Camiños V: camiños indelebles para lembrar de onde vimos

Mimamos moito os previos ao paso de infantil a primaria, xa que logo é tamén un chanzo da infancia á nenez, máxime no noso caso que supón un cambio de centro. A eles sempre lles produce unha mestura entre o desexo de ser coma os “maiores” e a anguria de deixar a escola infantil, o territorio coñecido. Emporiso, entrado o mes de xuño comezamos a planificar esa primeira visita á que os acompañaremos. A máis do previsto por ambos equipos de orientación, a nós gústanos facer algo para recordar. É xa un dos nosos rituais de fin de ciclo.

Sempre queremos facer o camiño a pé para que lle tomen a medida á distancia que nos separa, así, nesta ocasión, por mor do mal tempo, houbo que adialo ata o pasado luns. Poderíase facer en bus, máis cremos que non sería o mesmo. Malia que temos un tramo que atravesa todo o polígono industrial, logo hai un que descorre polo medio do bosque que fai que perdoemos todo o inhóspito que é o anterior.

Cando empezamos a falar da visita, apuntaron que lles gustaría ver aos irmáns e amigos, que foran eles quen os recibiran e fixeran de anfitrións; o que se lle comunicou ao centro facilitándolle os nomes e os cursos. Tamén comentamos sobre os agasallos que levaríamos, aí non houbo dúbida: poemas das bubelas para a carballeira que rodea o centro, un exemplar do libro “Rechíos poéticos” para a biblioteca, unha rosa dos ventos para o patio de xogos (para saber sempre por onde sae o sol), un libro coas preguntas ao CEP para quen llelas puidera responder, un conto para o que será a súa nova aula (elixiron un con mapas), e unha carta da mestra presentándoos perante quen será a súa nova/o titor/a. Se na promoción anterior os agasallaramos cunha presentación especial de cada un deles, nesta cremos que tamén quedan ben retratados cos seus gustos, coñecementos, afeccións e intereses.

Cando estabamos a facer o libro das preguntas e dúbidas que tiñamos sobre o centro de primaria e as súas dinámicas, xurdiu o temor de que unha vez alí non se lembraran do camiño para volver á escola infantil.

Buscamos solucións. A máis literaria, a de facer coma Hansel e Gretel ou Pulgarcito que ían deixando pedriñas polo camiño foi a que máis lles convenceu. Aínda que había algúns que insistían na idea de ir cun mapa pois segundo eles sería o máis fiable, unha vez proposto o de ir deixando seixos xa non houbo volta atrás.

Lembraban tamén que estes personaxes de contos fallaran cando deixaran anaquiños de pan, paus ou grans de millo, con todo falaron de que os seus amigos os paxaros nos indicarían o camiño se lles deixabamos comida.

Como se pode supor aceptamos malia que as cuestións loxísticas nos supuxeron algún que outro desvelo: cada canto deixaríamos as pedras?, quen as tiraría?, como farían para non confundilas con outras do camiño?, cantas levaría cada un?, como fariamos para levar as pedras e o millo para os paxaros? Todo isto levounos o seu tempo, sen descartar a idea de traballar co mapa e coas aplicacións web que nos permiten facer o percorrido virtual.

Foron moitos frontes abertos que iremos contando por partes.

1º As pedras. Mercouse un saco de 20 kilos de grava branca grosa, todas cun calibre similar, sobre as que propuxeron escribir palabras bonitas e frechas indicando o camiño ao igual que as do camiño portugués tan familiar para eles, pero coa diferenza de que non podían ser amarelas para non despistar aos peregrinos.

2º Cantas levarían. Deunos pé a un traballo de estimacións matemáticas, primeiro apuntando o número delas que podía conter un saco. Logo rectificando ao ver as que contiña un quilo e volvendo a rectificar unha vez contamos cen e vimos que aínda quedaban moitas no saco. Resultaron ser 550, que daban 22 pedras por neno/a. Probouse se poderían con elas nos petos. Vendo que era factible puxémonos a preparalas, sen resolver aínda cada cantos pasos se deixaría unha.

3º Quen e cando as tirarían. Era importante saber a distancia en pasos para facer os nosos cálculos polo que lles preguntamos ás familias cantos pasos estimaban que había. Mesmo pedimos algún podómetro. Respondéronnos que entre 6000-7000 dos nenos. Aquí xa se lles facía moi complicado a eles de modo que acordamos que eu os avisaría de cando tiralas, tocándolle na cabeza a quen lle correspondera.

4º O millo levábase en paquetiños todos iguais e todos do mesmo peso e pensamos que naqueles lugares que nos pareceran fermosos deixaríamos unha presa de grans. Pensaban con ilusión e inxenuidade que á volta verían moreas de paxaros polas beiras do camiño.

Preparados con todo o noso equipaxe de pedras e millo emprendemos o camiño.

Cómpre salientar a coidada acollida que se lles fixo no centro, dirixida por irmáns e amigos maiores que foron os encargados de levalos por todo o centro amosándolle aquilo que a eles máis lles gustaba, a súa futura aula, as instalacións, léndolle contos na biblioteca ou merendando e xogando con eles na carballeira. Foi unha xornada ben bonita para todos.

Cando emprendemos o camiño de volta deixámolos que foran eles diante guiándose polas pedras que deixaran. Tan só nos fallaron os paxaros, os que desculparon polo exceso de calor.

Unha vez máis, cremos que fixemos un camiño para non esquecer que nesta ocasión queda máis gravado na memoria ca nos mapas. Un camiño para non esquecer de onde vimos e a onde imos. Agora xa saben que estarán ben no novo centro e coñecen o camiño para vir vernos cando queiran.

“Árbore Recordo”, pechando un ciclo

Desde que estrearamos o outono 2016 no Xardín do Recordo do Pazo do Faramello foron varias as ocasións nas que volvemos aportar o noso gran de area nese proxecto solidario, mostra diso foi a merenda de final do curso pasado na que lle puxemos nome ás árbores, poesías ao lugar, demos indicacións de como pasear por alí, plantamos árbores, deixamos unha escultura de madeira e un logotipo para o XdR grazas á colaboración desinteresada de Leandro Lamas e Marcos Mariño. Do mesmo xeito, o seu promotor visitou a escola para traernos as follas dos cercis no outono e as súas flores na primavera. Sen dúbida, para esta promoción de nenas e nenas o Xardín do Recordo formará parte das súas vivencias na escola infantil, de modo que tamén quixemos despedirnos del.

As familias do alumnado comentárannos as posibilidade de pechar ciclo cunha nova xuntanza alí. O tempo non nolo permitiu, malia que xa tiñamos preparado o noso agasallo de despedida.

Cando barallabamos a posibilidade de ir alí, preguntámoslles que lle poderíamos levar. Non o dubidaron: unha escultura para o xardín con forma de árbore do amor con corazóns.

A idea era boa, a dificultade estaba en realizala. Tras moito matinar, entre todos fomos esbozando esa escultura. Ferro, arame e corazóns. Sinxelo.

Cos deseños dos pequenos falamos cun artesán local que nunha mañá os fixo realidade. Tan só faltaba a participación dos nenos e nenas para facer os corazóns que pendurarían da “Árbore Recordo”, ao igual que fan as follas dos 81 cercis canadensis que simbolizan cada unha das vitimas do accidente do tren Alvia en Angrois nas vésperas do Apóstolo 2013.

Agora a nosa árbore de ferro xa está alí, acompañando e embelecendo ese memorial que se enche de vida coas visitas escolares.

Todo o noso agradecemento por permitirnos ser partícipes dun proxecto tan fermoso e tamén a todas as persoas que nos axudaron a que as nosas visitas fosen un fito a recordar.

