Desde que estrearamos o outono 2016 no Xardín do Recordo do Pazo do Faramello foron varias as ocasións nas que volvemos aportar o noso gran de area nese proxecto solidario, mostra diso foi a merenda de final do curso pasado na que lle puxemos nome ás árbores, poesías ao lugar, demos indicacións de como pasear por alí, plantamos árbores, deixamos unha escultura de madeira e un logotipo para o XdR grazas á colaboración desinteresada de Leandro Lamas e Marcos Mariño. Do mesmo xeito, o seu promotor visitou a escola para traernos as follas dos cercis no outono e as súas flores na primavera. Sen dúbida, para esta promoción de nenas e nenas o Xardín do Recordo formará parte das súas vivencias na escola infantil, de modo que tamén quixemos despedirnos del.
As familias do alumnado comentárannos as posibilidade de pechar ciclo cunha nova xuntanza alí. O tempo non nolo permitiu, malia que xa tiñamos preparado o noso agasallo de despedida.
Cando barallabamos a posibilidade de ir alí, preguntámoslles que lle poderíamos levar. Non o dubidaron: unha escultura para o xardín con forma de árbore do amor con corazóns.
A idea era boa, a dificultade estaba en realizala. Tras moito matinar, entre todos fomos esbozando esa escultura. Ferro, arame e corazóns. Sinxelo.
Cos deseños dos pequenos falamos cun artesán local que nunha mañá os fixo realidade. Tan só faltaba a participación dos nenos e nenas para facer os corazóns que pendurarían da “Árbore Recordo”, ao igual que fan as follas dos 81 cercis canadensis que simbolizan cada unha das vitimas do accidente do tren Alvia en Angrois nas vésperas do Apóstolo 2013.
Agora a nosa árbore de ferro xa está alí, acompañando e embelecendo ese memorial que se enche de vida coas visitas escolares.
Todo o noso agradecemento por permitirnos ser partícipes dun proxecto tan fermoso e tamén a todas as persoas que nos axudaron a que as nosas visitas fosen un fito a recordar.
Chegado este punto pola nosa parte xa tiñamos tinguido as telas que serían a base da cartografía téxtil, fixemos a representación das casas do alumnado e demais lugares significativos da nosa localidade, aportamos un retrinco de tela de algo que tivera un vínculo emocional con cada neno e nena, personalizamos uns cordóns de algodón que serían os camiños diarios da casa á escola, agora só quedaba agardar a que a nosa artista téxtil, Charo Belda compuxera un mapa tapiz con todo iso.
E velaquí o resultado
Hoxe chegou un paquete sorpresa; polos datos de identificación xa soubemos que era de Belda Products, así que imaxinamos de que se trataba.
O abrilo quedamos admirados. Unha auténtica obra de arte e de artesanía na que non faltan as rúas, as casas, os camiños, a EEI e o CEP para o que pronto irán, o Camiño Portugués, os parques e montes nos que xogan, mesmo se pode ver a catedral de Santiago, tal e como facían os peregrinos cando chegaban ao Milladoiro (disque o topónimo deriva de “humilladero” lugar onde se axeonllaban cando tras un longo traxecto por fin vían o lugar ao que se dirixían os seus pasos, Compostela). Non podía faltar a rosa dos ventos, nin a lenda do mapa cos nomes de todos os nenos e co código de cor do seu camiño.
A modo dos antigos mapas está rematado cun cordón branco e negro.
Na parte traseira as telas tinguidas coas flores e herbas da localidade.
Non sabemos que dicir!. Estamos agradecidos, marabillados, entusiasmados, representados e felices desta culminación do traballo que máis nos ocupou ao longo deste curso.
Non podíamos imaxinar mellor recordo de peche de ciclo ca este mapa “Camiños”, agora xusto cando os seus pés van tomar outras sendas. Foron tres anos camiñando cara a escola infantil que podían non deixar pegada no chan que pisan, pero si nos seus e nos nosos corazóns.
Mil grazas Charo Belda por este agasallo. Sempre en débeda contigo. Xa formas parte tamén da nosa historia de vida na escola infantil.
Desde aquí podedes acceder ao seu relato do proceso e das súas referencias.
Desde que lemos na clase “O ganapán das palabras”, tiñamos ganas de coñecer a Pepe Caccamo, o escritor que facía versos inversos, reviraba as palabras ou que as miraba a través do espello, pero logo chegou ás nosas mans “Tinta de luz” e daquela xa non esperamos máis. Chamámolo, contámoslle o que nos gustaba da súa obra e el, xenerosamente, aceptou dándonos todo tipo de facilidades.
Non sabíamos ben que facer para recibilo, pero a súa tinta de luz xa nos fora brindando oportunidades de xogo coas cores. Esas ilustracións da súa irmá Berta Caccamo, reflectindo as
“cores frías e quentes,
mornas, tépedas, ardentes,
duribrandas, brandiduras.
branquiloiro, roxipardo,
grismarelo, negriazul,
rosvermello e verdourado.
Cores altas, branquilongas,
verdifracas, griscontentas,
negribaixas, roxivellas,
rosanchas e pardolentas.”
deron pé a que nós tamén creáramos as nosas cores, seguindo fórmulas únicas, ás que lle deron nomes coma “rosa diamante”, “vermello piruleta” ou “gris vaquero”.
Logo, grazas á visita dunha nai, tamén lles puidemos poñer “matrícula” porque, como especialista en artes gráficas, amosounos as cartas Pantone e axudounos a identificar a denominación estándar desas nosas creacións.
Entanto, nós seguíamos a gozar con “Tinta de luz”, así soubemos das liñas paralelas que corren namoradas, do triángulo tángulo farángulo, do cadrado carbado carbón, das acompasadas liñas onduladas ou das bravas liñas quebradas…, tamén quixemos pintar o vento e a sombra do aire na herba.
Buscámolas por todas partes.
Ata que chegou Pepe Caccamo á escola e puxo todo patas arriba. Nada do pensado, nada do previsto foi adiante. El traía o seu propio plan, que por suposto superaba grandemente todo o que agardábamos del.
Como artista, creador, malabarista das palabras, coñecedor dos pequenos e das escolas infantís, soubo o que había que facer para enredalos no seu fío e levalos engaiolados e prendidos da música das súas verbas ata a hora de marchar.
Leu “Tinta de luz”, fixo brincadeiras con trapos de cociña, deixounos a idea de atrapar a tinta de luz e gardala en tarros de cristal para logo usar nas distintas escritas, coa promesa de que volvería para velas cando o chamáramos.
Agasallounos con algúns dos seus libros, dedicounos con textos en espello os que xa tiñamos…, deixounos a todos esgotados coa súa enerxía, entusiasmo, creatividade e cariño.
Lembrarémonos desta visita. Foi un momento inesquecible na nosa aula.
Mil grazas Pepe Caccamo, agardámoste lendo “Sopa de estrelas” -cuns poemas que foron escritos a petición de Bea, a súa mestra, para as nenas e nenos da EEI do Ribeiro, situada no satélite San Adrián de Cobres do planeta Vilaboa do Morrazo-, tamén ilustrados pola súa irmá Berta Caccamo.
Os encontros con autores sempre son ocasión excepcional para que os pequenos poidan poñerlle cara a quen escribe os libros que nos fascinan nun determinado momento. Ver que detrás de cada conto hai sempre unha historia fai que lle collan máis cariño.
Desde que tivemos nas mans “O branco non pinta !”, xa quedaramos con Antía Otero nun encontro na nosa aula; así dende a volta de vacacións de Nadal andabamos a darlle voltas a como faríamos a recepción da autora dese libro que tanto nos puxera a cabeza a bulir. Nós que neste curso estamos a pintar cadros sen pintura e a escribir sen lapis, queríamos amosarlle que o branco, a máis de complementar, contrastar ou mesturar con outras cores, tamén pode ser a cor protagonista dunha obra de arte e aínda así ter posibilidade expresiva de seu. Non é unha descuberta nosa, a máis de Malévich, son moitos os artistas que pintaron cadros empregando só a cor branca e con todo lograron transmitir unha idea que subxuga a quen os admira. Nesta reseña que leva por título “Antología del lienzo vacío” soubemos de artistas que pintaron en branco: Alphonse Allais, Robert Rauschenberg, Li Yuan-Chia, Agnès Martin ou Robert Ryman entre outros dos ligados ao expresionismo abstracto.
Pero a nós non nos interesaba tanto explorar as posibilidades artísticas do branco coma coñecer á nai da nena que se decepciona porque “o branco non pinta”; a quen lle amosa a Mara como o branco é a cor máis fermosa. Hai que dicir que o vídeo co que se presenta o libro, recolle fielmente o desconcerto dos pequenos cando descobren que o branco sobre papel branco case non se aprecia. O noso alumnado identificouse totalmente con Mara e quixeron coñecer a súa nai para con ela poñer os anteollos para detectar a presenza do branco no mundo.
Ben sabido é que coidamos moito a recepción das persoas que teñen a xentileza de vir a compartir un anaco do seu tempo e do seu saber con nós e que queremos que sexa un ritual pero personalizado e diferente para cada un dos convidados así, puxémonos a preparar a acollida de Antía Otero pensando como podíamos mostrarlle o noso agradecemento. Unha exposición de obras en branco, o catálogo da mesma para levarlle a Mara e un biscoito branco, comida de anxos, para celebrar o encontro foi a nosa elección.
Nos días previos quixeron coñecer a Antía, se era alta, loura, morena, nova o vella… e cando viron fotografías dixeron que parecía unha bailarina ou fada con sorriso doce e permanente. Así, cando por fin a viron en persoa xa a trataron como unha amiga á que levaron polo colexio amosándolle aquilo do que se senten máis orgullosos, convidárona á petiscar con nós e logo escoitaron a historia contada coa súa voz o que fai que sexa aínda máis fermosa. A explicación do proceso de creación das súas obras con pintura chorreada directamente do bote ao lenzo, os títulos elixidos para eles, a montaxe do catálogo e a rápida decisión de poñer os autocolantes cos que nos agasallou sobre os mesmos cadros, fixeron que voara o tempo ata o momento da despedida.
Coma sempre, non podemos máis ca agradecer que haxa persoas que queiran partillar cos nenos e nenas de igual a igual, escoitando as súas ideas e deprendendo os uns dos outros.
Mil grazas a Antía Otero, a María Brenn, a Mara, a Apiario, e a Dores Tembrás por deixar en nós unha rica experiencia de vida, desas que nos gustan, desas que lembraremos por moito tempo.
A nosa intervención plástico-poética para o tendal dos poemas fíxose arredor da poesía “O meu peto” de Ana Mª Fernández, recollido no libro Versos da tarde laranxa(2016) publicado en Galaxia.
A condición para a escolma poética dos tendais é que estes fixeran referencia á natureza, á auga e aos camiños, neste caso cumpríase e o soporte non podía ser outro ca unha bata de mestra chea de petos.
Promovido polo Servizo de Dinamización Lingüística de Ames, nestes días pódense ver polo concello tendais con poemas escritos en galego. Dende hai uns anos, con motivo do mes das Letras Galegas todos os centros educativos colaboran nalgunha intervención conxunta que serva para pór a poesía ao alcance de toda a cidadanía así noutras edicións sementáronse poemas polas vilas e aldeas.
Nesta ocasión, nesta terra de ríos (Tambre e Sar) e camiños (o Camiño de Santiago e o de Fisterra), quixéronse aproveitar os paseos fluviais, regatos, fontes e lavadoiros para tender poemas ao modo no que xa se facía desde o medievo en España e Portugal coa chamada literatura de cordel.
Onte, primeiro día desa acción poética, había unha chea de expectación arredor dos tendais, familias acompañando aos seus fillos e fillas para ver a peza de roupa que tenderan por cada unidade dos centros educativos de Ames. Alí permanecerán ata finais do mes de xuño, permitindo que quen queira poida deleitarse coa lectura e coas realizacións plásticas dos nenos e nenas.
Os nosos parabéns, iniciativas coma “Entre ríos e camiños, poemas no tendal” colocan a cultura ao alcance de todo o mundo e mostran o que dende as escolas se fai por ela.
Tendais de poemas no Paseo fluvial de Bertamiráns do CEIP A Maía e do CEIP Agro do Muíño.
Tendais de poemas no Milladoiro da EEI Milladoiro espertando a curiosidade dos peregrinos na súa última etapa do Camiño a Santiago de Compostela.
Temos tendencia a recorrer sempre aos mesmos fragmentos de música clásica, así agradecemos tanto a descuberta destes tres libros da editorial Océano travesía. En cada un deles unha selección de 20 escollidas pezas recollidas nun CD que acompaña a uns magníficos libros, nos que se dá unha información tanto sobre o autor como sobre a obra así como dos aspectos a atender nese corte grazas a unha guía de audio. Compleméntase coas suxestivas ilustracións de Claudia Legnazzi. O libro contén ao final un glosario de términos musicais, unha listaxe cos créditos dos audios e un cadro cronolóxico dos compositores e períodos musicais que se percorren no libro.
Desde los tiempos más remotos, gnomos, hadas, brujas, duendes, elfos y otros personajes fantásticos han provocado admiración, temor o simpatía, tanto en niños como adultos, y nos han ayudado a explicar los misterios insondables de nuestra existencia. Sus presencias y poderes sobrenaturales han inspirado también a músicos de todas las tradiciones. Este libro ilustrado con CD recoge una muestra de esas creaciones.
Los ríos, los lagos, los océanos y las fuentes han servido de inspiración a infinidad de compositores a lo largo de la historia. El agua ha permitido a numerosos músicos crear obras centradas en el tema de este líquido vital. Son composiciones que nos invitan a soñar y a imaginar este elemento mediante recursos sonoros. Su transparencia, el sonido que hace al correr, las tonalidades que adquiere el mar… estos y otros aspectos han sido traducidos a hermosos sonidos que, desde el barroco hasta nuestros días ha traído hasta nosotros piezas memorables. Este libro –tercer volumen de la serie Introducción a la Música de Concierto– constituye otra extraordinaria invitación para acercar a los pequeños a lo mejor de la música universal.
Los seres humanos siempre han admirado y envidiado el vuelo y el canto de las aves. Tal vez por eso, desde tiempos muy remotos, músicos de las más diversas culturas han tratado de imitarlas o evocarlas con su propia voz o con otros instrumentos musicales. Este libro presenta 20 obras musicales desde el siglo XVI al siglo XX. Contiene textos explicativos y un cd de las composiciones ejecutadas por grandes intérpretes. Se trata pues de una magnífica introducción la música.
Nunha actividade da biblioteca escolar do centro encomendáronnos representar plasticamente un fragmento dun poema de Gabriela Mistral:
“Doña Primavera de aliento fecundo
se ríe de todas las penas del mundo”.
Durante uns días estivemos a pensar como facelo, reflexionando sobre o que quería dicir “aliento fecundo”, como podía rirse de todas as penas do mundo e, en definitiva, sobre como sería Doña Primavera.
Comezamos polo máis doado, como sería a risa da primavera; tivémolo claro: tiña que ser en gha, gha gha, xa que mudando a vogal parecía ter outros matices. A pregunta que nos asaltou de inmediato -vendo a diferenza de escribilo en galego ou en español, foi si riría igual noutros lugares do mundo. Debemos apuntar que gustamos moito de traballar con onomatopeias, escribirlas, e mesmo ilustrarlas. Hai un gran número de páxinas en internet que nos facilitan a escrita da risa en distintos idiomas, sendo algunhas moi curiosas. Estaban tan interesados que quixeron elaborar una listaxe para poder compartila coas súas familias. Así estivemos xogando coas risas de dona Primavera.
A montaxe final foi moi sinxela. Eliximos as cores que enchen a paisaxe que vemos a través do ventanal. Usando ceras acuarelables preparamos unha base con esas cores. sobos colores. Sobre o lenzo escribimos o poema e finalmente engadimos uns bocadillos coas risas da primavera en idiomas.
Tan só nos quedaba a dúbida de esa xente doutros países ría coma nós ou ría reproducindo os sons da escrita.
Un pequeno traballo de investigación, de vocabulario, de lingua, de escrita, de participación das familias, de representación plástica e de consenso que nos mantivo interesados ao longo duns días.
Continuando na liña iniciada o curso pasado, cada vez que un alumno ou alumna está de aniversario celebrámolo, dun xeito diferente ao convencional, cunha elaboración plástica sobre unha páxina do xornal dese día na que seleccionaron unha nova que lles gustou.
Tralo éxito das creacións do ano anterior, que deran lugar á exposición “50 anos en 9 meses”, na reunión inicial coas familias do alumnado, facilitámoslle unha folla informativa na que se lles explicaba o modo de realización e a súa participación nesta data tan significativa na vida dos seus fillos e fillas. Aceptaron de moi bo grado e así o vimos desenvolvendo dende o comezo de curso, primeiro cos que aínda faltaban por cumprir os catro anos e agora xa cos de comezo de ano que fan cinco.
Consta de dúas partes que expoñeremos de seguido nesta entrada do blog e noutra titulada “Singularizándonos no grupo”.
Cómpre recordar que na aula temos carteis por cada mes do ano ilustradas coas fotografías dos nenos/as que naceron neles. Así imos levando a conta dos meses que faltan e dos que veñen por diante.
No día no que un neno ou nena está de aniversario, a mestra encárgase de mercar un xornal (cada vez diferente), e dedicamos un bo tempo a ler as novas que máis chaman a nosa atención, especialmente a do homenaxeado. Aquí son determinantes os gustos persoais, as fotografías das que se acompañen ou o impacto que teña esa nova nas súas vidas (ben porque a escoitaron na televisión, porque se fala dela nas casas ou porque os vincula con algo coñecido). Adoitamos ir marcando as que más lle gustan e logo finalmente elixe. Lémola con detemento, falamos sobre ela (a veces ata pode dar pé a desenvolver un pequeno traballo), e fixámonos especialmente na data que figura en cada una das páxinas. Recalcamos que o día no que el ou ela fixeron catro ou cinco anos, aconteceu iso.
Logo, para deixar unha presenza, tal e como gustamos, empregando dúas cores (unha condición que tamén impuxéramos o pasado curso), escriben o seu nome e mailo número de anos que cumpre. Aquí xogamos moito con distintas grafías para que vexan que hai variadas formas de escribir unha mesma letra ou número, procurando non ocultar a data e a nova pola que escolleu esa páxina. Unha vez seca, pasa para un cadro de cristal que lle temos reservado desde comezo de curso no que figura a súa fotografía e o texto: “Reservado para …, –/–/2017”.
