A manga, o mango e a mangueira

No mes de xaneiro un neno trouxo unha manga para compartir cos compañeiros. Algúns tíñana probado e outros non, o que non deixou de sorprendelos foi que en galego fose feminino e en castelán masculino, manga/mango, e a homonimia, pois o seu mesmo nome ten significados ben diferentes.

Como non podía ser doutro xeito, decidimos probalo, non sen antes pesalo, tocalo, ulilo…Trala cata buscamos semellanzas no seu sabor; apuntaban ao melocotón ou ao melón, mesmo cun recendo a piñeiro.

Tanto gustou, mesmo aos remisos a probar, que propuxeron plantar a carabuña para así ter unha mangueira. Como nunca fixeramos tal, decidimos buscar información na rede e atopamos un vídeo moi interesante no que nos dicía o modo e os tempos. Tivemos que velo varias veces antes de pornos mans á obra, non sen antes anotar nun almanaque todos os pasos e prazos a seguir. Segundo iso, no mes de marzo, alá pola chegada da primavera, mesmo no día da árbore, nós teríamos unha mangueira para plantar.

Abrir a carabuña, extraer a semente, envolvela en papel húmido, deixala tapada, trasladala a unha maceta aínda cuberta, destapala e regala a miúdo, foron as anotacións, tan só quedaba esperar que se cumprisen os diferentes pasos.

E así foi. Cunha exactitude que nos alborozaba, íanse cumprindo.

Causou tal sensación vela xermolar que todos quixeron repetilo nas súas casas para así ir levando un proceso paralelo ao da escola.

As responsabilidades dos encargados, os fitos marcados no calendario, as medras, as medicións e as comparacións entre as dúas sementes que plantaramos, leváronnos a un extraordinario traballo matemático, que aínda sigue. Isto sen contar que á vista do éxito, os cultivos estendéronse a pistachos, améndoas, aguacates, landras, castañas, mandarinas e limoeiros. Toda semente que caía nas súas mans, levábamos a buscar información na rede e planeamento das súas fases.

Tal e como calculáramos, o día 21 de marzo, trala chegada da primavera, no día da árbore, as nosas mangueiras locen fermosas.

Agora cústanos facerlles entender que non teremos froitos ata dentro duns anos. Entanto imos enredándonos coas degustacións doutras mangas que chegan á aula.

Plantar para o futuro. Arelar. Aprender a esperar. Comprender o ciclo da natureza. Pouco máis se lle pode pedir a unha manga.

“Mango tree”, Ted Hebbler

 

Un conto de flores

Achégase o momento no que faremos plantacións na escola (bulbos, sementes, escallos, raíces), emporiso botamos man de moita información e vídeos nos que se resume o proceso dende a plantación ata a floración ou frutificación, pero gústannos especialmente aqueles nos que se aprecia a simbiose que se da na natureza. Así chegamos a esta fermosa curtametraxe, obra dun artista botánico contemporáneo, Azuma Makoto, quen non sabendo como explicarlle o proceso á súa filla de cinco anos, decidiu realizar esta curta coas ilustracións de Katie Scott se o animador Jamie Paulley. En  tres minutos e medio, resúmese a vida das flores. Unha historia non narrativa, mestura de ciencia e arte, na que se pode ver a polinización, xerminación, descomposición e os microorganismos que viven nas raíces das plantas.

Unha autentica delicia.

Patios verdes e escolas abertas á natureza

A nosa última colaboración coa Revista Latinoamericana de la Educación Infantil na sección En la Red, xira entorno á renaturalización das escolas, así na escolma que facemos de espazos web interesantes para a educación infantil, salientamos o traballo dos colectivos El nou safareig, El patio que queremos, Children&Natura Network e a do grupo Bambini e Natura.