Educación e compromiso cívico no Xardín do Recordo

As persoas que nos seguen saben da nosa teima por conectar a realidade educativa e a realidade social con experiencias que favorezan a educación nos dereitos humanos e a aplicación deses coñecementos na vida, seguindo, entre outros, os mandados da UNESCO para a educación no Desenvolvemento Sostible que instan á configuración de novas metodoloxías nas que os coñecementos académicos, as competencias cognitivas e as claves para o exercicio dunha cidadanía activa estean intimamente imbricadas. Así, sempre tentamos proporcionarlle ao noso alumnado vivencias nas que participe a comunidade e que ao fin revertan sobre ela axudando a mellorala. Cómpre lembrar que fixemos noso o lema de Eduardo Galeano: cousas pequenas de xente pequena en lugares pequenos que poden cambiar o mundo.

Dende o comezo deste curso iniciamos unha relación de colaboración co proxecto do Xardín do Recordo no Pazo do Faramello, un xardín público memorial á traxedia de Angrois no 2013. Estreáramos alí o outono contribuíndo coa plantación dun exemplar de cercis canadensis (árbore elixida pola Escola de Paisaxismo Juana de Vega para simbolizar cada unha das 81 vítimas do accidente de Angrois); asistimos á caída das follas das árbores do amor, emocionámonos coa súa floración na primavera e coa volta da súa follaxe con forma de corazón; celebramos cada nova incorporación de árbores grazas ás visitas doutros centros educativos e fómolo vendo medrar pouco a pouco. Con tal motivo, agora, quixemos darlle o peche a este curso no mesmo lugar pero con toda a nosa comunidade á que foramos facendo partícipe de todas as nosas achegas.

Abonda dicir que non somos partidarias das celebracións de peche de curso que tanto se estilan coma festivais e macrofestas nas que o consumismo, a falta de calma e de reflexión son o denominador común. Emporiso, a nosa alternativa tiña que ser máis serena, sen esas divisións entre escola e comunidade na liña de actores ou espectadores e, ao tempo, xeradora de compromiso cidadán. Unha merenda coas familias nunha pracenteira tarde no lugar do que tanto nos oíron falar, facéndoos parte tamén do proxecto do Xardín do Recordo foi a nosa opción.

O pasado 15 de xuño citámonos todos os grupos de 5º de EI no xardín coa consigna de que cadaquén tiña que aportar o mellor de seu para contribuír ao benestar de todos: merendas, doces, refrescos, cantos e música, papaventos, xogos e enredos, conversas e miradas cómplices sobre o que nos une a todos, as nenas e nenos.

Pero a comunidade somos máis ca docentes, alumnado e familias, é a sociedade en xeral e o entorno social en concreto, así fomos moitas máis as persoas que colaboramos para facer desta tarde un recordo especial da vida escolar en educación infantil.

Cando contamos algunhas das nosas experiencias, adoitan sorprender as colaboracións que logramos ao que respondemos que como norma xeral a xente bríndase gustosamente con todo o que teña que ver coa educación dos pequenos, sempre e cando se lle pida que mostren aquilo que mellor saben facer, aquilo que lles gustaría transmitir á infancia. Non pode haber imposicións senón apertura, se de verdade abrimos a escola aos cidadáns igual levamos grandes sorpresas.

Neste caso, o ilustrador Leandro Lamas, tan coñecido pola súa creatividade coma pola súa xenerosidade e compromiso con outros modos de vida máis respectuosos, quixo realizar unha ilustración que se converta en imaxe do Xardín do Recordo.  Trasladala a un cartel para estar á vista dos visitantes foi tamén xentileza da empresa local Rótulos Axeitos, asiduo colaborador nas nosas experiencias.

Non faltou a vertente artística coa extraordinaria intervención do escultor Marcos Mariño, un creador que, ao longo da tarde e á vista de todos, coas súas motoserras foi dándolle forma a un tronco dunha árbore derribada polos temporais do pasado inverno ata transformala nunha alegoría do Xardín do Recordo na que non faltan os símbolos inconfundibles do Pazo do Faramello, o Sol e a Lúa.

Mención especial merece tamén a compaña da fotógrafa Elena Cerviño que cada día nos agasalla nas redes coas súas miradas sensibles, especialmente as referidas ao Xardín do Recordo, así grazas a ela imos sabendo ata dos cambios que lle pasan desapercibidos á meirande parte dos visitantes.

A nosa contribución na nosa liña, poemas e letras, para que quen visite o xardín saiba os nomes en galego das especies arbóreas que o integran e poidan deleitarse coa lectura de poemas de escritores da terra que lle falan aos ríos, ao vento e aos bosques.

E tamén unha recomendación para camiñantes, visitantes e peregrinos sobre como pasear pola lendaria senda da Traslatio Xacobea e Camiño Portugués que discorre paralela ao Xardín do Recordo: os vinte puntos do “Manual do bo paseante” de Raimon Juventeny publicado en Faktoría K de libros trasladados a laxas de pizarra para que a cada pouco vaian impregnándose do espírito dos bos paseantes.

Como non podía ser doutro xeito, todo o noso agradecemento ao artífice do Xardín do Recordo, Gonzalo, quen coa súa xenerosidade,  compromiso coa memoria, coa educación e co futuro nos acolle nos seus eidos sempre cun agasallo, neste caso cun exemplar de cotinus máis coñecido como árbore das pelucas, que tamén foi plantado coa axuda de todas as mans, aportando o noso gran de terra a este proxecto que naceu da súa iniciativa pero precisa de que todos arrimemos o ombreiro.

Grazas a todos por facer desta tarde un recordo especial nun lugar moi especial.

Intervención artística final: As chaves están en infantil

Ao longo destes tres anos mantivemos un xogo co noso alumnado no que lle dicíamos que a mestra tiña unha chaves máxicas coas que logramos abrirlle a cabeza, o corazón, os sentidos, a mirada ou o pensamento. Agora que se van con todo aberto, pregunteille se non me deixaban aquí as chaves para poder axudarlle a outros nenos e nenas a abrirse. Emporiso decidimos facer unha intervención artística que fose un recordo, unha metáfora dese noso xogo.

Nós, sempre dicimos que a arte é unha linguaxe que nos permite expresar ideas con outros recursos, os plásticos. É fundamental que comprendan que unha obra é unha forma de expresión, porén cando facemos traballo artístico, non se trata de copiar obras de autores máis ou menos senlleiros, senón que entendan que son outros modos de representar o mundo. Neste caso, pese a aparente sinxeleza do resultado, coidamos moito o proceso e todo ten un significado.

Unha vez acordamos que faríamos un cadro coas chaves que empregamos, redactaron unha nota para pedirlle ás familias que colaboraran con nós na achega de chaves que xa non utilizaran nas casas, explicándolle que era para a nosa última intervención artística. Así xuntamos cincuenta de todos os tamaños, modelos e formatos: hainas grandes, pequeniñas, chaves de armarios, de portas, de coches, tubulares, de dobre punto, de seguridade, de caixas, de portal…

Logo fomos decidindo que podía simbolizar cada unha delas: a chave coa que abrimos os segredos, os ollos, o oído, a bondade, a timidez, os sentimentos, a sensibilidade …, e por suposto unha chave persoal coa que se abriu cada un deles e delas. Sobre cada unha delas escribiuse a súa función.

No último día, trouxéronos unha desas chaves grandes e antigas (de hórreo ou muíño) e decidimos que esa sería a chave mestra que podía abrir todo.

