A manga, o mango e a mangueira

No mes de xaneiro un neno trouxo unha manga para compartir cos compañeiros. Algúns tíñana probado e outros non, o que non deixou de sorprendelos foi que en galego fose feminino e en castelán masculino, manga/mango, e a homonimia, pois o seu mesmo nome ten significados ben diferentes.

Como non podía ser doutro xeito, decidimos probalo, non sen antes pesalo, tocalo, ulilo…Trala cata buscamos semellanzas no seu sabor; apuntaban ao melocotón ou ao melón, mesmo cun recendo a piñeiro.

Tanto gustou, mesmo aos remisos a probar, que propuxeron plantar a carabuña para así ter unha mangueira. Como nunca fixeramos tal, decidimos buscar información na rede e atopamos un vídeo moi interesante no que nos dicía o modo e os tempos. Tivemos que velo varias veces antes de pornos mans á obra, non sen antes anotar nun almanaque todos os pasos e prazos a seguir. Segundo iso, no mes de marzo, alá pola chegada da primavera, mesmo no día da árbore, nós teríamos unha mangueira para plantar.

Abrir a carabuña, extraer a semente, envolvela en papel húmido, deixala tapada, trasladala a unha maceta aínda cuberta, destapala e regala a miúdo, foron as anotacións, tan só quedaba esperar que se cumprisen os diferentes pasos.

E así foi. Cunha exactitude que nos alborozaba, íanse cumprindo.

Causou tal sensación vela xermolar que todos quixeron repetilo nas súas casas para así ir levando un proceso paralelo ao da escola.

As responsabilidades dos encargados, os fitos marcados no calendario, as medras, as medicións e as comparacións entre as dúas sementes que plantaramos, leváronnos a un extraordinario traballo matemático, que aínda sigue. Isto sen contar que á vista do éxito, os cultivos estendéronse a pistachos, améndoas, aguacates, landras, castañas, mandarinas e limoeiros. Toda semente que caía nas súas mans, levábamos a buscar información na rede e planeamento das súas fases.

Tal e como calculáramos, o día 21 de marzo, trala chegada da primavera, no día da árbore, as nosas mangueiras locen fermosas.

Agora cústanos facerlles entender que non teremos froitos ata dentro duns anos. Entanto imos enredándonos coas degustacións doutras mangas que chegan á aula.

Plantar para o futuro. Arelar. Aprender a esperar. Comprender o ciclo da natureza. Pouco máis se lle pode pedir a unha manga.

“Mango tree”, Ted Hebbler

 

Aceite III: degustación de aceite e plantación de oliveiras bravas

No mes de outubro, a partir dunha rama de oliveira con olivas que leváramos á aula, iniciamos un traballo de coñecemento deste produto natural tan empregado e tan descoñecido para o alumnado. Daquela fixéramos unha labor de investigación, e mesmo detectivesca, buscando olivas nas oliveiras das rúas de O Milladoiro (ver Aceite I), tamén degustáramos o aceite e coñecéramos algunha preparación como o pan de aceite e olivas que elaboramos na clase (ver Aceite II).

Entre as nosas descubertas, tamén estaba a existencia da empresa Olei, sita a poucos metros do noso centro. Puxerámonos en contacto coa súa directora, María Estévez, quen se ofreceu para vir ao centro a facer uns obradoiros de degustación de aceite galego así como para plantar algúns exemplares desta variedade autóctona galega, a brava, xa coñecida desde o século XII.

Logo pasou o tempo, a climatoloxía non foi propicia para as plantacións e fómolo adiando ata a chegada da primavera.

Hoxe, finalmente, tivo lugar a tan esperada cata de aceite e plantación de oliveiras; pareceunos a mellor data e a mellor maneira de darlle entrada á nova estación.

En primeiro lugar e antes de nada, temos que agradecer a boa disposición de Olei que estaban tanto ou máis entusiasmadas ca nós pola realización desta experiencia. Para os nenos/as María Estévez xa era unha coñecida porque víramos en dúas ocasións o vídeo corporativo de Olei, no que se explica como nace o proxecto de recuperación da produción do aceite galego, e das súas pescudas que a levaron a rastrexar documentación ata atopar mencións ao aceite galego nas Cantigas de Afonso X O Sabio, en tradicións orais populares e nos escritos de Frei Martín Sarmiento. Fala tamén da existencia dunha variedade galega, a brava, que estivo a piques de desaparecer en tempos dos Reis Católicos, e que agora se foi recuperando, grazas a súa boa calidade e propiedades nutricionais.

Argallando a degustación nas aulas, María aconsellounos que o fixéramos con algo que podían consumir habitualmente tanto en almorzos coma en merendas, así decidímonos por probar o aceite con pan, con froita (mazá, melón, plátano e laranxa) e con chocolate; esta última era a aposta máis arriscada, coa que todos quedaban estrañados.

Cando chegaron esta mañá, traían unha presentación en ppt, na que nun intento de achegarse aos intereses dos cativos, falaban do aceite a través dunha personaxe, a Princesa Brava. A floración das oliveiras neste tempo de primavera tamén axudou a conducir o tema. Sabedoras trouxéronos estas citas:

“e irei pela marinha vendend’ azeit’ e farinha”. Cantigas de Escarnio. Alfonso X el Sabio.

“aceite, carne, pan, trigo e sal, mercadoría real” (Autor desconocido. S. XII)

En Galiza existen tres variedades de aceituna, a brava, a mansa e as de fora” (Frai Martín Sarmiento, S. XVII)

Chegado o momento da degustación, María e a súa compañeira Iria amosáronlle aos nenos/as como se facía nuns vasiños de cor azul coa boca estreita para así mellor apreciar o aroma. Dixéronos que hai aceites que dan aromas afroitados e outros ulían a herba cortada. Foi curioso porque había poucos días que saíran ao exterior do centro a ulir mentres os operarios do concello acondicionaban o céspede e daquela eu dixéralle que ese recendo era único, inconfundible e non se semellaba a ningún outro. Hoxe tivemos que admitir que hai outros elementos que tamén cheiran igual; o aceite Olei ule a herba acabada de cortar.

Logo pasamos á observación da súa cor, do tacto, e do padal. De inmediato empezamos coa degustación, que foi todo un éxito, ninguén se negou a probar e case todos quixeron repetir, sorprendéndose das combinacións que lles ofrecían. A de chocolate foi sensacional.

Facendo aínda máis mostra da súa xenerosidade, agasalláronnos cun mandil, que quedará na cociña da aula, e con pequenos envases de aceite en doses individuais para cada neno/a.

Ver presentación.

Degustación aceite

Para rematar, trala presentación e degustación en cada unha das catro unidades de cinco anos, saímos ao exterior para facer as plantacións de pequenas oliveiras bravas, ás que xa lle destinamos unha zona ben soleada á espera de que medren ata cando estes nenos traian ao centro aos seus fillos e mesmo aos netos. Esperemos que sexan respectadas, con tal motivo elaboramos un panel informativo en placa de policarbonato para que todo o mundo nos axude a levar a bo porto as oliveiras bravas. Neste panel explicamos a variedade e facemos mención á cita de Frei Martín Sarmiento.

Mentres pasaban polas outras aulas, o noso alumnado quixo facerlle unha tarxeta de agradecemento a María e a Iria, que podedes ver nesta presentación. Entregóuselle o agasallo xunto cunha cesta de camelias.

Ver presentación.

Debuxos Olei

Mil grazas a Olei, e a todas as persoas, empresas e negocios da localidade que se implican con nós na educación dos pequenos e pequenas de O Milladoiro.

Aceite II: pan de aceite e olivas

Continuamos descubrindo máis sobre as oliveiras, as olivas e o aceite, así quixemos preparar unha comida na que estes produtos fosen os ingredientes principais. Nada tan sinxelo coma o pan. Seguimos a receita da focaccia (hogaza) italiana, “pan pobre” enriquecido con aceite e adornado con olivas. Simple pero con moito miolo.

O alumnado participou no proceso de amasado, de contabilizou o tempo de levedado, rexistrou os cambios producidos no tamaño da masa, deulle forma, pintou o pan con aceite, rematou coas olivas cortadas (verdes e negras –maduras-), levou ao forno e esperou expectante polos resultados. O recendo das bandexas acabadas de saír do forno foi o mellor indicio do éxito da elaboración. Unha delicia que compartimos cos compañeiros e compañeiras do centro, e como non, co profesorado e persoal de cociña que tan gustosamente se prestan a colaborar con nós.

Sabores, olores, un froito do outono e o gusto por compartir cos demais un produto saudable elaborado coas mans con coidado cariño.

Ver presentación.

