Clases ao aire libre

Nesta nova cruzada por naturalizar a vida dos máis pequenos, estanse a desenvolver iniciativas que van dende o máis radical ata outras máis paulatinas en función da acollida e compromiso que atopan na comunidade educativa, así como do ideario do centro. Colexios que desenvolven parte da xornada na rúa deprendendo a partir do que van atopando, e outros que están a reverdecer os seus espazos exteriores. En calquera caso, é unha tendencia á alza. Aínda así, hai quen di que gustaría de facelo pero que a normativa do centro non llelo permite; pois haberá que ir dando argumentos e rabuñando horas para sacar os nenos á rúa.

O vindeiro día 18 de maio, temos como pretexto unha iniciativa internacional que fomenta levar as clases a fóra. Aprendiendo al aire libre, na última convocatoria logrou que se adheriran preto de catro mil centros de todo o mundo. E para quen nos pregunta que poden facer, como programar a xornada, nós aconsellaríamos que se deixasen levar. A modo de suxestión deixamos unhas fotografías que non precisan de moita explicación mais calquera da profesión pode intuír os obxectivos e contidos que encerran.

Se aínda así quedasen dúbidas dos beneficios da natureza para os nenos e nenas, recomendamos o visionado deste vídeo.

Pintando a pel das árbores

Continuación de “A pel das árbores”.

Buscando imaxes da cortiza das árbores demos co web de Cédric Pollet, un fotógrafo botánico e arquitecto paisaxista que percorre o mundo fotografando a pel das árbores; ten publicado libros e realizado exposicións con esas espectaculares fotografías así como imparte obradoiros para escolares nos que lles explica curiosidades sobre as árbores. Da súa galería, organizada pola cor da cortiza (branca, vermella, rosa, amarelo, verde ou azul), observamos moitas fotografías, das que o noso alumnado opinaba que eran pintadas. Logo amosámoslle outras do eucalipto arcoiris e como non o coñecían insistían en que eran pintados con pintura ou con reflexos do sol, polo que tivemos que botar man de árbores que foran pintadas, como no emblemático Bosque de Oma ou no Ecoespazo O Rexo de Agustín Ibarrola, daquela quedaron engaiolados e preguntáronnos por que non pintábamos nós as árbores.

Tivemos que buscar unha alternativa e acordamos que pintaríamos a pel das árbores tal e como gustaramos e logo pendurariámolas coma se fose un bosque. Velaquí o resultado deste traballo plástico sobre un soporte diferente que produce sensacións visuais, efectos de movemento, olores, ao tempo que desenvolve a sensibilidade artística e estética.

Ver presentación.

A pel das árbores

Levar ao alumnado a “pensar coa pel” é unha das constantes de InnovArte, así aproveitamos toda ocasión para desenvolver o sentido do tacto, verbalizar as sensacións que se perciben a través del e conectar esas percepcións con outras coñecidas ou gardalas na memoria para ser quen de rescatalas cando volvan a sentir algo semellante. O sentido do tacto aporta unha información inxente que sen embargo na escola reducímolo a duro/brando, quente/frío ou seco/mollado, pero hai moito máis, pensar coa pel pode ser o inicio de ricas aprendizaxes.

Este outono tan amable que permite tantos paseos e que convida a camiñar polo monte estanos a proporcionar “tesouros” diarios (follas, ramas, sementes, piñas, froitas…) que nos traen os nosos nenos e nenas, especialmente trala fin de semana ou festivos. Así fomos xuntando cantidade de anacos de cortiza das árbores, polo que pensamos en facer algo especial con elas, dedicándolle un tempo a saber máis da pel das árbores.

Tocar, sentir e poñerlle nome ao que perciben.

Comparar en función da suavidade ou aspereza.

Pesar comparando grosor e tamaño.

Sentir a calor ou o frío que emana da pel das árbores.

Coñecer outros seres vivos que habitan na cortiza das árbores.

Ver as pegadas (sucos, gretas, fendas, regañas ou cicatrices)  que deixan as medras e a vida nas árbores.

Ver a estrutura da cortiza en función da variedade das árbores.

Con tal motivo fixemos unha saída a un monte próximo á escola e alí puidemos observar con lupas, medir cos brazos, tocar, palpar e abrazar as árbores,  gozar correndo entre elas, así como facer calcos da súa pel.

Ver presentación.

Sempre dicimos que para pensar coa pel, a primeira condición e sacarlle o lapis e o folio das mans e deixarlles tocar de todo e sen medo.

A árbore das bolboretas amarelas.