Como soporte, tras dous intentos, decantámonos por un lenzo grande sobre o que cada un deles escribiu varias veces o seu nome con ceras acuarelables, de modo que unha vez aplicada a auga, cada cor de cada nome fusionouse cos outros creando unha paleta multicolor onde os nomes permanecen esvaídos por debaixo das cores. Como calquera pode imaxinar, isto non se lle ocorreu a eles, pero si se lles explicou a razón pola que se facía así. Todo responde a un motivo, é unha metáfora e así hai que facérllelo ver.

Feita a montaxe, búscase un título, decantándonos pola proposta dunha nena que escribe “As chaves máxicas abretodo”.

Agora que xa baleiramos a aula, recollemos todos os seus traballos, os carteis cos seus nomes, quedando todo de novo espido e en branco para volver a comezar con outros nenos e nenas, saben que ese cadro quedará comigo e que cada vez que o vexa recordarei como se foron abrindo estas vinte e cinco persoas, que cando chegaron á escola aínda tiñan moitas portas pechadas. Tan só foi preciso atopar a chave adecuada para lograr que cada un nos amosara o que tiña agochado dentro ou para que deixara entrar as boas calidades coas que agora van equipados.

Para nós, unha das mellores metáforas visuais que temos feito, unha das máis cheas de significado e de vida. Sen contar que ten un dobre sentido, mesmo unha afirmación e unha reivindicación da nosa función profesional: que ninguén dubide que as chaves están en infantil.

Ver presentación

Chaves

Para acceder ás intervencións artísticas finales doutros cursos:
2012-13: Water painting
2011-2012 Tall painting
2010-2011 Drip painting
2013-2014 Ice painting e Milladoiro 11_14

Acollida nos centros: sentido e sensibilidade

“Magical Thinking”, Bo Bartlett, en Children in Art History

A raíz da entrada anterior na que relatábamos o agasallo que preparáramos para a visita ao centro de primaria, foron moitas as persoas que nos escribiron contándonos que nos seus centros non tiñan contemplado a presentación en primaria nin a acollida de alumnado das escolas 0-3. Ao tempo preguntábanmos como facela. Nós, unicamente dicimos que só se pode levar a cabo con sentido e sensibilidade, do contrario é mellor non facela. Se isto se entende coma un “protocolo” máis é mellor deixalo.

Todos nós temos vivido as experiencias de ser recibidos nunha casa por compromiso ou con cariño e afecto. Pois isto é o mesmo. Si recibimos ou nos reciben para cumprir cunha encomenda e o entendemos/entenden coma unha actividade fixada, será unha rutina máis das moitas que hai sen sentido.

Nós entendemos que o paso ao centro de primaria é para o noso alumnado un rito de tránsito dunha idade infantil a outra xa de nenez, eles así o ven. Saben que é un dos sinais da medra. Teñen sentimentos ambivalentes, por unha banda sábense cómodos e felices na escola infantil pero ao tempo queren vivir a experiencia de ir ao centro dos grandes. Mesmo aceptan a perda dos “privilexios” dos que gozan aquí en prol de ser maiores.

Emporiso, o día que visitemos o centro de primaria hai que entendelo case coma unha cerimonia. A preparación do itinerario, a elaboración dos agasallos para os anfitrións, a realización do camiño que nos separa, a recepción e a estancia alí deben ser moi coidados e por suposto adaptados á idade e sentimentos dos pequenos. No centro receptor non deben proceder como si se tratara dunha visita institucional dunha embaixada, non fai falla amosar todas as instalacións e riquezas do centro, non é preciso pasar unha mañá enteira matando o tempo, non fai falla proxectar vídeos promocionais. Fai falla sentido e sensibilidade.

É necesario que os nenos e nenas vexan que hai unha relación de respecto e proximidade entre os docentes dos dous centros xa desde que se saúdan e se presentan , é preciso que perciban que son esperados, que sintan que alí serán atendidos con cariño. Isto é o máis difícil, porque é desas cousas que ou sae de dentro de natural ou non hai protocolo que o poida finxir.

Tratándose de varias unidades, nós apostamos por unha visita en varios días; xa sabemos que haberá quen apunte o custe do autobús (en caso de ser necesario), o trastorno que ocasiona nos dous centros (que non será tanto), ou outro tipo de escusas. Sexa o que sexa, cómpre recordar que non é o mesmo unha atención para 25 (que xa son moitos), ca para 100 (aí pérdense os detalles). En moitos casos é posible a visita a pé, pisando e tomándolle a medida (figurada) á distancia que nos separa (ás veces unha rúa, outras pasar dun edificio a outro, noutros casos nin sequera iso).

É ben raro que no centro receptor non haxa irmáns (amigos) dos nenos/as que se incorporan, tanto de 0-3 coma de 3-6. Pois eles son sempre o mellor comité de benvida. Eles saben o que lles gusta amosar do seu centro, eles saben como acariñar aos visitantes. Preguntado o noso alumnado sobre o que máis lle gustou da visita, case todos coinciden en que ver aos seus irmáns. Dá para pensar; nós planificando outras cousas máis complicadas e resulta que era así de sinxelo.

Un recibimento agarimoso (do alumnado e do profesorado), unha pequena actividade nunha aula ou na biblioteca, compartir o momento do petisco de media mañá e uns xogos co alumnado de primeiro xa poden ser suficientes. Non fai falla máis, a cuestión é que perciban que alí van estar a gusto. De iso se trata non?

O problema é que cando se planifican estas actividades, ás veces, pénsase máis en impresionar ao profesorado que en causar boa impresión ao alumnado. Non confundamos. Non mesturemos nisto as tirapuxas e complexos “históricos” entre os distintos ciclos (0-3, 3-6, EP). Non se trata de evidenciar as diferenzas mirando case con desdén o que fan os do nivel anterior; é xusto o contrario. Recordemos que o obxectivo é procurarlle benestar e tranquilidade ao alumnado, non que os docentes se sintan superiores, iso terán que arranxalo noutro momento e lugar. Todas e todos somos profesionais que traballamos pola educación da infancia, independentemente da etapa na que traballemos.

Os departamentos de orientación, as direccións e os equipos de ciclo deberían ser os encargados de planificar esta actividade, que loxicamente ten que ir máis alá da mera visita, xa que logo en algún outro momento haberá que sentarse a falar sobre os nenos e as nenas que entran no centro. Non deberíamos reducilo ao trámite burocrático do traspaso de informes.

Pero como dicíamos ao comezo, todo isto depende do respecto polo traballo dos que nos precederon e do compromiso polo benestar do alumnado.

Sentido e sensibilidade é o único que se precisa. Nada máis, e nada menos.

Presentando as nosas credenciais no centro de E.Primaria

Si calquera de nós tivera que presentarse perante unha persoa coa que vai convivir os vindeiros seis anos, de seguro que no primeiro momento non lle amosaba un informe. Con toda probabilidade falaríalle de quen é, como é, dos seus gustos, afeccións, inquedanzas e do que din outras persoas del.

Ao meu alumnado chegoulle o momento de coñecer o centro e os/as docentes cos que cursarán a Educación Primaria, así quixemos se presentaran como as persoas que son. Con tal motivo e como agasallo para os nosos anfitrións decidimos elaborar unha carta de presentación na liña do que viñemos facendo nestes tres anos: un cadro composto por 25 caixas –todas diferentes, todas de distintos formatos, dimensións, tamaño e distintos sistemas de apertura. Sendo cada unha única, logran un conxunto artístico e ademais compoñen un texto:

“Presentándonos: somos máis ca un grupo de nenas e nenos, somos 25 persoas únicas, extraordinarias, especiais, diferentes, irrepetibles, marabillosas e singulares. Así somos, somos así.”

