanos tiempos pasados. A esa arquitectura, que afianza los derechos humanos, tenemos todos derecho.” (seguir lendo a declaración)
Cada curso tentamos establecer un fío condutor de todas as nosas actuacións nas aulas; non nos gusta repetir nada do xa feito, malia todo, sempre hai unhas constantes no noso traballo que van a marcar todas as actividades. Se o pasado curso foi o proxecto EnlatArte o que nos permitiu meternos, a través das latas, no consumo responsable ou na arte e en todos os ámbitos e áreas do currículo, este ano serán os proxectos NaturalizArte e FotografArte os que nos brindarán as posibilidades de traballo para o ano académico.
Con NaturalizArte vincularemos a natureza e a arte, natureza e grupos humanos, natureza e sostibilidade, natureza e saúde física ou mental, natureza e xeometría, natureza e literatura, natureza e celebracións tradicionais relacionadas co calendario vexetal, etc, tendo sempre presente a intención de inculcarlle ao noso alumnado a idea de que non é preciso dispor de materiais comerciais para ter ricas experiencias educativas.
Desde o comezo das clases a pasada semana, tendo á man todos os “recordos” que trouxemos das praias (pedras, algas, area, cunchas, paus, herbas…) e tomando como inspiración obras que beben da filosofía do movemento artístico do Land Art.
Atopamos a web e blog Land Art for Kids onde hai multitude de intervencións inspiradoras, así como publicacións temáticas de Land Art for Kids on the beach e Land Art for Kids in the woods de Richard Shilling e Julia Brooklyn.
Ver a presentación de imaxes.
Iremos contando o xogo que nos dá NaturalizArte.
“Os instrumentos musicais na tradición galega”, é un web no que se atopa información de distinta índole sobre preto de 150 instrumentos tradicionais galegos: unha descrición detallada, os seus nomes tradicionais, a súa historia e información sobre quen, cando, como e onde se tocaba, xunto cunha gravación do seu son.
Vinchas, cantagalos, ferreñas, rabel, rin-ran, chirimías ou palletas, comparten espazo con outros máis coñecidos como pandeiros, castañolas, gaitas e zanfoñas.
Elaborado por Pablo Carpintero, aloxado no portal do Arquivo Sonoro de Galicia do Consello da Cultura Galega.
Un recurso de grande utilidade na educación.
Na rede pódense ver algúns vídeos da elaboración destes instrumentos, do Proxecto Ronsel.
Pasada a sobresaturación das Letras Galegas quixemos ler a biografía de Lois Pereiro que nos regalou unha amiga.
“A palabra exacta”, é un magnífico achegamento do tamén morfortino, Antón Lopo, ao poeta, desde a mirada de quen o quixo, de quen o respectou e de quen o comprendeu antes de ser obxecto de todo tipo de homenaxes –que el mesmo e mailos seus achegados rexeitarían.
A través das conversas mantidas coa súa nai, irmáns, parella, amigos e compañeiros Antón Lopo configura unha biografía novelada que se le deseguido, e remata cunha entrevista non realizada ao propio Lois que non defrauda; Antón Lopo métese de tal xeito na pel de Lois Pereiro que atina coas mesmas palabras exactas coas que este respondería.
Para facer de boca, unha resposta desa entrevista ficticia: “A miña elección do galego foi estética: non a podo concibir baseada nun compromiso ideolóxico, que resulta evidente pola súa situación non normalizada: Escribir en galego é en por si, un compromiso. Eu formaba parte dunha cultura con lingua propia para expresarse e non dramaticei coa marxinación desa cultura e desa lingua. Non me correspondía: eu intentaba crear. A nosa lingua tiña que ser reconstruída e nunca fun alleo ao mundo no que vivía.”
Non cambiou a nosa opinión canto ás actividades que se están desenvolvendo nos centros de infantil para conmemorar as nosas letras –tampouco era esa a pretensión-, pero aportounos unha visión alonxada dos tópicos que circularon semanas atrás sobre o autor.
Cómpre reservarlle un tempo devagar no verán pois esta lectura axudaranos a coñecer o contexto social e cultural no que agromaron moitos dos que hoxe son persoeiros senlleiros da nosa cultura.
Hoxe preséntase no Casino de Santiago un libro delicioso, “Cociñando ao pé da letra”, unha creación da escritora Yolanda Castaño e da fotógrafa Andrea Costas, difícil de etiquetar; non podemos dicir que sexa un libro de cociña ao uso, nin de entrevistas, nin de relatos, pero é un pouco de todo iso. Vinte e un escritores e escritoras galegas amósannos as receitas dos pratos que marcaron a súa infancia, relátannos o vínculo emocional que teñen con el e elabórano diante do obxectivo fotográfico. Todo un reto e todo un alarde de creatividade literaria, plástica e culinaria. É un libro distinto, deses que nos gusta ter na casa.