Pola súa parte ás familias, pedímoslle que busquen na rede novas que sucederon no día no que naceu o seu fillo ou filla (hai páxinas web ou hemerotecas que o permiten). Temos que salientar e agradecer a colaboración que nos están a dar, preparando carteis ou composicións con esa nova que lles gusta vincular ao nacemento do neno ou nena. En función do formato, envíannola por correo electrónico ou en soporte físico, e na aula dedicámoslle un tempo a saber por que a elixiron. Unha vez coñecida tamén a gardaremos baixo a elaboración plástica realizada na clase.
En verdade dedicámoslle tempo, pero tampouco hai nada que nos impida facelo; parécenos ben interesantes as oportunidades que nos están xurdindo ao fío de cada celebración, a máis dese nexo que imos establecendo entre a vida dos pequenos e o que acontece no mundo no que viven. No xornal hai novas que nin nos van nin nos veñen, outras que lles gustan moito, páxinas que sempre atraen a súa atención (pasatempos, previsións meteorolóxicas, anuncios ou programación televisiva); en calquera caso e pouco a pouco imos sabendo como se organizan os xornais e a información que conteñen, como recollen contido tanto nos titulares, no corpo do texto, coma nas fotografías ou pés de foto. Paseniño, non é o noso obxectivo principal, iso irá calando ao longo das cando menos vinte e cinco lecturas de xornal que faremos.
Na aula coa celebración dun aniversario hai unha serie de rituais a realizar: ser o encargado nese día; tacharse da listaxe na que figura con 4 anos para anotarse na columna de 5; tomarlle a medida do pé agora con un ano máis (ver “As medras dos pés”); elixir o libro que quere que leamos ou a dramatización, canción ou baile a realizar. O día do aniversario ten que ser unha data moi especial para ese neno ou nena, algo para anhelar que chegue, algo para recordar, algo para devecer por que volva a suceder.
O importante para nós, saír dos sendeiros consumistas nos que se converten as celebracións e vinculalos coa realidade facéndoos abrirse un pouco do egocentrismo propio destas idades, e por suposto ir construíndo a súa historia, gardando recordos fermosos e deixando pegadas dos fitos importantes das súas vidas.
Aló polo outono xurdiunos o problema de representar plasticamente o vento. Foi trala lectura do poema “Ese vento” de Ana Mª Fernández, recollido no libro Versos da tarde laranxa publicado en Galaxia e dende aquela andabamos a darlle voltas. Buscamos inspiración na obra de artistas e ilustradores, pedimos axuda a outras persoas, pero non acababa de satisfacernos.
Ese vento/que fala en asubío./Ese vento/que ole a pel de esquío./Ese vento/que as follas ergue e deita./ Ese vento/que a xente trae dereita./Ese vento/que vén devagariño./Ese vento/que sopra no camiño./Ese vento que nace nas montañas./Ese vento/xa fala das castañas.
De onde vén o vento?, onde nace?, onde se agocha cando desaparece?, de que está feito?, estas e outras moitas preguntas xurdiron ao fío dos nosos debates, motivo polo que tivemos que buscar información, o que nos tivo ocupados por longo tempo. Ben é certo que logo sucedéronse outras actividades e deixamos o asunto a repousar un pouco, ata que agora á volta de vacacións, xa metidos de cheo no inverno, o vento era outra cousa ben diferente, tiña outra cor, outra temperatura e outro temperamento. Xa non nos acaricia, aguillóanos; xa non trae o recendo das castañas, só ule a frío; xa non é de cores cálidas, é dun branco borrallento; xa non xoga con nós, empúrranos. Con todo, o noso maior problema era representar o movemento dos seus refachos de vento, a súa friaxe e matices dentro do branco da néboa e da xeada.
Noutras entradas do blog temos amosado como gustamos de actividades como son o recordado, enrolado e pregado de papel, das que non é preciso abundar nas súas vantaxes canto a coordinación motriz, malia que nos últimos tempos foron moi deostadas na escola infantil. Froito de moitos deses traballos e con outros moitos elementos de refugallo fomos facendo a nosa interpretación do inverno, para máis tarde, cada neno e nena elaborar a súa propia, así como poñerlle un título.
Cando abrimos portas e xanelas, a corrente de aire crea ese efecto de movemento que tanto buscabamos, ás veces ata lle poñemos un ventilador e música de fondo (sons do vento na natureza) e daquela estamos totalmente satisfeitos. Con todo, é posible que aínda lle deamos outra volta.
Maneiras de representar o que sentimos, maneiras de sentir co que representamos.
Gustamos moito de contar coa axuda de persoas “expertas” na clase que poñen o seu coñecemento e habilidades ao servizo das nosas dúbidas ou problemas. Nesta ocasión recorremos á experiencia da amiga Amalia Costa Bouzas, unha artista plástica que, entre outras moitas temáticas, ten especial predilección por plasmar fondos mariños, pozas e reflexos na auga nas súas obras.
Ao longo deste outono, climatoloxicamente tan bondadoso, o noso alumnado e as súas familias aproveitaron para dar moitos paseos pola beira do mar, dos que sempre nos traían agasallos (cunchas, anacos de madeira, pedras e area) que queríamos ter presentes na aula para rememorar eses momentos tan pracenteiros para eles, así, pedíranme que fixera un cadro con eles. Realizamos unha presentación que tiñamos nun recuncho da aula xunto con outras coleccións de cunhas, pero non acababa de ser totalmente do seu agrado xa que logo, dicían non lles recordaba o mar, nin ulía a mar…, o que nos pedían era todo un reto.
Velaquí un dos nosos problemas aos que había que buscarlle solución. Emporiso solicitamos a colaboración de Amalia. Chegou chea de recursos: fotografías de pozas mariñas que lle serven de inspiración, cunchas, anacos de madeira e de cristal pulidos polo mar, algas, corais e pedras.
Tras mostrarlle todo isto e conversar sobre o obxectivo que pretendían púxose mans á obra: cun taboleiro de madeira e pigmentos díxolles que recrearía un fondo mariño. A sorpresa veu cando como utensilio para pintar sacou un secador de pelo. Non daban creto ao que vían, ía pintar cun secador, isto superaba todas as nosas anteriores extravagancias.
En verdade, tras todo un proceso no que foi acomodando a pintura co efecto do vento, o resultado é espectacular polos efectos creados así como polas texturas que foi deixando que mesmo semellan a auga en movemento sobre a area.
Tralo secado, non quedou máis que engadir os elementos.
Agora si están satisfeitos do resultado, isto si que lles recorda unha desas pozas nas que eles adoitan xogar nos días de praia. Nós tamén o estamos por todo o rico proceso que nos conduciu a este resultado froito de moito debate e de moito pensar para resolver un problema.
Buscando imaxes da cortiza das árbores demos co web de Cédric Pollet, un fotógrafo botánico e arquitecto paisaxista que percorre o mundo fotografando a pel das árbores; ten publicado libros e realizado exposicións con esas espectaculares fotografías así como imparte obradoiros para escolares nos que lles explica curiosidades sobre as árbores. Da súa galería, organizada pola cor da cortiza (branca, vermella, rosa, amarelo, verde ou azul), observamos moitas fotografías, das que o noso alumnado opinaba que eran pintadas. Logo amosámoslle outras do eucalipto arcoiris e como non o coñecían insistían en que eran pintados con pintura ou con reflexos do sol, polo que tivemos que botar man de árbores que foran pintadas, como no emblemático Bosque de Oma ou no Ecoespazo O Rexo de Agustín Ibarrola, daquela quedaron engaiolados e preguntáronnos por que non pintábamos nós as árbores.
Tivemos que buscar unha alternativa e acordamos que pintaríamos a pel das árbores tal e como gustaramos e logo pendurariámolas coma se fose un bosque. Velaquí o resultado deste traballo plástico sobre un soporte diferente que produce sensacións visuais, efectos de movemento, olores, ao tempo que desenvolve a sensibilidade artística e estética.
Sempre insistimos na idea de que as saídas escolares non poden quedar reducidas ao mero momento da súa realización; pola contra precisan tanto da preparación previa como aínda máis da continuidade da mesma. Cando visitamos un lugar e coñecemos a persoas que nos fan partícipes do seus proxectos e das súas arelas é coma si nos prendéramos cun fío invisible que de cando en vez tensamos para saber os uns dos outros, máxime si se trata dunha experiencia como foi a visita que realizamos no mes de setembro ao Pazo do Sol e da Lúa que tan fonda pegada deixou no noso alumnado que dende aquela aproveitan fins de semana e festivos para volver coas súas familias para amosárllelos sendeiros da beira do río e a árbore do amor plantada no Xardín do Recordo.
Xa no mesmo día da nosa visita ao Pazo do Faramello, convidáramos aos nosos anfitrións a que nos viñeran ver na nosa escola e quedaramos emprazados para cando lle caeran as follas á árbore plantada. E así foi como a finais do mes de outubro os recibimos coma se xa fosen parte da historia de vida destes pequenos.
Cómpre dicir que tiñamos ben preparada a recepción e acollida de Asun, Esther e Gonzalo; ao igual ca fixeron eles, nós tamén sabiamos o que queríamos ensinarlles e tiñamos distribuídas as responsabilidades de cadaquén nesa visita. E isto non é banal, certo é que a espontaneidade e a improvisación infantil poden salvar calquera situación, pero iso non quita que haxa que seleccionar, organizar e planear a maneira de facelo, sobre todo para que os nenos/as se decaten de como hai que tomar decisións e priorizar uns aspectos sobre outros, xa que logo non podiamos amosar todo un centro e os nosos tesouros nun breve período de tempo.
Ao remate da visita ás instalacións pasaron por cada unha das aulas dos grupos de 4 anos. Na nosa estaba prevista a entrega dun cadro a Asun, tamén mestra e nai dunha das vítimas do accidente de Angrois en memoria das que se erixiu o Xardín do Recordo.
Tamén esperábamos a que nos fixeran entrega das follas do cercis, coas que crearíamos unha intervención plástica para quedar na aula a modo de lembranza e de fito experiencial ata que na primavera se volva a cubrir de follas e flores. Con tal motivo, falaramos moito sobre o simbolismo desta árbore e de porque se lle chama “árbore do amor”; o manto de flores rosadas coas que se enche na primavera e a forma de corazón das follas son razóns dabondo pero, neste caso, aínda máis por tratarse da especie elixida para representar o amor das familias polos seus seres queridos.
Afondando máis niso, pedímoslle a cada neno e nena que nos dixeran unha palabra que asociaran ao amor, así anotamos vinte e cinco ideas persoais e diferentes ás que lle sumamos algunha más por cada un dos nosos convidados. Cunha escrita enlazada fomos plasmando nun papel o nome de cada neno/a e a súa definición, trazando ao tempo a forma dunha árbore, a nosa particular árbore do amor. Por grupos completamos con ceras acuarelables a sinxela composición que quedou lista á espera das follas que nos entregarían os nosos convidados.
De agora en diante acordamos que ao longo do inverno nos enviarían fotografías do estado do Xardín do Recordo e das súas árbores. Para cando volva a primavera xa temos pensadas varias posibilidades para seguir andando nesta colaboración tan enriquecedora para todos nós.
Aprender a dar, a recibir, a agradecer, a gardar recordos fermosos, a conservar as amizades e a non perder de vista aquilo no que nos implicamos son sempre constantes no noso traballo educativo, pois pensamos que poucas cousas pode haber máis importantes na formación dunha persoa.
Nun día no que xa se notaba unha clara diferenza coa estación que vimos de deixar, hoxe estreamos o outono cunha saída escolar ao Pazo do Faramello.
Ver ao noso alumnado comendo uvas da parra, recollendo castañas, escoitando o cantareiro río Tinto ao tempo que camiñaba pisando follas secas pola lendaria senda da Traslatio Xacobea flanqueada por árbores centenarias, poida que sexa deses recordos que todos gardamos na caixa do ben feito. Certamente foi un deses días cos que nos agasalla a vida nos que todo parece estar ben.
Chegar alí foi froito desas casualidades que ás veces se dan, coas que nos deixamos ir e das que logo dicimos que sorte tivemos. En verdade temos que recoñecer que nunca alí foramos malia que sempre acariñabamos esa posibilidade pola conexión literaria que lle sabiamos ao Pazo e polas fermosas fotografías que lle viamos en Facebook ao longo de todo o ciclo do ano, pero por unhas ou por outras nunca chegaramos ir.
No comezo deste curso, cando andabamos programando as actividades a desenvolver no nivel relacionadas cun proxecto sobre unha horta froiteira, apuntamos posibles saídas que o complementaran enriquecendo a bagaxe experiencial do noso alumnado, entre outras ao Pazo do Faramello. Así foi como contactamos co seu dono, quen, xa nese mesmo día, nos convidou a coñecelo. Como nos queda moi preto alá fomos, e cando volvemos sentíamos vergonza por non ter estado nunca alí gardando tanta historia de Galicia e tanta lección de natureza entre os seus muros. Pero aínda nos agardaba outra sorpresa, en terreos de libre acceso do Pazo, o seu dono, Gonzalo Rivero de Aguilar, creou o Xardín do Recordo, un memorial ás vítimas do accidente de Angrois, plantando unha árbore por cada un dos falecidos. Coa intención de seguir embelecendo este espazo para a memoria, díxonos que o único que lle pedía aos grupos de escolares era unha achega para mercar máis árbores e deste xeito manter vivo un espazo que nacera dunha desgraza pero que, agora coa colaboración de todos, podíase converter nun lugar fermoso para o esparexemento da xente.
É doado supoñer que saímos de alí, ilusionadas coa idea de levar aos nosos pequenos a coñecer o Pazo e de contribuír cunha árbore ao Xardín do Recordo. Dende aquela fomos perfilando o que queríamos facer -pois permiten adaptar a visita aos intereses dos grupos de alumnado-, e hoxe, malia todas as nosas conversas, decidimos que o mellor para os pequenos sería andar polo monte escoitando os paxaros, descubrindo cogomelos, recollendo castañas, ulindo o recendo fresco do outono, mirando as reviravoltas do río e cruzando de pontella en pontella sen présas e sen demasiadas consignas. Gozar sen máis, poida que aí radique o éxito da visita.
Para remate da xornada, merenda na campa en forma de lúa do Xardín do Recordo e plantación dun magnífico exemplar de Cercis siliquastrum, tamén chamada a árbore do amor pola forma de corazón das súas follas.
Por ser a primeira vez que acollían a un grupo tan numeroso de nenos tan pequenos, acompañáronos unha técnico experta en reforestación de bosques con especies autóctonas e unha coñecedora dos cogomelos. Mención aparte merece o acompañamento agarimoso e discreto dunha parella, pai e nai dunha moza vítima do accidente do Alvia, xente que aínda na súa dor sen consolo apoian a Gonzalo na labor de seguir adiante co Xardín do Recordo, porque agora serán fermosas árbores as que lle lembrarán aos seus seres queridos.
Para nós, estes días previos foron de preparativos para a visita aproveitando todo o que hai na rede para saber do que íamos ver no Pazo. Desde que entramos no web os nenos viron un dos sinais do Faramello, o Sol e a Lúa, seica tomados das orixes do seu fundador, e dende aquela xa deron en chamarlle o Pazo do Sol e da Lúa.
Cando xurdiu a cuestión de como manifestarlles agradecemento ao noso anfitrión e aos acompañantes, eles tivérono claro: un cadro e uns libros. O tema do cadro non puido ser outro ca unha árbore do amor a carón do río cun sol e cunha lúa. Houbo un serio debate na clase sobre si o cadro debería titularse “Xardín do Sol e da Lúa” ou “Xardín do Amor”, como nin votando lograbamos acalar aos que non quedaron contentos, tiramos polo medio e integramos os dous. Agora, tocaralle ao anfitrión vir buscalo á escola e amosarlle “a nosa casa” ao igual que el o fixo coa súa. Os libros tampouco admitiron dúbida “O home que plantaba árbores” de Jean Giono e “A árbore xenerosa” de Shel Silverstein.
“Xardín do Sol, da Lúa e do Amor”, xunto con “Yeats no Faramello” -un collage marabilloso creado pola especialista de inglés cos nenos e nenas da escola-, darán inicio a unha nova colección de arte no Pazo do Faramello.
Desde aquí non podemos máis ca instarvos a todos e todas á visita, e como non, agradecer o cariño, profesionalidade e atención que se lle dispensou hoxe ao noso alumnado no Pazo do Sol e da Lúa. Para eles que traballan coa arela de incidir na formación ecoloxista e medioambiental dos máis novos, dedicámoslle esta cita de R.L Stevenson:
“Non xulgues o día polos froitos que recolles senón polas sementes que plantaches.”
Cada vez que comezamos cun novo grupo de alumnado, na reunión inicial coas familias, xa lles anticipamos que, na aula, celebraremos os aniversarios dun modo diferente ao habitual. A razón que lles expoñemos é que nin os mesmos nenos saben cantas veces os festexan –cando menos tres ou catro: coa familia (no día), cos e coas amigas (na fin de semana), no comedor escolar (a finais de mes), cos avós (no domingo)…-; así que na escola hai que tratar de fuxir de celebracións na mesma liña consumista, facendo nese día algo que os faga sentir especiais e que sexa para recordar. Ao tempo, hai que intentar que os aniversarios sumen as medras de todos e de todas.
Neste curso, adaptamos unha idea que vimos na rede en Jugaryjugar, de entre as moitas e moi interesantes que propoñían. Ao inicio, pedímoslle a cada neno e nena un lenzo de pequeno tamaño, pendurámolos na parede e sobre cada un deles puxemos unha nota na que hai a fotografía de cada neno e o texto: “Reservado para…, e a data o aniversario”. Cando chega o día, descolgamos o lenzo (que forma parte do conxunto de todos os do alumnado, profesorado e persoal que ten relación co grupo), e nese momento, o/a homenaxeado/a, píntao ao seu gusto. Dado que se trata de nenos de 3 anos, puxemos como condición que só empregarían dúas cores, as súas favoritas, e que empregarían os utensilios e técnicas que prefiran (chorreando, salpicando, cos dedos, rolos, brochas, esponxas, pinceis…).
O conxunto de lenzos acompáñase dun panel feito coas fotografías dos nenos e das nenas segundo os meses de nacemento e cun almanaque; así ninguén se despista e levan a conta do que falta para o seu aniversario.
