O meu primeiro bico

Seguimos a lles axudar a reconstruír a súa historia cara atrás, recollendo eses momentos que non quedan reflectidos nin nas fotografías nin nos vídeos pero que falan deles. Si ben fai unhas semanas souberon cal foi a súa primeira palabra, agora, trala lectura de “Mi primer beso” de Guido van Genechten, tentamos indagar quen lles deu o seu primeiro bico e a que hora naceron. Coma sempre a colaboración das familias nos nosos xogos é inestimable.

A recollida de información mesmo nos proporcionou ocasión de facer estatísticas sobre as horas de nacemento e de si foran o pais ou as nais quen deran os primeiros bicos.

 

 

 

Biblioteca para nais e pais

Imaxe de Matej Kren

Cada vez máis, detectamos o desconcerto das familias canto ao modo de educar aos seus fillos/as. Xa non saben ben a quen facer caso: opinións de todo tipo de expertos, modelos de parentalidade totalmente diferentes, informacións contraditorias na rede, gabinetes psicopedagóxicos de moi variada orientación, métodos “infalibles” para a disciplina, para as emocións, para o sono, para a estimulación das intelixencias, para todo tipo de problemáticas (aquí cumpriría facer unha observación: convértese en patoloxía ou síndrome calquera trazo da personalidade infantil). E o peor é que toda esta abondosa gama información case sempre entra en confrontación co que os titores e titoras escolares lles din dos seus fillos, o que lles deixa un pouso de incredulidade.

Houbo un tempo no que as escolas de pais/nais eran unha iniciativa sempre ben acollida polas familias. Hoxe en día a falta de tempo, as présas, os horarios imposibles dos seus traballos ou das actividades dos fillos, farían moi difícil volver a elas. Faise precisa a orientación buscando outras canles coñecendo ben o perfil, inquedanzas e dispoñibilidade das familias ás que nos diriximos, xa que logo non vale o mesmo en todas as escolas; cada unha debe artellar as estratexias para que a corresponsabilidade educativa familia-escola sexa real e efectiva.

Recomendacións para familias vía web, folletos informativos elaborados polos equipos de orientación son algunha das opcións, outra serían suxestións de lecturas do seu interese en función daquilo que os preocupa nun determinado momento. Lecturas si, pero, de que tipo? Porque hai de todo publicado, desde os modelos máis autoritarios, disciplinarios, condutistas aos que defenden a educación dos pequenos coma un laissez-faire, un deixar facer con total liberdade individual de elección e de acción. E aquí entraría o noso criterio profesional, como expertos formados na educación dos máis novos. Loxicamente, recomendacións de lectura en coherencia co estilo educativo do centro.

Esta é a iniciativa que se puxo en marcha neste curso académico no CEIP A Maía de Bertamiráns (Ames), o equipo de biblioteca escolar fixo unha rigorosa escolma de libros do interese das familias concordantes co sentir educativo do claustro, e tralo anuncio desta nova prestación escolar, todos os luns, día de titorías, os pais/nais poden pasar pola biblioteca en horario de tarde a collelos en préstamo por quince días.

Polo de agora, pese ao escaso período de implantación xa se pode considerar un éxito, de modo que se fai preciso incrementar o número de exemplares e os folletos informativos coa oferta dispoñible.

O pasado luns, os xornais galegos El faro de Vigo e La opinión da Coruña facíanse eco da nova nun artigo asinado por Selina Otero, e dende algunhas institucións xa se brindaron ao centro para fornecer esa biblioteca de pais e nais.

Infancias. Educar y educarse

Hai libros necesarios. Esta afirmación non se pode aplicar a todos os libros, tan só a uns escollidos, tal é o caso de Infancias. Educar y educarse, de Vicenç Arnaiz e Mari Carmen Díez Navarro, que vén de publicarse na editorial Graó.

Esa consideración radica no feito de que é unha obra que nos reconcilia coa nosa labor, coa que ás veces entramos en confrontación por motivos alleos e tanxenciais: a burocracia, as presións sociais ou as diferenzas irreconciliables entre o que pensamos, o que facemos e o que dicimos facer.

A nós este libro veunos como caído do ceo, xusto nun momento no que tralas presións documentais de comezo de curso veñen as de remate de trimestre, facéndonos pensar que non somos máis ca cumpridores fieis dos requirimentos normativos, sendo máis papistas ca o Papa, chegando ao extremo de aforcarnos coa nosa propia corda. O papelame non é a nosa principal función, así e todo é pola que seremos xulgados.

Dicíamos que Infancias é un bálsamo, un reconstituínte, así o expuxemos nunha recensión que fixemos del para a Revista Latinoamericana da Educación Infantil que deseguido recollemos.

Las personas que somos seguidoras de columnistas de opinión de los periódicos, entendemos que a veces estamos asistiendo a la lectura de un libro por entregas, aunque no esté aún redactado. Cuando empatamos con el sentir y con el discurso del articulista es como si mantuviésemos una conversación en la distancia. Cuando seguimos a alguien esperamos casi con ansiedad su opinión sobre los temas del momento y valoramos especialmente la capacidad de reunir en un número limitado de caracteres esas claves que nosotros intuímos. Me agradan las columnas que me dan otro enfoque permitiéndome ver facetas para mi ocultas o las que me dejan barruntando durante horas sobre una sentencia sencilla, que por obvia posiblemente no había considerado. Lo negativo de las columnas de opinión es que las consumimos en el momento y luego es muy difícil volver sobre ellas salvo que seamos coleccionistas de recortes (hoy archivos o enlaces), o que ejerzamos de detectives en las hemerotecas. Por ello, siempre me felicito cuando alguno de mis columnistas de cabecera reúne en un libro esas píldoras que tanto bien me han hecho en el pasado, máxime si vienen enriquecidas con otros componentes.