Pan de aceite

Aceite I: olivas e oliveiras

A pasada semana levamos á clase unha póla de oliveira con olivas. Foi toda unha sorpresa porque non recoñecían o froito, dicían que se eran uvas, ameixas ou cereixas. Certamente, na nosa zona, non é doado ver oliveiras co froito, pero en Galicia habelas, hainas, de feito, segundo as investigacións, foron traídas polos romanos, e logo, de aquí, baixaron pola península, e non ao contrario como se podería pensar. Agora, estase a recuperar a produción de aceite galego, nomeadamente naquelas zonas nas que se conservaron as árbores malia o mandato da época dos Reis Católicos de cortalas todas.

Preguntados de onde vén o aceite, a resposta é un clásico, “da botella”, bo é que saben que serve para fritir patacas, tomar nas ensaladas, no pulpo á feira ou co peixe cocido. Así, dedicamos un tempo a coñecer as árbores, o proceso de recollida da oliva (agora no outono) e de elaboración do aceite. Logo fixemos unha cata de aceite sobre anacos de pan.

Foi tal o éxito da actividade que decidimos darlle continuidade.

Recordamos que a finais do curso pasado coñecéramos os nomes das rúas da nosa localidade porque todas elas levaban o nome das árbores que tiñan plantadas nas beirarrúas; entre outras, a rúa Oliveiras. Así que lles pedimos que fosen coas súas familias a mirar se as oliveiras de O Milladoiro tiñan olivas.

Por sorte, no polígono industrial no que está ubicada a escola ten a súa sé a empresa galega Olei, dedicada a recuperar e explotar o aceite producido en Galicia. Puxémonos en contacto coa súa directora, a bióloga María Estévez, quen se entusiasmou coa idea de explicarlle aos cativos o proceso, falarlle sobre a variedade autóctona de oliveira -a “brava”-, facerlle unha cata de aceite, e regalarnos uns exemplares destas árbores para poder plantalas nos terreos do centro.

Alumnado, familias e a comunidade implicadas nun proxecto que nos ten a todos entusiasmados. Pouco máis se pode pedir de algo tan sinxelo coma unha póla de oliveira.
Seguiremos contando.

Hortas urbanas

 

De entre as suxestións que nos fixeron as familias con relación aos lugares da localidade onde había zonas de árbores, xardíns ou hortas, descubrimos a existencia dunhas hortas urbanas, que casualmente están bastante preto da escola nunha rúa na que viven dous dos nosos alumnos. Así, na planificación de rutas por O Milladoiro, contemplamos a visita ás hortas urbanas.

Poucos dos nosos pequenos e das súas familias sabían da existencia destas hortas creadas hai poucos meses polo concello, emporiso tivemos que explicar en que consisten, quen pode ter unha, e as diferenzas con respecto ás hortas das casas dos seus avós ou familiares. Demos coa ordenanza municipal, e así soubemos das 48 Hortas Municipais Sostibles e Solidarias:

-Cal era a súa finalidade: promover boas prácticas ambientais de cultivo, xestión de residuos, aforro da auga, agricultura ecolóxica, recuperación de usos e costumes da agricultura tradicional, preservación de variedades autóctonas, favorecer a integración de colectivos, mellorar a alimentación e saúde …, ou potenciar o uso educativo destas hortas.

-Quen podía ter unha horta urbana: calquera veciño de Ames maior de idade, 14% delas para persoas en situación de risco social, outro 14% para maiores de 65 anos.

-Cales eran as condicións: coidala e traballala, non comercializar os produtos, non empregar velenos nin fertilizantes químicos, non levar animais, instalar galiñeiros, facer pozos, empregar trampas para animais, malgastar a auga,  ou facer lume.

-Cultivos permitidos: plantas hortícolas e florais de tradición local, aromáticas e medicinais. Non permitidos: arbustos e froiteiras, nin transxénicos ou psicotrópicos.

-Horario: desde unha hora antes da saída do sol ata unha hora despois do solpor.

-Colaboración: préstamo de utensilios e ferramentas compartidos para o que sempre hai unha caseta onde gardalas.

Consideramos necesario facerlle saber estas condicións que fan das hortas urbanas algo bastante diferente de calquera outra horta.

Preparados, anunciada a visita ás familias (coa petición de que levaran os seus fillos para así saber eles tamén das hortas), planificada a ruta no plano, feita unha listaxe de posibles verduras e hortalizas que atoparíamos, escoitados compañeiros que acompañan aos seus pais adxudicatarios de algunha horta, puxémonos ao camiño, sendo os guías os dous nenos que viven nesa rúa.

Ver presentación

Hortas urbanas II

 Chegados ás hortas, vimos que estaban pechadas todo á volta con arame e que había un portal, alí unha das mulleres que traballaban xa nos convidou a pasar. Antes fixémoslle entrega do noso agasallo, unha placa para sinalizar as Hortas urbanas. Entre todos os que alí estaban, fóronos dando explicacións das plantacións, dos coidados, do uso de ferramentas e recursos comúns, e tivemos ocasión de comprobar todo aquilo que nós xa sabíamos das hortas.

Sendo unha actividade moi interesante desde o punto de vista didáctico, á volta á escola, recomendámoslle as demais compañeiras que adíen a visita para o mes de setembro, xa que logo, arestora os nenos/as ven as plantacións pero aínda non os froitos, que é o que mellor recoñecen.

Ao día seguinte, fixemos unha actividade sobre o que non vimos: os froitos.

Para ilo, levamos á escola 30 variedades de verduras, hortalizas e legumes, que observamos, ulimos, conversamos e clasificamos en función de se o que se come nace enriba ou baixo terra; si se lle comen as follas, os talos, os froitos, as sementes ou as raíces. Complementamos a información co “Atlas ilustrado de las verduras”, de Susaeta e con “Una cocina tan grande como un huerto”, de Michael Serres y Martin Jarrie, en Kókinos

Sabemos que esta actividade aínda pode dar moito xogo, pero hai que recordar que agora estamos a piques de pechar o curso e os nenos/as moi cansos, e que neste caso veu derivada das visitas pola contorna.

Ver presentación

Verduras e hortalizas

Aínda estando preto da escola, nós queremos insistir na idea que apuntábamos na entrada “Hortas escolares ecolóxicas”, na que falábamos da posibilidade de que os centros cederan unhas pequenas parcelas para convertelas nesas hortas urbanas das que tanto se pode aprender ao longo do ano, e tanto intercambio pode propiciar con outras persoas.

AromatizArte VII: traballando co nariz

Chegado este tempo, sempre aproveitamos para “traballar co nariz”. Non é que o resto do ano nos esquezamos deste sentido pero, neste momento, a vida cotiá proporciónanos moitas ocasións: ramos de flores cos que nos agasallan, froitas máis variadas para o petisco de media mañá, o remexer na terra ou o recendo de cando cortan a herba nos xardíns veciños.

Así, cada día, cando nos chegan con flores variadas, aproveitamos para describir as sensacións olfactivas que nos producen. Pero reparamos en que sempre empregábamos as mesmas categorías, descritores e atopábamos as mesmas semellanzas. Finalmente reduciámolo a agradable/desagradable, moi intenso/pouco intenso, polo decidimos dedicarlle un pouco máis de atención pois consideramos que se poden tirar grandes aprendizaxes sen recorrer a situacións ficticias ou artificiais.

Ulindo

Narices

Para nós, foi fundamental distinguir entre cheiro, recendo e olor, xa que logo hai moita confusión canto ao uso deses termos. Ulir, recender, abafar, alcatrear, apestar, feder, cheirón, cheirento, aroma, esencia, fragrancia, olor, perfume, recendo, peste, tufo, cheirento, pestilencia, aromático, oloroso, recendente…, son algúns dos relacionados co sentido do olfacto.

Logo buscamos clasificacións e tipoloxías de olores, por suposto de modo moi diferenciado e simplificado para idade do noso alumnado: especiados, florais, afroitados, resinosos, queimados, pútridos/pestilentes, doces, picantes. Aquí descubrimos que hai moitas relacións entre sabores e olores.

 Cores

Olores, cores, sabores

Deseguido fomos levando á clase algún exemplo desas categorías. Mesmo chegamos a aventurar a hipótese de que a cor tivese algo que ver coa cor. Algo que logo descartamos. Chocolate, café, torradas queimadas, pan tostado, terra, follas secas, marmelo, azucre, pemento, especias, piñas e ramas de pino, froitas, laranxas, limóns, bergamotas, rosas, margaritas, peonias, xeranios, fiúncho, menta, menta chocolate, romeu, ruda, lavanda, follas verdes, iogur, queixo azul, auga sucia, auga limpa, reproducións de froitas, verduras e bolos de plástico, papel, libros, gomas, acetona, perfume, alcohol …, foron ulidas individualmente, por grupos, por contraste e adiviñando.

Contrastes

Contrastes olores

Un exercicio que nos permite dar un paso máis na identificación e verbalización das sensacións que perciben cada día froito dos milleiros de estímulos aos que están expostos.