A razón pola que o contamos no blog é porque llelo amosamos ao noso alumnado e quedaron totalmente engaiolados coas fotografías; para que logo digan que a comida non entra polos ollos. A paleta de pintor –a modo de prato- co iris de verduras de Carmen Blanco fixo que desexaran comer esa creación que enche os sentidos rotunda e sinestesicamente.
A empanada de libro, o libro pota, a cullerada de lectura, o caderno fresco de leituga, o baño de patacas de Helena Villar Janeiro ou as gafas de masa de millo de Fina Casalderrey, fixeron espertar a súa imaxinación infantil.
Todo un acerto da editorial Galaxia. Literatura, arte e cociña galega reinterpretada á luz dos tempos actuais. Desde aquí pódese ver o vídeo.
En 1943, Jacques Prèvert escribiu este poema dedicado a Elsa Henríquez para unha das súas exposicións. Foi ilustrado por primeira vez en 1953 con 23 debuxos desta artista.
Agora a Factoría K de Libros, deléitanos coa edición en galego de “Para facer o retrato dun paxaro” con ilustracións de Mordicai Gerstein.
Un libro que mercamos pola súa beleza, tanto das imaxes coma do texto, malia que un pouco temerosas de que os nenos e nenas non o souberan entender. Comeza de forma atípica con catro ilustracións antes da páxina de créditos –que nos sitúan, de seu xa contextualizan a historia-, e logo aparece a narración baseada neste poema surrealista.
Pintar primeiro unha gaiola cunha porta aberta. Despois pintar algo agradable, algo sinxelo, algo fermoso, algo útil para o paxaro. Logo apoiar o lenzo contra unha árbore nun xardín, ou nun parque, ou nun bosque. Agocharse tras dá árbore Sen dicir nada, sen se mover. (…) Se o paxaro non canta é mala sinal, sinal de que o cadro é malo. (…)Non podemos máis que convidarvos a lelo, porque é incrible como cativa a atención dos nenos e como estes entenden a mensaxe do cadro.
Axudámoslle a imaxinar como podería ser o paxaro, e como cantaría con este vídeo.
Hai moitos, moitos anos -máis de cen-, na cidade de París coñecéronse dous pintores. Un chamábase Van Gogh, -en realidade os seu nome era Vicent- e outro Paul, Pau Gauguin.
A Paul gustábanlle moito os xirasoles que pintaba Vicent, polo que lle propuxo un cambio, daríalle un cadro seu por un de dous xirasoles. Era un bo trato. Fixéronse amigos e Vicent invitou á Paul á súa casa amarela no pobo de Arlés.
A Vicent gustábanlle moito os xirasoles, o sol, as estrelas, a herba seca, a luz do verán e maila cor amarela polo que preparou para o seu amigo unha habitación amarela, cunha mesa amarela, cun floreiro amarelo con un ramo de xirasoles amarelos e chea de cadros de… XIRASOLES. Como podedes supoñer a habitación de Vicent era de cor… AZUL!.
Moi agradecido, Paul retratou a Vicent pintando… XIRASOLES case vermellos, porque a el gustáballe o vermello.
Cando se separaron, Vicent seguiu pintando as súas flores favoritas, pero agora ramos moito máis grandes, de doce ou quince xirasoles.
Paul marchou lonxe, moi lonxe, ás illas da Polinesia, e desde alí pediu que lle mandasen sementes de xirasol; cando estas floreceron pintou tamén catro cadros de xirasoles. Flores cortadas de xirasol.
É así polo que os xirasoles nos recordan a amizade que mantiveron os dous pintores Vicent Van Gogh e Paul Gauguin.
Aínda que é unha versión libre da verdadeira historia, así llelo contamos ao noso alumnado para que coñecesen o que hai detrás dalgunha das obras de arte que lle amosamos.
Sabemos que non se esquecerán das pinturas de xirasoles.
Como remate, un traballo colectivo, da obra de Van Gogh e que titularon “Leira de xirasoles” no que cadaquén representou o xirasol como quixo.
Continuando co traballo da orientación na propia localidade, coñecendo enderezos, vecindario, rúas, edificios e singularidades, hoxe propuxémoslle unha misión segreda. Non terían máis datos que un plano que deberían copiar, entendendo os símbolos para logo orientarse cos seus pais/nais, e máis unhas pistas.