Debo confesar que el día que llegó a mis manos “Infancias. Educar y educarse”, fue para mí como un bálsamo que mitigó los sarpullidos y erupciones que a veces nos atacan haciéndonos perder la esperanza en la escuela. De tal modo cuasi terapéutico empecé a leerlo y ya no pude dejar de hacerlo porque en cada capítulo veía la respuesta sensata a mis desvelos. En efecto, tras su lectura se puede llegar a la conclusión de que educar es mucho más sencillo de lo que lo hacemos con tanta burocracia de por medio; requiriendo tan sólo de capacidad de escucha, de diálogo y de cuidado (con la palabra, con el gesto, con el corazón y con el interlocutor).

Como expone en el prólogo Vicenç Arnaiz, este libro recoge una selección de escritos publicados por Mari Carmen Díez Navarro y él mismo en sus respectivas columnas de los diarios Información de Alicante y Menorca, ahora reunidos en tres capítulos: “Escuchar a la infancia”, “Familiarizar a la educación”, “Educar y educarse”, enriquecidos además con una acertada selección de fotografías que han sido comentadas por amigos de ambos, entre otros: Álvaro Marchesi, Beatriz Trueba Marcano, Remedios Picó, Cristobal Gómez Mayorga, Javier Abad y Ángeles Ruiz de Velasco, Monserrat Antón, o nosotras mismas, las hermanas Abelleira.

Los lectores que hemos disfrutado con los libros de Vicenç Arnaiz y de Mari Carmen Díez Navarro, intuímos que siendo diferentes personas que mantienen distinta relación con las infancias (he aquí una de las claves: no hay una única infancia), teniendo estilos diferenciados, en el fondo comparten una sintonía común. Sería osado y limitador concretarla solo en la bondad de la mirada, en el optimismo sobre la educación, en la sencillez de sus relatos preñados de ricos mensajes o en el zoom de su objetivo siempre presto a captar esos momentos únicos y entrañables. Sea como fuere, es un acierto que hayan decidido reunir los artículos de los dos porque el lector mantiene una conversación a tres bandas, escuchando las inconfundibles voces de Vicenç y de Mari Carmen hablando sobre los grandes bloques en los que han agrupado sesenta artículos.

Tengo la tentación de reproducir aquí artículos completos, algo que no me puedo permitir por el espacio de esta recensión nin por ética editorial, pero creo que apuntando algunos de sus sugerentes títulos puede ser más que suficiente para que puedan comprender la riqueza que encierra esta publicación, una reflexión educativa en toda regla, escrita con un estilo muy fresco y ágil tal y como corresponde a su destino inicial, un diario. He aquí una pequeña muestra:

• Niños, infancia, infancias.
• El maestro con espacio interior disponible.
• Nacer en diciembre o en enero.
• ¡Para eso estamos los maestros!
• La pobreza en el relato escolar.
• Los niños que se mueren sin haber nacido.
• Niños mascota.
• Escuelas con las puertas abiertas… ¿sólo por un día?
• La bondad educa.
• Mi abuelo lleva pañales.
• Lo siento de corazón.
• Como los pollos de granja.
• Del yoyo al dron.

Si bien todos los artículos tienen su savia y su sabiduría, los tres últimos son una lección magistral sobre lo que es educar y ser maestro o maestra. Vicenç en “Educar, dar lo mejor de uno mismo” y Mari Carmen en “La bolsa negra” y “¿Cómo ha de ser un buen maestro?” dejan buenos textos para reflexionar tanto en la formación inicial como en la del profesorado en ejercicio, pues nos hablan sobre lo que estamos olvidando, lo básico y esencial en nuestra profesión.

Tras la lectura de “Infancias. Educar y educarse” te sientes como el invitado de una pareja bien avenida que te ha recibido en su casa para pasar una tarde de risas y de conversaciones espontaneas pero no banales. Su compenetración y equilibrio es tal que uno abre la puerta de la casa y el otro la cierra. Así le corresponde a Mari Carmen el epílogo en el que deja constancia de su satisfacción por el resultado de este libro escrito a dos voces, porque supone mirar lo que va pasando pero con alguien: juntos y entremezclados, en masculino y en femenino, en singular y en plural, en prosa y en verso.

 

O noso recanto favorito en Compostela

Con motivo da preparación dunha saída didáctica á Praza de Abastos e á librería Couceiro, imprimimos un plano de Santiago e localizamos os dous lugares que visitaríamos, así como o itinerario que seguiríamos. Unha vez marcados, aproveitamos para buscar outros sitios para nós coñecidos: a Catedra, a Alameda, a biblioteca Ánxel Casal… e as correspondencias cos números indicados no plano.

 

Tamén descubrimos as iconas que figuraban no plano as súas respectivas lendas: farmacias, hospitais, paradas de taxi ou de bus urbano, WC, por onde pasa o Camiño de Santiago, vistas panorámicas, etc.

Como vimos que identificaban algúns lugares por teren ido coas súas familias, propuxémoslle levar o plano para a casa para alí marcar o seu recanto favorito en Compostela.

 

Ao día seguinte, cadaquén soubo dar conta do recado, expoñéndolle aos compañeiros as súas preferencias e os motivos.

Entanto, atopamos un marabilloso “Mapa emocional de Santiago”, unha ilustración de María Meijide, na que aínda que non gardan proporción nin escala, están representados aqueles lugares máis cheos de significado para a artista. Así puidemos ir localizando no mapa os seus recunchos favoritos e outros moitos que recoñecían: a escultura das Marías na Alameda, a Cidade da Cultura, a Policía, a Praza de Abastos ou a Praza do Obradoiro.

 

Unha maneira máis de facerlle poñer os pés na terra, de comprender a representación do espazo e de establecer vínculos afectivos co territorio.

 

O propio nome propio

De visita na aula da nosa compañeira e amiga Luísa, escoitamos unha tarefa que lle propuxera ao seu alumnado: preguntarlle aos pais por que elixiran o seu nome. Gustounos a actividade, porque se fai moito de lingua escrita arredor do nome propio pero en realidade non sabemos nada dos motivos polos que levamos o nome que nos identifica, nos diferenza, nos presenta e nos singulariza. Cada elección encerra unha historia que debe ser coñecida polos pequenos, xa que logo axúdalles a ir construíndo a súa historia persoal.