Fixemos moitas observacións pero, para nós, unha das máis salientables foi a constatación da influencia cultural na maneira na que se reciben os olores. Así, cando lles achegamos as especias o nariz, todos se retiraban dicindo que lles desagradaba, agás cando llelo puxemos a unha nena marroquí, nese momento iluminóuselle a faciana, logo dixo que lle gustaba moito porque lle ulía á comida da súa nai

En cursos pasados levamos a cabo AromatizArte, ao que se pode acceder deste estas ligazóns.

AromatizArte I: perexil

AromatizArte II: auga de rosas

AromatizArte III: espantainsectos

AromatizArte IV: narices

AromatizArte V: rosquillas de anís

AromatizArte VI: bafos de eucalipto

Comendo cos ollos

Trala lectura de “Sopa verde” demos en traballar as cores dos alimentos; logo iremos pasando polos outros sentidos, xa que logo, é un dos temas que máis se presta para ser analizado coa vista, co gusto, co olfacto, co tacto e mesmo co oído.

Buscando imaxes atopamos estas que nos están a dar moito xogo para desenvolver a imaxinación, a creación e a observación.

Xente diminuta vivindo na nosa comida:

-no proxecto Minimian

-no proxecto Bigappetites

Comida en miniatura

-no proxecto de Shay Aaron

-en Tecnoculto

Comida xigantesca

–Froitas xigantes

–Esculturas de setas XXL.

–Xardín de Gulliver

“Sopa verde”

Si pensamos nun libro infantil no que aparecen cores, alimentos, animais e números, parece que se nos escapa un bocexo imaxinando un deses aburridos dicionarios visuais para pequenos. Pois “Sopa verde” vén a demostrarnos o contrario, é un divertido conto de Ángela Madeira fermosamente ilustrado por Till Charlier que nos fai rir a grandes e pequenos pensando na obstinación dun pequeno coello testán que se resiste a probar cousas novas e diferentes, así como pola astucia dos outros animais que o forzan a cambiar de opinión.

Era unha vez un coello
ao que só lle gustaba o verde:
leitugas verdes,
brócolis verdes,
coles verdes,chícharos verdes,
espinacas verdes,
alcachofas verdes,
pementos verdes…

—Só me gusta o verde –repetía a todas horas.

Para a escritora Ângela Madeira este relato é, no fondo, a historia de todos, pequenos e adultos: “a miúdo aferrámonos á seguridade do que coñecemos e tememos experimentar co novo, o descoñecido… E é unha mágoa”. Ademais, destaca que “un mundo cheo de cores (como os dos alimentos que lle ofrecen ao coello) é moito máis divertido”.

Precisamente, ademais de cos sabores, o libro xoga tamén coas cores e os números: unha miguiña de torta marrón, dous anaquiños vermellos de tomate, tres rebandas de pan branco, catro sardiñas grises, cinco berenxenas moradas, seis cenorias laranxas e sete espigas de millo amarelas.

O noso alumnado pídenos que llelo contemos unha e outra vez.

Supercociñeiros e educación

Líamos días atrás un artigo de Manolo Rivas no que reflexionaba sobre a superabundancia de programas e concursos televisivos arredor da cociña, xusto neste momento de pobreza, e no que se preguntaba que é o que se pretende con esta oferta.

A min póñenme nerviosa e molesta polas flagrantes faltas de respecto que se perciben, porén non son quen de aturar un programa completo, pero o que me pareceu máis grave foi o traspaso do formato adulto ao mundo infantil. Así, ao longo deste Nadal todos tivemos ocasión de padecer/gozar cos chefs en miniatura. Ao meu entender un erro.

Desde as cadeas televisivas tentaron vendernos os valores positivos destes programas: a promoción de hábitos alimentarios saudables, a incursión dos pequenos no mundo adulto, a responsabilidade, o traballo en equipo…, bla, bla, bla. Mesmo lin artigos nos que se trataba a importancia de que os máis novos cociñaran nas escolas.

Totalmente de acordo. Hai anos que moitas e moitos de nós entendemos as posibilidades educativas da elaboración de receitas na escola. Pero non dese xeito. Non así. Non cremos que faga falla que un cativo de 8 ou 10 anos fale de “emplatar” unha “tembladera de huevo en su espejo de caramelo”,  evidenciando que está sometido a unha situación de estres non propia da súa idade no caso de que o flan non calle. Non cremos que sexa necesario que toda a súa familia pareza que ten depositadas todas as súas apostas sobre a criatura, amosando grande desgusto se non resulta elixido “supercociñeiro do 2013”. Non parece profesional que os seus docentes  se convertan no xurado que vai opinar sobre os pratos elaborados. Non é normal que estes nenos/as teñan que preparar comida para 20 ou 40 persoas controlando cantidades, tempos, cortes, equipos, competidores, e “tocanarices” de supervisores que comen desaforadamente esmagando ou esnaquizando en segundos o que supuxo horas de traballo e suores aos  aspirantes a ser coma eles. Vaia exemplo! Non, non é así; as personas que gustamos de cociñar, de ensinar a facelo, de comer e de gorentar, ben sabemos que esa xente non pode ser exemplo para nenos.

Isto non é normal nin educativo. Non nos enganen, isto é unha ridiculez que promove xusto os valores contrarios ao que pretenden vendernos: a competitividad feroz, o despilfarro e a perda da nenez. Non nos enganemos o que queren é que merquemos os seus vídeos nos que se ven os nenos tan chuscos cortando en xuliana un palmito encurtido ou escalfando un ovo de paspallás nunha bolsa ad hoc. Unha parvada.

Nestes casos, nunca sei para onde miran os comités de contidos televisivos infantiles. Non sei para onde miran todas esas voces críticas contra leis educativas que fomentan a competencia e logo toleran estas parvadas televisivas, que, malia o que puidera parecer, teñen un fondo calado social. Cómpre lembrar que educa toda a sociedade, que todas as accións poden ser educativas ou deseducativas, que os rapaces aprenden máis do que ven que do que se lle di que fagan, e que a escola non é máis que unha mínima achega de toda a bagaxe que atesouran os cativos.

Incoherencias. Outra máis.

En troques de amosarnos unha imaxe infantil positiva, expóñennos miniaturas de adultos (seleccionados en función dun perfil) coas súas peores cualidades. Neste apartado tamén quero incluír un spot televisivo no que unha nai egoísta porfía cos seus fillos por un anaco de pizza. Bonita imaxe da entrega maternal! Xusto cando noutro spot dunha ONG -que nos informa de que 1 de cada 3 nenos pasa fame- vemos como unha nai quere disimular a súa pobreza con fantasía, preparándolle á súa filla un bocadillo de pan con pan, para que ela poida botarlle creatividade e imaxinar que está recheo daquilo que desexe.

Os paradoxos da sociedade actual, a gula fronte á fame, o sibaritismo fronte ao racionalismo, a tontería fronte á formación sólida dos máis novos. Supernanys, superchefs, supervoces…, supernecios, superefémeros e supersuperficiais, niso é no que queren converternos.

E o peor é que poida que poida que de pronto empecen a proliferar eses concursos polos centros nos que os nenos/as e mozos/as son público cativo.

E o mellor de todo é que ninguén protesta.

Imaxe da curta “Al dente“.

Cata de marmeladas de outono

No poema de Antonio Rubio para o mes de setembro -en “Almanaque musical“- falaba dunha sinfonía de marmeladas, o que nos deu a idea de aproveitar froitas do outono para coñecer os seus usos, propiedades dietéticas, conservación e consumo máis alá da tempada co noso alumnado de 4 e 5 anos.

O proceso reducímolo ao máis básico e elemental, nada de receitas laboriosas nin moita precisión na proporción do azucre, baste recordar que nós non estamos para facer cursos de cociña, senón para sacarlle proveito educativo.

Porén, pedímoslle que nos trouxeran froitos do outono, que ulimos, tocamos, degustamos, etc. Logo partímolos en anacos pequenos que puxemos a macerar con igual cantidade de azucre; é moi interesante facer as comparacións de volume/peso, así como os cambios que se producen co paso do tempo na mestura –paso de sólido a líquido-. Non deixamos pasar a oportunidade de propoñer un problema: a cantidade de marmelada que obteremos será igual ao peso da froita e do azucre?

Cocemos, deixamos arrefriar, dámoslle resposta o problema e xa podemos facer todas as comparacións que queiramos: coa froita ao natural (dozor, textura, olor…), entre outras semellantes pola cor (fresas-tomate, laranxa doce-laranxa amarga, cabaza-caqui, uvas-moras, etc).

Ao tempo é unha maneira de achegalos ao consumo dun produto san e enerxético ao que que non adoitan ser moi devotos.

Rematamos coa lectura de “Mermelada de fresa” de Daniel Nesquens en Anaya, na que este alimento é o nexo que lle permite ao rato Papas Fritas sentir o gozo dos almorzos do sábado.