Tiveron que descubrir que hai no xardín dunha rotonda cercana ao colexio. Trátase da escultura dunha mosca realizada polo alumnado dun curso de soldadura dunha empresa do polígono industrial no que nos atopamos.
Non cremos que sexa necesario recoller aquí as competencias, obxectivos e contidos que se traballan nesta actividade que resultou tan motivadora para o alumnado e mesmo para as súas familias, e que van desde a alfabetización icónica ata a valoración das obras artísticas, pasando polo coñecemento e orientación no contorno próximo.
Agora tan só nos queda discernir si se trata dunha mosca ou dun mosquito, porque hai discrepancia nos “detectives”. Farase preciso coñecer as características dunhas e doutros.
Como eran as nais de Picasso, Frida Kahlo, Touluse-Lautrec, Van Gogh e Rembrant; servíronlle de inspiración aos seus fillos?
No libro “40 grandes artistas retratan a sus madres” de Juliet Heslewood na editorial Blume recompilan os retratos das nais de grandes mestres da pintura.
En “Pel con pel” da editorial Galaxia e Fedelgama preséntanse 40 suxestivas fotografías de nais aleitando aos seus fillos/as acompañadas dos textos de recoñecidos escritores e escritoras galegas coma Francisco Castro, Marta Dacosta ou Dolores Tembrás.
A nosa compañeira Mercedes Zas, autora do blog Comfy Slippers dedicado principalmente ao ensino do inglés en educación infantil, vén de realizar dúas fermosas presentacións con motivo da conmemoración do Día do Libro. Escolmou obras pictóricas de diferentes épocas e estilos nas que se representaran escenas ou momentos de lectura e de escrita.
Nun exercicio de imaxinación tentaremos adiviñar que é o que le ou escribe cada un dos personaxes. Pode dar moito xogo; hai que atender aos detalles, a forma na que le, a postura adoptada, a concentración na tarefa, a intimidade da escena, e outras moitas pistas, que nos axudarán a comprender que a lectura ou a escrita poden ser un traballo, unha distracción, unha evasión…
Na aula de tres anos andamos enleados cos retratos; xa se retrataron de moitas maneiras distintas, con variadas técnicas e por diferentes motivos, a eles mesmos ou aos outros, pero agora inspirándonos na obra de Hanoch Piven, queremos facelo empregando obxectos cotiás, como fai este artista, coñecido polas súas atípicas representacións de personaxes famosos como Woody Allen, Fidel Casto, Albert Einstein, Homer Simpson ou Bob Geldoff, nas que plasma tanto aspectos físicos coma psicolóxicos.
No seu blog, pódese ver unha galería de retratos, así como unha sección onde recolle representacións feitas por nenos e nenas.
Lemos en Las TIC en Plástica, que recentemente elaborou unha divertida aplicación Faces iMake, que permite realizar os retratos no ordenador.
O noso alumnado está fascinado coa realización artística das letras dos seus nomes, están chegando a un alto grado de virtuosismo. Comezaron imitando moitas das tipografías dos albumes ilustrados existentes na aula; deron un paso máis cando descubriron as paxaroletras e peixeletras de “A árbores de follas DIN A4”; desde aquela facilitámoslle moitos dos novos libros de alfabetos que se teñen publicado, e imaxes doutros orixinais que atopamos pola rede.
-No espazo Tamtam de Educared, 20 abecedarios distintos: de chucharías, de flores, de pinzas da roupa…
-No blog Biblioabrazo unha escolma de libros-abecedario
-En Pinzellades al món, abecedario de paxaros, abecedarios ilustrados e abecedario de profesións.
-A compilación do blog Mirades
–ABC en 3D sobre o libro de Marion Bataille para Kökinos
–Alfabeto de Seda Vermella en Flickr
-Deseñador de monogramas, con centos de modelos de abecedarios
–Alfabeto de flores en Flickr
–Typogami , letras de origami.
Recentemente expuxéronse en París máis de 200 debuxos do inglés David Hockney –polo que sempre tivemos debilidade- feitos sobre iPhone e iPad. A meirande parte deles son “Flores frescas”, que o artista debuxa cada día para enviar as súas amizades e que posteriormente foi modificando durante o tempo que durou a exposición.
Hockney crea os debuxos directamente cos dedos sobre a pantalla, modificando tintas de cores e superpoñendo diferentes trazos de distintos tamaños e grosores. Neste vídeo podemos ver algunhas das obras expostas.
Este artista do Pop Art, soubo ir adiantándose a todos os tempos; no vídeo “Painting with the light” podemos ver como alá polos oitenta empezou a crear arte dixital. A través do seu web podemos facer un seguimento da evolución do artista, desde as súas piscinas, ata a actualidade.