Xa de volta na nosa clase fixémoslle a mesma pregunta aos nenos e nenas, ningún sabía porque se chamaba así. De modo, que tomamos a idea e preparouse unha nota para as familias pedíndolle que relataran moi brevemente os motivos da súa elección.

Ao día seguinte todo eran novidades, xa descubriran que nalgúns casos levaban o nome dun familiar, dun antepasado, dun futbolista, ou que a elección se debera a motivos tales como que fora curto, non puidera ter diminutivos, levara a letra /u/, ou tamén porque o escolleran os seus irmáns de entre unha listaxe.

Pero o nome a máis do seu valor designativo ten un valor simbólico. Nunha das explicacións facía alusión a que o motivo da elección fora polo que este nome significaba. E isto xa nos deu pé a unha segunda tarefa conxunta coas familias: descubrir o significado do seu nome, a súa data no calendario, se tiña feminino/masculino, se empregaban diminutivos e tamén se tiña tradución noutros idiomas. Cómpre apuntar que a implicación das familias do noso alumnado é total; gustan de ser partícipes e de participar nas propostas de aula, a máis cremos que é unha maneira de que eles tamén descubran cousas nas que non adoitamos repararar.

Como diferenzar a dous membros da familia co mesmo nome? (a costume americana de senior-junior ou acompañalos dos números romanos); é conveniente usar nomes propios para as mascotas?; por que hai nomes que teñen variantes?, nomes propios que acaban por darlle nome á casa familiar… Hai todo un mundo arredor dos nomes propios, en cada fogar hai unha historia para contar.

É doado supoñer todo o xogo que nos deu esta información. Agora, de cara ao inicio do novo ano estamos a preparar un calendario coas datas dedicadas ao seu nome. Asemade, todas as indagacións que fixeron arredor do seu nome integran a exposición dos aniversarios, este curso con dúas representacións plásticas, a realizada na aula e a feita na súa casa, en ambos casos supón escribir o nome sen empregar útiles ou materiais convencionais na escrita.

Hai moito escrito arredor do que pode supor chamarse dun modo ou doutro, da incidencia que iso terá no futuro, de como o nome delata o contexto social familiar, hai tamén estatísticas dos nomes máis empregados nun ano ou nunha década, dos nomes máis extravagantes, dos xa case extinguidos, dos máis longos, dos máis curtos… Un nome encerra moitas historias que cómpre coñecer.

Á pregunta de se a alguén lle gustaría chamarse de outro modo, a resposta foi negativa, todos están satisfeitos do seu propio nome propio.

Información:

Diccionario de los nombres propios, Fundación Lengua Española

Diccionario de nombres propios de Roberto Faure

Nomes galegos de hoxe e de onte

Diccionario galego dos nomes

 

A miña primeira palabra

Trala lectura dun libro titulado “La primera palabra de Mara”, de Ángel Domingo en Narval, preguntamos se sabían cal fora a primeira palabra que pronunciaron. Tan só unha nena o sabía, e sen embargo pareceunos que era un deses recordos para gardar polo importante que é. No conto, a familia paterna repetíalle ata o fastío “papá”, a materna “mamá”, pero Mara saíu un chisco traste e dixo “caca”, esa foi a súa primeiriña palabra.

Así todos intrigados levaron como tarefa para a casa preguntarlle aos seus pais pola primeira palabra que pronunciaron. Eu díxenlles que era algo que todos os pais e nais lembraban, así confiados marcharon coa encomenda. Completábase  con traer unha fotografía de cando tiñan arredor de 6-12 meses que é cando empezan normalmente a falar, malia que con anterioridade garulan, fan rechouchíos, farfallan e comezan a balbucir e a repetir onomatopeas. Disto todos tiñan algo que dicir, polos irmáns máis pequechos ou por bebés de coñecidos.

Ao día seguinte, a clase era un fervedoiro de ilusión, todos deprenderan cal fora a súa primeira palabra e amosaban as fotografías deles con poucos meses.

Así decidimos ir anotando cales eran esas palabras e ao ver que se repetían con frecuencia decidimos plasmalo nun gráfico de barras para cun golpe de vista, ver cal fora a palabra máis habitual neste grupo.

Xunto ao gráfico todos os que coincidiran coa mesma primeira palabra: mamá

Logo unha nena propuxo facer unha montaxe con todas as fotos e poñerlle a cada unha delas un bocadillo como o dos cómics no que se escribira a palabra en cuestión. A todos lles pareceu boa idea e así fixemos unha montaxe fotográfica titulada “A miña primeira palabra”.

Volveremos sobre isto, porque tamén falamos de facer un pareado co nome a coa palabra, un mural, unha composición artística, unha pedra palabra para gardar nas caixas dos recordos…, teremos que darlle unha volta.

Cremos que esta é unha actividade que axudou a que cadaquén vaia construíndo a súa historia de vida persoal, única, diferente e chea de momentos felices para as súas familias.

Sinxelo, ás veces falámoslle de palabras moi requintadas e esquecémonos da súa primeira palabra.

E vós sabedes cal foi a vosa primeira palabra?

 

Educación e compromiso cívico no Xardín do Recordo

As persoas que nos seguen saben da nosa teima por conectar a realidade educativa e a realidade social con experiencias que favorezan a educación nos dereitos humanos e a aplicación deses coñecementos na vida, seguindo, entre outros, os mandados da UNESCO para a educación no Desenvolvemento Sostible que instan á configuración de novas metodoloxías nas que os coñecementos académicos, as competencias cognitivas e as claves para o exercicio dunha cidadanía activa estean intimamente imbricadas. Así, sempre tentamos proporcionarlle ao noso alumnado vivencias nas que participe a comunidade e que ao fin revertan sobre ela axudando a mellorala. Cómpre lembrar que fixemos noso o lema de Eduardo Galeano: cousas pequenas de xente pequena en lugares pequenos que poden cambiar o mundo.