Neste caso todo empezou cun poema sobre o outono da arxentina Laura Forchetti que nos enviou a nai dunha alumna, no que se fai un símil entre as follas que caen e as bolboretas. Pero aquí, na nosa zona -coas nosas árbores autóctonas, co retraso nos cambios de cor e caída da folla-, había que botarlle moita imaxinación. Ata que un día volvemos a un álbum xa clásico para nós, “El otoño” da tamén arxentina Claudia Degliuomini, daquela, vendo aquelas ilustracións, vimos a paisaxe da que nos falaba Laura Forchetti: toños alaranxados, amarelos, vermellos e follas que parecían bolboretas: as do ginkgo biloba. Na última páxina, na que Claudia fala de si mesma, aparece unha fotografía dunha caixa de acuarelas cunhas follas de ginkgo. Así, decidimos facer un mural do outono que substituíse ao do verán. Pintado con acuarelas de tonalidades marróns, ocres e cunhas pequenas frases (algunhas copiadas e outras inventadas) que dan idea do que é esta estación. Complétase finalmente coas fermosas follas do ginkgo, das que en principio dicían que lle recordan abanos e corazóns.

Unha compañeira do centro fálanos dunha fermosa lenda oriental na que explica a existencia dos ginkgos, así como a razón de que as súas follas tomen a cor amarela e teñan forma de bolboreta. Paga a pena lela. O que aínda non descubrimos é por que algunhas follas teñen forma de corazón. Daquela empezamos a buscar información na rede, descubrindo que está árbore é un “fósil vivente”, xa que logo, existía fai milleiros de anos, mesmo na época dos dinosauros. Tamén sabemos que é unha árbore sagrada no Xapón; que é motivo protagonista de infinidade de representacións artísticas, na xoiería, na pintura, escultura, artes decorativas, arquitectura, etc. Asemade, soubemos dos seus usos na menciña alternativa. O ginkgo biloba, é coñecido como unha árbore milagrosa.

Todo isto transcende ás familias do alumnado, e un pai infórmanos de que hai dous exemplares de ginkgo na nosa vila. Os nenos e nenas, advertidos de que o espectáculo da árbore das bolboretas amarelas só dura uns días, aproveitan para ir visitalos e recoller follas que traen para a aula e coas que facemos bonitas composicións.

Están tan marabillados con esta descuberta arbórea que nos piden facer un cadro –coma o mural pero en pequeno- que poidan levar para as súas casas. E nunha reviravolta das nosas, copiamos no lenzo o poema de Laura Forchetti que deu inicio a todo, e decoramos con bolboretas amarelas do ginkgo biloba.

Unha viaxe circular. Unha sorpresa deste outono 2014 que recordaremos sempre que vexamos algún dos escasos exemplares de ginkgo que hai na nosa comunidade.

Como curiosidade, velaquí un poema de Goethe decorado con follas de ginkgo.

 

 

Ver presentación

otoño

Moras das moreiras e moras das silveiras

Nestes días de saídas, entre dous nenos xurdiu unha discusión porque un deles dixo que a súa rúa estaba chea de árbores de moras que nos traería en canto maduraran. Outro respondeulle que as moras nacían nas silvas e non eran árbores. Cada un defendía o que coñecía, emporiso tivemos que intervir e suxerir a posibilidade de informarnos e ver ambas opcións.

En efecto, na rúa Xaquín Lorenzo hai máis de vinte moreiras (árbores), máis coñecidas polas súas follas (alimento dos vermes da seda), ca polos seus froitos nos que case ninguén repara. Pero son moras que neste momento están madurecendo, así o puidemos comprobar o día que pasamos por alí para ir ás hortas urbanas.

No caso das moras das silveiras, arestora están en plena floración (coa lúa de San Xoán), algo que tamén constatamos nunha saída expresa que fixemos a un arró ao carón do centro. Aínda así puidemos ver a diferenza das silvas, follas e flores con respecto ás moreiras.

Moras das silveiras e moras das moreiras

Cando andabamos a facer os carteis para as rúas sen nome, dous alumnos que viven na rúa Xaquín Lorenzo, dixéronnos que lles gustaría facer un para a “Rúa das moreiras”. Tanto insistiron dando as súas razóns –moita xente non sabe que son moreiras-, que tivemos que aceptar e deixalos deseñar dous carteis: un para o comezo e outro para o remate da rúa. Sobre iso tampouco se poñen de acordo, ata que decidiron que pode ter dous comezos e dous remates, segundo onde se empece.

Nestes días trouxéronos as moras das moreiras, que todos gorentamos, apuntando as diferenzas con respecto ás das silveiras: máis alongadas, máis brandas, menos ácidas, cun sabor que parece recordar o das cereixas e o da sandía, e comprobamos que manchan moito máis.

Como polo de agora non podemos probar as das silveiras, quedamos emprazados para o mes de setembro, daquela iremos a recollelas e faremos tortas de moras.