Ver presentación da gorentosa actividade.

cata de mermeladas

O tempo dos nenos/as cos proxenitores

Téñome por unha persoa comprensiva coas circunstancias das familias do alumnado, pero poida que xa estea maior, porque cada día gústame menos o que vexo. Cada vez a mingúan máis o tempo que “permanecen” cos seus fillos, e se isto, hai anos lles ocasionaba problemas de conciencia, a día de hoxe enténdeno como un privilexio da vida da infantil. É dicir, sacrifícanse polo “ben dos nenos/as”.

Veño de acoller a un novo grupo de 3 anos, e nas entrevistas que mantiven coas súas familias constatei as pegadas da crise na nosa contorna. De cada unidade familiar, ao menos un dos membros está no paro. Desde o punto de vista económico isto é unha mala noticia, pero como contrapartida supoñía que lles dedicarían máis tempo a os seus e á atención aos fillos/as pequenos.

E aquí chega o paradoxal do asunto: o 70% do alumnado do centro no que traballo queda ao comedor escolar, amén de a todo o rosario de actividades que se desenvolven pola tarde. E todo isto ten un elevado custe -ate chego a pensar nas teses da “economía sumerxida”-, tanto económico como emocional para as crianzas.

Comentei aquí que a rigorosa planificación do período de adaptación, así como a entrevista coas familias, foran determinantes para que a finais de setembro os nenos/as permaneceran serenos e acomodados na escola. E agora resulta que desde o día 1 de outubro –data de inicio do comedor- temos dobre sesión de choros, matutina –na que xa anuncian que non queren ir ao comedor- e desde a 1 da tarde cando se decatan de que a prolongación da súa xornada é algo irremediable. Fixemos unha adaptación de libro, e agora, en quince días pasaron de 0 a 100 en 2 segundos coma os coches de carreiras. Non teño nada en contra do servizo do comedor, e de quen non ten outra ca recorrer a el, nin contra os menús dietéticamente perfectos, nin contra as persoas que traballan nel. Con quen estou indignada é cos pais e nais, que non tendo nada que lles impida recoller os seus fillos ás 2 da tarde, os deixan confinados no centro todo o día. Estou a falar de criaturas que aínda non cumpriron os tres anos, que choran a rabiar, que sofren, que se angustian e que crispan ao resto da clase, mestra incluída. Cando saio, pregúntome todos os días, se é a miña responsabilidade consolar a nenos que berran entolecidos porque a súa nai quere “que se acostume a comer de todo”, “que se socialice”, “que se lo pase bien” e “que participe en todas as actividades porque neste momento son coma esponxas”, e de paso, por que non dicilo, deixala despreocupada para todo o día.

Se os nenos choraran deste xeito nos primeiros días, non faltaría quen acusara á mestra de falta de feeling cos nenos, mesmo a levarían ao Tribunal de Dereitos Humanos da Haxa, pero agora, cando lle comentamos os cambios nos nenos escoitamos respostas deste tipo:

“si choras non te virei  buscar”, “campeón, sabes que si lloras llamo a la Policía, porque tú eres un valiente”, ou “ tu pasa, porque son mimos; yo ya no le hago caso”. Pero non señora, eu non podo pasar deles; eu non podo tolerar que un neno chore porque o deixan todo o día no centro mentres vostede está paseando e tomando cafés, e quen vai chamar á Policía vou ser eu por deixación de responsabilidades e por violencia psicolóxica cos menores. E voulle dicir outra cousa, o neno non o pasa tan ben. Non se engane. O que sucede é que cando vostede o vén buscar ponse contento porque ve a fin a horas de laiarse pola falta da súa nai/pai. Certo que son esponxas, pero cando se atopan nun clima de afecto, seguridade e cariño.

Atendan dunha vez: a esperanza de vida cada vez é maior, polo tanto aínda que non coman soia antes dos 3 anos, porque non practiquen judo, ou porque non boten partidos de padle infantil, quédanlle moitos anos por diante para facelo. O que non se volverá a repetir é o tempo no que os seus pais son uns deuses ou heroes que os libran de todo mal. E iso si que é unha verdadeira mágoa que o descubran antes de tempo.

Chamémoslle ás cousas polo seu nome. E non me conten milongas porque levo moitos anos nisto, e xa vin pais que con horarios imposibles, se queren, fan malabares para estar cos seus fillos; e vin tamén a moitos egoístas que tratan de venderlle aos seus fillos o gran favor que lle están a facer, delegando as súas responsabilidades paterno-filiais no primeiro que lles pasa por diante, esperando a que as criaturas se resignen e deixen de chorar. Daquela, eu sempre lles recordo que os nenos/as dos orfelinatos non choran.

Imaxe: Rocking chair nº3 de Henry Moore

Polos xeados de cítricos

Acordáramos que cando chegara o bo tempo, xa preto do verán, faríamos xeados. A climatoloxía non axudou pero eles recórdannos que o prometido é débeda.

Días atrás puxémonos mans á obra. Queríamos amosarlles como facer un gorentoso doce a partir do zume de froitas naturais, aproveitando ademais para distinguir os sabores –doce, ácido ou amargo- e os cambios de estado dos líquidos a sólido.

Ademais supúxonos un interesante traballo de estimacións e cálculos matemáticos, xa que cumpría saber a cantidade de líquido que precisaríamos segundo os recipientes que empregamos.

Ver presentación.

Polos xeados

Cereixas ao óleo

Nunca pintáramos ao óleo co alumnado, pero un neno que vai a clases de pintura trouxo a clase un lenzo pintado o que espertou o desexo de todos de facer coma el.

Agora, o día que fixemos a cata de cereixas atopamos un motivo para retratar e moita diversidade de variacións sobre a cor vermella, porén puxémonos man á obra. Ten o seu aquel porque hai que empregar augarrás, pero os resultados son espectaculares, e mesmo os nenos entenden que pintar sobre un lenzo con óleos é como entrar noutra dimensión das súas representacións plásticas.

Nun primeiro momento quixemos ver moitas mostras da presencia das cereixas na arte de: Cèzanne, Picasso, Pons Arnau, Hammer, Cristobal Toral, Gauguin, Bonnard e outros moitos recollidas en blogs como Cocina y cultura ou Cocinamos entre todos.

Coas cereixas diante, fomos tratando de conseguir as distintas tonalidades de vermello de cada unha das variedades. Previamente fixeron un bocexo en papel con ceras brandas, para entender moi ben o tamaño e a ubicación. Perfilouse sobre o lenzo, pintouse o fondo e deixouse secar un día, logo capa a capa fóronse pintando as cereixas. Entenderon moi ben a aplicación final da luz con cor branca. Asinan e datan a obra.  Capa de verniz e exposición no centro.

Un recordo da gorentosa cata.

Ver presentación.

Cereixas ao óleo

Cata das cereixas de maio

Estamos en tempo de cereixas, pero non todas son iguais, porén organizamos unha cata -ao igual que xa temos feito co mel ou co mosto-, tratando de que sexa unha degustación guiada e consciente descubrindo matices que doutro xeito pasarían desapercibidos.

Regaláronnos un cartel de gran formato con 24 variedades de cereixas, cada unha delas co seu nome, información sobre a orixe, calibre, forma, cor, sabor, floración, maduración, pedúnculo, resistencia ao corte e dureza, que nos deu a idea dos aspectos a observar.

Reunimos 7 variedades en nun primeiro momento fomos atendendo a aspectos como a orixe, peso (calibre), forma (achatada, redonda, corazón, alargada, con pico), cor (vermello, vermello claro, vermello escuro, vermello negro), pedúnculo (corto, medio, largo), recollendo todas as anotacións nunha táboa.

Deseguido pasamos á cata, polo que nos preparamos como profesionais cun vasiño de auga para “lavar a boca” entre degustación e degustación; e así foron notando as sensación no padal canto a dureza (dura, branda, rexente), sabor (doce, moi doce, pouco doce, agridoce), e canto a tamaño da caroa (grande, pequena).

Coa profesora especialista de inglés, tamén traballaron todo este vocabulario e mesmo fixeron un haiku sobre as cereixas.

Sempre pensamos que unha das nosas tarefas é a de axudarlle aos nenos/as a poñerlle nome ás sensacións que senten. E esta foi unha gorentosa e rica experiencia tanto sensorial coma de linguaxe.

Rematamos cunha cantiga dos Maios en Galicia que di así:

“E maíño maio,

e que nos trouxeches,

cereixas maduras

e non nolas deches.”

Ver presentación.

Cereixas de maio

Comer na escola

Escena ficticia 1: un grupo de mestras de infantil conversa sobre o momento do petisco de media mañá; do mal que comen os nenos; de canto se lles nota que non están afeitos a mastigar; de que aínda hai pais que en vez de froita mandan potitos; dos que sempre traen bolos industriais, etc. Unhas expoñen as vantaxes de ter as merendas pautadas día a día, e outras din que lles parece unha intromisión na vida familiar. Mesmo algunha afirma que asumiu que se introducira ese momento nos tempos escolares, agora ben, apenas intervén, xa que non é a súa función como mestra analizar a variedade da dieta ou a forma na que comen no comedor escolar, e que non vai ter problemas coas familias ou cos nenos polo que comen.