Dende o comezo deste curso iniciamos unha relación de colaboración co proxecto do Xardín do Recordo no Pazo do Faramello, un xardín público memorial á traxedia de Angrois no 2013. Estreáramos alí o outono contribuíndo coa plantación dun exemplar de cercis canadensis (árbore elixida pola Escola de Paisaxismo Juana de Vega para simbolizar cada unha das 81 vítimas do accidente de Angrois); asistimos á caída das follas das árbores do amor, emocionámonos coa súa floración na primavera e coa volta da súa follaxe con forma de corazón; celebramos cada nova incorporación de árbores grazas ás visitas doutros centros educativos e fómolo vendo medrar pouco a pouco. Con tal motivo, agora, quixemos darlle o peche a este curso no mesmo lugar pero con toda a nosa comunidade á que foramos facendo partícipe de todas as nosas achegas.

Abonda dicir que non somos partidarias das celebracións de peche de curso que tanto se estilan coma festivais e macrofestas nas que o consumismo, a falta de calma e de reflexión son o denominador común. Emporiso, a nosa alternativa tiña que ser máis serena, sen esas divisións entre escola e comunidade na liña de actores ou espectadores e, ao tempo, xeradora de compromiso cidadán. Unha merenda coas familias nunha pracenteira tarde no lugar do que tanto nos oíron falar, facéndoos parte tamén do proxecto do Xardín do Recordo foi a nosa opción.

O pasado 15 de xuño citámonos todos os grupos de 5º de EI no xardín coa consigna de que cadaquén tiña que aportar o mellor de seu para contribuír ao benestar de todos: merendas, doces, refrescos, cantos e música, papaventos, xogos e enredos, conversas e miradas cómplices sobre o que nos une a todos, as nenas e nenos.

Pero a comunidade somos máis ca docentes, alumnado e familias, é a sociedade en xeral e o entorno social en concreto, así fomos moitas máis as persoas que colaboramos para facer desta tarde un recordo especial da vida escolar en educación infantil.

Cando contamos algunhas das nosas experiencias, adoitan sorprender as colaboracións que logramos ao que respondemos que como norma xeral a xente bríndase gustosamente con todo o que teña que ver coa educación dos pequenos, sempre e cando se lle pida que mostren aquilo que mellor saben facer, aquilo que lles gustaría transmitir á infancia. Non pode haber imposicións senón apertura, se de verdade abrimos a escola aos cidadáns igual levamos grandes sorpresas.

Neste caso, o ilustrador Leandro Lamas, tan coñecido pola súa creatividade coma pola súa xenerosidade e compromiso con outros modos de vida máis respectuosos, quixo realizar unha ilustración que se converta en imaxe do Xardín do Recordo.  Trasladala a un cartel para estar á vista dos visitantes foi tamén xentileza da empresa local Rótulos Axeitos, asiduo colaborador nas nosas experiencias.

Non faltou a vertente artística coa extraordinaria intervención do escultor Marcos Mariño, un creador que, ao longo da tarde e á vista de todos, coas súas motoserras foi dándolle forma a un tronco dunha árbore derribada polos temporais do pasado inverno ata transformala nunha alegoría do Xardín do Recordo na que non faltan os símbolos inconfundibles do Pazo do Faramello, o Sol e a Lúa.

Mención especial merece tamén a compaña da fotógrafa Elena Cerviño que cada día nos agasalla nas redes coas súas miradas sensibles, especialmente as referidas ao Xardín do Recordo, así grazas a ela imos sabendo ata dos cambios que lle pasan desapercibidos á meirande parte dos visitantes.

A nosa contribución na nosa liña, poemas e letras, para que quen visite o xardín saiba os nomes en galego das especies arbóreas que o integran e poidan deleitarse coa lectura de poemas de escritores da terra que lle falan aos ríos, ao vento e aos bosques.

E tamén unha recomendación para camiñantes, visitantes e peregrinos sobre como pasear pola lendaria senda da Traslatio Xacobea e Camiño Portugués que discorre paralela ao Xardín do Recordo: os vinte puntos do “Manual do bo paseante” de Raimon Juventeny publicado en Faktoría K de libros trasladados a laxas de pizarra para que a cada pouco vaian impregnándose do espírito dos bos paseantes.

Como non podía ser doutro xeito, todo o noso agradecemento ao artífice do Xardín do Recordo, Gonzalo, quen coa súa xenerosidade,  compromiso coa memoria, coa educación e co futuro nos acolle nos seus eidos sempre cun agasallo, neste caso cun exemplar de cotinus máis coñecido como árbore das pelucas, que tamén foi plantado coa axuda de todas as mans, aportando o noso gran de terra a este proxecto que naceu da súa iniciativa pero precisa de que todos arrimemos o ombreiro.

Grazas a todos por facer desta tarde un recordo especial nun lugar moi especial.

Celebrando os aniversarios co xornal (I)

Continuando na liña iniciada o curso pasado, cada vez que un alumno ou alumna está de aniversario celebrámolo, dun xeito diferente ao convencional, cunha elaboración plástica sobre unha páxina do xornal dese día na que seleccionaron unha nova que lles gustou.

Tralo éxito das creacións do ano anterior, que deran lugar á exposición “50 anos en 9 meses”, na reunión inicial coas familias do alumnado, facilitámoslle unha folla informativa na que se lles explicaba o modo de realización e a súa participación nesta data tan significativa na vida dos seus fillos e fillas. Aceptaron de moi bo grado e así o vimos desenvolvendo dende o comezo de curso, primeiro cos que aínda faltaban por cumprir os catro anos e agora xa cos de comezo de ano que fan cinco.

Consta de dúas partes que expoñeremos de seguido nesta entrada do blog e noutra titulada “Singularizándonos no grupo”.

Cómpre recordar que na aula temos carteis por cada mes do ano ilustradas coas fotografías dos nenos/as que naceron neles. Así imos levando a conta dos meses que faltan e dos que veñen por diante.