Dentro de cada caixa unha descrición de si mesmo/a feita por cada neno e nena, unha carta dos seus familiares falando do fillo ou filla, e un autorretrato. Pouco máis se pode dicir que aporte tanta información e revele tanto sobre cada un deles.

Cando nos puxemos mans á obra, pensei que tería que ser eu quen esbozara o perfil de cada un deles. Aínda así, decidín facer unha proba en pequeno grupo e pedinlle que escribiran a súa presentación. En verdade non tiña a seguridade de que foran quen de facelo. O resultado deixoume admirada; quedei pampa cando os vin escribindo “Eu son… son moi divertido, gústanme os tractores e os camións e as patacas fritas (…)”, “Me gustan los libros sobre dinosaurios y veo Clan”, “Yo soy… soy marroquí, fui a marrocos el año pasado a ver a mi abuela, no como carne de cerdo como vosotros”, “Eu son… son moi bo rompín un brazo 2 veces e corto pinos coa motosierra e coa máquina do lombo corto herba.”, “Yo soy… como de todo y me gusta que me den abrazos”. Tan só levantaban a cabeza para pedirlle axuda aos compañeiros á hora de escribir algo que lle entrañaba algunha dificultade. Quedei emocionada e admirada. Creo que nese momento fun consciente da labor desenvolvida ao longo destes tres anos. Aquí vin un resumo de tantas lecturas, tantas conversas, tanto traballo sobre o emocional, a diversidade, a autoestima, etc.

Logo envieille unha nota ás familias na que lles explicaba o que estábamos a facer e solicitaba a súa colaboración para escribir unha carta na que presentaran ao seu fillo ou filla. O pasado luns chegaron, e foi entrañable ler o que din os pais sobre os nenos/as e ver a reacción que lles producía escoitalo e que o escoitaran todos os compañeiros. Malia que nos encantaría que vírades os textos que escribiron, cremos que entran no terreo da privacidade, porén non os publicamos.

O autorretrato complementou a presentación.

Ao tempo, cada un seleccionou a caixa que quixo e decorouna ao seu gusto. Despois chegou o momento da montaxe. Tivemos que calcular a medida do soporte que precisaríamos para poder expoñer as caixas permitindo a apertura de cada una, 70×70. Logo engadir o texto e o nome de cada un; pintar o panel, pegar as caixas con silicona. E finalmente introducir as presentacións dentro das caixas.

Feito o cadro, quixemos acompañalo dunha carta miña dirixida ao titor ou titora de primaria na que lle explico a intencionalidade deste agasallo.

Como xesto de vínculo entre a vida na escola infantil e a súa nova vida en primaria, traspasámoslle un obxecto moi querido para todos nós, o galo de Barcelos que nos anunciou o tempo todos os días, para que así siga anticipándolles se poden xogar no exterior, se poden ver o sol, se o día estará anubrado ou se choverá, e como non, que lles recorde de onde veu.

Envolvemos o agasallo, asinámolo todos e trala camiñada –fomos a pé, xa que logo non hai unha grande distancia-, entregámolo orgullosos e emocionados.

Cremos que cumprimos co noso obxectivo, que malia que son un grupo, se entenda que son a suma de infindas calidades, características, habilidades e potencialidades de 25 persoas marabillosas.

Ver presentación.

Sinaturas, rúbricas e pegadas dactilares

Continuando no noso intento para que entendan que son persoas únicas e irrepetibles, xa nos últimos días do curso, amosámoslle un xesto persoal que os diferenza de todas as demais persoas, a súa sinatura e a pegada dactilar.

En infantil, é unha conquista cando recoñecen o seu nome de entre os outros e cando son quen de escribilo. A estas alturas todos poden facelo, emporiso quixemos ir un pouco máis alá e falarlle das sinaturas, o que non lles é descoñecido, porque teñen visto en moitas ocasións persoas asinando un documento ou en soportes do máis inverosímiles no caso dos autógrafos dos seus deportistas ou artistas favoritos. Pero ata o de agora a eles nunca se lle pedira que asinaran.

Emporiso, en primeiro lugar buscamos na clase documentos asinados: comunicacións do centro, notas dos seus pais/nais, dedicatorias en libros, cadros …, e preguntámonos a razón que os levou a asinalos. Buscamos información e imaxes na rede e vimos moitos tipos de sinatura: lexibles, non lexibles, con rúbrica ou sen ela, con símbolos, etc. Eu ensineille como asino en función de se é algo moi importante ou se é algo máis informal. Logo preguntámoslle como asinaban os seus pais; con tal motivo enviamos una nota ás casas pedíndolle aos membros da familia que lle amosasen a súa sinatura. Ao tempo íamos dicíndolle que a sinatura é algo que nos individualiza e nos distingue dos demais, anticipándolle que de agora en diante haberá ocasións nas que lle pidan que estampen a súa -como para o DNI ou no cole de primaria-, de modo que era interesante que fosen pensando niso e facendo prácticas ata acadar unha que sempre sexa o máis parecida (isto ben sabemos que é complicado para eles, o que non é óbice que para que non llo expliquemos).

Ao tempo, tamén lle fomos falando doutra forma de asinar, a pegada dactilar, dos seus usos e da razón do seu emprego, de como se pode identificar unha persoa polas liñas que traza a pel nos seus dedos.

Aproveitando que tiñamos un soporte sobrante -dos dous que preparamos para as chaves-, decidimos deixar outra obra recordo do paso polo centro de un grupo composto por vinte e cinco persoas únicas e diferentes, coas súas sinaturas e pegadas dactilares.

Na nosa liña, sempre apostando polos pequenos xestos que nos axudan a recoñer a nosa individualidade sumado ao valor de ser parte dun grupo.

Sementando para os que veñen detrás

Desde o outono gardáramos na aula unhas cabazas que pouco a pouco foron secando, outras estragándose, mentres unha se conservou intacta. De cando en vez sacudíamos as secas para axitar as pebidas. Agora que chegou o momento de sementar, abrímolas para ver o que atopábamos. Descubrimos que tiñamos semente dabondo para encher o colexio de cabazas, iso si conseguimos que nazan e se logren.

Buscamos información na rede e soubemos que as cabazas precisan de terreos amplos para estenderse, soleados e con humidade. Agora que conseguimos que nos pechasen un espazo exterior, contamos con todo iso, entón decidímonos a plantar, aínda sabendo que tardarán tres meses en dar froito, alá polo mes de setembro ou outubro, cando este grupo xa non estará neste centro, pois pasarán para primaria. Con todo, gustounos a idea de plantar para os que veñen detrás, deixándolles un pequeno agasallo que servirá para vincular unha promoción saínte con outra entrante.

Ver presentación.

Son estes pequenos xestos os que nos gusta inculcarlle a o noso alumnado: a xenerosidade, a transmisión dunha responsabilidade, o deixar unha pegada para o recordo … Outros o fixeron antes con nós, agora é bo que eles o fagan por outros. Saber esperar e mesmo non esperar nada máis ca facerlle a vida máis agradable aos que veñen detrás. Para nós, estas son algunhas das vivencias máis importantes que podemos compartir cos nenos e nenas na escola. Apurar os tempos están ben para os time lapse, pero o valioso require de espera.

Intervención artística final: water painting

Pechamos un ciclo co noso alumnado de 5 anos e as súas familias estaban moi interesadas en conservar algunhas das realizacións plásticas destes tres intensos anos. Temos por norma deixalas como fondos artísticos do centro, así que fixemos unha intervención para que eles tamén teñan un recordo.

Se ben o pasado ano cerráramos cun espectacular Tall painting, e o anterior cun Drip painting colectivo que logo partimos en anacos para que cadaquén tivera a súa parte, este curso tocoulle a outra técnica: Water painting ou Ebru inspirándonos nos traballos deste artista turco.