Amosamos tamén dous vídeos do proceso de creación artística en iPad de Simon Bull, flores e xirasois.
Un novo concepto de arte efémero e da forma de compartilo. Poida que haxa que ir amosándolle ao alumnado estas novas formas de arte dixital, máis achegado á súa realidade ca outras moitas magnas obras do pasado.
Google Art Project permítenos explorar máis de 1.000 obras de 400 artistas diseminadas en 17 das galerías de arte máis importantes do mundo. Entre elas The Metropolitan Museum of Art and MoMA en Nova York, The State Hermitage Museum, Tate Britain& The National Gallery en Londres, o Museo Reina Sofía en Madrid, a Uffizi Gallery en Florencia o do Van Gogh Museum en Amsterdam.
Coñecemos “La magia de los colores” de Pedro Palao Pons publicado na editorial Libros Cúpula; un libro cuxo obxectivo é o de xogar coas cores, atendendo a que a maxia das cores existe porque, a través delas, podemos transmitir emocións, xerar interactividade nos demais e mesmo provocar sutís alteracións emocionais. Aspectos, todos eles interesantes, a ter en conta tanto na aula coma co alumnado.
Nesta entrevista podemos escoitar ao autor mentres nos conta como as cores que vemos ao longo do día inclinan en certa forma as nosas accións, interactúan no noso estado de ánimo ao tempo que exercen unha certa influenza no inconsciente.
Nalgunha outra entrada temos falado das sinestesias, e da importancia de exercitar co alumnado que un estímulo sensorial poida provocar sensacións doutro tipo distinto. Nesta ocasión ímonos centrar nas sensacións que nos poden producir as cores. Para ilo empregamos “El libro negro de los colores” de Menena Cottin e Rosana Faría publicado en ZR.
“Tomás non pode ver as cores. Estas son para el miles de sabores, olores, sons e emocións. Desde a escuridade dos seus ollos, Tomás convídanos a descubrir as cores sen velas.”
“Di Tomás que o azul é a cor do ceo cando o sol quenta a súa cabeza.”
“E o negro é o rei das cores. É suave como a seda cando a súa nai o abraza e o arroupa coa súa cabeleira.”
“El di que a cor verde recende a herba acabada de cortar e sabe a xeado de limón.”
Gústanos ter na aula cartas de cor das que empregan os profesionais da pintura. É un xeito de que os nenos descubran que hai moitos azuis, que non todos os vermellos son iguais, que dentro dos amarelos hai grandes variacións…
Así mesmo, cando facemos mesturas, con calquera produto, elaboramos unha paleta de cor degradando ou engadindo cada vez máis. Logo tratamos de poñerlle nome a todas as cores resultantes.
Velaí unha completa carta de cor que se pode imprimir para dispor dela cando se precise.
É bastante habitual que se lles pida aos nenos e nenas que coloreen unha imaxe, pero poucas veces se lle pide que observen as cores que integran esa imaxe.
Nalgunha ocasión, nós, facilitámoslles as cartas de cor e pedímoslle a modo de xogo que identifiquen as cores dunha fotografía ou pintura.
A modo de exemplo facilitamos o enlace a 18 paletas de cor, elaboradas a partir de distintas imaxes de bolboretas.
Velaí, as paletas de cores realizadas na aula de 3 anos.
A que cor asociarías a palabra tristeza?, e amor?, e futuro?…
A cor é unha ferramenta que empregan os deseñadores para comunicar sentimentos e estados de ánimo. Para elo crearon Cymbolism, un sitio web que intenta cuantificar a relación entre as cores e as palabras. Permite ir respondendo ás distintas palabras e comprobar a opinión de todos os votantes.
Preguntádelle aos nenos e nenas de que cor son os bicos.
Descubrimos un blog deses que cómpre coñecer, Mirades, no que a súa autora, Teresa Bardera, recolle e comparte experiencias, traballos, impresións… relacionados principalmente coa educación infantil e coa arte en xeral.
Recomendamos encarecidamente a súa visita. Velaí algúns exemplos das súas entradas:
Teresa Bardera, mestra de infantil, na actualidade traballa no ICE da Universitat de Girona, e con anterioridade publicou outras experiencias relacionadas coa arte noutros espazos, como o blog:
Para inspirarnos.
En máis dunha ocasión temos comentado a nosa aversión aos bloques lóxicos, ás regretas e aos autocolantes de formas xeométricas. Ao noso modo de entender a xeometría hai que vela e descubrila no espazo, na natureza, na arquitectura, na arte… Ten que ser real ou froito dunha construción deles.