No día no que un neno ou nena está de aniversario, a mestra encárgase de mercar un xornal (cada vez diferente), e dedicamos un bo tempo a ler as novas que máis chaman a nosa atención, especialmente a do homenaxeado. Aquí son determinantes os gustos persoais, as fotografías das que se acompañen ou o impacto que teña esa nova nas súas vidas (ben porque a escoitaron na televisión, porque se fala dela nas casas ou porque os vincula con algo coñecido). Adoitamos ir marcando as que más lle gustan e logo finalmente elixe. Lémola con detemento, falamos sobre ela (a veces ata pode dar pé a desenvolver un pequeno traballo), e fixámonos especialmente na data que figura en cada una das páxinas. Recalcamos que o día no que el ou ela fixeron catro ou cinco anos, aconteceu iso.

Logo, para deixar unha presenza, tal e como gustamos, empregando dúas cores (unha condición que tamén impuxéramos o pasado curso), escriben o seu nome e mailo número de anos que cumpre. Aquí xogamos moito con distintas grafías para que vexan que hai variadas formas de escribir unha mesma letra ou número, procurando non ocultar a data e a nova pola que escolleu esa páxina. Unha vez seca, pasa para un cadro de cristal que lle temos reservado desde comezo de curso no que figura a súa fotografía e o texto: “Reservado para …, –/–/2017”.

Pola súa parte ás familias, pedímoslle que busquen na rede novas que sucederon no día no que naceu o seu fillo ou filla (hai páxinas web ou hemerotecas que o permiten). Temos que salientar e agradecer a colaboración que nos están a dar, preparando carteis ou composicións con esa nova que lles gusta vincular ao nacemento do neno ou nena. En función do formato, envíannola por correo electrónico ou en soporte físico, e na aula dedicámoslle un tempo a saber por que a elixiron. Unha vez coñecida tamén a gardaremos baixo a elaboración plástica realizada na clase.

En verdade dedicámoslle tempo, pero tampouco hai nada que nos impida facelo; parécenos ben interesantes as oportunidades que nos están xurdindo ao fío de cada celebración, a máis dese nexo que imos establecendo entre a vida dos pequenos e o que acontece no mundo no que viven. No xornal hai novas que nin nos van nin nos veñen, outras que lles gustan moito, páxinas que sempre atraen a súa atención (pasatempos, previsións meteorolóxicas, anuncios ou programación televisiva); en calquera caso e pouco a pouco imos sabendo como se organizan os xornais e a información que conteñen, como recollen contido tanto nos titulares, no corpo do texto, coma nas fotografías ou pés de foto. Paseniño, non é o noso obxectivo principal, iso irá calando ao longo das cando menos vinte e cinco lecturas de xornal que faremos.

Na aula coa celebración dun aniversario hai unha serie de rituais a realizar: ser o encargado nese día; tacharse da listaxe na que figura con 4 anos para anotarse na columna de 5; tomarlle a medida do pé agora con un ano máis (ver “As medras dos pés”); elixir o libro que quere que leamos ou a dramatización, canción ou baile a realizar. O día do aniversario ten que ser unha data moi especial para ese neno ou nena, algo para anhelar que chegue, algo para recordar, algo para devecer por que volva a suceder.

O importante para nós, saír dos sendeiros consumistas nos que se converten as celebracións e vinculalos coa realidade facéndoos abrirse un pouco do egocentrismo propio destas idades, e por suposto ir construíndo a súa historia, gardando recordos fermosos e deixando pegadas dos fitos importantes das súas vidas.

“Un mundo de familias”

Hai unha expresión moi galega para cando queremos referirnos a unha grande variedade de cousas, dicimos “un mundo de…”, pois así debemos entender o título do libro que hoxe compartimos, xa que logo recolle vinte e catro tipos de familias e abre a porta a outras moitas que se nos poidan ocorrer tal e como lle sucedeu á súa autora que fala de historias que coñece ou que lle contaron.

Estas datas adoitan ser de encontro de grupos humanos, ás veces con nexos familiares e outras sen eles, pero que hai algo que tira por eles para xuntalos con motivo destas celebracións anuais, de modo que pode ser unha boa ocasión para ver de que tipo de “familia” formamos parte:

-seremos familias funambulistas que ás veces tambalean, pero volven a poñerse en marcha para atopar o equilibrio e evitar a caída;

-seremos familias nómadas para as que un infindo lazo de amor e afecto que se burla dos desprazamentos, dos medios de transporte e dos adeus;

–familias alacena ás que lle apaixoa reunirse e pasar tempo xuntos sen buscar excusas para facelo;

–familias mar de nubes onde un pode caer sen sufrir, porque regalan cariño, protección e o amor necesario;

–familias orquestra que ás veces ensaian e desafinan, equivócanse, corrixen e volven a comezar;

–familias faiado que cada vez que conquistan un retrinco do pasado doman un anaco do presente;

–familias Babel que malia que dominan varios idiomas cren que a mellor palabra é a mellor dita: a que coida, calma, divirte ou aclara, a palabra que estamos esperando;

–familias arco  da vella  nas que hai máis dunha cor en todo: na pel, nas paredes, na roupa…;

–familias ás, que as colecciona porque cren que son a mellor menciña para a triste enfermidade de vivir separados;

–familias bosque, ás que lle preocupa a cor do ceo, a intensidade da choiva ou a dirección do vento;

–familias arca que pensan que familia son todos, tamén os primos e os amigos, e sobre todo eses outros seres que viven con eles;

–familias retallos, desas que non se crean dunha soa vez senón despois de varios intentos, con xente  que decidiu darse unha segunda oportunidade para atopar a felicidade;

familias Amazonas, familias biblioteca, familias bolboreta, familias zen, familias foguete, familias estuche, familias macedonia, familias caravana, familias collage…, hai tantas familias coma seres humanos di a autora que tenta facer unha clasificación delas en función dos seus soños, así hai familias que soñan coa igualdade, outras con reunirse, con crear, con aprender, coa xenerosidade ou coa natureza.