A nosa versión non é tan sofisticada nin meticulosa, o noso alumnado non podería facelo nin tería sentido; para nós o que importaba era que coñeceran outras maneiras de facer.

Con esmaltes de uñas, cubetas de auga e lenzos, velaquí os resultados. Ver presentación.

Ao igual ca sempre, tamén encerra unha metáfora educativa: non se pode manipular e conducilo todo, hai que esperar a que as cousas nos deixen ver a súa beleza de seu. A non intervención tamén dá moitas sorpresas, todas distintas, todas diferentes.

Coma os nosos nenos e nenas, cada obra é un monotipo, único e irrepetible. Esa é a mensaxe.

Preescolarización da educación infantil

Cremos que aquelas persoas que empezamos a traballar en Educación Preescolar entendemos á perfección este titular, xa que logo fomos conscientes do cambio de concepción que supuxo que a LOXSE establecese este tramo educativo  como Educación Infantil. Algo que ía más alá dunha nomenclatura, apostando por unha etapa con entidade propia e non cun carácter propedéutico de cara á Educación Primaria. Ata daquela entendíase que a vida escolar dos pequenos de 4 a 6 anos se centraría no traballo de prerrequisitos: pre-lóxica, pre-escritura, pre-lectura. O currículo da Educación Infantil puxo o acento noutros aspectos máis propios das súas idades e dos seus intereses, sen caer no mero entretemento nin nese sentido preparatorio.

Lamentablemente, vinte anos despois, cada vez máis, nótase unha involución neste terreo.

Cada tránsito de etapa educativa ten os seus mecanismos de control, reais ou ficticios, legais ou inventados, parece que sempre hai uns xuíces que valoran o traballo realizado polos anteriores. No caso da Educación Infantil, os “mordomos do algodón” son os de Educación Primaria. Comentarios lixeiros feitos a comezo de curso –“veñen moi mal preparados”, “parece que non estiveron escolarizados”, “non sabe ler nin coller un lapis”, “non saben estar sentados durante toda a clase”, “en que pasaron o tempo durante tres anos?”–  poden botar por terra a valoración de todo o traballo realizado en infantil. Comentarios que espallan aos catro ventos, familias incluídas, deostando ao mestre anterior.

O curso pasado xa tratamos este tema nunha entrada titulada “De infantil a primaria: un verán”, no que apuntábamos as diferenzas que perciben as crianzas tras o paso de dous meses de vacacións: cambios na organización do espazo, do tempo e sobre todo, na mirada que se ten sobre eles.

Os docentes de infantil, que sempre tivemos unha percepción acomplexada –sentida ou inducida- da nosa situación na arquitectura do sistema educativo, máis das veces somos sensibles a ese tipo de comentarios, e, en troques de reaccionar defendendo o noso labor, o que facemos é avergoñarnos, tomar nota para a vindeira promoción e “aplicar a lección”: hai que preparar mellor os nenos/as para primaria.

Un erro!!

Nós que cada tres anos temos que cambiar o chip  esforzándonos  en volver a comezar con pequenos de 2-3 anos (case bebés). Nós que modificamos a distribución das nosas aulas para adecualas ás idades dos pequenos. Nós que cando chegamos a un nivel óptimo cun grupo temos que baixar as nosas expectativas, ritmos e tempos e subir nos nosos niveis de paciencia. Nós que loitamos porque o período de adaptación fose entendido como unha necesidade. Nós, que teríamos como lema “Volver a empezar”, como é posible que non teñamos forza para defender a entidade propia do noso ciclo, das aprendizaxes que nel se desenvolven, e do valor do noso desempeño na vida dos cativos?

Como é posible que a esta hora moitos de nós estéamos preparando aos nenos e nenas para a “reválida” de infantil?

E aquí non vale o de botarlle a culpa á administración, xa que logo, esta, para ben ou para mal, non se manifesta neste terreo. A culpa é só nosa, da nosa autoestima profesional, que sempre parece saír mal parada pola mirada reprobatoria dos que están un chanzo por riba nosa; un chanzo na estrutura do sistema que non lles concede ningunha superioridade, pero que nembargantes, inexplicablemente, nós lle atribuímos.

Para os que lle gusta ter argumentos xurídicos, a norma é clara:

Artigo 10°.- Coordinación entre ciclos e con educación primaria.

1. A Consellería de Educación e Ordenación Universitaria establecerá mecanismos que favorezan a coordinación das propostas pedagóxicas dos centros que impartan o segundo ciclo de educación infantil con aqueles que impartan o primeiro ciclo da etapa, co obxectivo de garantir a continuidade do proceso educativo do alumnado.

“ Garantir a continuidade”, cremos que non é preciso abundar máis no recollido na Orde do 25 de xuño de 2009 pola que se regula a implantación, o desenvolvemento e a avaliación do segundo ciclo da educación infantil na Comunidade Autónoma de Galicia.

É a nosa obriga, defender a labor que realizamos, de facérmonos respectar, ao igual que nós respectamos a labor que desenvolven os docentes doutra etapa. Pero iso só o podemos defender cada un de nós. Recordade que os grandes prexudicados dos nosos complexos e de sucumbir ás críticas serán os nenos e nenas.

Balance de final de nivel de 3 anos

Joana Vasconcelos

Este curso tiven que comezar cun novo grupo e resultoume máis duro do que recordaba. Cada promoción cústame máis, non sei se atribuírllo a que teño menos folgos, a que agora os nenos son máis/menos… (de todo), ou a que cada vez a situación é máis complicada.

Velaquí o meu balance de final de nivel.

1º Constato que cada vez os nenos están metidos en máis actividades e pola contra, nótaselles máis atordados, máis desorientados e menos autónomos. Contra esa “crenza popularizada” de que é importante a socialización, creo que se está enmascarando unha deixación de responsabilidades por parte das familias.

Do que extraio como reflexión que agora se lle demanda á escola que asuma responsabilidades educativas propias do ámbito familiar: hixiene, alimentación e outras de tipo asistencial en detrimento do que sería a responsabilidade “académica”. Saliento a escasa colaboración das familias na adquisición e consolidación de hábitos que ata o de agora se consideraban da súa competencia (usar o wc, asoar os mocos, lavar as mans, comer con corrección, normas de cortesía, etc). En troques amosan unha grande preocupación por como ocuparlle o tempo aos seus fillos/as con xogos “educativos” (virtuais ou reais).

2º Agora percibo un paulatino e acelerado empobrecemento das familias do alumnado: algo que se nota claramente nas merendas, na roupa, etc., polo que recomendaría prudencia á hora de pedir dotación económica o vindeiro curso e austeridade canto a gastos extras.

3º Detecto cada vez máis dificultades na fala e linguaxes pobres, froito da falta de práctica e da falta de modelos de referencia. Polo que considero se debe incidir máis ca nunca nos aspectos lingüísticos.

4ºNoto aos nenos faltos de calma, de sosego, de descanso. Polo que insto ás familias a que lles alixeiren esa carga, o mesmo lle pido ao centro e rogo llelo trasladen aos encargados municipais ou da ANPA para que lle propicien actividades de relaxantes aos nenos en troques do que se está a facer.

5º Increméntase cada vez máis o número de alumnado fillos/as únicos, isto tradúcese nunha atención exclusiva dos pais de cara eles que, cada vez, se van tornando máis esixentes e menos autónomos. Tamén se manifesta nunha falta de hábito de compartir tempo e materiais cos outros. Polo que creo debemos contrarrestalo desde a escola.