O día que hai celebración, repetimos un ritual, no que se traslada o nome do neno ou nena para a columna que corresponde (3, 4, 5 ou 6 anos), e táchase na que estaba ata o momento; de seguido descólgase o lenzo, elixe cores e utensilios, e rodeado/a dos compañeiros, pinta o seu cadro; explícalle aos demais o que representa, e de novo, vólvese a colgar no seu sitio. A continuación, observamos como vai cambiando pouco a pouco esa obra colectiva que pecharemos a final de curso para expoñer a todo o centro.
Ceos, mares, campos de flores e noites estreladas, integrarán esa intervención artística, tan persoal ao tempo que tan de grupo.
Ás veces, e sen contalo, atopamos un tesouro nas librerías. Neste caso, trátase de “El paraguas”, un libro con música incluída, editado en Pastel de Luna, e grazas ao que descubrimos outros da mesma editorial.
.
É un libro inusual, dos que poñen o maxín en funcionamento, unha fermosura do que podemos botar man en infinidade de momentos e con moi diversos motivos: para deleitarnos, para inspirarnos, para crear, para profundar nas súas mensaxes implícitas, etc. É un libro sen idade, nin tema, así que calquera poderá empregalo para o que desexe: ler, inventar historias, dramatizar, evocar, representar plasticamente, falar do que nos diferenza e do que nos iguala…
“El paraguas”, é un álbum ilustrado sen ningún texto, a cada páxina que pasamos fai que creemos unha nova historia. Comeza coa imaxe dun paraugas amarelo na porta dunha casa nunha rúa calquera, ao que pouco a pouco se lle van unindo outros paraugas de distintas cores no percorrido que fan polos espazos coñecidos dunha vila calquera. É altamente suxestivo e mesmo sinestésico. Acompáñase dunha música de piano especialmente composta para el.
Segundo o ilustrador, Jae Soo Liu, “El paraguas”, ocorréuselle mentres vía desde unha xanela como chegaban os seus alumnos ao instituto nun día chuvioso, baixo os paraugas non había diferenzas, eran todos iguais. E iso é o que pretende contar o libro.
Dong Il Sheen, o compositor, di que o tema está composto só por tres notas Do-Re-Mi, con variacións para contar o que vai sucedendo cada páxina.
Aquí, pódese saber máis do álbum e escoitar un fragmento da música que evoca as gotas de choiva.
Ao longo destes tres anos mantivemos un xogo co noso alumnado no que lle dicíamos que a mestra tiña unha chaves máxicas coas que logramos abrirlle a cabeza, o corazón, os sentidos, a mirada ou o pensamento. Agora que se van con todo aberto, pregunteille se non me deixaban aquí as chaves para poder axudarlle a outros nenos e nenas a abrirse. Emporiso decidimos facer unha intervención artística que fose un recordo, unha metáfora dese noso xogo.
Nós, sempre dicimos que a arte é unha linguaxe que nos permite expresar ideas con outros recursos, os plásticos. É fundamental que comprendan que unha obra é unha forma de expresión, porén cando facemos traballo artístico, non se trata de copiar obras de autores máis ou menos senlleiros, senón que entendan que son outros modos de representar o mundo. Neste caso, pese a aparente sinxeleza do resultado, coidamos moito o proceso e todo ten un significado.
Unha vez acordamos que faríamos un cadro coas chaves que empregamos, redactaron unha nota para pedirlle ás familias que colaboraran con nós na achega de chaves que xa non utilizaran nas casas, explicándolle que era para a nosa última intervención artística. Así xuntamos cincuenta de todos os tamaños, modelos e formatos: hainas grandes, pequeniñas, chaves de armarios, de portas, de coches, tubulares, de dobre punto, de seguridade, de caixas, de portal…
Logo fomos decidindo que podía simbolizar cada unha delas: a chave coa que abrimos os segredos, os ollos, o oído, a bondade, a timidez, os sentimentos, a sensibilidade …, e por suposto unha chave persoal coa que se abriu cada un deles e delas. Sobre cada unha delas escribiuse a súa función.
No último día, trouxéronos unha desas chaves grandes e antigas (de hórreo ou muíño) e decidimos que esa sería a chave mestra que podía abrir todo.
Como soporte, tras dous intentos, decantámonos por un lenzo grande sobre o que cada un deles escribiu varias veces o seu nome con ceras acuarelables, de modo que unha vez aplicada a auga, cada cor de cada nome fusionouse cos outros creando unha paleta multicolor onde os nomes permanecen esvaídos por debaixo das cores. Como calquera pode imaxinar, isto non se lle ocorreu a eles, pero si se lles explicou a razón pola que se facía así. Todo responde a un motivo, é unha metáfora e así hai que facérllelo ver.
Feita a montaxe, búscase un título, decantándonos pola proposta dunha nena que escribe “As chaves máxicas abretodo”.
Agora que xa baleiramos a aula, recollemos todos os seus traballos, os carteis cos seus nomes, quedando todo de novo espido e en branco para volver a comezar con outros nenos e nenas, saben que ese cadro quedará comigo e que cada vez que o vexa recordarei como se foron abrindo estas vinte e cinco persoas, que cando chegaron á escola aínda tiñan moitas portas pechadas. Tan só foi preciso atopar a chave adecuada para lograr que cada un nos amosara o que tiña agochado dentro ou para que deixara entrar as boas calidades coas que agora van equipados.
Para nós, unha das mellores metáforas visuais que temos feito, unha das máis cheas de significado e de vida. Sen contar que ten un dobre sentido, mesmo unha afirmación e unha reivindicación da nosa función profesional: que ninguén dubide que as chaves están en infantil.
Continuando no noso intento para que entendan que son persoas únicas e irrepetibles, xa nos últimos días do curso, amosámoslle un xesto persoal que os diferenza de todas as demais persoas, a súa sinatura e a pegada dactilar.
En infantil, é unha conquista cando recoñecen o seu nome de entre os outros e cando son quen de escribilo. A estas alturas todos poden facelo, emporiso quixemos ir un pouco máis alá e falarlle das sinaturas, o que non lles é descoñecido, porque teñen visto en moitas ocasións persoas asinando un documento ou en soportes do máis inverosímiles no caso dos autógrafos dos seus deportistas ou artistas favoritos. Pero ata o de agora a eles nunca se lle pedira que asinaran.
Emporiso, en primeiro lugar buscamos na clase documentos asinados: comunicacións do centro, notas dos seus pais/nais, dedicatorias en libros, cadros …, e preguntámonos a razón que os levou a asinalos. Buscamos información e imaxes na rede e vimos moitos tipos de sinatura: lexibles, non lexibles, con rúbrica ou sen ela, con símbolos, etc. Eu ensineille como asino en función de se é algo moi importante ou se é algo máis informal. Logo preguntámoslle como asinaban os seus pais; con tal motivo enviamos una nota ás casas pedíndolle aos membros da familia que lle amosasen a súa sinatura. Ao tempo íamos dicíndolle que a sinatura é algo que nos individualiza e nos distingue dos demais, anticipándolle que de agora en diante haberá ocasións nas que lle pidan que estampen a súa -como para o DNI ou no cole de primaria-, de modo que era interesante que fosen pensando niso e facendo prácticas ata acadar unha que sempre sexa o máis parecida (isto ben sabemos que é complicado para eles, o que non é óbice que para que non llo expliquemos).
Ao tempo, tamén lle fomos falando doutra forma de asinar, a pegada dactilar, dos seus usos e da razón do seu emprego, de como se pode identificar unha persoa polas liñas que traza a pel nos seus dedos.
Aproveitando que tiñamos un soporte sobrante -dos dous que preparamos para as chaves-, decidimos deixar outra obra recordo do paso polo centro de un grupo composto por vinte e cinco persoas únicas e diferentes, coas súas sinaturas e pegadas dactilares.
Na nosa liña, sempre apostando polos pequenos xestos que nos axudan a recoñer a nosa individualidade sumado ao valor de ser parte dun grupo.
“Coas sobras fanse as festas” é un dito moi galego, especialmente referido á cociña, que nos vén a falar de que non se debe tirar nada, que todo se pode aproveitar e, con enxeño e creatividade, lograr creacións tanto máis ricas cás iniciais. Nós é algo que tentamos transmitirlle ao noso alumnado, coma unha das aprendizaxes máis importantes da etapa. Podemos incardinalo en consumo responsable, en sostibilidade, en creatividade ou no queiramos, do que se trata é de que comprendan que hai que explorar e esgotar todos os posibles usos dun material antes de desbotalo.
Agora, xa de cara ao remate de curso, andamos facendo limpeza e orde do material de clase. Así atopamos unha grande cantidade de anacos de ceras brandas que por pequenas xa non resultan cómodas para pintar. Entón decidimos darlle dous usos, así resultou “Ceras fundidas” e “Lenzos ao forno”, que podedes ver con máis detalle no blog de aula de 4 anos.
En Ceras fundidas, cadaquén fixo as combinacións que quixo para lograr esas cores que non hai nas caixas de ceras: un azul mar ou de ceo anubrado, un verde monte de toxos, ese vermello imposible, ou esa “cor carne/pel de verdade”, mesmo para peles escuras. Colocadas en moldes de silicona, metéronse por un breve tempo no forno, e logo deixáronse arrefriar no frigorífico ata o día seguinte. Agora darémoslle uso nos grandes murais ou carteis.
En lenzos ao forno, tratouse de colocar os anacos de cera sobre un lenzo que se introduciu no forno ata que comezaron a fundir, daquela, ou ben se lle deixou derreter ou se moveu para lograr outros efectos de movemento.
Cos de 5 anos seguimos outro procecemento: derretemos ao sol sobre o lenzo virutas de ceras das tonalidades dos ramos de flores cos que nos agasallan para así intentar plasmar todo ese abano de cores que nos brinda natureza e que é imposible pintar cunha única cor.
O pasado verán, unha amiga que ben nos quer (a nós e a InnovArte) trouxonos como agasallo do Museo Magritte de Bruxelas, unha publicación inspiradora “Imagine dans les nuages” de Cécile Gabriel en Mila éditions; un libro de imaxes de ceos con nubes, que se prestan a deixar voar a imaxinación.
Desde aquela estivemos dándolle voltas ao que poderíamos facer coas nubes. Vimos ducias de actividades plásticas, pero finalmente acabamos decantándonos pola opción máis sinxela: deitarnos na herba e tan só mirar as nubes. Isto tamén merece unha reflexión, porque as mestras parece que lle temos que buscar o lado didáctico-productivo a todo o que facemos: se lemos un conto hai que facer un debuxo ou un resumo, se imos a unha visita hai que facer unha redacción …, de tal modo que acabamos pervertendo e confundindo obxectivos tan elevados, líricos e artísticos como poden ser gozar escoitando as olas do mar ou os paxaros, mirando o ceo ou ulindo unha paisaxe. O básico, o elemental, o sinxelo, sen máis adobíos, ben feito como unha actividade pracenteira, pode producir tantos máis beneficios -á persoa e á creatividade- ca calquera outra actividade moito máis historiada.
A nosa amiga, tamén nos facilitou información sobre Asociación ibérica de observadores de nubes que casualmente se xuntaron no mes de setembro en Sarria (Lugo) co ánimo de compartir os seus coñecementos sobre as nubes, como atopalas, fotografalas ou observalas. Non sabíamos da existencia desta sociedade, pero pareceunos ben interesante.
Tamén paga a pena entrar no web de The cloud apreciation society e botarlle unha ollada ás súas galerías de imaxes de nubes clasificadas por tipoloxías, polas cousas ás que semellan, as súas favoritas, etc. Tamén teñen o apartado “As nubes na arte” na que podemos ver obras plásticas nas que as nubes teñen un especial protagonismo, o de “Vídeos de nubes”, con gravacións espectaculares, e o de “Nubes na poesía”, cunha boa escolma, malia que toda ela en inglés.
Certamente a admiración das nubes podería dar lugar a un gran número de actividades que de seguro se lle están a ocorrer a quen nos está lendo, agora ben, poida que nesta recta final de curso, co adianto da calor do verán, o mellor que podemos facer polo noso alumnado e ensinarlles a recrearse coa beleza que nos brinda de balde a natureza e na que moitas veces nin reparamos. Deitados cunha soa consigna, deben dicir “A min paréceme …”, evitando a visións únicas, xa que logo, en algo tan subxectivo como é a percepción non valen as afirmacións tallantes como “É un dragón” ou “Esa nube é un crocodilo”. Tan só iso: creatividade, serenidade e respecto, pouco máis lle pode pedir a unha sesión educativa.
A Organización de Estados Iberoamericanos (OEI), estableceu entre os obxectivos das Metas educativas 2021, a mellora da atención á infancia. Así e como un dos eixes para o seu cumprimento, encarga publicacións que aporten reflexións teóricas sobre diferentes temas da educación infantil, ao tempo que ofrezan modelos de boas prácticas.
Unha das últimas que puxeron a disposición a través do portal da OEI, foi “Arte, educación y primera infancia”, co convencemento do papel fundamental que ocupa a expresión artística e creativa nos primeiros anos. O texto está organizado en dúas partes: fundamentación teórica sobre o papel da(s) arte(s) (literatura infantil, a linguaxe corporal, musical, a formación estética, ou a educación artística); e diversas experiencias desenvolvidas nos países membros. Certamente é un luxo de publicación, con artigos de relevantes pedagogos e investigadores educativos como Mª Victoria Peralta, Javier Abad, Elizabeth Ivaldi, Lía Schenck, Salomon Azar e Judith Akoschky que tratan de aportar luz sobre o que é e o que non é educación artística (manualidades). Todos eles fan fincapé no xurdimento nos últimos tempos dunha didáctica seudoerudita que hai que desterrar:
“Estas reflexiones apuntan a promover en los docentes una reflexión sincera sobre estas prácticas instaladas en la educación de la primera infancia que confunden las actividades de educación artística con el entretenimiento, la copia o repetición de modelos de imágenes, diseños, músicas, movimientos, la producción de lo útil y lo bello, la selección de los niños y las niñas considerando sus aptitudes antes que sus intereses.”
Contido do libro:
Primera parte
Educación, arte y creatividad en las infancias del siglo XXI. Elizabeth Ivaldi
La literatura en la primera infancia. Lía Schenck
El sensible acto de mirar: la educación visual en la primera infancia. Salomón Azar
El lenguaje corporal: simbología de las acciones en los espacios de juego. Javier Abad Molina
El lenguaje musical. Judith Akoschky
Interculturalidad, primera infancia y educación artística. M. Victoria Peralta E.
Segunda parte
Educación infantil y arte: una trama que entreteje buenas prácticas pensada para niños pequeños. Patricia Sarlé
¿Qué hacen estos niños aquí? Los niños de los jardines de infantes en los Museos de Arte de Buenos Aires. Patricia Berdichevsky
Conjugando ética y estética: arte en y con la comunidad • Uruguay. Alicia Milán López
Experiencias de educación artística en la primera infancia: puntos de encuentro de distintos enfoques, Colombia. Juanita Eslava Mejía
Arte y educación en la primera infancia museo Artequin • Chile. Yennyferth Becerra
Sintiendo el arte en mi ser • México. Martha Gabriela Espinosa Pichardo
A criança como protagonista da aprendizagem teatral: uma experiência de criação na escola de Educação Infantil • Brasil. Ricardo Carvalho de Figueiredo
El arte y sus lenguajes en la educación de la primera infancia: la compañía infantil la Colmenita • Cuba. Carlos Alberto “Tin” Cremata
Como reflectir nunha pintura todas as cores da paisaxe primaveral, os cambiantes azuis do ceo, os milleiros de verdes dos montes, os amarelos dos toxos e das xestas que coma pingas salpican o verde, como pintar as etéreas flores rosáceas das espidas froiteiras que, cun refacho de vento, marchan voando coma pequenos papaventos …, como lograr plasmar nun cadro todo iso que ao lonxe parecen pequenas manchas de cor que se superpoñen, se mesturan e se resaltan?
O noso alumnado tentou facer unha representación da paisaxe que vemos a través dos ventanais, pero poida que polos materiais empregados –ceras, lapis de cor e rotuladores-, o resultado non os deixou moi satisfeitos, porque quedaba con cores moi planas, moi estáticas, non lograron plasmar toda a paleta de cromática que vían.
Así, ao día seguinte fixémoslle unha proposta, tentaríamos repetilo nun gran mural para logo expoñer nos corredores do centro ao igual que fixemos co verán e co outono 2014, así como co inverno 2015. En cada un deles empregáramos unha técnica distinta, e nesta ocasión quixemos facer unha intervención a medio camiño entre o artístico e o lúdico, de modo que lles dixemos que o pintaríamos cos pés e lanzando pintura, o que os deixou desconcertados e fascinados.
Cando chegaron pola mañá amosámoslle algunhas obras de pintores ligados ao movemento do puntillismo (divisionismo), e nese momento viron que iso era o que a eles lles gustaría plasmar: milleiros de cores que acaban dando forma a elementos que se integran na natureza. Pero xa de inmediato me dixeron que iso era moi difícil porque seica había que facelo coa punta dos dedos puntiño a puntiño, e nós tiñamos en mente o grande mural que acostumamos a preparar en cada cambio de estación para colgar no corredor; as dimensións son 200×180, tal e como amosamos aquí. Nese momento recordeilles que lles dixera que pintaríamos cos pés. Ante as súas observacións (mancharse, frío, non quedar forma de puntiños, etc.), engadín que non se descalzarían, daquela quedaron aínda máis desconcertados. Amoseille un rolo de plástico de burbullas e díxenlle que con iso lles faría unhas calzas coas que pintarían. Organizámonos por grupos, fixemos un esquema no encerado, dividimos zonas no mural (liña de terra-liña de ceo), “calzámonos”, collemos botes de témpera en cores básicos (verde, azul, amarelo, branco), estendemos o anaco de pano sobre o que pintaríamos (retallo de tela de cobertor branco moi groso e con relevo), e comezamos o chorreado de pintura para que a pisaran.
Comezamos polo ceo, que realizamos en tres grupos variando as cantidades de azuis e de branco, e logo con dous grupos fixemos o monte con verdes e amarelos. Rematamos con unhas porcións de témpera de purpurina para crear ese efecto da luz sobre as cousas. Estaban marabillados de como as súas pegadas creaban esas combinacións de cores e coa sensación que lles producía o plástico de burbullas.