Rúa das moreiras

Poñéndolle nome a rúas sen nome

Ao largo de todo o traballo realizado coas rúas da nosa localidade e de todas as saídas que fixemos, fomos descubrindo lugares, rúas e camiños que non teñen nome. En moitos casos, a nós ocórrensenos maneiras de chamalos continuando na liña de darlle o nome da especie arbórea que impera nese sitio.
De cada saída fomos tomando nota dos que sería preciso nomear dalgún xeito, así como propostas que tivemos que consensuar:
“Costa das ameixeiras”
“Monte dos piñeiros”
“Camiño dos eucaliptos”
“Rúa das moreiras”
“Aparcadoiro dos liquidámbar”
“Lugar das hortas urbanas”
Xa apuntábamos na entrada anterior, que descubrimos que poñerlle nome ás rúas é algo que se fai no Pleno do Concello, ás veces atendendo aos antigos usos deses sitios, outras como homenaxe a algún persoeiro, ou ben por proposta da veciñanza. No caso que nos ocupa, e dado que se trata de espazos aínda non urbanizados, polo de agora tan só nos limitamos a facer unhas chapas cos nomes (similares aos das rúas “oficiais”recollidas nos planos). Colocámolas nos seus lugares correspondentes e démosllas a coñecer as familias e demais compañeiros do centro.
Para a súa elaboración, sobre placas de aluminio, escribiuse o nome da rúa acompañado dunha ilustración alusiva. Para iso, e dado que todos os nomes fan referencia a árbores, inspirámonos nas imaxes do libro “Los caminos de los árboles”, de Pep Bruno e Mariona Cabassa, publicado en La Fragatina.
Como curiosidade, dicir que cando fomos pendurar o cartel do “Monte dos piñeiros”, un operario do concello que se encarga do coidado deste lugar, díxolle aos nenos/as que lle parecía moi bo nome o que lle puxeran, pero que lle gustaría máis “Monte dos nenos e nenas”, proposta coa que concordaron os nosos pequenos, así que tivemos que facer unha segunda placa.

Na visita ás hortas urbanas deixámoslle como agasallo o correspondente cartel.
E dous nenos que viven na rúa Xaquín Lorenzo, na que hai moreiras plantadas nas beirarrúas, pediron facer unha placa na que puxera “Rúa das moreiras”.
Porque acaba o curso, senón xa nos víamos facendo placas para todas as rúas do Milladoiro e arredores.
Agora como remate, enviaremos unha carta á Alcaldía, xunto coas fotografías do resultado do noso traballo. Mentres duren as placas, esta será a achega visible do traballo realizado polos pequenos da escola infantil. O non visible, e máis importante, é toda a pegada que queda nos nenos/as e nas súas familias tras estas semanas de traballo e goce intenso da contorna e do patrimonio vexetal.

Ver presentación

Rúas sen nome

Rúas con nomes de árbores

Para nós, o traballo de coñecemento da propia contorna é previo a calquera outra saída didáctica que se poida facer co alumnado de infantil. Co cambio do tempo, de estación, da paisaxe e mesmo co gallo do mes das Letras e do Día do Medioambiente, decidímonos a coñecer un pouco máis o que temos ao noso carón.

Na localidade na que traballamos, O Milladoiro, especialmente na zona onde esta ubicada a escola, O Novo Milladoiro, as rúas, avenidas e travesías levan o nome de especies arbóreas coas que tamén engalanaron as beirarrúas. Isto é algo que lle pasa desapercibido á meirande parte da poboación. Aínda non sabemos ben se fai referencia a nomes dos agros que deron lugar ás urbanizacións ou se foi unha atinada ocorrencia de alguén, o caso é que nos gustou moito e decidimos tirar proveito diso.

Tras facérllelo saber aos rapaces (moitos, por exemplo, nin repararan que viven na rúa Palmeiras na que hai palmeiras nas rotondas, parques ou beirarrúas), buscamos nos seus enderezos familiares referencias a árbores.

Rúa Palmeiras, Rúa Figueiras, Rúa Oliveira, Rúa Xesteira, Rúa dos Cereixos, Rúa Camelias, Rúa do Buxo, Rúa das Hedras, Rúa da Pereira, Rúa Codeseira, Rúa Castiñeiras, Rúa das Espiñas …, As Mimosas ou Raíces, puxéronos na pista do que podíamos atopar. A toponimia galega está chea de referencias ao mundo vexetal.

Ver presentación.

Rúas con árbores

As procuras na rede, a consulta de catálogos de árbores e, como non, á recente publicación “Inventario das árbores” de Virginie Aladjidi e Emmanuelle Tchoukriel en Factoría K de libros, axudáronnos a recoñecer as especies que daban nome a todas esas rúas achegadas ao centro escolar. Árbores grandes ou pequenas, perennes ou caducas, froiteiras ou ornamentais, autóctonas ou foráneas, deron lugar a non poucas conversas e elucubracións arredor dos motivos dunha elección ou doutra. Tamén valoramos as vantaxes de nomear así as rúas de cara a quen non sabe ler ou non entende o escrito.