Nesta ocasión traballamos a xeometría tralo visionado dunha animación stopmotion, sobre as composicións en amarelo, vermello e azul de Piet Mondrian; as famosas abstracións xeométricas do fundador do neoplasticismo.
Con tiras e planchas de goma eva puidemos descubrir cantos rectángulos forma unha liña recta sobre a superficie, o que cambia se son dúas -variacións se son paralelas ou perpendiculares-, e se son tres…?
Segundo a Wikipedia, Kamishibai significa “drama de papel”, que é unha maneira de contar historias que se orixinou nos templos budistas de Xapón no século XII, onde os monxes empregaban as imaxes para aleccionar ás persoas analfabetas. Neste programa da TV peruana fálase da traxectoria do Kamishibai a través do tempo e polo mundo adiante, e nestoutro explícanos en que consiste.
Nós soubemos desta técnica, grazas a editorial Siete Leguas, que está publicando contos para ser empregados no teatrillo do kamishibai, en A-3 e A-4, mesmo ten unha páxina en Facebook onde van recollendo todas as novidades e experiencias de quen o emprega.
Gustounos polas posibilidades que lle vimos, desde ser unha excelente maneira de cativar a atención dos nenos mentres escoitan unha historia, a que sexan eles mesmos quen preparen as imaxes para ser contadas no kamishibai.
Coñecemos a obra do ilustrador Yamauchi Kazuaki e serveunos de inspiración para moitos traballos, para moitas actividades e para algunha que outra posibilidade para o tempo de “Atención educativa”.
Gustaríanos que alguén nos dixera que é o que fai en “Atención educativa”, porque estase a ver de todo.
Velaí unha e outra mostra do que fai.
Estes días ábrese no Mosteiro de Oseira a montaxe escultórica do artista ourensán Xurxo Oro Claro -creado inicialmente para o espazo da Igrexa de San Domingos de Bonaval en Compostela- que representa un bosque de 35 árbores de aceiro inoxidable, formado por varias especies autóctonas de Galicia.
Á vista das fotografías da exposición decidimos engadirlle algo máis ao noso proxecto EnlatArte, que ademais nos vai moi ben para recordar que o 2011 é o Ano Internacional dos Bosques.
Como recordo de todo o que fixemos coas latas o trimestre pasado, quixemos amosarlle ao noso alumnado unha das máis emblemáticas obras e icono do artista do Pop Art, Andy Warhol, a lata de sopa Campbell -32 latas, unha por cada sabor existente naquela época- e que viran como un elemento cotiá pode ser obxecto dunha obra de arte.
Tralo cal, cada quen fixo unha versión da mesma, pero coa lata do alimento que máis lles gustaba: melocotóns, chícharos, olivas, etc. O acabado con acuarela estarcida, deulle o toque definitivo. Non é que sexamos moi partidarias de limitar o traballo coa arte á súa mera copia ou reprodución, pero neste caso, tratábase de que versionearan a idea.
Artcyclopedia recolle artigos, biografías, obras museos e todo o relacionado coa arte –semellante á Wikipedia, pero máis modesta-; recolle referencias de máis de 8.500 artistas, 2.500 sitios sobre arte e arredor de 100.000 ligazóns. O buscador de Artcyclopedia é na actualidade a maneira máis rápida de buscar información sobre artistas plásticos e acceder ás súas obras. Dá un ranking dos artistas máis visitados, entre eles Picasso ou Van Gogh. Recolle algunhas curiosidades como esta presentación Tilt Shift da obra de Van Gogh.
Una mà de contes é un programa da televisión pública catalana que tamén ten unha versión radiofónica. Ao parecer en catalán “unha man de contos” e “un mar de contos” pronúnciase de forma bastante parecida, e con isto xoga o título do programa.
Na versión radiofónica, os personaxes dos contos tradicionais falan entre eles e cos locutores; pero na versión televisiva unha voz en off vai contando un conto e acompáñase de imaxes nas que se ve a un artista ilustrando a historia empregando distintas técnicas –debuxo, collage, estampado, acuarela…-; o resultado: extraordinario. Os contos son narrados en catalán, pero co apoio das imaxes, e o coñecemento que temos deles, permítenos seguir a historia sen ningún problema. Tamén se lle poden engadir subtítulos en outros idiomas.
O programa, que recibiu o Premio Nacional de Cultura da Generalitat de Ctalunya, conta cun web, no que podemos acceder aos vídeos dos capítulos emitidos. Alí atoparemos os contos clasificados segundo os personaxes, o seu lugar de orixe, o seu autor ou a técnica empregada na ilustración.