6º Detecto un gran aumento de nenos/as zurdos/as no grupo. Creo que máis ben se trata de lateralidades non definidas. A estas alturas isto pode explicarse pola falta de actividade manipulativa. Creo que se denostou a actividade manipulativa en aras da cognitiva, polo cal atopamos tan pouco desenvolvemento da motricidade fina e grosa.

7º Os nenos e nenas non saben xogar, polo que considero que debemos dedicarlle máis tempo a esa cuestión que poderá mellorar aspectos aos que doutro xeito non se pode chegar: coordinación, cooperación, respecto, etc. Algo que tamén creo habería que indicarlle aos responsables de actividades extraescolares.

8º Tempo atrás cando os pais querían entreter aos fillos dábanlle un folio e un lapis e dicíanlle que debuxaran; hoxe en día ese tipo de entretementos pasan pola tecnoloxía, co cal detecto unha expresión plástica cada vez máis pobre. Polo que creo que hai que volver a dar pautas e mostrar modelos, xa que logo, en aras dunha creatividade mal entendida, deixouse de lado a copia, os modelos, a axuda no debuxo ou na expresión plástica.

9º Cada vez máis percibo a ausencia de convencións sociais e de cortesía nos rapaces. A présa imponse sobre todo o demais. Polo que insistín, insisto e insistirei na necesidade da adquisición desas normas sociais como facilitadoras da súa integración plena no grupo ao que pertencen.

10ºNas titorías mantidas coas familias ao longo deste curso detectei arriscadas diagnoses de hiperactividade e de déficit de atención por parte dos pediatras, algo que xera moita preocupación entre os proxenitores. Do mesmo xeito que percibín como moitos pais/nais tratan de xustificar a súa escasa dedicación aos fillos en base desa pandemia postmoderna. Polo que  pediría que se inste ás administracións locais a realizar sesións informativas para as familias, por suposto non a cargo de academias, centros ou axencias pedagóxicas, xa que logo son parte interesada nun determinado diagnóstico alarmista.

Cando falo con outras compañeiras todas coincidimos en que cada vez é máis difícil o traballo cos pequenos, e que coas problemáticas que temos hoxe en día é imposible atender debidamente a grupos de 25 nenos e nenas, máxime cando ao longo do curso se poden producir cinco ou seis altas e baixas na matrícula.

Certamente o noso traballo é moi satisfactorio, pero chegado este punto do curso, todos precisamos un descanso, especialmente eles, pero un descanso de verdade, non un cambio de actividade. Hai nenos que ao día seguinte de finalizar o curso comezarán unha nova rolda, os Ludiveráns que os manterá confinados nos centros ata setembro, e así non poden ter serenidade.

Xa se empezan a notar os resultados de ter ás criaturas trasteadas dunha actividade noutra, e certamente, isto non dá un balance moi positivo.

Nota: sería aconsellable que nas reunións que se están a manter estes días cos pais e nais (mesmo cos de novo ingreso) se lles fixera partícipes dos resultados da vida entolecida á que están sometidos os seus fillos/as. 

Intervención artística final: tall painting

Andábamos dándolle voltas ao que faríamos para pechar o ciclo; queríamos algo colectivo no que todos participaran e que nos quedara como recordo do paso deste grupo polo centro. A solución veunos vía unha amiga de infantil que está nunha praza en Estados Unidos. Mandounos un vídeo espectacular dunha intervención do artista Holton Rower, coñecido polas súas obras de tall painting, que a grandes trazos, consisten en derramar pintura sobre unha estrutura, dando como resultado unha pintura-escultura con efectos de cor engaiolantes.

Para nós era a maneira perfecta de facer algo lúdico, artístico e memorable, polo que nos puxemos mans á obra; houbo que recorrer aos nosos familiares para a montaxe da plataforma, que fixemos en tres formatos distintos e con materiais diferentes, dado que descoñecíamos cales eran os empregados polo artista: chapa de madeira laminada, conglomerada e aluminio lacado foron a base para a pintura acrílica. Versións a escala con témpera, elaboración das mesturas de cor, e ensaios para a intervención final, foron os previos.

Imaxes case hipnóticas, que para nós son como unha metáfora  do efecto da educación sobre os nenos e nenas. Capas e máis capas que se superpoñen, trasladan, moven as anteriores, empuxan e deixan unha pegada máis ou menos visible pero presente, que nun momento, nun chanzo ou outro se deixan ver; que se amplían, formando unha fermosa composición, diferente segundo o ángulo de visión. Tamén, como mestras, podemos entendelo como a marca que nos van deixando cada un deles na nosa historia docente que se vai configurando grazas ás promocións que pasan polas nosas mans.

En calquera caso, unha experiencia de traballo comunitario para recordar.

Velaquí os alucinantes resultados das tres intervencións nos centros de Sandra –CEIP O Coto, con 3 anos-, Isabel –CEIP A Maía, con 4 anos- e Ángeles, –EEI Milladoiro, con 5 anos.

Ver presentación.

tall painting a maía 4 anos

Ver presentación.

Tall painting

Ver presentación. 

Tall Painting Sandra

Reunións coas familias

Este momento do curso é de cara ou cruz, de peche ou de inicio, de acollida de novas familias ou de despedida daquelas que os seus fillos/as finalizan ciclo.

A xuntanza final cos que se van é un deses momentos profesionalmente gratos; todo son agradecementos, das familias ao profesorado e viceversa. Dá gusto ver no que se traduciron tres anos de vida compartida.

Lamentablemente, con máis frecuencia, nas reunións informativas para familias de alumnado de novo ingreso, prodúcense situacións que en nada facilitan un comezo con bo pé. Hai pais e nais que nesta primeira vez que pisan a escola xa veñen coa escopeta cargada e as mestras con chaleco antibalas. Os motivos de discrepancia tamén son sempre os mesmos, a tensión entre a procura da necesaria autonomía dos nenos/as que pretende a escola e a pretensión dos pais de que lles traten aos fillos como seres incapaces de facer nada. Os cueiros, o control de esfínteres, o período de adaptación, as normas e as merendas centran os debates.

Un observador externo decataríase de inmediato de que non é máis que un mecanismo de defensa: a escola fala con visión de futuro do que tenderá a conseguir,  e os pais do medo que teñen de que os seu fillos non estean a comezo de curso en condicións de acadar iso. Pero hai maneiras e maneiras de dicilo; algunhas non moi adecuadas, tanto por unha parte como pola outra.

Nin o discurso cheo de prohibicións e normas nacidas de incidentes ou episodios  ingratos, por parte da escola, nin o receo das familias de cara ás mestras coa súa consigna de o “cliente sempre ten a razón”. Nin unha actitude nin a outra poñen o punto de mira na medra e no benestar do neno/a. Antes de dicir que os pais/nais só queren a súa propia comodidade, miremos cara dentro; de onde xorden moitas das nosas absurdas normas que lle cantamos nese primeiro encontro coma quen lles le a cartilla?

Onte falaba cunha parella que teño por preocupada pola educación da súa primeira e única filla, que á volta da reunión de acollida amosábanse sorprendidos polo que alí escoitaron, tanto por unha banda como pola outra. Mesmo pensaron que eles non debían estar a facelo ben, xa que nin se lles pasaran pola cabeza certas cuestións que alí xurdiron. Concluíron que pais con semellante exceso de celo debían ser extraordinarios nas funcións parentais, ou ben, pola contra, nefastos e esperaban que a escola asumira moitas das súas responsabilidades.

Dicíanme este pai e esta nai, que en principio confiaban na profesionalidade das persoas que ían estar ao cargo da súa filla, supoñendo que ás veces, -ao igual ca eles-, estarían máis atinados e outras menos. Seica que o único que lle pedían ás mestras de infantil –independentemente da metodoloxía que empregaran, da lingua na que falaran, do tecnolóxicas ou do innovadoras que foran- era: sensibilidade, educación e respecto para cos demais, unha boa bagaxe cultural, así como ilusión polo traballo. Pode parecer simplista, pero ten moito máis calado ca o que se aprecia inicialmente nesta afirmación carente de retórica pedagóxica.