Comunicacións ás familias (escritas e no blog de clase) nas que os informábamos desta nosa nova actividade e para o que solicitábamos o seu coñecemento e colaboración, proporcionáronos moita máis información. Os pais e nais implicáronse a fondo na nosa proposta, así cada día enviábannos suxestións de “recantos segredos de árbores” que eles coñecen e aos que levaron aos seus fillos. Mesmo houbo quen nos enviou mostras da vexetación organizada por rúas. Hortas privadas, hortas urbanas, xardíns, árbores senlleiras ou exóticas …, foron algunhas das propostas que sinalaban no plano que cada neno/a levou para a súa casa e ao día seguinte compartían cos compañeiros.

Follas por rúas

Daquela comezou a planificación de paseos diarios nos que chegábamos a 2 ou 3 rúas para coñecelas e comprobar a concordancia do nome coas árbores alí plantadas (con Google Maps). Estes paseos quedaron recollidos no plano e nunha especie de caderno de viaxe, “Paseos polas rúas con árbores”, que se complementaba coas fotografías que íamos tomando, das placas co nome das rúas, das árbores, dos seus froitos, do seu estado, dos danos que se lle inflixen (lixo, excrementos de animais, pólas esgazadas, etc).

Ver presentación.

Libro paseos polas rúas con árbores

1º Día 2/06/14: “Paseo dos Plátanos”- Rúa dosCereixos- Rúa das Camelias- “Costa das Ameixeiras”.

2º Día 3/06/14: Rúa Palmeiras- Rúa do Buxo- “Aparcadoiro dos Liquidamabar”.

3º Día 4/06/14: “Paseo dos Plátanos”- “Monte dos Piñeiros”.

4º Día 5/06/14: “Paseo dos Plátanos”- “Camiño dos Eucaliptos”- “Costa das Ameixeiras”.

5º Día  /06/14: “Paseo dos Plátanos”- Hortas urbanas.

 Lugares significativos, a sinaléctica, a numeración dos edificios, a orientación e o coñecemento do lugar onde viven, son mostra do moito proveito que tiramos desta actividade.

Polo camiño, descubrimos outras rúas que non levando o nome de árbores, ben poderían levalo, así a Travesía do Porto (onde está a escola) podería ser o Paseo dos Plátanos, o Agro do Medio podería ser a Rúa dos Alfaneiros, etc. E tamén vimos outras aínda non “bautizadas” ás que perfectamente poderíamos poñerlle nome: Costa das Ameixeiras, Camiño dos Eucaliptos, Rúa das Silvas.

Coma sempre, unha cousa leva á outra, e así tratamos de saber quen decide o nome das rúas. Soubemos que se fai no Concello, polo que en vista de que hai dúas rúas novas ao carón da nosa escola que aínda non teñen placa co nome, decidimos poñérllelo nós e enviarlle a proposta á Alcaldía.

Grazas ao material co que nos agasallou unha empresa sita no Polígono do Milladoiro, elaboramos estas placas para algunhas das nosas rúas.

Puxémoslle son a esta actividade coa canción “Cos pés na terra” de Paco Nogueiras Nodar, recollida no libro CD/DVD “Brinca vai!”

Carballo … cos pés na terra.

Ameneiro … cos pés na terra.

Buxo … cos pés na terra.

Se queres podes plantar.

Nogueira … cos pés na terra.

Castiñeiro … cos pés na terra.

Figueira … cos pés na terra.

Se queres podes plantar.

As conversas sobre os beneficios que nos proporcionan as árbores quedaron perfectamente resumidas coa lectura do fermoso libro “Árbores no camiño”, de Régine Raymond-García e Vanina Starkoff en OQO, que nos conta a historia de Karim que nunha visita ao mercado perde de vista á súa nai, e cando se encontran baixo un baobab cóntalle A árbore vermella deume forzas ,a palmeira deume de beber, a mangueira deume de comer, o baobab, os seus pans de mono…

Cando volve para a súa casa, a modo de despedida pregúntalle ás árbores.

—Estarás aquí cando sexa maior?–preguntou Karim.—Se ninguén me corta, estarei. —Aínda lles darás de comer aos monos? —Se ninguén me corta… —E daraslles lambonadas aos nenos? —Se ninguén me corta… Vouche contar un segredo: todo está en equilibrio…un equilibrio perfecto, pero fráxil!

 Preservar o equilibro do sistema só pode facerse desde o coñecemento real, e iso é o que intentamos facer nesta actividade.

Para rematar queremos recoller as palabras de Antoni Reyes, director do Arquivo Municipal de Blanes, que nunha charla dirixida ao alumnado sobre “El porqué de los nombres de las calles” dixo:

“El nombre de las calles refleja la manera de ver el mundo de la sociedad que les ha dado nombre, y que las calles de un pueblo son como páginas de un libro de historia”.