Fuente: El nou safareig

Fuente: El nou safareig

Si bien hace poco tiempo las redes sociales se llenaban de mensajes demandando más contacto entre la infancia y la naturaleza al tiempo que nos alertaban de los peligros de que esto no sucediese, afortunadamente, hoy en día se colman de reportajes sobre escuelas que han decidido dar un giro hacia lo verde. Es por ello que, una vez más, nos hacemos eco en esta sección de eses movimientos tan inspiradores y esperanzadores.

Fuente: El pati que volem

A finales de 2016 tuvo lugar en Austria el congreso internacional “Educación, tierra y naturaleza”, con el objetivo de promover redes entre diferentes países europeos para introducir estrategias que incrementen la conciencia de ser sujetos de un ecosistema, promoviendo un comportamiento respetuoso con el medio al tiempo que se consigue el bienestar, la competencia y la autonomía. Se presentaron allí, docenas de comunicaciones de comunidades locales y de centros educativos que ya tomaron la decisión de poner a los niños con los pies en la tierra, bien transformado los patios de hormigón en hermosos jardines, haciendo lavaderos, huertos, cocinas en el exterior, escondites y cabañas en las que procurar la intimidad, así como rincones en los que descansar, leer o jugar. Se observa que todos ellos coinciden en la búsqueda de esa autenticidad de la que están precisados los más pequeños (todos nosotros), objetivo muy elevado y complejo, para lo cual ya comenzaron a dar pequeños pasos de los que todos podemos aprender, máxime cuando ponen su experiencia a disposición a través de la red, tal como hacen El nou safareig, El patio que queremos, Children&Natura Network o el grupo Bambini e Natura.

Fuente: Bambini e Natura

De estos últimos tomamos el Manifiesto AFUERA en formato cartel ilustrado -ya traducido al castellano por el colectivo catalán Safareig-, una declaración de intenciones y de las razones que nos pueden llevar a la búsqueda del contacto directo con la naturaleza. Ponerlo en un lugar bien visible o zona de paso de toda la comunidad puede ayudar en esa labor de sensibilización de cara a la naturaleza como llave de todo conocimiento, de disfrute y de vida saludable.

Destacables también son los decálogos de escuelas y de familias abiertas al exterior, que recogemos a continuación y con las que cerramos esta colaboración con el deseo de que suscite una reflexión que lleve a la acción renaturalizadora a muchas más comunidades educativas.

Ler  o artigo completo.

Fuente: Children&Nature Network

Educación e compromiso cívico no Xardín do Recordo

As persoas que nos seguen saben da nosa teima por conectar a realidade educativa e a realidade social con experiencias que favorezan a educación nos dereitos humanos e a aplicación deses coñecementos na vida, seguindo, entre outros, os mandados da UNESCO para a educación no Desenvolvemento Sostible que instan á configuración de novas metodoloxías nas que os coñecementos académicos, as competencias cognitivas e as claves para o exercicio dunha cidadanía activa estean intimamente imbricadas. Así, sempre tentamos proporcionarlle ao noso alumnado vivencias nas que participe a comunidade e que ao fin revertan sobre ela axudando a mellorala. Cómpre lembrar que fixemos noso o lema de Eduardo Galeano: cousas pequenas de xente pequena en lugares pequenos que poden cambiar o mundo.

Dende o comezo deste curso iniciamos unha relación de colaboración co proxecto do Xardín do Recordo no Pazo do Faramello, un xardín público memorial á traxedia de Angrois no 2013. Estreáramos alí o outono contribuíndo coa plantación dun exemplar de cercis canadensis (árbore elixida pola Escola de Paisaxismo Juana de Vega para simbolizar cada unha das 81 vítimas do accidente de Angrois); asistimos á caída das follas das árbores do amor, emocionámonos coa súa floración na primavera e coa volta da súa follaxe con forma de corazón; celebramos cada nova incorporación de árbores grazas ás visitas doutros centros educativos e fómolo vendo medrar pouco a pouco. Con tal motivo, agora, quixemos darlle o peche a este curso no mesmo lugar pero con toda a nosa comunidade á que foramos facendo partícipe de todas as nosas achegas.