Escena ficticia 2: Desde as 7:30 da mañá van chegando a unha escola os nenos e as nenas cos ollos aínda cheos de lagañas. De inmediato son introducidos no comedor escolar onde, como aos polos dun criadeiro, lle dispensan con apuro e eficacia a dose equilibrada desa hora. Deseguido póñense a ver a televisión. Ás 14:00 repítese a mesma situación. Arengados como as tropas, van sendo carrexados cara o comedor. Previamente tiveron que facerse cargo dunha equipaxe digna dunha viaxe transoceánica (a roupa da mañá, o mandilón do comedor, a carteira de hixiene dental, a axenda do comedor, as vestimentas que empregarán nas actividades extraescolares, e outros moitos “complementos”).  Hai un breve tempo limitado para toda esa operación de comer equilibrada e saudablemente, xa que logo, hai que ir a ver unha película que fala da alimentación san.

Escena ficticia 3: unha mestra de infantil sinala nunha lámina, ou mesmo nunha PDI os alimentos que conforman a dieta equilibrada; nunha ficha colorean o cuberto axeitado a cada prato, e riscan un X aquelas formas, usos ou actitudes non adecuadas mentres se está a comer. Ao rematar, e sen limpar previamente as mesas, comen como lles peta, sen asearse, collendo a culler coma se fose unha moca, e así, aínda cos fociños enzoufados, saen para o recreo.

Escena ficticia 4: nun obradoiro dos que se desenvolven no comedor escolar trala inxesta apurada e mediada por ameazas, realizan uns orixinais disfraces de “alimentos” que lles transmiten aos nenos/as importantes consignas ou lemas relacionadas coa alimentación e cos hábitos saudables.

Escena ficticia 5: vese que hai celebración no centro, con mesas cheas de doces, lambetadas, bebidas edulcoradas a esgalla e os nenos ante tal desproporción comen desaforadamente, non respectando ningún tipo de convencionalismo social, malia estar diante dos seus condescendentes proxenitores e mestras. Logo, xa que é día de festa, corren entolecidos polo patio ata que algún vomita.

Escena ficticia 6: un nutricionista ou un responsable municipal de comedores glosa perante as cámaras de televisión as bondades nutricionais dos menús que dispensan nos centros; ao tempo emítense imaxes de criaturas amoreadas unhas enriba das outras, comendo nun deses comedores, -nesas espantosas bandexas nas que serven a un tempo o potaxe, coas croquetas,  co iogur e coa auga-, collendo os garfos ou as culleres de calquera maneira, falando coa boca chea; e todo con presa, con moita presa.

Afortunadamente son escenas de ficción escolar, porque se fosen reais cabería preguntarse:
-Cal é a función dos servizos complementarios que se dispensan nos centros escolares? Son un complemento educativo como indica o seu nome, ou só se trata de “conciliar” e nutrir?.
-Onde está a responsabilidade dos docentes canto á hábitos saudables?;  -para facernos entender imos a empregar unha terminoloxía xa en desuso-, só se teñen que encargar do conceptual deixando de lado o procedimental e actitudinal?
-Por que nos Consellos Escolares, onde están os responsables de todas as actuacións que se desenvolven nos centros, non tratan de coordinar a función educativa de todos os servizos que interveñen coas criaturas? Deberían decatarse de que somos moitas as persoas que atendemos os nenos, pero os nenos son sempre os mesmos, e viven as nosas incoherencias ao longo de todo o día.  Sempre dicimos que a educación dos cativos é responsabilidade de moitos, pero por desgraza e por comodidade, agora acordouse facer todo na escola, nun único espazo no que ao longo do día imperan distintas normas.

Confundímolo todo; non é o mesmo nutrir ca alimentar, non é o mesmo darlles de todo ca darlles o que precisan, non é o mesmo calidade das escolas que contedores de nenos. E que ninguén veña dicindo que, aínda así, algúns comen mellor que na casa, porque podendo sendo certo, non é para conformarse, xa que logo, estamos educando persoas, e debemos procurárllelo mellor.

Comer non é facer unha parada técnica para repostar; non é encher o depósito con combustible con moitos octanos e volver á pista a seguir dando voltas a toda velocidade. Comer é unha necesidade que tamén precisa de calma, de cariño, de normas da vida real, non de normas que só valen para o comedor. Comer tamén é saborear, gozar coa comida, coa súa presentación, coa forma na que se sirve, que importa tanto como o seu equilibrio nutricio. Comer require dunhas formas e dun tempo para relacionarse cos outros. E trala comida, o máis aconsellable é un repouso.

A alimentación, a mais dunha necesidade vital é un feito social, cultural e humano e iso si o saben entender nas Escolas de Reggio Emilia, onde a cociñeira, a pinche, a camareira ou a monitora teñen unha función tan educativa como a da mestra; onde cada día os nenos colaboran tanto na cociña coma no comedor servindo aos compañeiros; onde os tempos de comida son espazos de relax, de compartir, de falar, e onde trala comida, sempre se lles reserva ás criaturas un descanso reparador.

Ás veces preocúpannos estas nosas críticas a cuestións que outra xente gaba compracida, pero en ocasións tamén atopamos opinións na mesma liña, como sucede no artigo “El trato en los comedores escolares” publicado no nº 64 de Aula de Infantil.

Salvar el planeta: dieta equilibrada

Pan de millo (boroa)

Hai anos, traballábamos nunha  pequena vila costeira e fixemos pan de millo ou boroa co noso alumnado. Daquela puidemos ir a recoller as espigas a unha leira, esfollámolas, debullámolas, cribamos o millo e levamos unha parte a un muíño de cubo nun regato e a outra a un muíño de marea, logo peneiramos a fariña, amasamos e cocemos nun forno de leña. Fora unha maneira de coñecer cultivos tradicionais, labores do campo, alimentos, patrimonio arquitectónico (hórreos, muíños, fornos) no rural, etc.
Agora, esta é a versión urbana, porque seguimos a pensar que os nenos e nenas deben coñecer o proceso de elaboración dun produto típico galego e todo o que hai detrás ata que chega a eles. O que non podemos visitar, suplímolo con outros recursos e información da rede.
Afortunadamente, aínda hai avós e avoas do alumnado que entendendo o que pretendemos acadar cos seus netos, préstanse para todo o que lles requirimos. Pedimos todas as variedades posibles de millo, mesmo das que están a piques de desaparecer: millo corvo, millo de leite, millo do país…; pouco a pouco a aula foise enchendo de espigas de todos os tamaños e clases, moitos deles encirrados pola idea de atopar “unha raíña” (espiga vermella, morada ou negra). Observándoas, foron xurdindo dúbidas que tratamos de confirmar:
-as barbas e as follas da casula indícannos cal é a cor da espiga?
-a fariña que se obteña será da cor dos grans de millo? E o pan?
-as espigas combinadas débense a que plantaron dous graos xuntos? E si se planta un gran negro dunha espiga negra e amarela, sairá negra ou amarela?

-só comen millo os animais?

Pódese ver todo o traballo ata a elaboración da boroa na seguinte presentación, pero insistimos na idea de que  importa máis o proceso desenvolvido ca o produto acadado.

O mellor, foi que este traballo espertou expectación entre o resto do alumnado do centro e os nenos/as exerceron de cicerones dos outros, explicándolle detalladamente aos seus compañeiros dende o proceso vital do millo, a súa presenta en moitos alimentos que consumen a cotío,  ata a elaboración da boroa.

Non imos a estendernos expoñendo os obxectivos traballados. Unha persoa que nos veu, preguntounos que obxectivo pretendíamos conseguir, tan só quixemos saber de canto tempo dispoñía para que llelo explicáramos…

A alimentación en infantil

O 16 de outubro é o Día Mundial da Alimentación. Nós non cremos na incidencia educativa das conmemoracións, senón no traballo constante e diario. Porén remitímosvos ás entradas publicadas baixo a etiqueta de “alimentación” e a outras moitas nas que facemos mención a:

1º As actividades que desenvolvemos arredor dos petiscos de media mañá, pautados día a día para que deste xeito e grazas á presión de grupo todos tomen alimentos variados.

2º A coordinación que pretendemos establecer cos responsables do servizo de comedor escolar para:

a) Coñecer a súa programación de actividades relacionadas coa promoción de hábitos saudables, introdución e coñecemento dos beneficios do consumo de determinados alimentos, para deste xeito reforzalas desde a aula.

b) Facer partícipe a todo o alumnado dos ingredientes do menú escolar, presentando diariamente á entrada do centro escolar unha mesa cos elementos que van a formar parte da comida dese día.

3º O consenso acadado coas familias do alumnado sobre o non consumo de lambetadas e celebración dos aniversarios  dun xeito diferente que non implique a inxesta de calorías baleiras (graxas, snacks, chucharías…).