Gustaríanos que así fose en O Milladoiro.

As árbores alimentan

As árbores alimentan from InnovArte Infantil

Senteime baixo a pereira e deume unha pera.

Senteime baixo a ameixeira e deume unha ameixa.

Senteime baixo a figueira e deume un figo.

Senteime baixo a cerdeira e deume unha cereixa.

Senteime baixo a maceira e deume unha mazá.

Senteime baixo o pexegueiro e deume un pexego.

Senteime baixo o carballo e deume tanta alegría

Que comín peras, ameixas, figos, cereixas, mazás e pexegos todo o día.

Nesta época do ano podemos ver as árbores froiteiras en flor, así como comezan a agromar os seus pequenos froitos, emporiso, quixemos recorrer a este sinxelo poema de Carlos Fontes, publicado no libro “Poemas con piruleta”, para realizar un xogo adiviña co noso alumnado. Mesmo puidemos seguir engadindo outras árbores e froitos.

Pedro y su roble

Agora que xa se empezan a apreciar cambios na contorna que anuncian a chegada, adiantada, da primavera, gustounos atopar este fermoso libro, “Pedro y su roble“, de Claude Levert ilustrado por Carme Solé Vendrell, no que se nos conta unha historia de amizade e inxenuidade infantil. Coa chegada do outono Pedro pensou que o seu carballo ía morrer, porén todos os coidados son poucos, mesmo o protexe do frío invernal; o seu esforzo e cariño será recompensado porque coa chegada da primavera a árbore “revivirá” día a día.

Unha recomendación para comprender os cambios da natureza co paso das estacións.

Desde aquí pódense ver as primeiras páxinas.

Bonsais na clase I

bonsais

Un alumno díxonos que o seu pai facía bonsais, polo que tivemos que explicar en que consistía esta técnica milenaria e ensinar fotografías destes “árbores en maceta”. Espertou tanto interese que invitamos aos pais a vir á clase.
Chegaron con catro exemplares, unha oliveira, un arce, un ficus e un pino, que marabillaron aos rapaces, e así foron contándonos como se facían, que se pretendía, como o lograban, os coidados que requirían, e toda a paciente labor que había detrás destas fermosas árbores.
Tamén trouxeron un pequeno arbusto, unha pyracantha, para tratalo e convertelo en bonsai. Así, mediante explicacións, primeiro no encerado, foron amosándonos todos os pasos a dar, as ferramentas que se empregan para tan delicadas operacións, as partes da planta, o que máis se valora nos bonsais, ensináronnos algunhas palabras que proceden do xaponés, as diferentes formas clásicas que poden adoptar, a idade que poden acadar, etc. Sorprendeunos a labor de poda de raíces para lograr a simetría entre a copa e a raíz (de tal xeito que cada vez que a unha árbore lle sae unha raíz, tamén lle sae unha rama), a forma na que a agarran á maceta para así posibilitar que se vexa o nebari, a maneira de aramalo para darlle a forma desexada, e algúns elementos cos que decoran o bonsai, dándolle tamén importancia á maceta, ou a adobíos como un pequeno monxe e un templo oculto no entrabado de raíches. Deixáronlle tocar aos nenos os diferentes tipos de terra que empregan, para reter ou drenar auga, o pomice (pequenas pedras pómez que se colocan no fondo da maceta) e a akadama (terra volcánica que indica a necesidade de auga). E sobre todo, déronnos unha lección de amor pola natureza, do valor da paciencia, e de didáctica. Ver presentación.
Perante a tópica pregunta que lles fixemos algunhas compañeiras sobre se non o consideraban unha forma de “torturar” as plantas, cernando, modificando, podando…, a resposta deixounos sen palabras, seica non o consideraban moi diferente do que nós facíamos co noso alumnado mediante a educación, que non é outra cousa que manter intacta a súa estrutura natural, pero liberada de todo aquilo que o eiva, sacando á luz toda a súa beleza e potencialidades empregando grandes doses de paciencia, constancia e cariño. Para pensar.
En agradecemento, nos días seguintes, os nenos fixéronlle un debuxo dos bonsais que nos trouxeron inspirándose en representacións artísticas clásicas no arte xaponés. Ver presentación.

Debuxos_bonsai

Bonsais na clase II

Tralo tratamento da pyracantha para convertela no bonsai co que regalaron para a clase, os pais do alumno aínda nos reservaban máis sorpresas: trouxeron un pequeno buxo ou un cotoneaster para que que cada neno/a o preparara como bonsai. Isto fíxose ao día seguinte.