Desde o web pódese acceder ao blog -no que recollen actividades realizadas e noticias relacionadas- e aos “Tallers”, alí veremos:
-“Contes il lustrats”, no que se poderán compaxinar as imaxes e o texto de forma libre e imprimir o resultado ou enviar a un amigo/a.
-“Dibuix”, nesta sección podes debuxar o teu conto preferido ou crear personaxes e situacións para un conto. Ao remate permite reproducir o proceso e finalmente, imprimir ou enviar.
-“Retall i composició”, aquí, pódese cambiar a textura e a cor dun papel virtual que despois recortarás ou teu gusto, e con esas formas compoñer personaxes e escenarios. Dá a opción de imprimir/enviar ou gardar para rematar noutra ocasión.
-“Subtitulat”, poderemos poñer subtítulos en distintos idiomas, ou escribir un conto novo cambiando o texto que acompaña as imaxes.
Paga a pena navegar devagar polo web pois encontraremos moitas posibilidades de uso nas aulas, máis alá do valor literario, que xa de por si é importante.
Aproveitando a entrada do inverno, quixemos amosarlles algunhas das obras do artista canadense Rob Gonsalves, profundamente marcado por Dalí e Magritte, cunhas obras sen límite claro entre o real e o imaxinario, creando unhas interesantes ilusións ópticas que logran cativar aos nenos e nenas.
Desde a galería de imaxes de Saper Galleries podemos ver “Chess Master”, “Spring Skiing”, “White Blanket”, “Tributaries”, “Cold comfort”.
Estamos nun momento que non sabemos se falar do Nadal ou non, se cantar panxoliñas ou non, se celebrar algo ou non…; non sei se debido ás nosas teimas ou por receo aos prexuízos sociais. Máis alá do que queren reducila –o festín consumista- é un feito cultural, e sempre que non atentemos aos dereitos doutras persoas de culturas diferentes cremos que podemos tratala na escola. Ás veces somos tan respectuosos “de pacotilla” que esnaquizamos a nosa cultura, digo de pacotilla, porque caemos en ridiculeces totalmente triviais e cando realmente algo é importante canto ao respecto da diversidade cultural non se ten en consideración. En calquera caso, cremos que debemos amosarlle aos rapaces o que é o Nadal e todas as construcións culturais arredor del: musicais, literarias, artísticas…, xa que logo, nós axudamos a artellar o coñecemento máis alá de ideoloxías e confesións.
Porén, salientamos esta publicación de El Aleph infantil, “Navidad. Cuentos, poemas y canciones”, un álbum fermosamente ilustrado, no que recompilan contos tradicionais de todo o mundo e unha escolma de cancións e poesías que forman parte da nosa tradición. Desde os grandes contos de Andersen e os irmáns Grimm, ata a poesía de Lope de Vega, pasando polos textos e melodías máis belas sobre a maxia do Nadal. Entre outros atoparemos:
“La llave de oro”, dos irmáns Grimm, ilustrado por Anne Romby.
“La muchacha de las cerillas”, de H.Christian Andersen, ilustrado por Anne Romby.
“La leyenda de Ichilok, el cuarto Rey Mago” unha adaptación de Anne Dorville e ilustrado por Anne Romby.
“La leyenda del año bonachón”, adaptación de Anne Dorville, ilustrado por Anne Romby.
“La verdadera historia de Papá Noel” de Colette Seigue, ilustrado por Élodie Nouhen.
“La leyenda de los trece pedidos”, adaptación de Anne Dorville e ilustrado por Élodie Nouhen.
“Scouarn el bretón”, adaptación de Anne Dorville, ilustrado por Gianni de Conno.
“La gata de Dovre”, de Christen Asbjornsen y Jorgen Moe con ilustracións de Maud Riemann.
“Navidad, Navidad” “El abeto”, “Ya vienen los reyes”, La adoración de los Reyes”, cancións populares tradicionais (só letra), ilustrados por Dominique Thibault.
“Esta noche nace el niño, canción popular tradicional (só letra), ilustrada por Stéphane Poulin.
“No la debemos dormir” poema de Fray Ambrosio, ilustrado por Stéphane Poulin.
“Romance del Nacimiento”, poema de San Juan de la Cruz, ilustrado por Stéphane Poulin.
“Los tres Reyes Magos”, poema de Rubén Darío con ilustracións de Stéphane Poulin.
“La mañana de los regalos de Año Nuevo”, poema de Arthur Rimbaud, ilustrado por Léa Weber.
“Duerme mi niño”, poema de Lope de Vega, ilustrado por Isabelle Forestier.
Un bo petisco da tradición literaria arredor do Nadal. Mesmo para recomendar ás familias.