No prólogo a propia autora di que se preguntou moitas veces sobre o que é unha familia e que chegou á seguinte conclusión:

“Algo así son para mí las familias: una especie de negocio que en realidad es muy simple. Se trata de compaginar el amor con la voluntad y el cariño con el esfuerzo. En base a esos ingredientes y gracias a la disposición de muchos, el mundo está lleno de grandes familias que día a día demuestran que vivir juntos hace que la vida sea mucho menos complicada y más bella. Al fin y al cabo, ese afán de hacerlo todo más sencillo y más agradable es uno de los motivos por los que se construyen estructuras familiares.”

Á descrición de tantas familias, engaden un “Dicionario ilustrado de familias” onde din o que lle aportan a estes células sociais Aficciones, Besos, Comidas, Diversión, Espacios, Fotos, Gracias, Hilos, Infancia, Juegos, Kilos, Leyendas, Mimos… e así ata a Z dos zapatos que deixan xuntos moitas familias  para que os Reis Magos lles deixen agasallos, cando precisamente o agasallo máis grande é precisamente que uns cantos pares de zapatos descansen xuntos durante unha fría noite de xaneiro.

Unha delicia de libro para atopar e atoparse, para descubrir e descubrirse, para ler sos ou en familia ( sexa do tipo que sexa).

“Un mundo de familias” de Marta Gómez Mata e Carla Nazaret publicado en Comanegra en 2015.

A Escola Bosque Amadahi e o Pazo do Sol e a Lúa, un binomio máxico

Hoxe queremos relatar unha desas nosas experiencias de vida con ida e volta malia que nesta ocasión non participou directamente o noso alumnado xa que logo, nós non fomos máis ca mediadoras ou propiciadoras dunha descuberta e dun encontro especial entre a tribo da Escola no Bosque Amadahi en Dexo, a maxia do Pazo do Faramello e moitas outras persoas que dun xeito ou doutro queremos facer a nosa achega para a re-naturalización da educación.

Coma en moitos contos comeza con dous protagonistas que de primeiras non se coñecían.

No mes de novembro a Facultade de CC.EE da Coruña convidounos  a InnovArte a dar unha charla ao alumnado que está a realizar o Practicum, xunto con outras experiencias entre elas a da Escola no Bosque Amadahi en Dexo. Nós sabíamos da existencia desta escola que toma a filosofía de tantas outras xa moi estendidas en países coma Alemaña, Dinamarca ou Canadá pero nunca tiveramos ocasión de coñecer a súa idiosincrasia. Escoitando a Paz Gonçalvez, a súa directora, espertouse en nós o desexo de coñecela in situ, así llelo manifestamos e convidounos a ir cando gustaramos, de modo que xa pechamos unha visita para uns días máis adiante.

Por outra banda, as persoas que seguen o noso blog saben que no mes de setembro demos inicio ao outono cunha visita do noso alumnado ao Pazo do Faramello e que, dende aquela, comezamos unha historia de engadidos na que en cada volta volvemos a encontrarnos mantendo vivo un vínculo que se estableceu entre os nosos nenos e o, para eles, Pazo do Sol e da Lúa. Desde o primeiro momento, Gonzalo, o seu dono, manifestounos o seu interese por darlle unha vertente educativa ao lugar de O Faramello, tirándolle especial proveito pedagóxico-lúdico ao bosque e ao Xardín do Recordo sen mediar máis interese có da divulgación ambiental e o fomento do compromiso social e educativo, de modo que, dende aquela, InnovArte faille algunhas suxestións nesa liña.

Así foi como xuntando estes dous elementos, pensamos que sería bo que se coñeceran en primeiro lugar en Dexo-Oleiros acompañándonos na visita a Amadahi. Naquela ocasión, a máis do responsable do Pazo viñan con nós dúas técnicos municipais de educación, Anayansi e Aída, persoas tamén moi comprometidas con buscar alternativas máis reais ás actividades extraescolares dirixidas aos cativos.

Esta primeira toma de contacto tivo lugar o pasado 21 de novembro, día no que caían chuzos de punta alá pola Costa Ártabra, o que non nos disuadiu de pisar o monte, as fragas, as rochas e os cantís polos que corren e deprenden os nenos e nenas da Escola Bosque Amadahi. Da man das responsables educativas de Amadahi coñecemos a vida cotiá nesta escola non convencional na que se priman as relacións escola-familia e na que os nenos son artífices das súas aprendizaxes sendo parte activa no seu propio proceso educativo xa que logo, as súas percepcións, os seus intereses, as súas singularidades e os seus gustos son os fíos cos que se vai andamiando o seu coñecemento, sempre coa axuda respectuosa das mestras, das monitoras e mesmo da veciñanza. Dicir que quedamos impresionados é pouco, Amadahi fíxonos volver a mirada ao básico, ao sinxelo, ao carente de adobíos irrelevantes. Alí cada lugar ten nome e ten sentido: a horta, a entrada, o portelo das palabras, o misterioso túnel vexetal de loureiros, os lugares de xuntanza, as árbores, mesmo a un bambán que demos en chamar o “máis fermoso do mundo” porque na súa cadencia trasládate desde o bosque ao mar. Aínda escoitando unha charla de Paz ou visitando o web un non se pode dar unha idea aproximada da sensibilidade e sentido educativo que alí se respira.

Engaiolados como estábamos, trala visita, conversamos sobre a educación e as achegas que cadaquén pode facer, así o dono do Pazo convidounas a coñecer o seu lugar, a correr pola súa, tamén “aula con ceo, auga e árbores” e a plantar unha árbore no Xardín do Recordo o que de inmediato foi acollido con alegría e xa artillaron unha visita coa tribo Amadahi para o día 8 de decembro. Tras unha primeira toma de contacto que fixo Paz Gonçalves ao Faramello a finais de novembro, xunto coa súa compañeira María perfilaron como discorrería este día tan especial para os pequenos e as súas familias. Malia que querían que fose un encontro íntimo por tratarse da primeira saída do curso, pensamos que persoas poderían acompañarnos nesa aventura na que non poderían faltar Gloria Mosquera e Tomi do grupo musical Mamá Cabra -que van todas as fins de semana a facer con eles cantos na Marola (illote emblemático da costa de Dexo)-, e uns amigos comúns da Facultade de CCEE de Lugo -os profesores Lina Iglesias Forneiro e Uxío Otero Urtaza (director do Máster de Dirección de Actividades Educativas na Natureza)-, así como Anayansi e Aída, Esther e Asun -piares fundamentais no Xardín do Recordo- e nós de convidadas, asistimos a ese encontro tan máxico.