Con paciencia foron ensinándolle a cada un a descubrir cal sería a forma ideal da planta que lle asignaran. Como algúns nenos lle pedían formas de letra ou outras, fíxose preciso aclara a diferenza entre bonsai e topiario. Para crear ese clima de calma de relaxación puxemos ambientación de música xaponesa (de meditación, tradicional e Kitaro).

Mentres os pais traballaban en pequenos grupos, outros nenos ían buscando no ordenador a tradución do seu nome ao xaponés, para logo identificar a súa maceta.

Tras atender ás explicacións que nos deron sobre os coidados que requirían canto a luz e auga, buscamos un lugar onde colocar os nosos bonsais e creamos un fermoso xardín de bonsais con pedras e decoración con motivos xaponeses.

Agora non queda máis que esperar.

Esta actividade deunos ocasión de coñecer sobre plantas, tradición, cultura, arte, música…, e outras moitas cousas que iremos desenvolvendo e contando en vindeiras ocasións.

Ver presentación.

bonsai_nenos

Follas enriquecidas

Xa case non quedan follas nas árbores, porén esta será unha das últimas intervencións outonais. Collemos a idea de Mirades.

Últimas follas

Arte nas follas

Para amosarlle ao alumnado un soporte artístico distinto, unha maneira diferente de creación artística a partir da beleza das follas e outra forma de ver a arte.

Descubrimos o blog Naturayarte no que Lorenzo Durán recolle o seu proxecto artístico no que emprega elementos da natureza que lle serven para completar a súa idea do que considera arte.

Monte queimado e cortado

O noso alumnado, malia ser pequeno, saben do que pasa no mundo, ven a televisión e escoitan as noticias. Neste momento saben que se están queimado moitos dos nosos montes. E esta é a súa representación simbólica desta perda.

A dicir verdade, non é que empezáramos por aí. Hai uns días levámoslle á clase un toro dun pino para que puideran apreciar os aneis anuais de medra dunha árbore. A partir diso, tras a observación detallada da información contida neses círculos concéntricos –anos de bonanza, anos de seca, cicatrices e outras marcas da vida…- fixemos gravados con cera branda e calcos con papel carbón.

Finalmente, acordamos facer unha exposición con todas esas producións. Pegámolas sobre papel kraft e alguén dixo que era un bosque, o que foi completado por outro neno con bosque queimado e cortado. Unha abstracción.

O carballo ao longo do ano

Unha amiga, lectora do blog, ao coñecer o que pretendíamos facer con “As nosas árbores mes a mes”, agasallounos cunha publicación de Xerais de fai case vinte anos, “O carballo” (que agora non localizamos no seu catálogo). É un póster de dobre cara de 2 metros de alto por 40 cm.de ancho. Un carballo ocupa case a súa totalidade, por un lado no outono-inverno e polo outro na primavera e verán. Na ilustración aparecen resaltadas as peculiaridades desta árbore dende a copa ata a raíz, así como as distintas especies animais e vexetais que o habitan: fungos, herbas, aves, insectos, roedores, mamíferos ou réptiles. Na marxe, unha breve descrición de cada un deles.

Complétase ademais con explicacións sobre o carballo na historia, os seus usos e especies próximas, as fragas, a vida nos carballos e nas carballeiras, as variedades desta especie arbórea e mais súa extensión polos continentes.

De seguro que nos será de moito proveito, case tanto coma os carballos.

As nosas árbores mes a mes

Pedímoslle ás familias do noso alumnado que lle sacasen unha fotografía ao carón dunha árbore que teñan na casa, cercana a ela ou que vexan con relativa frecuencia.
A nosa intención é ir apreciando os cambios que se producen nas árbore co devir das estacións. Deste xeito poderemos facer o seguimento de 25 árbores de distintas especies, unhas caducas e outras perennes, unhas froiteiras e outras ornamentais, etc.
Preparamos unha ficha na que se identifica o nome de cada neno/a e o da súa árbore, a fotografía e os meses que restan ata xuño. Unha vez ao mes, farán de reporteiros, levarán a ficha de seguimento para a casa e deseguido contaránnos aos demais o que lle aconteceu á súa árbore. Non reproducimos aquí todas as fotografías dos nenos/as coa súa árbore.
Con esta sinxela actividade esperamos coñecer aspectos comúns a todas as árbores, a só algunhas delas, ou diferenzas entre unhas e outras.

Bosques ao SOL

A ONU declarou o 2011 Ano Internacional dos Bosques, coa fin de crear máis conciencia na conservación e explotación sostible de todos os tipos de bosque, para beneficio das xeracións presentes e futuras.

Con tal motivo, o S.O.L. (Servicio de Orientación Lectora) da FGSR preparou unha escolma de publicacións, tanto de carácter literario coma informativo para diferentes tramos de idade: ata 5 anos, de 6-8, de 9-11, de 12-14 e de 15-18. En cada unha das fichas, a máis dos datos identificativos do libro, indica se existen versións noutras linguas oficiais do estado.