Quedámonos a pensar un anaco, xa que logo, en tempos nos que tanto se fala das competencias e perfil profesional dos docentes, nos que se vende tanto fume, no que se fai tanto escaparatismo  e ficción pedagóxica, nos que hai unha presión social sobre a escola, nos que se lle fan esixencias non propias do seu ámbito, é de agradecer que haxa pais e nais que pensen que os profesionais da educación somos nós e que nos pidan que actuemos como tales, non como asistentas, nin como animadoras, nin como amiguiñas dos nenos, nin como o que a eles lles convén en cada momento, senón como guías expertas na medra integral das criaturas.

Mensaxe na botella

Pouco a pouco imos despedíndonos do grupo, facendo pequenos xestos que queden gravados no seu recordo do paso pola escola infantil e do grupo de compañeiros cos que compartiron tres anos.

Nesta ocasión quixemos que todos deran a súa opinión sobre as calidades dos compañeiros. A estas alturas, todos saben dos puntos fortes e febles dos outros, aprenderon a aceptalos, a obvialos e a salientar o positivo. Así, partindo do nome de cada un deles, acordamos facer un acróstico con adxectivos que os definan.

En primeiro lugar foi preciso saber as letras que empregaríamos –descartando as que non forman parte do nome de ninguén- e por grupos pensaron e buscaron adxectivos, palabras que poder dicir dun compañeiro ou compañeira. Deseguido, dispoñendo de todo ese abano de palabras, empezamos a facer os acrósticos consensuando entre todos os adxectivos que máis lle acaen a cada un deles. Como para facer un sociograma, non pensedes que se equivocaron na apreciación.

Unha vez elaborados todos e visto que retratan a cada un dos nenos e nenas de forma única –temos na clase nomes repetidos, malia todo, os adxectivos empregados foron diferentes, xa que logo, os nenos son distintos-, plasmados artisticamente nunha cartolina, introdúcense nunha botella de cristal, que se pecha e sela con silicona, para así permanecer sempre como recordo de como eran vistos en infantil polos seus compañeiros/as.

Amosámoslle exemplos de mensaxes en botellas que aparecen moitos anos despois e do que lles gustará a eles, atopar dentro dun anos estas mensaxes do grupo.

Ver presentación.

Mensaxe na botella

Poemas de cordel

Levábamos varios días preparando a visita ao centro de primaria ao que vai acudir a meirande parte do noso alumnado. Sepáranos unha distancia de aproximadamente 20´-25´camiñando; xa fixéramos o percorrido virtual con Google Maps para ver as dificultades, perigos e atractivos, pero as condicións meteorolóxicas fixeron que tivéramos que recorrer ao autobús.

Tamén pensamos en como agasallar aos nosos anfitrións. Tiñan moito empeño en mostrarlle o que xa saben facer, o que coñecen, o que aprenderon na escola infantil, dicíndolle que xa son nenas e nenos maiores. Porén pensaron nun texto escrito que demostrara todo isto.

O fermoso poema Son alfabeto do libro “Versos en flor” de Carlos Fontes foi o elixido, por varias razóns: porque é un acróstico feito coas letras do alfabeto galego; porque lles axudaba a demostrar que sabían das letras que hai galego e das súas diferenzas co castelán; porque dalgún xeito transmite a idea de que son “alfabetos/alfabéticos” e non “analfabetos”, e porque tamén é moi breve.

Decidimos copialo nunhas tarxetas coas que agasallaríamos ao profesorado do centro. Polo envés leva escrito o enderezo electrónico do blog de aula, no que poden saber todo o que fixemos ao longo destes tres anos na escola infantil, para así darlle unha idea ao seus futuros mestres/as de quen son e do que saben.

Canto á forma de facérllelo chegar, quixemos facelo ao modo da literatura de cordel. Nun tendal –que pensábamos poñer na carballeira/patio do centro- penduraríamos os poemas, así o profesorado e compañeiros poderían coller un exemplar.

Alá polos séculos XV e XVI as imprentas da época reproducían fragmentos de obras –populares ou clásicas pirateadas- en pregos soltos  sen encadernación que se vendían a baixo prezo, en feiras e mercados, expoñéndoas ao público en cordeis. De aí o nome de literatura de cordel. Algo similar ao que se ve hoxe en día co top manta, ou como apunta alguén, como facemos moitos na época cibernética cos blogs.

Esta explicación da literatura de cordel tamén estaba pendurada no tendal que, finalmente, por mor da choiva, tivemos que poñer nos corredores do centro.

Os poemas Son alfabeto, E por que? de Carlos Fontes, xunto co”Libro dos Por que?”, foron os nosos agasallos para o centro no que en setembro comezarán outra etapa da súa escolaridade.

Ver presentación.

Poemas de cordel

As expectativas dos nenos/as sobre o paso a primaria

Moito temos falado estes días sobre o paso ao centro de primaria. Hai expectativas positivas e moito coñecemento transmitido por “voces autorizadas” de nenos con irmáns maiores xa en primaria. Hai mitos, realidades, absurdos e verdades. Tratamos de racionalizar todo ese coñecemento. Pensamos que a mellor maneira era recoller todas esas dúbidas nun Kartonlibro e preguntárllelo directamente ao profesorado e/ou equipo directivo do centro receptor.
Eles apuntaron preguntas como:
-Hai que facer exames? E por que?
-Hai que sentar de un en un ou de dos en dous? E por que?
-Xa non hai xoguetes nas aulas? E por que?
-Neste cole hai festas? E por que?
-Estaremos todos xuntos na mesma aula? E por que?
-Faremos cousas chulas para levar á casa? E por que?
-Teremos blog de aula para que os pais vexan o que facemos? E por que?
-Hai que facer deberes? E por que?
-Hai cole pola tarde? E por que?
-Pola mañá, ao chegar conversaremos e contaremos contos? E por que?
-Iremos sos no autobús? E por que?
-Hai seis campos de futbol? E por que?
-Como castigan aos que se portan mal? E por que?

“O libro dos E por que?”, completábase co poema E por que? de Carlos Fontes, que vén a resumir de forma extraordinariamente fermosa as cousas que aos nenos e nenas lles gustaría aprender na escola de educación primaria.

E por que a Terra é redonda?
E por que hai días e noites?
E por que reflicte o espello?
E por que o ceo é azul?
E por que hai solpor vermello?
(…)
Para nós é un momento de grande importancia na vida nos nenos e nenas, porén tratamos de mimalo e coidalo o máis posible, enchéndoo de ilusión e baleirándoo de ansiedade.

Ver presentación.

Libro dos Por que?

De infantil a primaria: un verán

De infantil a primaria só hai un verán polo medio, -ao igual que de 0-3 a 3-6-, e con todo, os nenos/as vense inmersos nunha transición, para eles complexa, á que ás veces non se lle presta a debida atención.

Neste momento, na nosa aula, non hai día que non se fale do paso a primaria; é un tema que se autoconvidou desde fai aproximadamente un mes. Eles teñen sentimentos ambivalentes con respecto a este cambio: ir á escola dos maiores, por unha parte é como unha medra persoal, pero pola outra xéralles moita ansiedade. Intúen que non vai ser o mesmo.

No artigo 10 da Orde de 25 de xuño de 2009, pola que se regula a implantación, o desenvolvemento e a avaliación do segundo ciclo de EI, refírese á coordinación entre ciclos e aos mecanismos de coordinación entre o profesorado que imparte nesta etapa co do primeiro ciclo de educación primaria, así como co do ciclo 0-3. Agora ben, como se realiza esta coordinación? Con dificultade, con moita dificultade.