4º A presentación de alimentos naturais producidos nas hortas familiares ou na contorna: uvas, kakis, cabazas, hortalizas, legumes, cereais, froitos secos, e dos usos gastronómicos de moitos destos.

Finalmente, recomendamos a lectura das secuencias didácticas do libro “Medrando sans, de bocado en bocado… de xogo en xogo”,  (en RecomendArte) publicado polas consellerías de educación e de sanidade coa finalidade de promover nos máis cativos hábitos saudables de alimentación e exercicio físico.

Ben sabemos que o Día da Alimentación se centra no dereito á alimentación que moitas criaturas non poden exercer, algo que, polo de agora, o noso alumnado non pode cambiar; pero si poden e deben ir tendo unha educación nutricional e alimentación adecuada.

Doce coma o mel

Doce coma o mel

View more presentations from InnovArte Infantil

Un alumno cuxo avó ten colmeas tróuxonos dos anacos de panal de mel. Nunca viran tal. Moitos nenos/as nin sequera a probaran. Coas explicacións do compañeiro e coa información da rede coñeceron todo o proceso de elaboración da mel, do proceso de extracción (da vestimenta e precaucións que adopta o avó), sobre o seu consumo, beneficios para a saúde, conservación, usos medicinais (catarros, feridas, dores de barriga…), na cosmética (xampús, cremas, colonias…), do aproveitamento da cera (en velas, en ceras de cores, en abrillantadores…), e da reciclaxe da cera.

Contounos que as abellas das colmeas do avó collían o néctar das flores de romeu, daí o seu sabor; e que eran imprescindibles na polinización dos kiwis da finca.

Tras observar os panais con lupas (ver as estruturas hexagonais das celas); ver a intensidade da cor amarela tirando a tostado e a súa transparencia; tras ulir o romeu, para ser quen de diferencialo doutros tipos de mel (de eucalipto, de castaño, de azahar ou de milflores), degustámola tomando directamente os anacos de panal (o alumno explicoulle aos compañeiros como facelo sen comer a cera), con tostas de pan, con queixo (refrán: “Miel con queso sabe a beso”), con noces (aportadas por outro alumno); apreciamos no padal a súa dozura, sabor con matices de romeu, a densidade (similar ao caramelo líquido), e a textura na boca. Logo non tomaron nada máis (refrán: “Despois de comer mel nada sabe ben”).

Máis tarde, tras falar da conveniencia de tomar mel en troques de azucres, das súas propiedades enerxéticas (refrán: “Come moito mel, vivirás moito e ben”), xurdiu un interesante debate entre o alumnado, sobre se as abellas son animais domésticos ou salvaxes.

Non se nos ocurriu mellor forma de rematar esta actividade didáctica que deleitándonos coa lectura do poema “Doce coma o mel” de Celso Emilio Ferreiro, precisamente no día no que o Parlamento galego acordou dedicarlle o ano 2012, centenario do seu nacemento.

Cata organoléptica de mosto

Unha das vantaxes de traballar nunha vila pequena é que algúns dos alumnos/as viven no rural ou teñen familia na aldea, porén están ao tanto e participan nas tarefas do campo/horta. Neste momento coméntannos da recollida do millo, da vendima, das castañas e das noces…

Un neno, tras contarnos ao longo de varios días a súa participación na vendima, quixo agasallarnos con mosto. Fixémoslle ver que é un produto natural, que ten a cor das uvas coas que se fai, recordamos como as esmagáramos o pasado curso en “Cata de uvas” para extraer o seu delicioso zume, e agora decidimos que había que aprender a identificar e verbalizar as distintas sensacións que nos produce a súa degustación, polo que fixemos unha cata organoléptica ao estilo dos profesionais. A cata é un exercicio de memoria e adestramento, e hai que dispor de palabras axeitadas para describir as sensacións que nos produce.

Recordamos que ten tres fases,unha visual, unha olfativa e a gustativa.

Na visual tras verquer o líquido nunha copa de cristal, observamos a súa cor: límpido, brillante…, e mailo tono, que se asocia a froitas, rosa fresa, frambuesa, salmón, cereixa, picota ou rubí.

Na olfativa hai que arrecender co líquido parado e en axitación, recordando que se fai tanto por vía nasal coma retronasal (na boca) que é máis intensa. Para descritores asociase a determinadas froitas (cereixa, ameixas, moras, arándanos…), ou flores (rosas, violetas).

Na gustativa, apreciamos os sabores básicos (doce, salgado, amargo, ácido) e o seu tacto (suave, redondo, áspero…)

Practicamos a cata co mosto, demos un pequeno grolo, removemos na boca e deixamos que fluíran as súas propiedades. A diferenza dos profesionais non o cuspimos fóra, pero soubemos que é o habitual.

O que realmente nos interesaba nesta actividade era que aprenderan a poñerlle nome ás sensacións que lles produce algo que toman. Temos a seguridade de que de aquí en diante practicarán en máis dunha ocasión.

 

Velaí os resultados das dúas catas realizadas ata o de agora

Mosto 1

 

Son: bo (escuma ao escanciar). Cor: rosa alaranxado. Transparencia: non. Olor: a fresa. Gusto: doce, un chisco ácedo. Permanencia no padal: corta.

Mosto 2

 

Son: bo (escuma ao escanciar). Cor: rojo ciruela. Transparencia: non. Olor: a cereixa. Gusto: suave, moi doce coma a mel. Permanencia no padal: longa (ata dez minutos despois).

 

Como vedes estamos feitos uns expertos catadores.

 

Tomando unha bebida natural fixémoslle pór en funcionamento todos os sentidos e enriquecemos o noso vocabulario. E por riba a actividade é deliciosa. Que máis pedir.

Marmelo

O pasado día propuxémoslles unha adiviña para resolver na casa coas súas familias; diciámoslles que se trataba dunha froita medio pera, medio mazá; da cor dun limón; duro e branco por dentro; cocido tornaba de cor caramelo; que se toma habitualmente como sobremesa acompañado con queixo; o seu nome en castelán ten nove letras e en galego sete.

Todos resolveron que se trataba do marmelo; houbo quen trouxo froitos e tamén quen nos agasallou con marmelo caseiro. Malia as reticencias iniciais dalgúns, todos  gorentaron un dos doces típicos nas sobremesas galegas.

Isto deu lugar unha sesión de coñecemento dos marmelos, das súas flores, froitos, variedades (mesmo conseguimos uns ornamentais talla mini), comparación das súas cualidades coas de outras froitas, proceso de elaboración, enlatado e ata a súa representación pictórica a mans do xenial Antonio López.

Pan de pipas de xirasol

Se hai un palabra que poidamos atribuírlle á nosa aula é fértil. Todo cando plantamos medra e dá os seus froitos. A finais do curso pasado sementáramos xirasoles e realizáramos varias actividades sobre esta engaiolante planta para os nenos/as. Agora chegou o momento de recoller os froitos. Probamos as pipas, reservamos unha parte para os paxaros –tal e como foran os plans iniciais- e outra para volver a plantar a vindeira primavera -non quixemos que nos sucedera coma no conto de “Pirracas e as patacas” que comeron todas as patacas e non tomaron a precaución de deixar a semente para o ano seguinte polo que se acabou a colleita. O equilibrio dos tres terzos, unha lección de sostibilidade.

Coñecemos outros usos das pipas de xirasol: aceite, margarinas, e a máis antiga, moelas para facer pan.

Como remate elaboramos pan de pipas, tras o visionado dun time lapse da floración do xirasol –algo que non puidemos ver dado que coincidiu coas vacacións- e outro no que se aprecia a súa cualidade de xirar cara onde está o sol .

Cociñando ao pé da letra

Hoxe preséntase no Casino de Santiago un libro delicioso, “Cociñando ao pé da letra”, unha creación da escritora Yolanda Castaño e da fotógrafa Andrea Costas, difícil de etiquetar; non podemos dicir que sexa un libro de cociña ao uso, nin de entrevistas, nin de relatos, pero é un pouco de todo iso. Vinte e un escritores e escritoras galegas amósannos as receitas dos pratos que marcaron a súa infancia, relátannos o vínculo emocional que teñen con el e elabórano diante do obxectivo fotográfico. Todo un reto e todo un alarde de creatividade literaria, plástica e culinaria. É un libro distinto, deses que nos gusta ter na casa.

A razón pola que o contamos no blog é porque llelo amosamos ao noso alumnado e quedaron totalmente engaiolados coas fotografías; para que logo digan que a comida non entra polos ollos. A paleta de pintor –a modo de prato- co iris de verduras de Carmen Blanco fixo que desexaran comer esa creación que enche os sentidos rotunda e sinestesicamente.

A empanada de libro, o libro pota, a cullerada de lectura, o caderno fresco de leituga, o baño de patacas de Helena Villar Janeiro ou as gafas de masa de millo de Fina Casalderrey, fixeron espertar a súa imaxinación infantil.