As 50 árbores máis comúns en Europa

Hoxe fixemos unha visita co noso alumnado a unha Aula de natureza. Non vou a dicir nada porque cando escribo quero facelo con serenidade. Máis adiante, si cabe, reflexionarei en voz alta sobre o que pensan os programadores de actividades educativas sobre o que pensan os rapaces e rapazas de infantil; tan só direi que se vou a outro sitio onde lle falen con grande profusión de diminutivos e onde lle dean un caderno para colorear creo que non me conterei. Que terá que ver o coloreado con ceras coa transmisión de valores? Quen fará eses cadernos? Serán os mesmos que cando fan material web poñen crebacabezas ou sopas de letras? Terei que investigar porque de seguro que hai algunha conexión; cando menos deben ser da mesma escola; unha con moito predicamento.

Ao que ía, como entrábamos en dúas quendas, xa argallara para facer unha reportaxe gráfica con fotografías tomadas por eles sobre a natureza na primavera; tamén collemos algunhas pequenas mostras de follas e flores das árbores. Agora toca saber máis desas árbores. Para ilo contamos cun novo e valioso recurso “As 50 árbores máis comúns de Europa Occidental”.

“As 50 árbores máis comúns de Europa Occidental” é a primeira guía dixital de árbores editada no estado por Baía Edicións e dispoñible na web. Recolle cincuenta especies que podemos consultar ou facer unha selección en función do seu tamaño, tipo de folla, cortiza, froitos e flores. Acompáñase de textos e ilustracións.

Bosque 3.050

Estes días ábrese no Mosteiro de Oseira a montaxe escultórica do artista ourensán Xurxo Oro Claro -creado inicialmente para o espazo da Igrexa de San Domingos de Bonaval en Compostela- que representa un bosque de 35 árbores de aceiro inoxidable, formado por varias especies autóctonas de Galicia.

Á vista das fotografías da exposición decidimos engadirlle algo máis ao noso proxecto EnlatArte, que ademais nos vai moi ben para recordar que o 2011 é o Ano Internacional dos Bosques.

Ver_mirar_pensar_contar XVI

Para falar da tala de árbores no Nadal.

Metemos as árbores nas casas ou as casas nas árbores?

O Nadal

O Nadal encerra múltiples tradicións que asumimos ano tras ano sen preguntarnos cal é a súa orixe ou cal é o seu significado.

No portal de contidos educativos da CEOU atopamos “O Nadal”, un especial no que poderemos coñecer rituais como o do Tizón do Nadal, tradicións, cantos, como se celebra no mundo, e doutras celebracións vinculadas ao Nadal, así como outros enlaces interesantes de Galicia digital, Galicia espallada e Vieiros.

Nós contámoslle aos nenos e nenas a antiga lenda celta do “Rei Carballo e o Rei Acivro”, unha narración “solar” que trata de dar explicación á Roda do Ano. No solsticio de Verán o Rei Carballo está no punto máximo da súa forza, mentres o Rei Acivro está no seu punto máis fráxil. O Rei Acivro comeza a gañar poder no equinoccio de Outono chegando ó seu máximo poder durante o solsticio de Inverno cando as súas bagas tornan de cor vermella, mentres que o Rei Carballo perde as súas follas.

Carballo en lata

Hai uns días lemos na clase o libro “Xaime e as landras” de Tim Bowley, publicado en Demademora; unha tenra historia circular e cíclica que comeza así “Xaime plantou unha landra, pero… , antes de que puidese medrar un esquío desenterrouna e agachouna. Xaime plantou unha landra, xermolou e agromou da terra, pero…” Nela fálase da perseveranza e do ciclo dunha árbore –o carballo-, e danos pé a traballar todo o seu desarrollo vital e a súa utilidade.

Quedamos tan enredados coa historia, que acordamos que na fin de semana recollerían landras coas súas familias. O que non sospeitábamos é o que nos atopamos a mañán do luns: unha chea de landras de moitas variedades –ata nolas trouxeron de Verín, de León e de Portugal. O noso descubrimento: había unha grande diferenza entre moitas delas –tamaños, cor, forma, etc.

Fíxose preciso buscar información. Velaí o que atopamos en canto a variedades, imaxes, información; recomendamos o web do IES A Pinguela de Monforte que conta cunha exhaustiva catalogación de todas as especies que integran o seu xardín botánico, entre elas, algunhas variedades de quercus: enciñeiras, sobreiras, carballo albar ou rebolo.

Canto ao seus usos, descubrimos que foi alimento dos primeiros poboadores, que se pode extraer unha fariña coa que se fai torta, que foi substituto do café, que na actualidade se elaboran licores e que ten usos medicinais.