Abonda dicir que non somos partidarias das celebracións de peche de curso que tanto se estilan coma festivais e macrofestas nas que o consumismo, a falta de calma e de reflexión son o denominador común. Emporiso, a nosa alternativa tiña que ser máis serena, sen esas divisións entre escola e comunidade na liña de actores ou espectadores e, ao tempo, xeradora de compromiso cidadán. Unha merenda coas familias nunha pracenteira tarde no lugar do que tanto nos oíron falar, facéndoos parte tamén do proxecto do Xardín do Recordo foi a nosa opción.

O pasado 15 de xuño citámonos todos os grupos de 5º de EI no xardín coa consigna de que cadaquén tiña que aportar o mellor de seu para contribuír ao benestar de todos: merendas, doces, refrescos, cantos e música, papaventos, xogos e enredos, conversas e miradas cómplices sobre o que nos une a todos, as nenas e nenos.

Pero a comunidade somos máis ca docentes, alumnado e familias, é a sociedade en xeral e o entorno social en concreto, así fomos moitas máis as persoas que colaboramos para facer desta tarde un recordo especial da vida escolar en educación infantil.

Cando contamos algunhas das nosas experiencias, adoitan sorprender as colaboracións que logramos ao que respondemos que como norma xeral a xente bríndase gustosamente con todo o que teña que ver coa educación dos pequenos, sempre e cando se lle pida que mostren aquilo que mellor saben facer, aquilo que lles gustaría transmitir á infancia. Non pode haber imposicións senón apertura, se de verdade abrimos a escola aos cidadáns igual levamos grandes sorpresas.

Neste caso, o ilustrador Leandro Lamas, tan coñecido pola súa creatividade coma pola súa xenerosidade e compromiso con outros modos de vida máis respectuosos, quixo realizar unha ilustración que se converta en imaxe do Xardín do Recordo.  Trasladala a un cartel para estar á vista dos visitantes foi tamén xentileza da empresa local Rótulos Axeitos, asiduo colaborador nas nosas experiencias.

Non faltou a vertente artística coa extraordinaria intervención do escultor Marcos Mariño, un creador que, ao longo da tarde e á vista de todos, coas súas motoserras foi dándolle forma a un tronco dunha árbore derribada polos temporais do pasado inverno ata transformala nunha alegoría do Xardín do Recordo na que non faltan os símbolos inconfundibles do Pazo do Faramello, o Sol e a Lúa.

Mención especial merece tamén a compaña da fotógrafa Elena Cerviño que cada día nos agasalla nas redes coas súas miradas sensibles, especialmente as referidas ao Xardín do Recordo, así grazas a ela imos sabendo ata dos cambios que lle pasan desapercibidos á meirande parte dos visitantes.

A nosa contribución na nosa liña, poemas e letras, para que quen visite o xardín saiba os nomes en galego das especies arbóreas que o integran e poidan deleitarse coa lectura de poemas de escritores da terra que lle falan aos ríos, ao vento e aos bosques.

E tamén unha recomendación para camiñantes, visitantes e peregrinos sobre como pasear pola lendaria senda da Traslatio Xacobea e Camiño Portugués que discorre paralela ao Xardín do Recordo: os vinte puntos do “Manual do bo paseante” de Raimon Juventeny publicado en Faktoría K de libros trasladados a laxas de pizarra para que a cada pouco vaian impregnándose do espírito dos bos paseantes.

Como non podía ser doutro xeito, todo o noso agradecemento ao artífice do Xardín do Recordo, Gonzalo, quen coa súa xenerosidade,  compromiso coa memoria, coa educación e co futuro nos acolle nos seus eidos sempre cun agasallo, neste caso cun exemplar de cotinus máis coñecido como árbore das pelucas, que tamén foi plantado coa axuda de todas as mans, aportando o noso gran de terra a este proxecto que naceu da súa iniciativa pero precisa de que todos arrimemos o ombreiro.