Unha vez o puxemos vertical quedaron impresionados co efecto logrado, pensaron que xa podía quedar así, pero recordámoslle que aínda nos faltaban as árbores froiteiras coas súas flores voando polo ceo. Aí xurdiron moitos apuntamentos, habían quen suxería pintalas e poñer as flores de papel ou pintalas cun pincel. Retrucámoslle que iso non lograría o efecto “voador” que querían. Durante o recreo engadín unhas ramas de xesta que peguei ao tapiz con silicona, e á volta creamos tres tons diferentes que ían do branco roto ao rosa, como as flores das ameixeiras, das cerdeiras ou dos pexegueiros. Sobre elas chorreamos a pintura (dripping) con brochas grandes.
Agora quedamos absolutamente satisfeitos, tanto polo resultado coma polo proceso seguido, neste caso máis guiado ca noutras ocasións pero sempre suxerindo e incorporando as súas achegas.
Certamente, non é o noso obxectivo ensinarlle movementos pictóricos (ou perverter a idea pola que xurdiron) nin a copia de obras senlleiras, pero neste caso, consistiu en botar man da experiencia para solucionar “o noso problema”. E sobre todo, foi unha actividade divertida, diferente e enriquecedora.
O noso tapiz ficará pendurado ata que a inminente chegada do verán e os cambios da paisaxe nos pidan outra interpretación. Xa se verá.
Un alumno que pasou a fin de semana en Portugal, trouxo como agasallo para a clase o típico galo portugués que cambia de cor segundo a humidade ambiental, de modo que fai unha certeira previsión meteorolóxica a curto prazo.
Ningún dos seus compañeiros e o compañeiras coñecían este recordo tan típico do país veciño, presente en case todas as casas galegas, nin por suposto a lenda que deu lugar a este souvenir tan representativo de Portugal. Así cando abrimos o paquete quedaron un pouco estrañados. Vimos que traía as explicacións en catro idiomas (español, portugués, inglés, francés), e atraídos polo texto onde dicía que cambiaba a 9 cores, puxémonos a ler. Así soubemos da lenda do galego que facendo o Camiño de Santiago foi acusado falsamente, e en presenza do xuíz dixo que para confirmar a súa inocencia o galo que estaban comendo cantaría cando o foran axustizar.
Xa de inmediato decidimos comprobar se era certo que cambiaba de cor. Ao pouco de abrir a bolsa na que viña, as alas e a cola do galo pasaron dunha cor gris violácea ao azul intenso (que seica é a cor que adopta cando se espera calor), pero o ceo, o día e a nosa estación meteorolóxica dicían outra cousa. Matinaron sobre o asunto e chegaron á conclusión de que o galo tiña que estar fóra, pois dentro da aula sempre fai calor. Así, durante o recreo levámolo ao exterior e a cor pasou ao violeta (anuncio de choivas). Visto isto, concluíron que o galo tiña que estar fóra, ao igual que o sensor exterior da pequena estación meteorolóxica que temos na clase. Onte e hoxe andivemos todo o día co galo para dentro e para fóra, para comprobar se era certo que dentro se enganaba coa temperatura da calefacción. Xa vimos que si. Agora as previsións e a cor do galo coinciden, así o puidemos comprobar en varias verificacións que facemos ao longo do día e que rexistramos nunha táboa comparativa.
Tan só nos queda por saber a razón pola que cambia de cor.
Fixemos indagacións na rede e lemos que se debe a un baño de un produto que lle aplican nesas zonas ao galo. Con todo, quixemos facer partícipes ás familias, polo que lles enviamos unha consulta con tres preguntas: se tiñan algún galo de Portugal nas casas; si sabían por que cambiaba de cor, e se o galo acertaba coas previsións do tempo.
Descubriron que en moitas casas, dos avós especialmente, había algún elemento no que estaba representado este popular símbolo portugués (mandís, pousavasos, trapos de cociña, manteis, reloxos e figuras de cerámica), e que se fiaban totalmente da cor do galo. O que ninguén nos dixo é porque logra cambiar de cor.
Así foi como grazas a un agasallo, fixemos unha pequena investigación que nos mantivo a todos entusiasmados.
Como celebración do Día Mundial da Poesía, no centro no que traballa Isabel, optouse por botar a poesía á rúa. Enchéronse os muros e valados do CEIP A Maía con poemas escritos en carteis de lona fundida, coa intención de crear coma unha “zona poética” de grandes dimensións.
Hai que pensar que este colexio está nunha zona escolar (EEIM, CEIP, IES e pavillón polideportivo) moi concorrida, que ademais e un dos enlaces da autovía, porén é moi transitada, algo que se tivo en conta á hora de deseñar os carteis e de seleccionar os poemas, sendo breves e cunha gran tipografía para poder ser lidos polos transeúntes.
Agora, trala boa acollida que tivo a iniciativa entre as familias do alumnado, convidámolos a elaborar os seus carteis poéticos para sumarse á exposición na rúa. Isto manterase e irá medrando ata o mes das letras. Esperamos converter este recuncho da Maía nunha auténtica ZONA POÉTICA.
Velaquí a nosa iniciativa deste ano para celebrar o Día Mundial da Poesía. Un curso máis tratamos de poñer as poesías ao alcance de toda a veciñanza. Sabemos que temos ao noso favor que todo o realizado polos pequenos/as conta, cando menos, cunha boa acollida. Así, desta vez, puxémonos en contacto coa Asociación de comerciantes de O Milladoiro e solicitamos a súa colaboración para cedernos un recuncho dos seus escaparates para expoñer poemas seleccionados, escritos e ilustrados polos nenos e nenas de cinco anos para deleitar aos seus veciños.
Preparamos unha carpeta con 3 ou 4 poemas por neno/a acompañados dunha folla informativa para as familias nas que se lle explica a iniciativa (tamén se fixo a través dos blogs de aula). Os pais e nais terán que acompañar aos seus fillos/as ás tendas e negocios locais (amigos, habituais ou de cercanía) para deixar alí os seus poemas.
Na cartolina na que van escritos os poemas, indícase tamén a que se debe esta iniciativa, así como un enderezo electrónico de contacto, para que quen guste da lectura da poesía en lugares non habituais, como agradecemento que nos envíe unha fotografía. Estamos á espera do que nos envíen.
Para nós, a máis do que podemos lograr canto ao noso alumnado, estamos logrando abrir a escola á comunidade; posibilitando que se coñeza o que fan os pequenos nas aulas.
Na nosa biblioteca profesional teñen cabida temáticas moi diversas, agora ben, debemos confesar que os libros sobre a educación artística ocupan a parte máis extensa. Mercamos moitos, cada vez seleccionando máis, porque aínda que é un tema moi atractivo, detéctase de inmediato se o autor/a “fala de orella” ou se ten a bata manchada de pinturas. Neste caso, en primeiro lugar, seduciunos o título: “Tiene que llover al revés. Reflexiones de un maestro de plástica”. Tres claves: supoñemos que nos fala dun proxecto realizado; reivindica a figura do mestre de plástica; e recibiu o Premio de Pedagoxía Rosa Sensat no 2008. Non nos defraudou.
Lluís Vallvé Cordomí, o autor, é un mestre de educación visual e plástica que ao longo da súa vida profesional compaxinou a docencia e a formación, e iso nótase na maneira na que vai debullando no libro a súa experiencia ao tempo que relata os traballos plásticos co alumnado. Unha vez se remata a lectura, tense a sensación de que este home tocou todas as teclas da escola: didáctica, organización escolar, relación coas familias, co alumnado e cos compañeiros/as de profesión; dúbidas dos docentes; alianzas coa contorna; mesmo a incomprensión de cara a arte na escola por parte dalgunha persoa (inesquecible a anécdota co inspector que lle pregunta se non teme estar formando uns inadaptados por incidir tanto na creatividade; incrible pero sabemos que esa opinión non é exclusiva dese inspector).
Segundo o autor, “este libro que intenta mostrar los beneficios de la vivencia del arte, surge de la necesidad de poner orden en los propios pensamientos y en la propia práctica educativa, y de la necesidad de reflexionar sobre las ideas, convicciones e instituciones –todas ellas cambiantes- que me han ido sirviendo durante los últimos treinta años. Es fruto de la voluntad de sistematizar la experiencia que, como a tantos maestros, por un lado me pesa y se convierte en un lastre y, por otro, me proporciona alas para emprender con incertidumbre, pero con ilusión, nuevos caminos.”
Ao longo da súa exposición, en capítulos moi breves e con suxestivos títulos, podemos coñecer distintos proxectos realizados; así é un libro que se pode ler aos poucos, ou mellor dito, hai que lelo dun tirón e logo volver sobre el, para analizar máis devagar a experiencia e as reflexións coas que a acompaña. Mostra deses títulos de capítulos son: “¡Tienes los ojos en los dedos!”, “Puede ser abstracto”, “Deberes de vaciones”, “Desmontar con el lápiz”, ¡Yo no entiendo el arte!, “¡Parece fácil de hacer!”…, e así ata corenta máis. Desde aquí pódese acceder a un avance do libro.
Luís Vallvé Corominas, danos unha morea de ideas a elixir porque como el di, a clave está en elixir: “En la escuela tenemos que saber elegir pero sin llegar a colapsar a nuestros alumnos. Esa es la clave del éxito. Los maestros nos embarcamos a menudo en más aventuras de las que podemos abarcar, y lo que es peor aún, de las que nuestros alumnos pueden digerir.”
Non podemos máis ca recomendar a lectura deste magnífica “historia de vida profesional”, e agradecer ao autor que se tomara o traballo de facer un exercicio de memoria e de introspección para agasallarnos aos lectores co seu relato non só dun mestre de plástica, senón coas reflexións dun gran mestre.
Para rematar, tan só queremos facer unha observación, sabemos que para as editoriais fuxen de publicar en color este tipo de libros xa que logo, encareceríaos moito –é opinable, eu preferiría que non entrara na media de prezos habituais, pero que me permitiran gozar coas cores orixinais de cada proxecto en fotografías de bo tamaño-, pero e con todo, se toman esa opción, sería moi doado facilitar desde a web da editorial as imaxes. Teño por seguro que non habería ningunha traba nin por parte do autor nin por parte da editora, e así, os/as lectores/as poderíamos facernos unha idea máis real do traballo realizado co alumnado. Facernos idea dun proxecto cunha soa fotografía de pequeno tamaño en branco e negro, iso si que é apelar á nosa creatividade.
Lluís temos que confesarche que ao rematar o libro, démoslle a volta para ver a portada no outro sentido, e efectivamente, constatamos que ten que chover ao revés.
Estamos cos preparativos de todo o que vén agora, Día Mundial da Poesía, Mes das letras, Letras galegas, e ao igual que fixéramos o ano pasado o que queremos é sacar a poesía á rúa, porque a poesía é de todos, todas as persoas temos dereito a ler un poema de balde. Queremos que o lema sexa máis poesía e menos publicidade na cidade.
Tomamos como referencia o que se fixo fai máis de vinte anos na cidade holandesa de Leiden, Muurgedichten van Leiden– que podería traducirse como “Poemas nas paredes”-son unha colección de poemas, (un total de 101) que se pintaron nas paredes exteriores dos edificios da cidade de Leiden nos Países Baixos, sendo hoxe moi populares entre a poboación e unha atracción para os turistas. Escritos en diferentes idiomas, segundo o idioma do poeta (cunha traducción ao holandés a ao inglés), coidando moito o contraste visual das letras e o fondo da parede. O proxecto “Poemas nas paredes” comezou en 1992 finanzado por unha fundación privada, por corporacións locais de Leiden, sendo o primeiro poema da poeta rusa Marina Tsvietáieva, dende entón, engadíronse todos os demais, rematando no 2005 co poema De profundis de Federico García Lorca. Na actualidade algúns poemas xa xe perderon, pero consérvase a meirande parte deles, a máis dos que se engadiron no 2010. Outros poetas incluídos son Cummings, Langston Hughes, Du Fu, Luis Oliver, Neruda, Rilke, Shakespeare e Yeats.
Xa se di que en Leiden os graffitis son poesía
A nosa escala podemos facelo de moi variadas formas, sempre mantendo a idea de poñer máis poesía ao alcance de todos os viandantes: nas paredes interiores do centro, sobre vinilos, en carteis, en colaboración con asociacións ou concellos, en espazos públicos, en muros de zonas deixadas, nas rúas circundantes aos centros educativos, en zonas de paso, en negocios, nos parques… As posibilidades son múltiples, e os efectos de seguro que beneficiosos para a vista, para o ánimo e para o espírito.
Abondan exemplos como as cidades adheridas a Acción Poética, un movemento mundial iniciado por Armando Alanís Pulido, un escritor e promotor cultural mexicano director-fundador de Acción Poética, que consiste en pintar frases, versos, poemas nas paredes das cidades. Ou as accións dos madrileños Boamistura, autores de “Madrid, te comería a versos”, un proxecto que xorde dun acto de amor de artistas e poetas para humanizar a cidade, neste caso escribindo poemas nos pasos de peóns, ou en “Paisajes de paz“, e en “Callar es gritar intensamente“, por mencionar algunhas das súas intervencións máis senlleiras.
Haberá quen pense que estas pintadas poden afear as paredes, iso depende do concepto de beleza que teña cadaquén. Tamén haberán quen diga que iso pode incitar a que se fagan outras pintadas, ogallá foran tan mixiriqueiros cos paneis publicitarios e coas imaxes estereotipadas das multinacionais. Para desmontar eses temores non temos máis argumentos que o que seguen:
Poesía para todos os días en todos os espazos. Liberando poemas.
Que salten os poemas á rúa desde os centros educativos de Galicia da man do noso alumnado porque
Nestas datas recuperamos un clásico musical sempre presente nas propostas didácticas de infantil para o Entroido, a peza de Camille Saint-Saëns “O Carnaval dos animais”, agora editado nun libro disco por Kalandraka, acompañado das magníficas ilustracións do portugués João Vaz de Carvalho.
Este libro foi presentado no pasado mes de abril na XIV Campaña de Animación á Lectura do concello de Santiago, e con tal motivo, o editor, o ilustrador e o responsable da selección musical, José Antonio Abad falaron arredor da sensibilización musical dos máis cativos. Daquela, o pedagogo, psicólogo e responsable de diversos proxectos educativos relacionados coa música, José Antonio Abad, expuxo a importancia clave da acertada selección de pezas para inculcarlle aos nenos o gusto e sensibilidade musical. El parte sempre da premisa que “escoitar sen entender, aburre aos nenos”, así trata de buscar aquelas pezas que máis se presten para seren comprendidas polos máis pequenos. Asemade, considera que escoitar con afecto, a afectividade auditiva, é o único xeito de que a música xere unha sensibilidade.
Certamente, con este libro é moi doado que os nenos e nenas comprendan como descorre esta “broma musical”, que foi presentada en París, no Martes de Entroido de 1886, na que galiñas, tartarugas, canguros, burros e outros animais acoden á festa do rei, o león. Unha suite musical con 14 movementos nos que se distinguen á perfección os animais que os protagonizan, así gustan dela porque son capaces de entender as diferenzas de ritmo e de instrumentación empregada.
A primeiros do mes de outubro, dous nenos da clase asistiran á representación “Mi amor es un colador”, na Feira Galicreques de Compostela e trouxéranos un folleto. Nós, como todos os anos facemos algún monicreque, acordáramos inspirarnos nestes. Así, pouco a pouco e desde aquela, fomos facendo os personaxes da nosa “compañía”.
Coadores de café, de metal, chinos, para o té, escumadeiras, pás, espátulas ou reladores foron á base para as creacións de cada neno e nena. Bonecas noiva, mariñeiros, cans e outros personaxes orixinais, como o “rastas”, foron o resultado. Levounos o seu tempo, porque cadaquén decide todos os elementos que integran o monicreque que a mestra vai pegando coa pistola de silicona, traballando en pequeno grupo o día que podemos permitirnos desdobrar o grupo grazas a unha compañeira de apoio.
Desde que nos agasallaron con “O paraugas dameaugas”, estabamos desexando facer algo con el na clase, pero tivemos que esperarlle o seu momento, a que viñera a choiva. A semana pasada chegou, cansou e aburriu, de modo que aos dous días xa renegábamos dela. A choiva é un fastío, por moi melancólica e chea de lirismo que veña, na escola é unha amoladura. O trimestre pasado ben se notou, tanto no rendemento coma no comportamento dos cativos, que puideran saír todos os días ao patio. Pero a choiva ten que vir no seu tempo e por riba é moi necesaria; isto é o que tratamos de facerlle ver ao noso alumnado botando man de “O paraugas dameaugas”. de Anxo Moure e Cristina Ouro, publicado en Urco.
Unha sinxela historia moi na liña das de Anxo Moure, un discurso na defensa do noso patrimonio, natural, cultural e pola lingua galega. Con dous poemas para deprender e logo repetir a berros (como a el lle gusta), xunto coa mensaxe de que a choiva é portadora de moitos bens: cultura, contos, cantos, caricias, abrazos, poesía, palabras… Pouco máis se pode pedir se isto se acompaña dunhas suxestivas ilustracións.
Os nenos e nenas debaixo do Paraugas dameaugas que elaboramos na clase, mesmo parece que fan rogativas á choiva, repetindo unha pregaria:
“Dáme augas, dáme augas.
co cantar das túas bágoas
enche ríos, enche fontes
cando esvares polos montes.”
Logo quixeron compartir cos compañeiros/as do centro “A carta dos bosques á nube Cristina”, polo que a reproducimos nun grande mural á vista de todos, acompañadas de unha exposición de diferentes representacións da choiva.
“Chove nube chove para que se apaguen os lumes.
Chove nube chove para que beban os pobres.
Chove nube chove para que bailen os ríos.
Chove nube chove para que nazan as flores.”
Para o que mostramos nestas fotografías, non tivemos máis ca deixarnos levar polo que nos inspiraron as ilustracións de Cristina Ouro, pero nesta ocasión e a partires deste libro, nós, ademais, pretendíamos traballar dous obxectivos: valorar a importancia da choiva para a vida e o medio -algo que xa nos vén servido no conto-, e coñecer diversas técnicas pictóricas para a representación da choiva.