Na mesma liña de reutilización de “Pequenas caixas de agasallos”, cando vimos as construcións de cartón en Cardboardia, pensamos en comentalo coas familias do alumnado, por si se nos ocorre facer algo semellante no centro a pequena escala.
Cardboardia é unha vila toda de caixas de cartón. Un evento que xa se realizou tres veces en Moscú, no que participaron grupos de artistas. En Flickr pódese ver a galería de imaxes. Velaí o plano e web da vila.
Tras ver a obra da artista e deseñadora Jacqui Symons, decidimos falar coas familias do alumnado –a través do blog de aula- e pedirlle que non tiren as caixas pequenas dos agasallos, e que á volta de vacacións nolas envíen envoltas coma se de auténticos agasallos se tratara.
En xaneiro, construiremos móbiles para o centro.
Symons traballa con outras persoas axudándolle a desenvolver a súa creatividade e confianza en hospitais, unidades de saúde mental, con grupos de mozos en risco social e cos máis pequenos. No seu web pódese ver máis do seu traballo artístico.
O Nadal encerra múltiples tradicións que asumimos ano tras ano sen preguntarnos cal é a súa orixe ou cal é o seu significado.
No portal de contidos educativos da CEOU atopamos “O Nadal”, un especial no que poderemos coñecer rituais como o do Tizón do Nadal, tradicións, cantos, como se celebra no mundo, e doutras celebracións vinculadas ao Nadal, así como outros enlaces interesantes de Galicia digital, Galicia espallada e Vieiros.
Nós contámoslle aos nenos e nenas a antiga lenda celta do “Rei Carballo e o Rei Acivro”, unha narración “solar” que trata de dar explicación á Roda do Ano. No solsticio de Verán o Rei Carballo está no punto máximo da súa forza, mentres o Rei Acivro está no seu punto máis fráxil. O Rei Acivro comeza a gañar poder no equinoccio de Outono chegando ó seu máximo poder durante o solsticio de Inverno cando as súas bagas tornan de cor vermella, mentres que o Rei Carballo perde as súas follas.
Á volta desta ponte xa estaremos metidas de cheo no remuíño do Nadal. A modo de peche de todo o traballo realizado arredor do outono, dos seus cambios na paisaxe, do seu clima e dos seus froitos, miramos esta imaxe da obra do artista renacentista italiano, Giuseppe Arcimboldo: “O outono”. Tratamos de localizar todos os froitos que coñecemos e que tanto xogo nos deron: as cabazas, as uvas, as castañas, os figos, as follas…, propoñemos un xogo clásico, “Vexo, vexo…”. E como non, tamén analizamos a expresión do rostro, e logo comparamos coa dos outros tres integrantes da serie das estacións ou doutras obras. É totalmente engaiolante para os nenos ver como se poden realizar retratos con elementos da natureza.
Unhas compañeiras da Pobra –con algunhas delas coincidimos na visita a Reggio Emilia- levan xa un tempo intentando trasladar a filosofía de traballo coa arte reggiana ás súas escolas unitarias. Para ilo contan coa colaboración dun atellierista –piar fundamental naquelas escolas do norte de Italia-; unha persoa con formación específica que saiba introducir aos nenos e nenas nos procesos de creación artística.
O curso pasado, xa expuxeran o resultado desa colaboración con Manuel Teira -obras sobre a auga-, e o pasado día 19 de novembro abriron unha nova exposición “Sentindo o mar”, neste caso asesoradas pola artista Mónica Montero, desde o seu blog La luna que se mece eternamente, pódense ver algunhas das obras realizadas, ao igual que desde o web Desde Pobra.com.
Salientan as compañeiras o dobre obxectivo que perseguían con esta mostra que estará aberta ata o día 10 de xaneiro na Casa de Cultura da Pobra:
-Por unha banda amosar o produto resultante dun proceso que se considera aínda máis importante que o produto.
-Amosarlle á veciñanza o que se fai na escola, ao igual que se facía nas escolas de Reggio, unha apertura á sociedade para acadar unha valoración do feito educativo e artístico.
Parabéns para elas e máis para quen as apoiou nesa iniciativa de introducir na escola “persoas expertas” na creación e na linguaxe artística. Un paso adiante na mellora da calidade da educación infantil e da súa valoración social.
Xa temos comentado que das distintas intervencións que escoitamos no curso “Leer para aprender”, ás que máis nos enriqueceron foron as de Javier Abad Molina, profesor de Educación Artística de CSEU La Salle de Madrid. A súa conferencia “Tejiendo palabras: contruir el sentido del aprendizaje a través de las artes”, foi desas que dan para pensar por moito tempo. Como aínda non dispoñemos do material deste curso, pero queremos compartir a experiencia, facilitamos o acceso a algunha das súas publicacións.