Sentimos non poder ilustrar con fotografías o discorrer da xornada, a razón é que non dispoñemos das autorizacións de uso de imaxe, motivo polo que vos convidamos a visitar o Facebook de Amadahi e alí poderedes ver algúns momentos tales como o da chegada ao Xardín do Recordo;  o paseo ata a fermosa pontella romana de Francos; a plantación de dous exemplares de cornus florida, que completaron deixando como recordo pedras-palabra e un bastón-corazón;  a entrada ao Pazo ao carón da Rocha nai e do trono celta onde nos fixeron sentar por quendas a Gonzalo, a InnovArte e a Gloria e Tomi para facernos entrega dun agasallo moi especial, un toro dunha árbore pintada polos nenos nas que plasmaron mensaxes como “Quen comparte o seu bosque comparte o seu corazón” na dedicada ao anfitrión, ou “Maxia de nen@s” na dedicada a nós.

Unha vez dentro xa era hora de xantar, momento tamén especial no que as familias sacaron das súas mochilas elaboracións caseiras para compartir entre todos mentres partillábamos sobre a vida e a infancia, ao tempo que íamos petiscando nun gorentoso pan con forma de árbore amasado por todos os nenos.

Xa na sobremesa unha sorpresa máis, Gloria e Tomi sacaron os seus instrumentos musicais puxéronse a cantar as cancións preferidas da tribo Amadahi.

A xornada rematou cun paseo pola lendaria senda da Traslatio Xacobea co cantareiro río Tinto a un lado e polo outro coas recentes reforestacións que se fixeron no bosque de O Faramello para así eliminar especies invasoras devolvéndolle o lugar de seu ás árbores autóctonas. Finalmente despedida e agradecementos que se prolongaron ate o lusco e fusco.

Quizais por iso demos en denominar esta experiencia coma un binomio máxico. Énos imposible relatar a atmosfera especial que se creou nese lugar neste día no que ata a climatoloxía colaborou; é moi difícil describir o que senten unhas mestras cando ven que outra educación é posible; non é doado contar como se constata que a natureza debe ser unha aliada e protagonista educativa, polo que tomaremos unhas palabras de Paz Gonçalvez:

“Síntome emocionada polo que provoca Amadahi….curiosidade, sorrisos …e sobre todo ganas, ganas de vincularse a Natureza, de aprender a través de ela, de amala con mimos , pequenos e grandes, achegándonos a ela a través de cancións, da escoita…As primeiras familias e María fan que todo isto sexa máis doado.”

Esperamos asistir a outros moitos encontros entre nós ou entre outros grupos que teñan a sensibilidade suficiente para entender que a natureza non é un tema a tratar unha quincena ou un trimestre na escola ou para celebrala no día 5 de xuño, moi pola contra é o noso medio máis natural emporiso hai que propiciar todo tipo de encontros entre os nenos e ela salientando todas as compoñentes que interveñen neste proceso: afectivas, emocionais, cognitivas, sensoriais e moitas outras que non se poden anticipar pero que sempre nos agardan agochadas para sorprendernos.

Grazas á Escola Bosque Amadahi e ao Pazo do Faramello por deixarnos estar.

Entrevista inicial coas familias

“A que idade gateou?”, “Que alimento non lle gusta?”, “Con quen dorme?”…, e así un longo repertorio de preguntas configuran moitos dos cuestionarios cos que recibimos ás familias nos primeiros días de escolarización dos seus fillos/as.

Fai case vinte anos, nun curso de formación sobre avaliación en infantil, escoitámoslle dicir a un conferenciante que a meirande parte da información obtida na entrevista inicial non a empregábamos para nada. A nós, naquel momento no que acabábamos de poñer en funcionamento estes instrumentos de recollida –tras sesudos debates arredor do que incluír ou non-, pareceunos unha falta de respecto a nosa profesionalidade e rigorosidade. A día de hoxe, non temos máis que admitir a absoluta verdade que encerraba aquela afirmación.

No artigo 21 da orde pola que se regula a avaliación en infantil dise que cando o alumnado se incorpore ao 2º ciclo de EI, as persoas titoras realizarán unha avaliación inicial de cada un que recollerá os datos máis destacados do seu proceso de desenvolvemento, terá en conta datos relevantes achegados pola información das familias na entrevista inicial e, se é o caso, informes médicos, psicolóxicos, pedagóxicos e sociais. Esta información completarase coa obtida trala observación directa durante o período de adaptación. A orde deixa ao criterio do equipo educativo as decisións relativas ao tipo de información así como as técnicas e instrumentos, tanto de recollida como de consignación da mesma.

Titulamos esta entrada “Entrevista inicial coas familias” que difire bastante de “Entrevista inicial ás familias” –como se emprega na citada orde de avaliación e como se usa habitualmente-; facémolo intencionadamente porque entendemos que ese primeiro contacto ten que cumprir un dobre obxectivo:

1º que as familias teñan ocasión de coñecer e conversar coa persoa que se vai responsabilizar da educación do seu fillo/a

2º que nos trasladen a información que precisamos no comezo cando aínda non coñecemos ás criaturas e os seus antecedentes sanitarios, motóricos, lingüísticos, sociais, etc.