Todo un acerto da editorial Galaxia. Literatura, arte e cociña galega reinterpretada á luz dos tempos actuais. Desde aquí pódese ver o vídeo.

Ver presentación.

Maxi-super-extra-mini

A raíz do comentario sobre un anuncio publicitario (limon&nada) dunha bebida refrescante, xurdiu o propósito de facer limoada.

Considerando que se traballan aspectos como:

-a alimentación saudable

-o proceso de elaboración de bebidas naturais

-os sabores e olores

-os sufixos e prefixos que atenúan ou intensifican cantidade e tamaño (maxi, mini, mega, super, -ísimo)

-o ciclo vital dunha árbore froiteira

-distintos tipos de texto: notas, pedidos, receitas

-palabras na lingua estranxeira (sweet, sugar, water, lemonade…)

Para coñecer a experiencia, ver a presentación.

Al dente

“Al dente” é unha curta de animación que conta a historia dunha nena vagabunda famenta que entra nunha cociña chea de comida na que hai un chef que canta ópera. Teñen un web onde se poden ver as imaxes, a música o story board ou o poster.

Vímoslle grandes posibilidades de traballo co alumnado, desde as desigualdades sociais, ata a alimentación.

Gordos enormes

Así é como definiu o noso alumnado os personaxes da obra de Fernando Botero. Desde o pasado día 18, na Rúa do Villar en Santiago de Compostela, pódese ver a súa obra “El rapto de Europa”. Pedímoslles ás familias dos nenos e nenas que se nestes días de vacacións, tiñan ocasión de estar na vila, se lembraran de amosarlle esta escultura. Na clase vimos outras esculturas, e logo pinturas. De inmediato recoñecéronas como da man do mesmo artista. O seu común tamaño desmesurado foi unha boa pista –moitas delas pesan máis que todos os nenos e nenas da nosa clase e máis da clase do lado.

Ver pinturas.

Ver esculturas.

Non máis. Tan só se trataba de ver unhas imaxes e de coñecer unha noticia da súa cidade. Non narracións da vida do autor -tan só nacionalidade por coincidir coa de dous nenos da clase- non baterías de preguntas… Nada, tan só ver. Habería que ver a cantas exposicións íamos os adultos se antes-durante-despois das mesmas nos someteran aos mesmos interrogatorios, charlas, reflexións e actividades didácticas ás que se somete as criaturas. E logo estráñanos que non queiran saber nada da arte; conseguímolo a pulso.

Cítricos

 A pasada semana dedicámonos aos cítricos. Aproveitando que están no seu momento, coñecémolos, probámolos, clasificamos as sensacións gustativas, olfativas e táctiles que nos producen, coma sempre medimos, pesamos, miramos coas lupas, cortamos, analizamos por dentro, comparamos prestando atención ao que os diferenza e o que teñen en común, fixemos zumes de cada un deles –tíñamos laranxas, toronxas, mandarinas, clementinas, sanguinas, limóns, limas, pomelos, kumkats-, fixemos composicións de cor, augas de sabores, etc. Rematamos cunha representación plástica, empregamos cera graxa e acuarela para acadar a transparencia das rodas dos cítricos. Logo tamén vimos algunhas obras de Fernando Botero nas que representa as laranxas. Toda unha interesante, aromática, gustosa e vitaminada proposta.

Unha cociña tan grande como…

Xa que estamos a falar de alimentación, queremos reseñar tres publicacións da editorial Kókinos, no que o seu autor, Alain Serres, trata de achegar os nenos e nenas ao mundo da cociña e dos alimentos.

“Una cocina tan grande como el mundo”, caderno de viaxe e libro de receitas que nos leva a descubrir receitas dos cinco continentes.

“Una cocina tan grande como un huerto”, unha viaxe a través do mundo das froitas e hortalizas, con receitas, a súa orixe e forma de cultivo, historia e proverbios de varios lugares do mundo.

“Una cocina toda de chocolate”, unha invitación a unha viaxe extraordinaria ao mundo do chocolate de do cacao.

Cabazas adxectivadas

É tempo de cabazas. Nestes últimos anos as froiterías énchense de todo tipo e variedade de cabazas pequenas sabendo que serán do gusto dos máis pequenos, e que serán requiridas desde moitos centros educativos. Outro día xa falaremos do Samaín e do Halloween. Nós adiantándonos a todas esas tradicións populares, quixemos traballar e xogar coas cabazas. Ata o de agora, estas son as posibilidades que lle vimos: pesámolas, medímolas, fixemos estimacións, comparacións, adiviñámolas, falamos das súas texturas, cores, tacto, dureza, olor; coñecemos o seu ciclo; tratamos de acadar as mesturas de cores idóneas para pintalas; facemos hipóteses de como serán por dentro; organizamos series segundo a cor ou tamaño, etc. Como un chiscadelo amosámoslles cabazas cuadradas! Ou as montaxes fotográficas con cabazas de Anne Geddes. Mesmo recollemos distintas ilustracións da carroza de Cincenta. Ata pode que as empreguemos para o máis habitual no Samaín.

 

Cata de uvas

Cando asistimos ás actividades de “A noite dos investigadores”, houbo un obradoiro que nos gustou moito o de “Cata de uvas” patrocinado polas adegas Terras Gauda no que se amosaban cando menos 20 variedades de uva galega, permitindo que os nenos puideran probalas, apreciar as súas diferenzas en canto á cor, tamaño, pebidas, follas da cepa –podían observalas no microscopio-; logo, esmagaban as uvas, obtendo o mosto que era degustado polos asistentes.
Pareceunos tan boa idea que tratamos de repetila na aula co noso alumnado. Pedimos uvas e -tras observalas, clasificalas, etiquetalas, e formular hipóteses sobre a cor do zume e viño que se obtería-, empregando uns espremedores de allos, reproducimos, a escala reducida, o proceso de obtención do mosto. Como se dunha cata organoléptica se tratara, catamos, degustamos, e tratamos de definir as sensacións que nos producía, tanto olfativas, como visuais ou gustativas. Ata chegamos a facer combinacións de distintas uvas. 

Na nosa zona, en moitas casas do rural, prodúcese viño para consumo propio, pero a día de hoxe, a meirande parte dos nenos e das nenas non saben nada do seu proceso de elaboración, quedan ao marxe desas tarefas; polo que lles amosamos un vídeo no que se recolle a vendima con nenos.  A partir de aquí, cómpre falar sobre o consumo do viño.

EnlatArte

Aínda non tivemos tempo de contar nada do curso “Leer para aprender”, ao que asistimos na UIMP en Santander organizado polo Ministerio de Educación dentro da súa oferta de cursos de verán. Pero neste momento estamos en proceso de redacción da nosa proposta de traballo para a fase non presencial. Pedíasenos que leváramos a cabo unha secuencia didáctica co alumnado na que se traballase conxuntamente a competencia lingüística coa competencia matemática ou coa competencia artística, de xeito similar ás que se poden ver no portal Leer.es e que foron amosadas na fase presencial do curso. Gustáronnos tanto as intervencións de Andrea Giráldez e de Javier Abad sobre arte comunitario, que non o dubidamos un momento. O noso proxecto titularase “EnlatArte”.

Partindo dun obxecto cotiá, as latas de conserva, presentes nos fogares de todos os nenos e nenas, faremos unha intervención artística na que todos poderán participar e incluso modificar continuamente. Ao mesmo tempo, traballaremos a competencia lingüística, a partir da etiquetaxe e da composición dos produtos enlatados; a competencia social e cidadá, a sostibilidade –recilaxe e reutilización- ; a competencia en interacción co mundo físico e social, coñecendo alimentos e formas de conservación; a competencia dixital, buscando información e imaxes; a competencia matemática, con medidas de magnitude, peso e volume; a competencia en autonomía e iniciativa persoal, centrándonos no consumo responsable; e como non, a competencia en aprender a aprender.

Un proxecto para estar enlatados e dar a lata todo o curso. Iremos contando.

Chucharías nos centros escolares

O pasado 3 de setembro o Consello de Ministros aprobou o proxecto de Lei de seguridade alimentaria e nutrición. Como novidade, esta lei introduce aspectos relacionados coa promoción de hábitos saudables de alimentación e a prohibición de discriminación por obesidade.

Canto á alimentación no ámbito escolar, unha vez entre en vigor, a lei propón que a oferta alimentaria dos centros escolares sexa variada e axeitada ás necesidades nutricionais do alumnado, para o que se adoptarán as seguintes medidas:

-Os responsables da supervisión dos menús serán profesionais en nutrición e dietética.

-Os centros escolares proporcionarán ás familias información polo miúdo sobre os menús e as directrices para que a cea sexa complementaria.

-Nas instalación que o permitan, elaboraranse menús escolares adaptados a necesidades especiais dos nenos e nenas con intolerancias alimentarias.