-“Palabras para mostrar la identidad de la escuela infantil”
Unha experiencia que forma parte do “proxecto estético” que desenvolveron na EEI Zaleo de Madrid, transformando a entrada e a porta da escola con palabras que as criaturas asocian ao espazo escolar.
Sobre esta experiencia volveremos máis adiante. Recomendamos asemade, visitar o web da EEI Zaleo, no que se recollen distintos proxecto artísticos relacionados coas palabras ou coa ciencia.
“Arte comunitario en la escuela infantil”
A escola ao igual que a arte constrúe día a día o seu relato. As propostas de arte comunitario manifestan de diferentes maneiras estas narrativas.
“Experiencia estética y arte de participación: juego, símbolo y celebración”
Neste fala da importancia de edificar unha significativa educación estética como instrumento de integración social e intercultural.
-“Iniciativas de educación artística a través del arte contemporáneo para la escuela infantil”
A súa tese de doutoramento na que estuda os valores humanos e educativos da arte contemporánea. Contempla un apartado no que se recolle o marco teórico, no segundo as narrativas e, como terceiro, experiencias de traballo coa arte contemporánea na EI. A última parte documentada graficamente ilustra experiencias como “Mi mano es un reloj de arena” ou “Un jardín, una ciudad, un mapa o un paisaje”.
Coñecer e ler a JAvier Abad, faría desterrar de moitas prácticas ese erróneo pseudotoquemoderno, que induce a pensar que “machacar” ás criaturas con obras de arte de recoñecidos e reputados artistas xa é traballar coa arte.
Visitamos a exposición “Cen por cen Seoane. 100 anos > 100 lugares”, a máis potente de todas cantas se teñen feito arredor da complexa figura deste personaxe que dominou tanto as disciplinas plásticas como as intelectuais. A dicir de Xosé Díaz, comisario da exposición e fillo de Isaac Díaz Pardo, “Seoane de ter sido catalán sería moito máis que Miró”. A súa fecunda labor abrangue a creación plástica, o deseño, a edición, a creación literaria, o xornalismo, o activismo político, a animación ou a creación de empresas culturais; como as oito patas do polbo, elemento moi recorrente na súa obra e co que Seoane se identificaba.
Organizada pola Fundación Seoane e a Fundación Caixa Galicia, a exposición está configurada en cen categorías, cifra que se fixo coincidir cos cen anos do seu nacemento. Cen lugares que conforman a poliédrica personalidade do artista e intelectual galego. Composta por 350 obras orixinais (pinturas, debuxos, gravados, carteis…), 220 documentos e 130 reproducións.
Houbo algún dos 100 lugares que mesmo nos fixo desexar estar alí co noso alumnado, -mágoa da distancia, hai moi poucos ou case ningún obxectivo pedagóxico que nos xustifique ese desprazamento coas criaturas destas idades-, mesmo sentimos envexa das escolas preto da Coruña. Tomamos nota dalgún destes lugares que considerábamos de aproveitamento didáctico e tratamos de localizar na rede as obras que os integraban. Advertimos, non son todas as que están, nin están todas as que son, pero dá para traballar a paisaxe, o mar, a figura humana, a cor, bodegóns, o deseño, o medio natural ou as labores do campo.
Ás veces hai quen nos pregunta por que insistimos tanto no traballo coa arte, sempre dicimos que como manifestación e expresión humana debe ser ensinada, hai que aprenderlle ao alumnado a mirala, a valorala e a respectala. Ao mesmo tempo, cremos que, como representación da realidade, dos sentimentos ou das emocións humanas, debemos amosala en toda a súa diversidade de interpretacións e diferentes visións. Canto a por que insistimos na arte galega, non precisa explicación…
Hai determinados elementos que de sempre estiveron desterrados das aulas de educación infantil; as regras son un exemplo disto. Malia que ben sabemos da importancia de exercitar o trazo, ao noso alumnado gústalle que cando hai que tirar unha liña recta saia recta. Na clase temos todo tipo de regras, escuadros, cartabón e plantillas de diferentes tamaños. Para que as empregamos?, pois desde o uso máis convencional, medir e comparar tamaños, ata para o debuxo. Tirar liñas que se cruzan con outras formando interseccións, superpoñerlle un círculo ou un triángulo e logo colorear de cores distintas, é unha actividade que lles gusta moito.
A modo de inspiración para ese tipo de traballos, amosámoslle algunhas obras de Kandinsky.