O pasado curso, e debido ao prolongado período –outonal, invernal e primaveral- de choivas, xa fixéramos moitas representacións plásticas das distintas formas e modos de chover, pero agora queríamos ir máis aló, porque pintar a choiva entraña bastante dificultade, de non se que nos quedemos con modos moi básicos. Buscamos información na rede e alí atopamos varias posibilidades que ían desde poñer acuarela aínda húmida baixo a choiva, deixar caer gotas de cera dunha vela sobre un soporte e logo pintar enriba ou trazar gotas con cera branca e logo cubrir con pintura. Probámolas todas, e a terceira é a que máis nos gustou. Así, foi a elixida para ilustrar o poema que todos/as levarían para as súas casas. Parecíalles algo máxico que non se notara cando aplicábamos cera branda branca sobre o papel e ver como logo nese punto “repelía” a acuarela, quedando algo moi semellante á choiva.
Agora, tras unha semana traballando co conto, ven e valoran doutro xeito a choiva, seguen a considérana molesta e inoportuna para as súas actividades, pero necesaria para a vida das persoas, animais, plantas e para o medio.
Días antes das vacacións recibimos a Mimadriña no noso centro. Era unha visita acariñada e esperada desde había tempo, pero por mor dos seus compromisos e da nosa planificación non fora posible antes. Adiamos ata o de agora o relato desta ocasión porque daquela había tal saturación de actividades que temíamos non recibira a atención que se merece.
Xa temos falado con anterioridade do traballo que desenvolve Palmira, unha moza de Sardiñeiro, relacionado coa creatividade e coa defensa do patrimonio natural e cultural da Costa da Morte, así temos convidado a entrar no seu web ou Facebook para seguila en moitas das súas andainas creadoras, nos obradoiros que desenvolve con nenos e maiores reflexo do seu mundo interior e exterior.
Dicir de Mimadriña que fai barquiñas é un reducionismo ou unha etiquetaxe inexacta, porque se ben fai figuriñas de origami coas que realiza unhas intervencións marabillosas, é moito máis. Mimadriña é unha barquiña no mar, o mar nunha barquiña. Unha visita de Palmira dá para abrir unha vía de traballo para todo un trimestre ou un curso enteiro, tal e como nos sucedeu a nós. Deixounos tantas portas abertas tralas que xa daquela tomamos nota de moitas das cousas que ía apuntando e que espertaban a curiosidade do alumnado.
A súa posta en escena é coidada e espectacular. Non esqueceremos aquel 16 de decembro cando chegamos ao centro ao abrente do día, aínda coa escuridade da noite cubríndoo todo, e vimos centos de barquiñas que nos conducían cara ela. Dentro, na aula, libros, tesouros que o mar bota fóra, anacos de madeira, barbas de balea, area, latas de conserva, cunchas, ou mesmo restos de naufraxios. A motivación estaba servida, nós estábamos preparados para recibila, en cada un dos grupos de 5 anos fixéramos barquiñas xigantes, calendarios de conta-atrás ou móbiles con barquiñas, pero ela superou todas as nosas expectativas. Dixéranos que dado que se trataba de nenos/as tan pequenos -e dispoñendo tan só dunha hora con cada un dos catro grupos-, non tentaría facer con eles origami, senón que lles iría contando historias ao tempo que traballaba coas mans. Que ninguén se confunda, porque tampouco é unha contacontos, Mimadriña é unha desas mulleres da Costa da Morte que, mesturando fantasía e realidade, conta historias do mar e da súa xente ao tempo que traballa coas mans. É unha versión actual do que eran aquelas mulleres que reparaban redes ou traballaban nas conserveiras sen deixar de falar das historias de vida. Non precisa de máis recursos que as súas vivencias e as súas mans, sen máis adobíos nin atrezos cativa a atención de todo aquel que a escoita creando un momento case máxico.
Pode parecer mentira, pero agora, á volta, o alumnado recordounos unha folla na que fixemos apuntamentos sobre todas aquelas cousas das que quedamos con ganas de saber máis, trala visita de Palmira: a Costa da Morte, Sardiñeiro, os baleeiros e pesca de balea en Galicia, naufraxios, conserveiras… Iremos dándolle forma e iremos contando para que nos deu a visita de Mimadriña.
Como agasallo de despedida, deixounos un exemplar do Manifesto Mimadriña, que nós fotocopiamos e enviamos para a casa de todo os nenos e nenas porque pensamos que é toda unha declaración de intencións cunha defensa da creatividade e da singularización no medio da globalización.
Grazas Palmira por traernos o mar da Costa da Morte ao Milladoiro.
Ao longo do curso facemos moitas actividades, algunhas moi elaboradas e prolongadas no tempo e outras moi espontáneas, que xorden no momento e que ás veces poden ser tan satisfactorias coma as outras.
Neste caso, na clase de 4 anos, coas follas recollidas polo alumnado, xurdiu unha desas tan efémeras coma divertidas, fixemos unha performance outonal na que os nenos e nenas, por parellas, lle facían sentir ao outro/a que era unha árbore chea de follas, que pouco a pouco ían perdendo ao tempo que o vento os facía abanear e o frío se ía incrementando.
Neste caso todo empezou cun poema sobre o outono da arxentina Laura Forchetti que nos enviou a nai dunha alumna, no que se fai un símil entre as follas que caen e as bolboretas. Pero aquí, na nosa zona -coas nosas árbores autóctonas, co retraso nos cambios de cor e caída da folla-, había que botarlle moita imaxinación. Ata que un día volvemos a un álbum xa clásico para nós, “El otoño” da tamén arxentina Claudia Degliuomini, daquela, vendo aquelas ilustracións, vimos a paisaxe da que nos falaba Laura Forchetti: toños alaranxados, amarelos, vermellos e follas que parecían bolboretas: as do ginkgo biloba. Na última páxina, na que Claudia fala de si mesma, aparece unha fotografía dunha caixa de acuarelas cunhas follas de ginkgo. Así, decidimos facer un mural do outono que substituíse ao do verán. Pintado con acuarelas de tonalidades marróns, ocres e cunhas pequenas frases (algunhas copiadas e outras inventadas) que dan idea do que é esta estación. Complétase finalmente coas fermosas follas do ginkgo, das que en principio dicían que lle recordan abanos e corazóns.
Unha compañeira do centro fálanos dunha fermosa lenda oriental na que explica a existencia dos ginkgos, así como a razón de que as súas follas tomen a cor amarela e teñan forma de bolboreta. Paga a pena lela. O que aínda non descubrimos é por que algunhas follas teñen forma de corazón. Daquela empezamos a buscar información na rede, descubrindo que está árbore é un “fósil vivente”, xa que logo, existía fai milleiros de anos, mesmo na época dos dinosauros. Tamén sabemos que é unha árbore sagrada no Xapón; que é motivo protagonista de infinidade de representacións artísticas, na xoiería, na pintura, escultura, artes decorativas, arquitectura, etc. Asemade, soubemos dos seus usos na menciña alternativa. O ginkgo biloba, é coñecido como unha árbore milagrosa.
Todo isto transcende ás familias do alumnado, e un pai infórmanos de que hai dous exemplares de ginkgo na nosa vila. Os nenos e nenas, advertidos de que o espectáculo da árbore das bolboretas amarelas só dura uns días, aproveitan para ir visitalos e recoller follas que traen para a aula e coas que facemos bonitas composicións.
Están tan marabillados con esta descuberta arbórea que nos piden facer un cadro –coma o mural pero en pequeno- que poidan levar para as súas casas. E nunha reviravolta das nosas, copiamos no lenzo o poema de Laura Forchetti que deu inicio a todo, e decoramos con bolboretas amarelas do ginkgo biloba.
Unha viaxe circular. Unha sorpresa deste outono 2014 que recordaremos sempre que vexamos algún dos escasos exemplares de ginkgo que hai na nosa comunidade.
Como curiosidade, velaquí un poema de Goethe decorado con follas de ginkgo.
Unha das actividades máis satisfactorias para o alumnado de infantil é o modelado, da que abonda falar dos seus beneficios -canto ao fomento da creatividade, da destreza manual ou da adquisición do concepto de volume-, e malia todo, practícase pouco. A falta de espazos axeitados ou contar con grupos tan numerosos son algúns dos motivos desta carencia. Nós, este curso, dado que temos nenos/as de cinco anos, de que dispoñemos dun pequeno recuncho no centro, e tamén porque contamos cunha compañeira de apoio coa que facemos desdobre do grupo -para así traballar 12-13 nenos/as en dúas sesións semanais en dous días seguidos-, decidimos dedicarlle un pouco máis de atención.
Comezamos xa no mes de setembro, daquela, nun primeiro intento modelamos con pasta branca empregando a técnica de ir facendo oco desde dentro. Nesta ocasión, aproveitando as cunchas que aínda nos traían da praia, quixemos facer un recordo do verán. Tralo tempo de secado -ata que colle dureza suficiente e perde a humidade- démoslle unha capa de verniz para que así o poidan empregar para gardar os seus “tesouros”.
Tralo éxito desta primeira peza, e coa mala conciencia de non deixar total liberdade creativa, volvemos a modelar pasta branca, pero nesta ocasión con tema libre. Pera a nosa sorpresa, e despois dalgunhas frustradas tentativas iniciais, os nenos/as pedían a nosa axuda ou copiaban o feito polos compañeiros. Posiblemente, nun primeiro momento hai que dar pautas para coñecer as técnicas e logo deixar a creatividade. En calquera caso, todos e todas quedaron bastante contentos das súas obras, que gañaron moita presenza co soporte e cun toque de cor.
Na terceira ocasión empregamos arxila, así puideron apreciar as diferenzas de cor, de textura e de maior rapidez de secado. Desta vez fixemos impresións de follas de árbores, escribindo o seu nome cun pauciño. Deixamos secar, e ao longo dos días vían como –por efecto do secado da arxila e da mesma folla- se ía desprendendo. Antes de sacala demos unha capa de cor.
No cuarto obradoiro, modelamos con pasta de papel –máis húmida, máis quente e máis lixeira-. Para apurar o secado e evitar roturas, fixemos pequenas figuriñas ao estilo das de San Andrés de Teixido, a medio camiño entre animais fantásticos e elementos reais. Dado o seu reducido tamaño, e de cara á súa exposición, montámolas sobre taboleiros coma escenas en volume.
Para a quinta sesión elaboramos pasta de sal, e ante o temor de que non secara ou que se fragmentara con facilidade, decidimos facer uns medallóns nos que incrustamos grans de millo, garavanzos, arroz, fabas, lentellas ou sésamo. Presentámolo tamén sobre chapa a modo de collage.
Na clase de 4 anos tamén fixemos algún traballo como este “Souvenir do verán“, con pasta de papel de elementos da praia.
Agora temos montada unha exposición coas obras a fin de que poida ser vista polos compañeiros e compañeiras, así como polas familias.
Poida que ata que volva a calor non fagamos máis modelado, pois a falta dun forno ou dunha zona de secado dificultaría moito, pero deixamos pendente a experimentación con outras pastas como por exemplo a de area.
Volveremos porque o pracer de facer algo coas mans, algo ao que eles lle dan forma entre o tacto e os ollos, con principio e fin, e que perdure, non é algo para esquecer.
Mentres tanto, aproveitaremos para darlle a coñecer algunhas mostras da olería de Galicia e doutros lugares do mundo, coñecidas pola súa beleza, utilidade ou historia.
No máis sinxelo é onde habitualmente se atopa o maior pracer. Nestes días do veranciño de San Miguel, con altas temperaturas nas aulas, decidimos saír ao patio para pintar só con auga sobre o formigón dos muros. Para eles, pura maxia. Xogar coa auga, deixar as pegadas das mans, dos pés, salpicar, manchar, escribir, debuxar con pinceis, brochas, esponxas, xiringas ou trapos, e ao pouco desaparecer o que fixeron, foi algo que os mantivo engaiolados e entretidos durante un largo tempo.
O malo é que poucas ocasións temos en Galicia para poder repetir a experiencia, emporiso, en canto se dean as condicións, volveremos a repetir.
Onte despedimos o verán 2014. Con tal motivo e para lembralo ao longo do curso que tempos por diante quixemos facer un mural no que recollemos moitos dos elementos presentes na vida baixo o sol: flotadores, pás, caldeiros, restrelos, lentes de sol e de mergullo, traxes de baño, camisetas, cunchas, pedras, area, redes, peneiras, chancletas, gorros, viseiras, sombreiros, bolboretas, sol, flores. Moitos deles, arestora acabarían no lixo, polo que nós decidimos darlle un novo uso. Cadaquén fixo a súa achega para esta composición plástica coa que todos se senten identificados.
Xa case é unha “tradición InnovArte” rematar o curso cunha intervención artística, neste caso recollemos o traballo final realizado por Isabel con alumnado de 4º de infantil no CEIP A Maía.
Se en cursos anteriores fixéramos:
2012-13: Water painting
2011-2012 Tall painting
2010-2011 Drip painting
Agora, no 2013-2014 tocoulle ao Ice painting.
Chegado este tempo, en todas as escolas aproveitamos para traballar o estado sólido da auga, temos feito xeados, figuras de xeo, pero agora quixemos probar como actúa a pintura sobre bloques xeados e que sucede cando vai derreténdose.
Espectacular!! Nada que engadir ás imaxes.
Pola nosa escola pasan centos de nenos e nenas que, polo xeral, permanecen tres anos e logo marchan para iniciar a Educación Primaria noutros centros, deixando un bonito recordo que, inexorablemente, se vai esmorecendo co tempo. Emporiso, sempre nos amolaba que non quedara unha pegada física do seu paso.
Así, neste remate de curso damos inicio ao que esperamos se converta nunha tradición: o recordo de cada promoción a través dunha intervención escultórica que quede no centro. O Milladoiro, onde está a escola, é o último paso do Camiño Portugués antes da chegada a Compostela. De feito o nome desta localidade dise que devén de:
– Da derivación de “humilladoiro”, lugar onde os peregrinos se postraban perante a visión no horizonte das torres da catedral tras un longo e dificultoso camiño.
– Hai quen di que de “miradoiro”, lugar desde onde se avistaba Compostela.
– Milladoiro de pedras onde os peregrinos desde tempos ancestrais deixaban unha pedra.
A día de hoxe, ducias de peregrinos pasan por diante do centro, e mesmo entran para selar a súa credencial, sendo para o noso alumnado algo cotiá ver pasar grupos de peregrinos a pé, a cabalo ou en bicicleta, e mesmo os saúdan con alegría. Pero poucos camiñantes saben da orixe do Milladoiro, levando a impresión de que é a típica poboación dun polígono industrial.
Na exposición “Auga doce” da Cidade de Cultura no Gaiás, quedamos engaioladas cunha escultura de Manolo Paz, “Catedrais”, unha composición de lousas, e isto resultounos inspirador para decidir o que facer como recordo de todos os nenos e nenas que pasan pola escola.
“Catedrais” de Manolo Paz
Así que, como unha chiscadela á tradición, e como homenaxe a cada promoción, acordamos facer un “Milladoiro de nenos”.
Bo foi que nese rauto de entusiasmo decidimos poñernos mans á obra, pois de meditalo con detemento teríamos descartado a idea xa que foi preciso facer estruturas de ferro, asentalas con formigón, mercar pedra, furala, transportala, ensamblala, etc, etc.
O resultado para nós é magnífico. Cada neno/a puxo o seu nome nunha pedra que pasou a formar parte de unha das cinco torres milladoiro (unha por cada grupo que se vai); na base, a máis grande, a da titora; pechando, as das especialistas e apoios. Agora, cando pasen polo centro, saberán que alí pasaron tres anos da súa infancia e que son un anaco dunha escultura que simboliza tanto o nome e orixe da localidade, como o seu paso polo centro. E todos os peregrinos que pasen por diante do centro, poderán ler nun panel informativo (elaborado nunha placa de policarbonato) as orixes deste topónimo.
Como calquera pode supor, esta obra supera a capacidade operativa de InnovArte, emporiso no capítulo de agradecementos debemos mencionar a colaboración do Concello de Ames e as xestións do concelleiro de Educación; a dirección da EEI Milladoiro; e moi especialmente a axuda do noso irmán Manolo que sempre nos apoia nas nosas “excentricidades creativas”, resolvéndonos as cuestións prácticas, xa que sen el non teríamos nin estruturas metálicas, nin pedras nin furados das pedras, nin transportes, nin solución a moitos dos problemas que nos xorden, tanto nesta ocasión coma en moitas outras.
Tras todo o traballo realizado ao longo do curso tratando de descubrir “tesouros” no Milladoiro, recantos segredos, poñendo en valor esta localidade , esta é a nosa maneira de devolverlle algo, enriquecendo a paisaxe e salientando a súa historia, tradicións e riqueza cultural.
Como dicíamos ao comezo, esperamos que sexa a primeira de moitas esculturas que engalanen a Escola Infantil Milladoiro, facendo que habitantes e camiñantes saiban un pouco máis desta localidade, que ten moito bo que contar, malia que case sempre sae nos medios de comunicación no apartado de “crónica negra”.
No podríamos finalizar esta entrada sin una referencia a uno de los grupos musicales gallegos más emblemáticos, Milladoiro, con un vídeo que se acompaña de la pieza “O caminho”.
A nosa compañeira Begoña ten moito empeño en que fagamos unha visita didáctica ao Castelo da Rocha Forte, a un tiro de pedra da nosa escola. Nós recoñecendo a importancia de tales vestixios arqueolóxicos do que foi no medievo unha das máis grandes fortalezas da Península, ata que foi arrasada na Revolta Irmandiña, tiñamos serias dúbidas de como presentárllelo ao noso alumnado de infantil. A solución ao noso problema veunos onte da man da poetisa Rosalía Morlán, grande amiga do centro, que xa nos ten visitado e deleitado en ocasións cos seus poemas.
Onte pola tarde, nun acto celebrado no Centro Galego de Arte Contemporánea de Compostela, presentouse o libro “O Castelo da Rocha Forte”, poemario de Rosalía Morlán, promovido pola Asociación Cultural Rocha Forte, abeirado pola Concello de Santiago e pola Secretaría Xeral de Política Lingüística.
Tal e como se dixo na presentación, este libro é unha ferramenta moi potente para darlle a coñecer aos nenos/as esta fortaleza a través da poesía de proximidade, da palabra amable e dos afectos, espertando neles o desexo de coñecer unha parte da nosa historia.