Esta entrevista pódese desenvolver de varias maneiras, pero lendo diante deles con mirada reprobadora o cuestionario que cubriron na casa -con maior ou menor pericia, con máis ou menos discurso, con moita ou pouca veracidade-, axuda pouco a crear ese clima distendido e cordial que se precisa. Parece máis ben un momento de tensión para os proxenitores. Outra forma sería que, como boas observadoras que somos e adestradas entrevistadoras, conduzamos unha conversa na que a familia se senta acollida, na que teña ocasión de expresar as súas inquedanzas e expectativas sobre este período que inician, na que charlemos sobre estes aspectos relevantes do seu fillo/a, escolmando o primordial do superfluo e recollendo as súas dúbidas que logo poden ser expostas con carácter xeral na reunión grupal que manteñamos con todas as familias.

A experiencia indícanos que a meirande parte da información obtida nos cuestionarios, ao pouco comprobamos que non se axusta á realidade (por exemplo, vístese e desvístese só/soa? Si, e no segundo día vemos que non sabe abotoarse).

O sentido común, tamén nos fai ver que a información recollida neses cuestionarios exhaustivos, non vai máis lonxe de aí, dado que non parece pertinente consignala na avaliación inicial (XADE) que pasará a integrar o expediente persoal do alumno/a para toda a súa vida escolar.

A economía de esforzo fainos entender que bastantes aspectos burocráticos temos nos centros educativos como para burocratizar o que non ten que ser burocratizado: as relacións coas familias.

Polo tanto, e como conclusión, non desaproveitemos esa primeira ocasión e manteñamos unha entrevista coas familias, non lle fagamos unha entrevista ás familias.

Expectativas dos fillos e fillas

¿Son tus padres pesados?

plomos, avaros, pegajosos, peludos,

picantes, cargantes, insoportables y resbaladizos?

¡CAMBIA!

¿Son gruñones, charlatanes, asquerobabeantes,

albondigadenarizantes, comeconlimpiasmanos?

¡CAMBIA!

As nenas e os nenos tamén teñen as súas propias expectativas sobre as familias; mesmo establecen unha tipoloxía recollida neste divertido “Catálogo de padres para niños que deseen cambiarlos” da editorial Corimbo.

Pais pesados, rañosos, pegañosos, charlatáns…, para que  soña con cambialos; coa vantaxe de que no caso de que reconsideres a decisión, devólvenche os orixinais, independentemente de como reintegres aos de recambio.

Expectativas educativas das familias

O IFPIIE do Ministerio de Educación vén de presentar o estudo “Posiciones y expectativas de las familias en relación al sistema educativo. Exploración cualitativa”,  que ten como propósito facer unha sondaxe de cómo se sitúan as familias perante a educación dos seus fillos e fillas; cales son as súas expectativas, demandas, críticas…, e cal é o papel que cren deben asumir elas.

En primeiro lugar establecen unha tipoloxía de posicións discursivo-ideolóxicas das familias: o paternalista, o clientelar, o instituínte e o liberal. Continúan cunha análise das liñas de confuencia e contradición entre as anteriores posicións. Así mesmo, identifican as principais características sociais (sexo, tipo de familia, clase social, hábitat residencial, etc) que inciden na configuración de cada un dos discursos ideolóxicos identificados.

Para a realización deste estudo recorreron a grupos de debate integrados por pais e nais que se corresponden con eses segmentos sociais.

Considerámolo unha lectura moi interesante, porque malia a que se centran no período de escolaridade obrigatorio, veremos identificados a todos os pais e nais cos que nos reunimos. En infantil case todas as expectativas familiares sobre a escola parecen coincidir, pero tan só é iso, unha aparencia, de seguido nos decatamos de cales son as diferenzas entre cada unha delas, ás veces, percíbense mesmo entre os dous proxenitores.

Está estruturado do seguinte xeito:

1ª parte: o proceso educativo no seo do fogar. Analízase en clave do principio de autoridade, dos contidos e metas da educación, dos perigos do mundo exterior (dispositivos de comunicación e consumo), e do modelo implícito de cidadanía.

2ª parte: os pais e nais perante a escola dos seus fillos/as. Aténdense os papeis da escola e da familia, o profesorado, as metas académicas (éxito e fracaso escolar), a autoridade dos centros, e a política educativa.

Unha lectura que nos pode axudar a comprender as demandas das familias.

Educar na casa

No xornal El Correo Gallego do domingo 31 de xaneiro lemos a noticia “Vinte familias galegas educan aos seus fillos na casa, sen ir ao colexio. Os pais optan por converterse en guías educativos para potenciar as capacidades persoais dos menores e por estar en desacordo co método da formación tradicional . Internet converteuse no aliado estratéxico para desenvolver os programas e acadar os certificados.”

En educación infantil, dado que non é unha etapa obrigatoria, non se detecta se un neno non é escolarizado. Os datos dos que se dispoñen indican que a día de hoxe en Galicia está escolarizado o 99% dos nenos e nenas de 3-6 anos, atribuíndose o 1% restante derivado de problemas como poden ser a distancia ao centro educativo (pola dispersión poboacional), enfermidade e outros como imposibilidade de compatibilizar horarios parentais e escolares.

Pero cando falamos do ensino básico e obrigatorio, hai familias que non escolarizan aos seus fillos por motivos como son evitarlles influencias negativas e a aprendizaxe de malas costumes ou violencia dos compañeiros; pola laicidade dos centros ou pola ausencia de formación relixiosa; pola carencia de vínculos afectivos profundos e distanciamento da vida familiar; ou pola pouca preocupación polos valores morais da escola.

O homeschooling ou ensinanza dos nenos en idade escolar no fogar está recoñecido e autorizado en países como Canadá, Australia, Francia, Inglaterra ou Estados Unidos onde millón e medio de nenos seguen esta opción porque os seus proxenitores “obxectan” da escola.

En España existe a rede Crecer sin escuela e a Asociación pola Libre educación que aglutinan familias que consideran que a educación no fogar é unha opción responsable e adecuada para os seus fillos. Fan seus e asumen moitas das críticas que Ivan Illich lle facía á escola: “A escola parece estar eminentemente dotada para ser a igrexa universal do noso mundo en decadencia …”, ou “A escola é un rito iniciatorio que introduce ao neófito á carreira sagrada do consumo progresivo.”