-Non se permitirá a venda de alimentos e bebidas que non cumpran cunha serie de criterios nutricionais que se establecerán regulamentariamente.

Ben, está moi ben que isto estea regulamentado, aínda que xa se cumpría na meirande parte dos centros educativos que coñecemos. Coma sempre, os centros acaban sendo uns microcosmos onde todo está medido, correcto e en orde. Pero, que facemos coas chucharías que veñen nas mochilas, ou peor aínda, ás que se mercan e se comen a diario fóra da escola co consentimento e prace dos proxenitores? Xa temos escoitado argumentos de todo tipo que xustifican esta permisividade e irresponsabilidade por parte dos pais e nais.

Podemos asegurar que nos centros educativos hai un grande compromiso coa promoción de hábitos saudables, aínda que en moitas ocasións non se proxecte ao exterior. Nese senso, os Premios Estratexia NAOS son unha inmellorable ocasión de recoñecer esas boas prácticas escolares. Poden participar centros educativos. O prazo de presentación de candidaturas está aberto ata o 13 de decembro de 2010.

A noite dos investigadores

O vindeiro venres, 24 de setembro, celebrarase “A noite dos investigadores”, unha acción para a divulgación da cultura científica que terá lugar en máis de 200 cidades de 30 países europeos. En España participan Oviedo, Murcia, Burgos, Girona, Santiago de Compostela e Las Palmas de Gran Canaria. A Comunidade de Madrid desenvolverá 18 actividades en 13 sedes de toda a rexión.

A Delegación do CSIC en Galicia lidera o proxecto na nosa comunidade coa colaboración do departamento de educación do concello de Santiago de Compostela.

Baixo o lema “Esperta na noite dos investigadores. Hoxe ceamos Ciencia”, os científicos empregarán os alimentos como fío condutor das súas explicacións, facendo experimentos, falando de ciencia, con documentais, xogos, etc.

No IES Rosalía de Castro, entre as 17:00-22:00h., poderemos asistir de balde as actividades recollidas no programa:

-Representación teatral: “Ciencia que alimenta”

-Obradoiros: “Que comía a xente dos castros? Banquete na Lanzada”; “Arenoglifos. Leva á casa o teu petroglifo”; “Mellorando o pan de millo”; “Os segredos da viña”; “Sal de mesa nos océanos”; “Mergúllate nas rías: despensa de peixes e mariscos”; “O nunca visto: o pasado baixo o microscopio”; “Arqueoloxía en 3D”; “Arqueoloxía nun clic: A Lanzada e Castrolandín”

Segundo recolle na carta de convocatoria, poderanse ver, tamén, exposicións e facer degustacións de produtos.

A ciencia ao alcance de todas as idades, especialmente dos máis pequenos.

O Xardín de Gulliver

Este verán coñecemos un espectacular xardín-horta; o tamaño das súas hortalizas, froitos e aparellos para traballar a terra, XXL. Na vila medieval de Boulogne-sur-Mer , na Cósta de Ópalo francesa estaban a desenvolver un proxecto educativo para que os máis pequenos coñeceran a orixe de moitos dos alimentos que integran unha dieta saudable. Era algo que ía moito máis alá do que estábamos a ver na praza central; supoñía desde a plantación de distintas variedades de hortalizas –podíanse ver diferentes clases de tomates, de leitugas, de cenorias, de berenxenas– ata exposicións artísticas nas moitas galerías existentes. Realizábanmo en colaboración con centros educativos. A galería de fotos do Xardín XXL ou de Gulliver, ben paga a pena.

Nós, este ano queremos iniciar un proxecto de colaboración entre as titorías, os responsables do comedor escolar e as familias. Preto dun 40% do noso alumnado é usuario do comedor escolar, o restante, ás dúas da tarde vai comer ás súas casas ou ás dos avós. Non cremos necesario dicir que grupo de alumnado ten unha dieta máis equilibrada. Por non ser repetitivas, tampouco volveremos a falar de froitas e verduras. Pero algo teremos que facer, ou non? Cada ano sorpréndenos máis o anómalo crecemento dalgúns nenos, e especialmente das nenas; cada curso vemos as dificultades que teñen algunhas criaturas para comer, tal e como se espera que o fagan os nenos de 3, 4 ou 5 anos. Houbo un tempo, moi lonxano, no que a escola era un espazo onde se aprendían hábitos básicos que a familia non podía proporcionarlles; agora pode que pase o mesmo; antes era por ignorancia e por necesidade, hoxe por que é? Vemos que se fai preciso que a escola inculque hábitos saudables relacionados coa alimentación; que a escola ensine o comportamento correcto dun comensal, ao tempo que se converten en consumidores responsables. Bueno, poida que isto sexa prioritario, vaille na saúde.

Os nosos pasos: 1º merendas pautadas para todos os días da semana. 2º coordinación co comedor escolar que tamén dispensa os almorzos. 3º Consumo limitado de golosinas, doces e chucharías. 4º Implicación e responsabilidade das familias.

Un proxecto para traballar todas as competencias básicas, a escrita, a lectura, as matemáticas, as artes…; un fío condutor que dará pé a promover actividades desde os equipos de biblioteca, de TICs, de dinamización lingüística, de actividades extraescolares, de convivencia; a diversidade: cultural, celíacos, dibéticos, etc.; saídas escolares á Praza de Abastos, a invernadoiros, á Escola Galega de Consumo; será o eixo de todas as conmemoracións e celebracións escolares. Un obxectivo para traballar coordinadamente nos tres niveis, todo o ano, non en datas puntuais. Posibilidades non lle faltan. Iremos contando.

Froitas e verduras

Que lle pasa aos cativos coas froitas e verduras?, por que as rexeitan? Todos os estudos sobre alimentación infantil constatan que consumen cantidades moi por debaixo do que sería aconsellable; nestes, tamén se analiza, se estes produtos da horta se consumen habitualmente nas súas casas.

Tan só meter as palabras “verdura e nenos” nun buscador de Internet, e aparecen centos de resultados con consellos para introducilas escondidas, disfrazadas ou ocultas. Ao mellor o erro está aí, tratamos de enganalos, como se de algo malo se tratara. Nós, que temos organizado que cada día tomen un tipo de alimento no petisco de media mañá, sorprendémonos de como traen a froita os mércores: mondada, partida, esmagada, sen carabuñas -non vaia ser que a traguen-, oxidada, irrecoñecible pola falta de zume e de textura…, en tupper para comela con garfo ou culler, pero se os nenos sempre morderon e adentaron a froita e non lles pasou nada! Así, case ninguén comería a froita! Habería moito que falar sobre isto…

Nas escolas italianas, na entrada, a piazza, teñen unha pequena mesa co menú do día e os ingredientes que o compoñen: un repolo, lentellas, allos porros ou pasta, o que sexa, todo colocado cunha estética moi coidada e perfectamente etiquetado. Así, aínda que coman unha crema de verduras, saberán de que está feita, e como é ese alimento no seu estado óptimo de frescor. Malia que nos pareza estraño, moitos nenos non saben como é unha leituga ou un tomate antes de chegar ao prato. Aqueles comedores escolares reggianos eran como os dunha casa de aldea: alacenas con tarros con legumes, con pasta ou con conservas; ramalletes de herbas aromáticas secas, froitas de tempada, arranxos de mesa con produtos da gastronomía local. Deste xeito, están en contacto diario co que consumen e coñecen as súas distintas formas de preparación. Nos nosos comedores, pendurados das paredes están Mickey, Pluto, Goofy, Donald ou Daisy, que parecen as imaxes máis apropiadas para os ollos de nenos desta idade. Noutra ocasión falaremos de como cada día dous nenos/as axudan ao persoal de cociña a preparar a comida, a poñe a mesa e a servir aos seus compañeiros. Tan só manipulando, probando e saboreando os alimentos poden descubrir as súas propiedades, as súas características e sentir ganas de degustalos.

Malia que non somos partidarias dalgúns xogos de ordenador, descubrimos “Caras cocineras” que nos permitiu xogar a construír distintos rostros e expresións con froitas, ao estilo do libro “Que tal vexetal?”

Simuladores para formar a profesionais que atenden ao alumnado de 0-3 anos

No marco do proxecto Agrega, o Ministerio de Educación en colaboración coas comunidades autónomas, están a elaborar materiais para as distintas familias profesionais da FP, neste caso para a Familia de Servizos socioculturais e de atención á comunidade.

A través dun simulador e interactuando con personaxes e obxectos, tanto nunha sala de profesorado como nunha aula co alumnado,  o usuario intervirá en diversos conflitos con nenos e nenas de entre 0 –  3 anos, e preparará o plan de prevención correspondente a cada caso.

Noutro simulador, o usuario actúa como un educador experto en alerxias alimentarias. Deberá distinguir os síntomas das distintas alerxias, descubrir que alimentos as producen e crear un menú especial para o caso.