Nós xa temos solicitado a visita ao castelo para a volta de vacacións, porque o noso alumnado quedou engaiolado coas pequenas historias que nos conta Rosalía con aparente sinxeleza (o que precisa dunha técnica moi afinada), sobre “A fada do castelo”, “O sapo Rosendo”, “A princesa do castelo” ou “O dragón Antón”, moitas delas recitadas e musicadas no acto por Manuel de Felisa.
Ao largo de todo o traballo realizado coas rúas da nosa localidade e de todas as saídas que fixemos, fomos descubrindo lugares, rúas e camiños que non teñen nome. En moitos casos, a nós ocórrensenos maneiras de chamalos continuando na liña de darlle o nome da especie arbórea que impera nese sitio.
De cada saída fomos tomando nota dos que sería preciso nomear dalgún xeito, así como propostas que tivemos que consensuar: “Costa das ameixeiras” “Monte dos piñeiros” “Camiño dos eucaliptos” “Rúa das moreiras” “Aparcadoiro dos liquidámbar” “Lugar das hortas urbanas”
Xa apuntábamos na entrada anterior, que descubrimos que poñerlle nome ás rúas é algo que se fai no Pleno do Concello, ás veces atendendo aos antigos usos deses sitios, outras como homenaxe a algún persoeiro, ou ben por proposta da veciñanza. No caso que nos ocupa, e dado que se trata de espazos aínda non urbanizados, polo de agora tan só nos limitamos a facer unhas chapas cos nomes (similares aos das rúas “oficiais”recollidas nos planos). Colocámolas nos seus lugares correspondentes e démosllas a coñecer as familias e demais compañeiros do centro.
Para a súa elaboración, sobre placas de aluminio, escribiuse o nome da rúa acompañado dunha ilustración alusiva. Para iso, e dado que todos os nomes fan referencia a árbores, inspirámonos nas imaxes do libro “Los caminos de los árboles”, de Pep Bruno e Mariona Cabassa, publicado en La Fragatina.
Como curiosidade, dicir que cando fomos pendurar o cartel do “Monte dos piñeiros”, un operario do concello que se encarga do coidado deste lugar, díxolle aos nenos/as que lle parecía moi bo nome o que lle puxeran, pero que lle gustaría máis “Monte dos nenos e nenas”, proposta coa que concordaron os nosos pequenos, así que tivemos que facer unha segunda placa.
Na visita ás hortas urbanas deixámoslle como agasallo o correspondente cartel.
E dous nenos que viven na rúa Xaquín Lorenzo, na que hai moreiras plantadas nas beirarrúas, pediron facer unha placa na que puxera “Rúa das moreiras”.
Porque acaba o curso, senón xa nos víamos facendo placas para todas as rúas do Milladoiro e arredores.
Agora como remate, enviaremos unha carta á Alcaldía, xunto coas fotografías do resultado do noso traballo. Mentres duren as placas, esta será a achega visible do traballo realizado polos pequenos da escola infantil. O non visible, e máis importante, é toda a pegada que queda nos nenos/as e nas súas familias tras estas semanas de traballo e goce intenso da contorna e do patrimonio vexetal.
Desde hai un tempo sabemos dunha moza na Costa da Morte que fai barquiñas de papel. Non recordamos se chegou ela a nós ou nós a ela, pero de cando en vez víamos algunhas das súas realizacións a través de Facebook.
Días atrás, paseando por Compostela, descubrimos unha tenda nova de conservas, Catrineta, no espazo que antes ocupaba un ultramarinos emblemático na cidade vella. Xa no escaparate e na decoración identificamos a man de Mimadriña. Así nolo confirmou a responsable do establecemento, pero engadiu que Palmira, máis ca decoracións facía propostas creativas de acción social e cultural. Díxonos que con xente coma ela o mundo iría ben.
Iso espertou a nosa curiosidade, así que de volta na casa entramos no web de Mimadriña. Alí descubrimos o que fai esta moza de Sardiñeiro. Ela confesa: “cando me preguntan que fago en mimadriña gústame dicir que barquiñas de papel, pero recoñezo que digo iso para provocar.”
Botándolle unha ollada ao Manifesto, unha xa se dá unha idea do que hai vén detrás e da filosofía que impregna os seus proxectos educativos, contacontos e obradoiros creativos, faladoiros e formación, obra plástica ou creación de espazos que ofrece mimadriña. Pero non é só iso, mimadriña é un faro novo na Costa da Morte que proxecta ao mundo a historia dos lugares, das xentes, da historia e dos feitos de Sardiñeiro.
Para nós, un bo exemplo do que é a glocalización, e unha boa mostra desas cousas pequenas de xente pequena en vilas pequenas que poden axudar a mellorar un chisco o seu mundo.
Como continuación natural a todo o traballo realizado no pasado trimestre mirando ao ceo, coa chuvia e coas formas de chover, arestora andamos a darlle resposta á pregunta “e para onde foi toda esa auga?”
Así levamos semanas coñecendo os ríos, regatos, lavadoiros, pozos, pontes e fontes que cadaquén ten preto das súas casas ou da dos seus avós e familiares. Á volta de cada fin de semana recibimos fotografías dos nenos/as visitando algún deses lugares e coñecendo os seus nomes. A isto xa lle dedicaremos outra entrada porque dá moito de si: Sar, Sarela, Miño, Río Tinto, Tambre, Rego dos pasos…
Como caída do ceo, desde o 21 de marzo, inaugurouse no Museo da Cidade da Cultura no Gaiás, a exposición “Auga doce” para a que temos solicitada unha visita didáctica. Alí poderán ver:
-A auga escondida, augas envasadas, auga e saúde (termas e balnearios).
-A auga na terra, auga e paisaxe, flora e fauna, os grandes ríos, o río Miño e construcións relacionadas cos cursos de auga.
-O home a e auga, recipientes (olería), enxeñería hidráulica.
-Ollando ao ceo, a meteoroloxía, a auga no universo.
.
Sendo como é unha macroexposición, o Departamento educativo do Gaiás encargase de facer unha escolma segundo a idade do alumnado. Nós xa lle apuntamos os nosos intereses. Con todo, tamén lle apuntamos ás familias do alumnado a posibilidade de levar aos seus fillos o día 18 de maio, que co gallo do Día dos Museos, teñen programada unha xornada de portas abertas con música, obradoiros e ciencia para toda a familia. Así, entre outras moitas, poderán facer a viaxe dunha pompa de xabón; enchouparse de historias onde os ríos, as charcas, os regatos e as fervenzas ou a choiva son os protagonistas; coñecer as formas da auga; vivenciar a auga coma unha fonte de son con distintos aquófonos; etc.
Mentres tanto, e como avance, nós visitamos a exposición e aquí vos deixamos algunhas das fotografías que lle amosamos ao noso alumnado. Moi poucas, e sempre relacionadas co traballo realizado, porque, como sempre dicimos, non lle atopamos sentido a saturalos con algo que mesmo aos adultos nos custa.
As ideas sempre xorden da suma doutras ideas, así a raíz de que queríamos facer unha saída didáctica co noso alumnado a unha campa preto do centro para celebrar a chegada do bo tempo e o rexurdir pre-primaveral da natureza, e das propostas de cara ao Día Mundial da Poesía para o vindeiro 21 de marzo, acordamos facer algo conxunto.
Nestes días de lectura de poemas dedicados aos nenos, ao sol, ao ceo, ou a ledicia primaveral, dános mágoa que non estean ao acceso de todo o mundo, emporiso, ao modo do bookcrossing, decidimos liberar poemas. Para ilo, fixemos unha escolma dalgunha das nosas preferidas, en galego ou en calquera lingua de acordo coa decisión da UNESCO, que ten como principal obxectivo desta acción “soster a diversidade dos idiomas a través da expresión poética e darlle aos que están ameazados a posibilidade de expresarse nas súas comunidades.”
Imprimímolos e, pola outra cara da folla, explicamos a razón de ser da nosa iniciativa, pedíndolle a quen o atope e goce con el que o deixe noutro sitio ao alcance doutras persoas para que tamén poidan lelos.
Nesta ligazón podedes ver a nosa selección para usala, modificala, ampliala e compartila coma nós, para que todo o mundo teña acceso a unha poesía que lle alede o día. 50 Poemas para liberar
Saímos á rúa e onde consideramos deixamos un poema. Agora quen o atope pode lelo e deixalo noutro sitio, así como mandarnos unha fotografía para que nós saibamos dos movementos de cada un deles. Isto foi unha primeira proba. O propio Día da Poesía, cada neno e nena levará un destes folletos e, coa axuda dos seus pais, liberarán poemas por todo o pobo: nas tendas, nos portais, nos parques, no mercado, nas instalacións deportivas. Onde haxa xente debe haber un poema liberado dun libro, deixado ao ar para que poida aledarlle o día a alguén.
Na procura de poemas, basicamente botamos man de dúas fontes magníficas:
-a Antoloxía “Os nosos versos”, a cargo de Antonio García Teijeiro, publicada en Xerais no 2011.
-o blog Bibliopoemes onde podedes atopar milleiros de poemas organizados por temas, por xéneros ou por autores.
Na nosa escolma poden botarse a faltar moitos poetas, moitas poetisas, moitos poemas e moitas linguas. Nós, para quen o queira cedemos o traballo inicial que pode ser mellorado e enriquecido por calquera, e agradeceríamos nos fixerades chegar os vosos preferidos.
Tras tres meses de chuvia, reapareceu o sol e, con el, a alegría; mesmo hai un ambiente festivo polas rúas e polos parques infantís.
O noso alumnado non se ve cheo de estar ao aire libre e de mirar cara o ceo azul. Así, quixemos facerlle a nosa particular homenaxe ao Sol que nos dá tanta vida. Foi algo moi rápido e espontáneo, de modo que tan só empregamos unha técnica de chorreo de pintura directamente do bote e deixamos que ela mesma se “movese” ao seu antollo. Como non podía ser doutro xeito, as cores elixidas foron brillantes, cheas de purpurinas e de luz. Témpera líquida sobre cartón.
Chegado este tempo, case todos os cursos facemos algo coas mimosas que enchen de cor amarela os montes da nosa terra, así son chamadas o sol do inverno. Poida que sexa polo seu aroma, pola delicadeza das súas flores, pola orixinalidade das follas ou porque son das primeiras en aparecer aínda na invernía, as mimosas sempre nos dan moito xogo na aula: recendos, cóxegas, mimos, observacións e representacións artísticas, como o fixemos en anos pasados.
Nestes días quixemos facer unha representación figurativa realista, na medida na que son quen de facelo os nosos nenos e nenas. Sobre isto, malia que hai quen pensa que non se lle deben impoñer modelos aos pequenos, nós somos das que opinamos que nalgunhas ocasións hai que darlle as claves de como ver e de como poder representar a realidade. Para ilo hai que facerlle reparar en detalles como o tamaño, a proporción, a distribución no papel, os trazos iniciais, o uso da cor e das técnicas adecuadas que permitan unha copia máis fiel.
Partindo dunha primeira rama traída por unha nena, fixemos un bosquexo inicial con lapis de cor, pero o resultado non foi moito do seu agrado. Tentámolo de novo con rotulador de modo que nos permitise trazar mellor as follas das mimosas pero os materiais definitivos viñeron co terceiro intento: acrílico aplicado con bastonciños de algodón e palillos.
Nesta ocasión logramos vinte e cinco traballos bastante iguais entre eles e entre o modelo a representar, e para constatalo conservamos as flores orixinais tras secalas e prensalas.
Ao noso entender, isto non é ir en contra da creatividade individual, pero hai que recoñecer que a copia tamén reporta beneficios, neste caso de expresión plástica. O malo é que ás veces movémonos de forma pendular e acabamos deostando o que noutros tempos se fixo polo mero feito de escapar do pasado.
Entanto, descubrimos que a mimosa é considerada a flor da amizade, emporiso é empregada en Italia como agasallo o 14 de febreiro, noutros lugares no día 8 de marzo para as mulleres traballadoras, e en Francia mesmo lle dedican festas e festivais as mimosas.
En toda esta tempada de chuvias non podían faltar as tormentas eléctricas que asustan e engaiolan por igual a nenos e nenas, polo que decidimos dedicarlle un tempo. En primeiro lugar fíxose precisa unha aclaración terminolóxica sobre os raios, tronos e lóstregos, xa que logo hai unha grande confusión canto a estes tres fenómenos, así como una asociación errónea –non estraña- sobre a forma dos raios.
Escoitamos tronos, vimos imaxes de lóstregos, falamos das súas consecuencias e precaucións a adoptar. Mesmo puidemos apreciar a súa beleza para o que empregamos assuxestivas imaxes da emblemática intervención de earthwork, “Lightning field” de Walter de María no deserto de Novo México alá polos años setenta do século pasado.
Pero o noso alumnado quería unha representación dos tronos, raios e lóstregos para incrementar a exposición da chuvia. Isto foi todo un reto, xa que plasmar o son e as sensacións que nos producen non nos parecía nada doado. Tras pedir axuda a outras compañeiras mestras fomos xuntando instrumentos musicais cuxo son se semella ao dos tronos e tormentas, de algún nin sabemos o nome, pero si recoñecemos o seu son.
Outros, como “el palo de lluvia”, tras descubrir o que conteñen en su interior para lograr ese son tan similar ao da chuvia, deron pé a que fixésemos os nosos paus de chuvia caseiros.
Derivado do traballo realizado sobre a chuvia que presentamos no post anterior, demos en aproveitar os paraugas rotos nestes días polos refachos de vento. Así pedímoslle as familias que nolos enviaran para que nós lle puidéramos dar unha segunda vida.
Inicialmente vimos a utilidade do paraugas, que vai máis alá da estética, malia que ás veces é no único que reparan os nenos e nenas. Falamos sobre a súa forma, elucubramos sobre a súa utilidade no caso de ter outra, vimos cales son os que mellor cumpren coa súa función e finalmente os motivos polos que agora estaban estragados. Cando lles preguntábamos cal sería o seu último destino, respondían que o contedor do lixo. Nós fixémoslle cambiar de idea.
Con acrílicos e por grupos velaquí algúns dos resultados que locen expostos nos corredores do centro xunto con fermosas ilustracións nas que sempre están presentes a chuvia e os paraugas.
Seica xa van alá 60 días chovendo. Pode, pois xa case non recordamos como é a vida sen chuvia. Por moi lírica e melancólica que sexa, na escola infantil é un fastío: recreos, molladuras, falta de xogo ao aire libre… Pero tamén podemos aproveitar dela coma aprendizaxe contextualizada.
Na rutina diaria de observar o estado do tempo e das previsións para o día e días vindeiros, nos últimos tempos dicían “Chove”, polo cal decidimos afinar un chisco esa apreciación dando resposta a como chove. Hai veces que chove miudiño, outras arroia, outras hai un trebón, ou unha chuvascada ou cae unha babuxa ou unha coriscada ou un diluvio ou unha orballada. A nosa lingua dispón de ducias de palabras para nomear a variada tipoloxía de chuvia que temos, así, botando man das “Palabras enchoupadas” do Portal das palabras e doutras magníficas compilacións que atopamos puidemos chamar á chuvia polo seu nome.
Asemade, quixemos deixar constancia plástica dese rico abano de denominacións da chuvia. Cada día, nun momento, observábamos a cor do ceo e as nubes que dan lugar a cada unha das formas de chuvia. Neste caso fomos nós quen nos ocupamos da representación, dado a dificultade que podía entrañar para o noso alumnado a manipulación dos elementos empregados. Eles son quen agora se ocupan de explicar a exposición á que deu lugar, polo de agora 15 cadros sobre a chuvia e outros fenómenos, que -de cara a ser vista polas familias e compañeiros- se acompaña dunhas diapositivas nas que se recollen nomes, substantivos, adxectivos, verbos, expresións, ditos e refráns sobre a chuvia.
Este traballo aínda non pechado (ata que a chuvia non nos abandone), posibilitounos coñecer vocabulario propio da nosa lingua, fenómenos meteorolóxicos, literatura senlleira, o ciclo da auga, a linguaxe plástica, e outras moitas aprendizaxes e experiencias das que iremos dando conta nos vindeiros días.
Isto foi o positivo desta tempada de tanta revoltura: coñecer a riqueza lingüística do galego.
Nunha das nosas últimas visitas ás librerías descubrimos “Soy un artista”, de Marta Altés, un libro que ilustra a diferente mirada que teñen unha nai e un fillo sobre o proceso creativo. El ve arte en todas partes, todo lle inspira, pero a nai non está tan contenta con algunha das súas creacións.
Que os nenos e nenas dean renda solta á súa imaxinación artística, ten as súas vantaxes e os seus inconvenientes, nomeadamente algo que non lle gusta moito aos seus pais: que se ensucien e manchen roupa, paredes, mesas, chan… Pero hai que ser consecuentes, si se quere que sexan creativos hai que deixalos crear e experimentar.
Á volta de vacacións, unha vez nos puxemos ao día, o noso alumnado non paraba de comentar sobre o temporal de tronos, vento, choiva, lóstregos, e especialmente de ondas xigantes. Así tivemos que buscarlle unha explicación a este fenómeno, xa que logo, ata o de agora, para eles as ondas sempre foran parte da diversión dun día de praia no verán. Tralos apuntamentos duns, descartados por outros, buscamos información na rede, así soubemos por que se producen as ondas no mar e non nunha piscina, no río ou nun lavadoiro.
Neste corte dun informativo de VTelevisión explícanos como se forman as ondas xigantes, a escuma no mar e mesmo nos suxiren facer un experimento cun secador de pelo orientado cara unha cubeta con auga.
Logo volveron as conversas sobre as vantaxes/divertimento das ondas (xogos no mar, deportes, etc), e os inconvenientes (para os barcos, para a pesca, para os paseantes).
Deseguido enlazamos co maxistral gravado do xaponés Hokusai de “La gran ola de Kanagawa”, que mesmo foi fonte de inspiración doutros artistas entre eles, Roy Lichtestein e “La mer” de Claude Debussy.
O visionado deste gravado fíxoos crer que eles tamén poderían representar as ondas con tan só dúas cores. Así nos puxemos mans á obra con ceras, pero os resultados non foron moito do seu agrado, polo que probamos con outras técnicas: fondo con rodillo, brocha seca de dous tonos de azul para a onda, rotulador para os barcos e témpera branca con pincel fino para a escuma do mar.
Para a nosa sorpresa, a obra de Hokusai era coñecida por algúns nenos/as debido a que aparece nun episodio dos Little Einsteins.