Dentro duns días, como Xaime, plantaremos as nosas landras en latas perfectamente etiquetadas en función da variedade, consignando o nome, a altura que pode acadar e as súas necesidades de luz e de auga; recordamos que estamos totalmente inmersos no noso proxecto “EnlatArte”. Xa atopamos o lugar idóneo no centro, un pequeno invernadoiro –as vantaxes de traballar nun centro de deseño, obra de Pedro de Llano, todo cristal e formigón-, nel velaremos e supervisaremos o xermolar e a súa medra, todo un proceso de grande proveito educativo. Esperamos que non nos suceda coma no conto “Aínda nada?” de Christian Voltz en Kalandraka. Malia todo, gardaremos unhas poucas para facer unha plantación segundo o método Fukuoka, nendo dando. Será cuestión de paciencia e perseveranza.

Árbores

O día 21 de marzo, coincidindo coa entrada da primavera celébrarase o Día da árbore; con este motivo quixemos facer unha selección de contos, obras pictóricas, suxestións de traballo e outras noticias de interese que versen sobre as árbores e a natureza, dado que é o momento no que se aproveita na meirande parte das aulas para abordar estes contidos.

Como sempre, empezamos cun conto, para nós, adultas, unha fábula fermosísima: “O home que plantaba árbores” de Jean Giono en Galaxia. Un libro que fala da xenerosidade humana sen límites. Do respecto á natureza, da aposta pola vida e do amor á terra e a todo o que dela pode agromar. Para crer na bondade humana e no altruísmo.

E unhas imaxes primaverais:

-A floración das cerdeiras no val do Jerte, web e vídeo .

-A floración das amendoeiras en Mallorca, alá polo mes de febreiro, porque nalgúns lugares adiantase, web e vídeo.

As árbores na literatura infantil

Fixemos unha escolma de libros en galego e en castelán.

-“A árbore de follas DIN A-4”, de Carles Cano en Kalandraka. “Houbo unha vez unha árbore que naceu no máis recóndito do bosque e que sabía, desa forma vexetal e misteriosa na que as árbores saben as cousas, que se convertiría en papel. E unha primavera, cando chegou a hora de mudar o traxe…”

-“A memoria das árbores”, de X.A. Neira Cruz en Sondeconto. Os pais de Tano, cando naceu, plantaron unha árbore no xardín para que medrara canda el.” Coa sensibilidade e saber facer que caracteriza todos os traballos de Neira Cruz, nunha edición especial con música de Marcial Adalid, interpretada pola Orquestra Sinfónica de Galicia.

-“Aínda nada” de Cristian Woltz en Demademora. “Unha mañá moi cedo o señor Luís cavou cun burato na terra e nel deixou caer unha semente.”

-“As estacións” de Iela Mari en Demademora. Vai amosando o ciclo das estacións ao tempo que se vai enchendo de cor.

-“Xaime e as landras” de Tim Bowley en Demademora. Xaime plantou unha landra pero antes de puidera medrar un esquío desenterrouna…”

-“A pequena árbore” de Ánxeles Ferrer en Xerais. Fálanos do ciclo das estacións e dos incendios.

-“Lume” de Alberto Varela en Xerais, os perigos que ameazan os nosos montes.

-“El lugar más maravilloso”, de Javier Sobrino en Thule Ediciones. O extraordinario que pode acontecer no alto dunha figueira.

-“La semilla piloto”, de Sergio Mora, en Thule Ediciones. Unha semente escapa de diversos perigos, todos queren comela, pero ela quere chegar ao seu país dos soños.

-“El jardín subterráneo”, de Cho Shunkyung en Thule Ediciones. Unha estación de metro cheira mal, pero que acontecería se alguén plantara un xardín que enchera todo co seu recendo?

-“El manzano”, de Mira Lobe en Lóguez. Unha sinxela historia de árbores e de paxaros que nos fala da hospitalidade e da tolerancia.

-“Pétala”, de Pep Bruno en OQO. Un día Pétala vai a regar as plantas e descobre que non hai auga.

Recordade a posibilidade de facer procuras de libros a través do S.O.L. Estes son os resultados que nos devolve tras introducir a palabra “árbores” ou “bosques“.

As árbores como arte

Xa que estamos a falar das árbores, queremos facer mención á obra do pintor e escultor vasco Agustín Ibarrola que nos últimos anos realizou obras de gran formato, intervindo directamente sobre a natureza. Nos seus “Bosques” pinta sobre as propias árbores, como no coñecido Bosque de Oma, preto de Guernica, ou no “Bosque Encantado” en Salamanca nas ribeiras do río Tormes onde pintou árbores secas con pintura de vivos colores. En Galicia tamén fixo unha intervención artística no Ecoespacio de O Rexo. Alí as árbores, as pedras e bloques de granito forman parte da obra de arte. Podemos aprecialo nas fotografías de Xurxo Lobato.