Recordo de sempre escoitar as queixas do profesorado de EI con respecto ao de EP, porque cando se reunían con motivo do “traspaso” de alumnado, o único que dicían era o que deberían saber facer os nenos –ler e escribir-, que en caso negativo terían que asumilo eles, co conseguinte “retraso” no seu programa. As de infantil sempre volvíamos moi anoxados coa falta de consideración para co noso traballo, de tal xeito que en moitos casos, se substituía ese formalismo pola entrega de documentación preceptiva, e aí se acababa a coordinación.

Pero, introduciuse un novo elemento na cadea de laios: daquilo que nos queixabamos dos de primaria, agora, facémolo os de 3-6 cos de 0-3. Paradoxos da educación! Gustaríame saber cantas docentes do segundo ciclo se reúnen coas educadoras do primeiro, para saber dos nenos e nenas que van acoller no mes de setembro. Ademais, non pasa nada, porque ninguén vela polo cumprimento do devandito artigo 10.

O fracaso destas xuntanzas pode atribuírselle a que o que está no chanzo darriba, sempre inquire ao de abaixo, para saber en que medida os nenos e nenas que “lles van a pasar” se axustan aos seus obxectivos. Nunca é para escoitar e coñecer o que fixeron, o que e como aprenderon.

Unha das primeiras sentencias que aprendín na escola de Maxisterio, foi aquela máxima de Ausubel: “Averígüese lo que el alumno sabe y actúese en consecuencia.” Hai que escoitar aos nenos ou a quen pode darnos información deles –os que ata o de agora foron os seus docentes ao longo de 2 ou 3 anos-, facendo unha escoita activa, pois isto pódenos ser de máis axuda ca sometelos a unha batería de preguntas para saber se saben o que nós queremos que saiban.

As reunións teñen que ser planificadas, pois pola contra poden converterse nun intercambio de anécdotas, porén, fixemos unha escolma de información referida á transición de etapas, á súa organización, inclusión na programación anual así como experiencias de centros:

-“La transición entre etapas. Reflexiones y prácticas”, publicado en Graó no 2007, con colaboracións de José Gimeno, Serafín Antúnez e Joaquín Gairín, entre outros.

–Lo que diferencia a un niño o una niña de Educación Infantil cuando pasa a Educación Primaria es un verano, publicado na revista dixital do CEP de Alcalá de Guadaíra, no 2010.

–Metáforas de la transición: la relación entre la escuela infantil y la escuela primaria y la perspectiva de los futuros docentes de educación infantil.

–La gestión de las transiciones en el proceso educativo.

Para nós, son dúas reunións, que poden evitar actuacións erráticas que lle xeran todo tipo de desconfianza aos nenos e nenas.

A imaxe tomouse do álbum “O que ten que aprender un cempés que queira ser sabio como Perico” de OQO.

Preparando a entrada na escola, de 0-3 a 3-6

Chega o momento de  ir preparando a entrada da nova promoción que  se está matriculando. Agora é a ocasión de ter unha xornada informativa e de acollida coas familias do alumnado de tres anos que en setembro se incorporará ao centro.  Para que os pais e nais nos coñezan, coñezan o colexio, saiban do seu funcionamento, e de como se desenvolverá o período de adaptación –entendendo as razóns polas que se establece esta entrada progresiva. No noso caso terá lugar unha tarde, para favorecer a asistencia dos proxenitores, haberá unha benvida por parte do equipo directivo e unha presentación multimedia onde poderán ver escenas e actividades da vida cotiá na escola na que van escolarizar aos seus fillos; é unha maneira de que vaian apreciando a filosofía do centro. Coñecerán as aulas e os demais espazos e finalmente daráselle un folleto informativo no que se recollen: os obxectivos do período de adaptación, as suxestións para os primeiros días, os consellos a seguir polas familias que favorecerán o proceso de adaptación, e as tarefas para a familia ao longo do verán.

A nós gústanos agasallalos neste primeiro encontro co poema de Azucena Arias “E ti vas á escola? As dúbidas do pitiño”, que tan ben reflicte o sentir dos nenos e nenas nese momento de entrada á escola infantil.

Facilitamos o Folleto de acollida a nais e pais de 3 anos, elaborado para os nosos centros. Observación: na medida do posible tratamos de evitar ese tono que ás veces se emprega no que todo parece que son negativas ou prohibicións –non poñer…, non traer.., non entrar…-, que ás veces causan unha impresión tan molesta nos pais, malia que coincidan coa mensaxe.

A través do blog  Conexión Atlántico- Mediterráneo, soubemos de varios documentos elaborados pola Junta de Andalucía, dos que se pode extraer ideas para a inclusión de información nos blogs ou webs de centro.

“Guía de derechos y responsabilidades de las familias andaluzas en la educación. Infantil y primaria”. Esta guía pretende dar sinxelas respostas ás dúbidas que lle xorden aos pais e nais sobre o desenvolvemento dos seus fillos nesta etapa, do que necesitan aprender e facer para andar pola vida, quen llelo pode proporcionar, que dereitos teñen e tamén sobre as responsabilidades que deben asumir para a necesaria complementariedad das actuacións escolares e familiares que garantan os mellores resultados posibles.

“Orientaciones a las familias andaluzas. Infantil 0-3”, do que se poden extraer moitas ideas para trasladarlle información ás familias.

“Manual de participación para padres y madres. Piensa en participar”, no que se lle explica ás familias cales son as canles e procedementos de participación tanto individual como colectiva nos centros educativos nos que escolaricen aos fillos/as.

Non debemos esquecer que, -se non o fixemos antes-, agora deberíamos facer unha visita á escola infantil 0-3 na que están escolarizados os que en setembro serán os nosos alumnos, para saber deles, do que fan, do que saben e do que esperan do seu desembarco no 3-6.

Imaxe tomada do álbum “O que ten que aprender un cempés que queira ser sabio como Perico” de OQO, que trata da adaptación dun cempés ao ritmo escolar.

Hoxe non podo ir á escola

“Hoxe non podo ir á escola

que non me atopo moi ben,

dóenme a cabeza e o queixo,

as pálpebras e un pé.

 

Mamá di que non é certo,

que non quero ir estudar,

pero o proído do ombreiro

aféctame o calcañar.

 

Non sei por que

non me cre,

por que desconfía tanto,

se este latexo das sens

me fai cóxegas no brazo.

 

-Mamá, quero que

 me entendas,

dóeme o van e as canelas,

as coxas e as costelas.

 

E a dor non para aí,

pasa das dedas ao ventre

e remata nos cadrís.

 

Non quixera esaxerar,

pero sinto nas orellas,

no cóbado e máis nas cellas

moitas ganas de encamar.

(…)”

Quen non sentiu algunha vez esas dores indefinidas que se estenden por todo o corpo e que só se curan  con un día de cama sen ir á escola?

Esta é unha parte do poema Canta dor! , recollido no libro “Versos en flor”, de Carlos Fontes, fermosamente ilustrado por Leandro Lamas, publicado na colección Tartaruga de Galaxia, que dramatizamos, recitando e sinalando todas as partes do corpo mencionadas.

Si ben o autor xa nos sorprendera con “Poemas con piruleta”, agora botamos unha risa con cada un dos “Versos en flor”, e ocórrensenos unha morea de actividades arredor de: E por que?, Sentidos, Auga máxica, O abrazo de papá, Ven á terra, ou Oficio e beneficio.

En breve, mostraremos o que fixemos con Son alfabeto.