O presidente da Fundación Penzol, Alfonso Zulueta e padroeiros da mesma.
Onte asistimos ao acto de entrega da Medalla de Ouro de Galicia á Fundación Penzol. Mentres escoitábamos ao seu presidente, Alfonso Zulueta, a nosa cabeza fixo unha transferencia das súas palabras aplicándoas ao campo da educación. As nosas reflexións poderiámolas concretar en dous eixos:
1º O que se precisa para soster calquera proxecto son persoas que crean nel, que saiban con claridade a razón e o futuro das súas accións e que teñan a capacidade de buscar sinerxías e converxencias con outras en prol dun fin común. A Fundación Penzol naceu e sobreviviu ata nos momentos máis difíciles porque non decaeu o altruísmo daquelas persoas que desinteresadamente pensaban que había que conservar o escrito sobre Galicia e porque, ademais, souberon contaxiarlle o seu amor e entusiasmo a outras. Labor encomiable, porque non nos esquezamos de que os pobos ou grupos que non conservan e preservan o seu legado, corren o risco de perder a súa identidade ou a súa esencia; podería ser que non quedara ninguén que contara con fidelidade o que foron e cara onde van.
2º Tan importante coma recuperar, atesourar e conservar é divulgar, facendo accesible ese patrimonio a todo aquel que estea interesado, así coma dándollelo a coñecer a quen non sabe del. As institucións arquivísticas e museísticas, máis ca recrearse no pasado, deben poñer os ollos no futuro, e isto é algo que non sempre é así. Abondan exemplos de mausoleos, mesmo en educación.
Parecen dúas afirmacións obvias, pero na realidade non o son tanto. Pensemos en educación, ou por ser máis concretas pensemos na educación infantil.
Non hai nin unha soa institución/asociación que sexa un referente para o profesorado de educación infantil. Noutros niveis educativos e especialidades hai algunha que outra, que cando menos son portavoces e interlocutores dun colectivo. En infantil non. Quen gardará o legado de todo o que se fixo na escola galega pola infancia. Que referente temos o profesorado de infantil? Hai algunhas iniciativas sindicais, hai outras vinculadas a MRPs, pero todas elas teñen un sesgo. Pero, que pasa coa inmensa maioría do profesorado de infantil? Quen dará conta del? Quen mirará polo futuro da escola infantil?
Hoxe en día hai centos de publicacións e lugares onde queda constancia do facer dos profesionais da educación infantil: blogs, revistas, webs, etc. Uns dependen de iniciativas persoais, outras institucionais, outras comerciais, pero non hai quen vaia peneirando todo iso, escolmando o gran da palla, para así dárllelo a coñecer e poñelo ao servizo doutros para o futuro.
Podemos debater sobre isto, pero somos un dos colectivos máis minifundistas que hai entre os ensinantes. Ben sabemos das eivas e do que adoecen case todas as asociacións, sexan do tipo que sexan. Somos coñecedoras de que na actualidade o asociacionismo non goza de moita credibilidade, pero é unha mágoa que non teñamos nin unha soa referencia na que todos e todas atopemos algún punto de confluencia e sobre a que vaiamos envorcando as nosas experiencias, necesidades e utopías, servindo, ao tempo, de recordo do pasado e de faro do futuro.
Bo é que Fermín F. Penzol, Francisco Fernández del Riego, Ramón Piñeiro, R. Otero Pedrayo e outros moitos pensaban e actuaban doutro xeito.
Parabéns para eles e para todas aquelas persoas que cren na necesidade de unirse para ben da comunidade.
Polos “bos e xenerosos”.
InnovArte cos amigos da Fundación Penzol e Editorial Galaxia
O pasado sábado presentouse na Galería Sargadelos de Compostela o libro disco “Pan de millo” de Migallas editado por Kalandraka.
Nós xa tivéramos ocasión de escoitalo con anterioridade, pero cómpre dicir que a posta en escena de María Campos e Carlos Yus lle dá un valor engadido que vai máis alá da súa presentación en público.
Penduradas polas paredes fermosas ilustracións de Dani Padrón, e repartidos pola sala elementos relacionados coa elaboración do pan de millo tratando de achegarlle aos pequenos tarefas tradicionais xa case descoñecidas para eles: a semente do millo, as espigas, cestas e canastros, hórreos, muíños de man, peneiras, artesas e a boroa cocida, que finalmente foi repartida entre os asistentes.
Os nenos e nenas cantaron, mimaron e bailaron con algunhas das cancións recollidas no CD, “Unha vella tiña un can”, “Pan de millo”, pechando, como non podía ser doutro xeito, con “Miña abuela Manuela”, xa que logo, o libro vai dedicado “Aos vellos que coidan dos nenos e aos nenos que coidan dos vellos”.
É tempo de cabazas e unhas teñen mais colorido ca outras, emporiso quixemos enchelas de cor. Así decidimos aplicar a técnica do waterpainting-que xa temos empregado noutras ocasións- con elementos do outono.
Visto o que necesitamos –esmaltes, soportes, auga e unha cubeta- atopámonos cun problema: a posibilidade de que se desbordara a auga. Para o alumnado foi unha descuberta ver como ía subindo o nivel da auga en función do tamaño do elemento que introducíamos, polo que se fixo preciso introducir a de maior tamaño e axustar a cantidade de auga a ela.
Por outra banda, xurdiu outra experiencia de carácter físico á que aínda non lle demos resposta: elementos pesados como as cabazas flotaban e outras máis pequenas afundían. Fixemos varias experimentacións con cousas de pouco tamaño e escaso peso, así como con outras de grande tamaño e moito peso. Teremos que insistir máis nesta cuestión para poder formular unha “teoría científica”. Polo de agora non a temos.
Canto á experiencia artística foi moi vistosa tal e como se pode apreciar nas fotografías. Follas, espigas de millo, castañas, cabazas e tarxetas de papel foron os soportes empregados.
Inesperadamente xurdiunos unha actividade fantástica da que estamos tirando moito proveito e cremos que aínda nos dará bastante xogo.
Tras consensuar as normas para o aseo e para a zona de lectura, recollémolas nun cartel acompañadas de suxestivas imaxes. Cando os estábamos proxectando na pantalla para ver se todo estaba ben, dous alumnos sentíronse identificados co retrato dun neno lendo. “Ese son eu”, “Non, son eu” dixeron case ao unísono. Todos os demais concordaron coas súas apreciacións, motivo polo cal fomos analizando os rasgos do neno retratado e vendo as coincidencias e/ou diferenzas cos que se atribuían o parecido, cabelo, faciana, sorriso, pose… Finalmente, concluíron que se asemellaba máis a un que ao outro.
Tras esta proveitosa actividade, os demais reclamaron un retrato co que compararse.
Non foi doado darlle continuidade a un xogo que xurde froito da casualidade. Por sorte demos cun magnífico blog, I am a child, children in art history, no que recollen milleiros de representacións pictóricas de nenos e nenas, de todas as épocas, estilos e nacionalidades. Así puidemos ir escolmando cando menos dous ou tres retratos que ao noso entender gardaban algunha semellanza con cada un dos nosos 25 alumnos/as.
Elaborada esta batería, primeiro pasámola toda deseguido, para ver se eles aprezaban o mesmo ca nós. Houbo moitas coincidencias.
Como curiosidade dicir que case sempre son os outros os que se decatan do parecido, algo co que ás veces non concorda o “interesado”. Tamén adoitan ver semellanzas con aquelas representacións nas que os nenos/as están a realizar algo moi atractivo. Velaí unha pequena introdución a que un retrato vai máis alá da representación fiel da fisonomía, tamén plasma cualidades persoais e psicolóxicas.
Tras varias sesións e moito debate agora xa temos decidido un retrato por alumno/a. O seguinte paso será fotografar a cada neno/a na mesma pose que a do retrato que se lle asemella. Moi de esguello saberemos o que son: primeiros ou primeirísimos planos, planos cortos, medios ou enteiros; tan só coa pretensión de que aprecien esas diferenzas de enfoque. Posteriormente, faremos unha presentación en diapositivas co retrato e a fotografía de cada un.
Unha maneira máis de coñecer os seus rasgos persoais e diferenciadores.
Cada novo curso, nos nosos centros elabórase a cartelaría identificativa de cada espazo/aula acompañada de suxestivas imaxes arredor dun eixo común. As obras de David Hockney, instalacións do Land Art, portas, ou no presente sendeiros pola natureza, tratan de personalizar cada porta en función dos gustos, características ou afeccións de cada unha das persoas que ocupamos eses espazos. Dá para moito xogo, para traballar cos cativas e para algunha que outra interpretación por parte dos adultos.
Á nosa aula correspondeulle un sendeiro entre hortensias. Así, os nenos/as sabedores de que é unha das flores preferidas da súa mestra, nestes días sorpréndennos con fermosos ramos delas. A elevada temperatura do centro non permite que duren moito, polo cal pensamos de que modo poderíamos conservalos ao longo do curso. Secalas é unha posibilidade e pintalas, outra.
Tras observalas con detemento, decátanse de que non é cousa doada representar a gama de cores presente nos milleiros de flores que integran as hortensias. Buscamos información na rede e vemos que hai quen as pinta cun dedo (auténticos virtuosos).
Pechamos un ciclo co noso alumnado de 5 anos e as súas familias estaban moi interesadas en conservar algunhas das realizacións plásticas destes tres intensos anos. Temos por norma deixalas como fondos artísticos do centro, así que fixemos unha intervención para que eles tamén teñan un recordo.
Se ben o pasado ano cerráramos cun espectacular Tall painting, e o anterior cun Drip paintingcolectivo que logo partimos en anacos para que cadaquén tivera a súa parte, este curso tocoulle a outra técnica: Water painting ou Ebruinspirándonos nos traballos deste artista turco.
A nosa versión non é tan sofisticada nin meticulosa, o noso alumnado non podería facelo nin tería sentido; para nós o que importaba era que coñeceran outras maneiras de facer.
Con esmaltes de uñas, cubetas de auga e lenzos, velaquí os resultados. Ver presentación.
Ao igual ca sempre, tamén encerra unha metáfora educativa: non se pode manipular e conducilo todo, hai que esperar a que as cousas nos deixen ver a súa beleza de seu. A non intervención tamén dá moitas sorpresas, todas distintas, todas diferentes.
Coma os nosos nenos e nenas, cada obra é un monotipo, único e irrepetible. Esa é a mensaxe.
Como xa anunciáramos días atrás, recibimos a visita do ilustrador Leandro Lamas.
O seu xesto amable, a súa bondade e o seu sorriso cativaron de inmediato ao noso alumnado, que co coñecemento previo que tiñan da súa obra, lle fixeron todo tipo de preguntas sobre as cores que emprega, as historias que conta e sobre a súa “fábrica dos cadros”, tal e como se pode ver no vídeo que elaboramos coas fotografías.
Tralas conversas, quixo deixarnos unha pegada da súa visita, e que mellor ca un bosquexo dedicado ao noso grupo para que logo os nenos e nenas lle deran continuidade.
Agora estamos traballando sobre unha copia que fixemos para cada un de nós e que dará lugar a un recordo memorable tanto da visita como da vida nesta aula do CEIP A Maía. Daremos conta do resultado.
Aquí deixamos tamén un vídeo coa filmación feita por Brais Romero no taller de Leandro Lamas.
Torta de chicharrones. “A cociña dos Cunqueiro”. Fotografía de Soledad Felloza.
Asistimos á presentación do libro “A cociña dos Cunqueiro”, unha fermosa iniciativa da editorial Galaxia na que se escolmaron 80 receitas de cociña de entre as 2.300 que Elvira González-Seco foi anotando en dez cadernos que logo legou ao seu fillo César.
Deste acto deron debida conta os medios de comunicación, pero a nós houbo algunhas cousas que, como docentes chamaron a nosa atención e queremos compartir con quen nos segue:
1ª A coidada caligrafía e sistematicidade da compiladora. Nestes manuscritos da que foi esposa de Álvaro Cunqueiro, non só figuran receitas de cociña senón tamén outras fórmulas de todo tipo sobre consellos de beleza, coidados das crianzas ou da casa e recordatorios de carácter político ou relixioso.
Sobre eles vese que a autora volvía de cando en vez facendo anotacións á marxe, corrixindo ou puntuando. Así como di no limiar o crítico gastronómico Miguel Vila Pernas:
“Normalmente emprega un número para cualificalas, aparecendo moitas con puntuacións entre o 6 e o 10 e moi poucas por debaixo do 6. Noutros casos, moitos menos, o sistema de cualificación é con letras, aparecendo fundamentalmente B e MB, que interpretamos como Ben e Moi Ben. Incluso nalgún caso se mesturan os dous sistemas e algunha receita aparece cualificada como MB e ao lado un 9 ou un 10.”
Cando na presentación escoitamos isto, como mestras non puidemos reprimir un sorriso, pensando na marcaxe de por vida que nos fan as avaliacións escolares.
2ª Tomando como pretexto o legado de Elvira, Soledad Felloza, a fotógrafa dos pratos que recolle o libro, fixo unha sutil, elegante e firme reivindicación da silente labor da muller. Agora precisamente cando a cociña é un ámbito de prestixio no que os homes parecen destacar, cómpre recordar que tradicionalmente foron as mulleres as mantedoras da cociña galega, elaboradoras diarias de sustento, malabaristas coas economías familiares e creadoras orixinais con ingredientes ben humildes. O legado das mulleres na cociña cotiá, rica, sabedora, san e tanto ou máis gorentosa ca dos grandes chefs.
3ª Tampouco desaproveitamos a chiscadela entre Iago Castrillón o cociñeiro encargado da elaboración das receitas e o editor Víctor F. Freixanes, cando este confesou que non obtivera o resultado esperado coa champaña de amorodos, ao que Iago apostilou que quen se enfronta a un libro de cociña ten que “saber ler sen facelo ao pé da letra”. Velaquí a competencia lectora en acción: nalgúns contextos e con algúns textos, ler non é interpretar de forma literal o que está escrito.
Para rematar, dicir que “A cociña dos Cunqueiro” é unha delicia de libro que esperamos entre nas casas galegas e se poña ao carón do seu irmán, “A cociña galega” de Álvaro Cunqueiro, xa un clásico nos fogares galegos.
Hai cancións infantís que son son clásicos que perduran malia o paso do tempo. Agora podemos atopalas en 3D e “remasterizadas” con ritmos máis actuais en El Reino de María Elena Walsh.
O vindeiro venres recibiremos a visita de Leandro Lamas, un artista moi coñecido polo noso alumnado, xa que logo ten ilustrado moitos dos libros, albumes e poemarios que temos na aula.
Sendo un creador tan prolífico e polifacético como é podemos atopar na rede ducias das súas producións.
Leandro Lamas é un contador de historias, propias e alleas. Somos moitas as persoas que lle relatamos como é a persoa a quen queremos agasallar con unha das súas obras, e el, con eses retrincos constrúe unha fermosa composición. Con todo, sempre hai uns elementos que aparecen nas súas ilustracións dun xeito moi persoal e poético: o sol, o arco da vella, as flores, as árbores, os libros, a música…
O que fixemos co noso alumnado de 5 anos, foi analizar todos eses elementos que configuran o Universo Leandro Lamas vendo as variacións. Posteriormente, cada neno/a elixiu unha das ilustracións e trata de entender e contar aos demais esa narración visual.
Para nós, é unha forma moi evidente de facerlles ver que hai moitas e moi variadas maneiras de contar historias, sendo a pintura unha delas.
Hai tempo que mercáramos uns rotuladores para pintar sobre cristal -que unha vez seco permiten borrar con facilidade- e que ata o momento non puidéramos empregar. Agora co tempo seco, dedicámonos a facer prácticas e deseños, así como a darlle cor á luz.
Aínda estamos empezando porque vemos que disto se pode tirar moito máis, xa que logo é moi do seu agrado e abondan exemplos para inspirarse.
Ao longo do curso son moitas as actividades que desenvolvemos a partir da arte co obxecto –non de que coñezan aos seus autores, nin biografías, nin estilos, nin…- de que vexan como distintos artistas entenden a realidade, manifestan os seus sentimentos ou transmiten mensaxes.
Presentámosvos aquí unha escolma dalgunhas delas realizadas co grupo de 5 anos, nas que:
-inclúen os datos identificativos da obra (dimensións, título, materiais, autoría).
Nada exótico. Nada que roce a abstracción extrema de modo que o distancie irremediablemente dos intereses dos nenos/as. Actividades cotiás pero constantes.
Para celebrar a chegada dos primeiros días de sol nesta primaveira, quixemos facer unha intervención na natureza, enchendo de fitas de cores as árbores do patio ou as dun espazo verde preto da nosa escola.
Unha das exposicións que puidemos visitar en Madrid foi “La invención concreta” da colección Patricia Phelps de Cisneros no Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía (MNCARS), unha das máis completas sobre a arte contemporánea en América Latina.
Esta colección sobre a abstracción xeométrica conta coa súa propia web lainvencionconcreta.org, que permite a visita virtual organizada por países, por autores ou por anos. Asemade, as obras están clasificadas arredor de cinco eixos temáticos: Diálogo, Universo, Xeometría, Ilusión e Vibración.
Durante a visita fomos tomando notas, porque á vista de cada obra xurdíanos moitas ideas para o traballo co noso alumnado, que pouco a pouco iremos recollendo no blog, pero queremos convidarvos a entrar porque cremos que nos abre unha porta á creatividade, tanto polos materiais empregados, como polas representacións, así como polas posibilidades de traballo coa luz e coa sombra.
Chamaron poderosamente a nosa atención as obras de:
-GEGO, Gertrud Goldsmidt, “Dibujo sin papel”no que sen lenzo nin papel, se recrea na sombra que proxectan uns entramados de arames sobre a parede.
-Alejandro Otero, “Tablón de Pampatar”, cuns suxestivos xogos de raias sobre fondo branco.
-Helio Oiticia, “Monocromática en vermello”, explorando os matices dunha soa cor.
-Jesús Soto, autor do espectacular “Cubo de nylon” co que ilustramos esta entrada, e doutras como “Dobles transparencias” ou “Vibración”, que sempre inclúen o movemento.
-Lycia Page, cun gran número de obras de entre as que destacamos o “Libro da criaÇao”, unha serie coas 16 páxinas (cartón de 12X12), nas que a autora dá conta da creación do mundo.
No início era tudo água.Depois as águas foram baixando, baixando, baixando, e baixaram.O homem começou a marcar o tempo.O homem descobriu o fogo.O homem era nômade e caçador.Na floresta.O homem era gregário e semeou a terra.E a terra floresceu.O homem inventou a roda.O homem descobriu que o sol era o centro do sistema planetário.Que a terra era redonda e girava sobre seu próprio eixo.O homem construiu sobre a água: palafita.Submarino: o vazado é o cheio sob a água.A quilha navegando no tempo.Luz – luz plena.
Lycia Page
Para nós foi toda unha descuberta. Altamente recomendable e moi estimulante.
Velaquí unha desas iniciativas das que tanto gustamos. “De roda en roda. Músicas e danzas do mundo”, un libro CD/DVD que, segundo os seus autores, pretende ser un proxecto divulgativo sobre as músicas e danzas tradicionais de diversas partes do mundo.
A nosa amiga Pilar Sampil, unha das autoras e xerente da editorial Galaxia, hai tempo que nos tiña comentado da súa afección polas danzas populares, motivo polo cal se xuntaba cun grupo de amigos da asociación Monteira cos que gozaban bailando e compartindo as danzas que saben ou que van aprendendo en cursos, festivais e festas populares dende Galicia ata Escocia o Grecia (ou máis alá), e así se nos explica ao comezo da obra.
O principal obxectivo de “De roda en roda” é revitalizar a danza tradicional, para que, en vez de ser un espectáculo contemplativo, se troque nun acto máis participativo, como foi noutras épocas. Fronte á homoxeneización cultural moderna, queremos dar conta da diversidade musical e de danzas que o ser humano xerou, e continua a xerar, nas múltiples tradicións culturais existentes, así como compartir un xeito de relacionarnos san e divertido. Sentimos que algo tan valioso debería ser coñecido polo meirande número de persoas posible para o seu goce, independentemente da súa idade ou habilidade. Está aí, coma o sol e temos unha opción moi doada de sentilo. (…)
O círculo a roda, é unha figura universal na danza que simboliza moi ben o que queremos expresar. Podemos viaxar en roda polo mundo, participando en festas tradicionais que aínda sobreviven en moitos países, ou podemos bailar aquí mesmo, nos seráns, cos amigos, nas festas populares, nos centros de ensino, nos campamentos de tempo libre, con nenos ou nos locais da terceira idade…, en calquera espazo no que conflúa un grupo de xente ao que lle guste bailar coa xente, e non para a xente.
Para ilo, seleccionaron vinte e unha danzas de vinte e unha tradicións populares, cun nivel de habilidade preciso para a súa aprendizaxe, accesible. Cada unha delas acompáñase coas explicacións sobre os bailes, con detalles sobre a súa orixe, as indumentarias e a melodía. Feitas as gravacións musicais, tratando de respectar no posible as músicas orixinais e os instrumentos empregados, logo fíxose a gravación en vídeo con Monteira, para que así poidamos facernos unha mellor idea dos movementos e acenos da danza.
Moito llelo agradecemos mestras coma nós que non imos máis alá de “El patio de mi casa” pero que sabemos do gusto dos nenos/as por este tipo de xogos/danzas, e que lamentamos que repitan coreografías de moda con acenos obscenos, groseiros, de escasa beleza e harmonía.
Bos momentos nos fixo pasar xa na aula.
Será un éxito, porque dicimos o de sempre, é unha desas iniciativas que nace do amor por algo e do gusto por compartilo cos demais.
Nestes días de agasallos, chegou ás nosas mans o álbum ilustrado“O soño de Mateo”, unha emocionante aventura que nos transporta ao universo de imaxes fantásticas que xorden na mente do futuro creador do Pórtico da Gloria.
Co “O soño de Mateo”, a Fundación Barrié persegue a consecución de dous obxectivos fundamentais: fomentar e difundir o coñecemento do patrimonio histórico-artístico entre os máis novos, e, ao mesmo tempo, contribuír á concienciación sobre a importancia da súa conservación. Da man do mozo Mateo, os lectores embárcanse nunha viaxe a través dun mundo misterioso cuxos secretos revelaránselles aos poucos, proporcionándolles as claves para entender os significados desta obra cume do Románico. Á expresividade e beleza dos debuxos de Rodrigo Chao únese o texto evocador e poético de Francisco Prado, enriquecido con metáforas impactantes e alusións a grandes obras da literatura como “A Odisea” de Homero e “A Divina Comedia” de Dante.
Acompañado de anexos históricos e fotográficos, “O Soño de Mateo” ofrece unha experiencia única para que os xóvenes lectores penetren nos significados do Pórtico, á vez que aprenden as conexións entre a lectura, a imaxinación e a creatividade, entre a arte como forma de expresión persoal e como fonte de coñecemento, así como os valores do estudo, o esforzo, a tolerancia e a apreciación do patrimonio cultural.
Na súa formulación didáctica, “O Soño de Mateo” atopa a súa inspiración nas mesmas virtudes que fixeron que o Pórtico da Gloria consiga cativar a espectadores de todas as idades durante séculos, xa que, do mesmo xeito que esta gran obra, o libro pretende ser á vez accesible e profundo, apelando ás emocións e ao intelecto, ao espíritu e á mente. É, por iso, unha obra dinámica que non se esgota nunha primeira lectura senón que impulsa aos nenos a volver a ela, e volver ao Pórtico, para descubrir novas dimensións, aprendendo a sentir o patrimonio como algo seu, sabendovaloralo, protexelo e conservalo para xeracións futuras.
Deixámosvos aquí o vídeo de presentación deste álbum, que sen duda será de proveito para xóvenes e adultos. O noso agradecemento para quen nolo fixo chegar.
Preguntámoslle ao noso alumnado cando chegaba o Nadal, a resposta dunha nena púxonos a pensar devagar cando dixo “Cando empeza a nevar”, porque así o vira na televisión. Supoñemos que o influxo do que ven, (postais, adobíos, murais, imaxes…) levou á nena a tal conclusión. Nadal e neve é un tándem que se activa ata onde non neva, como aquí.
Nós temos a xeada que nos deixa imaxes invernais igual de fermosas, pero máis nosas. Así que nos dedicamos a observala estes días. Así, cando decidimos facer postais para felicitar aos seus achegados, quixemos reflectir as nosas paisaxes xeadas.
Unha amiga agasalláranos cun catálogo de papeis de empapelar paredes cunhas texturas extraordinarias, dos que agora botamos man. Con ramiñas de ciprés previamente prensadas, e unha mestura de cola branca e témpera logramos un efecto moi real. Ata nos permitiu facer unha “copia” da mesma (traballo simetría).
Chega un momento do curso no que se pon a proba a coherencia educativa dos centros escolares. Dito doutro xeito, como son compatibles as decoracións navideñas cos principios recollidos nos proxectos educativos dos centros? Como conciliar a educación para o consumo responsable, a sostibilidade, a formación estética do alumnado con todos os arquetipos decorativos propios destas datas? Debemos sucumbir ao espumillón, aos dourados e á charramangueirada das manualidades de Nadal, ou hai outra maneira de facelo sen traizoar a principal finalidade educativa do noso labor?
Non debemos confundirnos: non somos decoradoras, somos educadoras.
Velaquí algunhas propostas ao noso entender concordantes coa filosofía do Nadal e coa educativa, que poden camiñar da man inseridas nun proxecto a desenvolver ao longo das semanas que nos restan:
1ª Tomada do blog Arte y educación que dedica unha entrada magnífica ás instalacións artísticas en espazos escolares. Unha montaxe feita de globos con mensaxe..
2ª Tomada do blog de Michelle Brand, unha artista que crea esculturas con envases plásticos.
3ª Tomada do blog de Denise Carbonell, que tamén aproveita envases plásticos para crear móbiles.
4ª Tomada do web de Wendy Wahl, que crea instalacións con papel de refugallo; nós vémola moi realizable con papel de xornais inseridos en arames.
5ª Inspirada na decoración da cafetetaría La Campana do Museo D´Orsay de París. Unha montaxe dos irmáns Campana, dous deseñadores brasileiros que crean espazos e obxectos incribles empregando sempre material económico e de refugallo. Nós pensamos facelas sobre botellóns plásticos recubertos dos anacos de papel aluminio recollidos ao longo do ano dos envoltorios dos bocadillos, de bandexas de alimentos e mesmo coa cara interior dos tetrabrick.
Recordemos, ás veces os espazos din máis do centro ca calquera outro discurso. Contamos máis co que amosamos que co que escribimos nos documentos programaticos ou con discursos grandilocuentes de datas sinaladas (Día Medioambiente, Día do Consumo responsable, etc.), e refugallo non ten porque asociarse a cutrerío, xa que logo pode dar pé a decoracións cunha estética moi coidada e visualmente suxestivas.No Nadal non hai por que abrir a veda ao consumo desaforado e á chocalleirada, máxime nun momento social coma no que nos atopamos.
En datas coma estas é cando se visibiliza o compromiso do centro e do profesorado co desenvolvemento sostible.
O venres presentouse na Biblioteca Ánxel Casal de Compostela o libro-DVD “Bicos de música”. Como diría un crítico musical, temos aquí un novo traballo ao máis puro estilo e co inconfundible son Mamá Cabra.
Dez novas cancións, cuxas letras se recollen no libro ilustrado por Kristina Sabaite, un CD cos temas cantados e un CD con dez temas cantados e dez pistas só coa música e os coros para cantar por riba e máis un DVD con karaoke e vídeos no que se segue un día completo na vida do grupo, que agora serán emitidos a diario pola TVG no Xabarín Club.
Cancións de creación propia, outras adaptacións de cancións tradicionais e populares, así como un poema de Helena Villar Janeiro, que nos falan da natureza, das estacións, da alimentación saudable, da educación viaria, das emocións, e dos sentimentos.
Na presentación, Pilar Sampil, xerente da editorial Galaxia, recordaba a súa experiencia como nai cando hai anos buscaba cancións infantís en galego, ata que, no medio daquel aburrido panorama melancólico-folk, descubriu a Mamá Cabra coa súa alegría musical que chega aos nenos, coma os que o venres cantaron, choutaron e seguiron con onomatopeas ou coreografías as novas e vellas cancións do grupo.
Unha maneira diferente de expoñer as composicións con elementos outonais. Nós que somos máis estereotipadas pensáramos en meter en cada caixa as follas e froitos de cada árbore, afortunadamente o noso alumnado é moito máis creativo ca nós e así lles quedou.
Hai unhas semanas escribiunos un compañeiro de infantil para recomendarnos tres publicacións dunha pequena editora na que el participa. Quixemos comezar mercando “Tocar el arte. Educación plástica en infantil, primaria y … Técnicas e ideas para el desarrollo de la competencia artística”, gustounos a reseña editorial, a información que vimos no blog do libro e maila combinación de palabras que agora non adoitan figurar xuntas nos modernos discursos sobre a educación artística nas aulas.
Moitos avatares teñen acaecido nas denominacións do traballo coa linguaxe, materiais e recursos plásticos, malia todo, en moitas aulas séguese a facer como alá polos anos 70 do século pasado, é dicir, asimilando educación plástica a manualidades; ben é certo que con materiais máis sofisticados, pero finalmente, manualidades de la Srta. Pepis en serie. Hai bibliografía dabondo que fornece esta vertente de mestra “habilidosa e creativa”.
Logo hai unha segunda tendencia que tamén perverteu as ideas orixinais, o que grandilocuentemente algúns denominan “traballar coa arte”, que non vén a ser outra cousa que coller unha obra dun reputado pintor e pedirlle aos rapaces que a reproduzan, e de paso encherlles a cabeza con datos da vida do autor. Esta moda ata foi adoptada polas editoriais, que facilitan unha escolma con cada unidade didáctica ou “proxecto”, como as denominan, acordes cos tempos e coas demandas das mestras que din “traballar por proxectos”, dun xeito que lle faría renxer os ósos ao mesmo J. Dewey. A terceira destas tendencias é máis recente, vira cara o conceptual da produción artística, da labor dos artistas, e da experiencia estética, pero as veces o seu grao de abstracción é tan elevado, que temos serias dúbidas que os cativos vaian máis alá da mera execución da “intervención ou instalación” que case sempre dá lugar a fermosas fotografías, a complexos discursos, e a moitas caras de perplexidade.
Porén acollemos con agradecemento este libro que en palabras das súas autoras Ghislaine Bellocq e María José Díaz, pretende ofrecer un marco conceptual claro e aplicable; unha proposta sobre cal deber ser a intervención dos docentes de maneira que permitan o desenvolvemento da competencia artística nas aulas; e un conxunto ben sistematizado de actividades sinxelas e significativas para os nenos e nenas.
Tralo prólogo do artista e profesor José Freixanes e da presentación, dannos pautas para organizar o recanto, taller ou espazo de traballo; fálannos de soportes que van máis alá do DIN A4, de utensilios diferentes do plastidecor, dos medios e do papel do adulto. Un segundo bloque céntrase nas técnicas: para liberar o xesto, con outros trazos, a partir dun obxecto, coa xestualidade, arredor do collage, e con volume. Técnicas sinxelas, con materiais baratos ou reciclados e grandes ideas que se poden ampliar co que denominan a “máquina de inventar técnicas”, que mesmo podemos deixar en mans dos pequenos e xogar a experimentar o que sae. Nós xa queremos probala, así como realizar ditados gráficos, monotipos, raspados, soprados e pregados. Séguese cun capítulo sobre a avaliación, no que atopamos unha interesante e útil grella de análise dunha secuencia no que se contempla desde a motivación, a experimentación e a interpretación. Péchase a publicación cunha escolma de artistas contemporáneos clasificados segundo as posibilidades que nos brindan as súas obras para traballar formas, cores, xestualidade ou outras; asemade recollen bibliografía e sitiografía web.
Na conclusión convídannos a entrar no blog que actúa a modo de actualización constante do libro.
Segundo lemos, as autoras teñen unha longa traxectoria na impartición de cursos, polo que non estaría de máis introducir savia nova no endogámico e recorrente mundo da formación do profesorado e contar con elas en grupos de traballo, cursos ou xornadas.
Queremos agradecer desde aquí a Miguel a súa suxestión de lectura e a iniciativa de Kaleida Forma, esta microeditora que pretende traer ideas fermosas á educación –como el mesmo nos dixo- e comentarlle que o seguinte que mercaremos é “Aprender de Finlandia. La apuesta por un profesorado investigador”. Daremos conta.
Vimos de asistir á presentación dun dos proxectos editoriais máis sorprendentes e ricos que temos visto nunca. Onte pola tarde, na Biblioteca Ánxel Casal de Compostela subimos á locomotora da Familia María FumaÇa, xunto con ducias de nenos/as e adultos engaiolados co clima de alegría e felicidade que se xerou na sala. Pero non vos levedes a engano, isto non é só unha recompilación de cancións, é a historia que se constrúe arredor de Ruí, un neno especial.
Segundo di a editorial Galaxia María FumaÇa é un proxecto musical de celebración da vida. Ducias de artistas cantando a alegría de vivir. Montados na alegre e colorida locomotora de vapor, percorren vales e montañas, nos seus vagóns o ambiente é de festa, unha morea de xente que cantan e tocan xuntos a ritmo de muiñeira, de samba, rock ou forró para facerlle un agasallo a Ruí, que interpreta como solista sinfonías vocais que lembran o son máxico do canto das baleas. Unha aventura que esperan non remate nunca e que os leve por mil novos horizontes.
O proxecto está conformado polo libro, o DVD-Karaoke e o CD. No DVD recóllense as explicacións dos pais de Ruí de como María FumaÇa é un agasallo familiar para a noite de Reis, e de como esta idea foi medrando ao longo de seis anos e agora chegan a participar preto de 40 persoas amigas. Noutro apartado temos 7 espectaculares videoclips, dos que nos custaría elixir un para recomendar, pois todos eles son sorprendentes. Nunha terceira parte vemos as gravacións dos nenos cantando con Ruí. Deseguido podemos cantar 6 pezas con pictogramas. Remátase cuns extras, onde se recollen os créditos e un agasallo “Ruí e as baleas” acompañado de fotografías da vida do neno que nos fan entender o agradecemento final “A Ruí, por ampliar o noso horizonte”.
O mesmo lle dicimos nós a toda a Familia María FumaÇa: grazas por facernos entender que a discapacidade non é unha maldición, senón unha diferenza que pode ser vivida con normalidade, nun ambiente musical, festivo e optimista.
Grazas mil tamén a quen en tempos editoriais difíciles aposta por proxectos que nacen do amor.
Ogallá que a locomotora de María FumaÇa viaxe por todos os centros de ensino de Galicia porque é toda unha lección de vida.
Na cartolina na que van escritos os poemas, indícase tamén a que se debe esta iniciativa, así como un enderezo electrónico de contacto, para que quen guste da lectura da poesía en lugares non habituais, como agradecemento que nos envíe unha fotografía. Estamos á espera do que nos envíen.
Imaxinade os muros das escolas cheos de poesías!
Días antes das vacacións recibimos a Mimadriña no noso centro. Era unha visita acariñada e esperada desde había tempo, pero por mor dos seus compromisos e da nosa planificación non fora posible antes. Adiamos ata o de agora o relato desta ocasión porque daquela había tal saturación de actividades que temíamos non recibira a atención que se merece.
Pode parecer mentira, pero agora, á volta, o alumnado recordounos unha folla na que fixemos apuntamentos sobre todas aquelas cousas das que quedamos con ganas de saber máis, trala visita de Palmira: a Costa da Morte, Sardiñeiro, os baleeiros e pesca de balea en Galicia, naufraxios, conserveiras… Iremos dándolle forma e iremos contando para que nos deu a visita de Mimadriña.
Preguntámoslle ao noso alumnado cando chegaba o Nadal, a resposta dunha nena púxonos a pensar devagar cando dixo “Cando empeza a nevar”, porque así o vira na televisión. Supoñemos que o influxo do que ven, (postais, adobíos, murais, imaxes…) levou á nena a tal conclusión. Nadal e neve é un tándem que se activa ata onde non neva, como aquí.
O venres presentouse na Biblioteca Ánxel Casal de Compostela o libro-DVD “
Hai unhas semanas escribiunos un compañeiro de infantil para recomendarnos tres publicacións dunha pequena editora na que el participa. Quixemos comezar mercando “
Vimos de asistir á presentación dun dos proxectos editoriais máis sorprendentes e ricos que temos visto nunca.