Grazas a todos por facer desta tarde un recordo especial nun lugar moi especial.

Tempada de chícharos

Adoitamos dicir que para vincular os pequenos coa realidade non hai nada mellor ca abrir as portas da escola a todo o que a sociedade e a contorna nos brindan; iso si, coa única condición de que solten o as consabidas fichas. Tocar, apalpar, ulir, escoitar, observar…, son os pasos previos que darán lugar a un monllo de actividades que calquera poder circunscribir aos obxectivos e contidos da etapa.

A primavera cos seus froitos sempre nos dá unha chea de ocasións de aprender, mostra diso é o que nos sucedeu cando unha nai nos dixo que ao seu fillo do que máis lle estaba a gustar nestes días era debullar chícharos, algo que quería compartir cos seus compañeiros e compañeiras.

Chegou cunha saca chea de chícharos, e xa nos amosou como diferenciar os que estaban cheos dos que estaban aínda pequechos; el facíao tanto polo tacto como polo seu renxer ao apretalos. Medir, comparar, contar, pesar, facer estimacións, observar como é cada gran, saborear o doces que son os máis tenros, saber de como nacen da semente que é o mesmo que se come, das súas variedades e ata de cancións populares, alimentación, preparacións todo isto foi o que os chícharos nos brindaron.

Ver fotografías.

Retamos a quen queira a que nos demostre que cunha ficha ou cunha aplicación informática se pode facer o mesmo. O máis sinxelo sempre dá máis xogo educativo ca calquera requintado material didáctico.

Queremos insistir nisto, agora que todas as editoriais andan a presentar os seus inxentes lotes de fichas para infantil, tanto para 3-6 coma para 0-3, algo que nos ten absolutamente perplexas: meniños e meniñas que aínda toman biberón xa teñen material estandarizado para ir á escola! Pero de que valen tantos cursos, tantas publicacións, tantas experiencias respetuosas cos seus intereses e coa súa neurobioloxía. Isto é inaudito! Onde temos a cabeza as persoas que nos dedicamos á educación da infancia?

Clases ao aire libre

Nesta nova cruzada por naturalizar a vida dos máis pequenos, estanse a desenvolver iniciativas que van dende o máis radical ata outras máis paulatinas en función da acollida e compromiso que atopan na comunidade educativa, así como do ideario do centro. Colexios que desenvolven parte da xornada na rúa deprendendo a partir do que van atopando, e outros que están a reverdecer os seus espazos exteriores. En calquera caso, é unha tendencia á alza. Aínda así, hai quen di que gustaría de facelo pero que a normativa do centro non llelo permite; pois haberá que ir dando argumentos e rabuñando horas para sacar os nenos á rúa.

O vindeiro día 18 de maio, temos como pretexto unha iniciativa internacional que fomenta levar as clases a fóra. Aprendiendo al aire libre, na última convocatoria logrou que se adheriran preto de catro mil centros de todo o mundo. E para quen nos pregunta que poden facer, como programar a xornada, nós aconsellaríamos que se deixasen levar. A modo de suxestión deixamos unhas fotografías que non precisan de moita explicación mais calquera da profesión pode intuír os obxectivos e contidos que encerran.

Se aínda así quedasen dúbidas dos beneficios da natureza para os nenos e nenas, recomendamos o visionado deste vídeo.

Natureza illada, envasada e esterilizada

Hai uns días asistimos á charla de “A necesidade de naturalización do entorno escolar”, do escritor e comunicador ambiental Antonio Sandoval, encadrada na XVII Campaña municipal de animación á lectura do concello de Santiago. Foi un verdadeiro pracer escoitar o motivo polo que escribiu o libro “A árbore da escola”, publicado en Kalandraka coas ilustracións de Emilio Urberuaga, e así arrinca o seu alegado a favor da naturalización dos centros, instándonos mesmo á “desobediencia civil” (parafraseando a Thoureau), xa que logo, somos os docentes os que temos que tomar a iniciativa de que por enriba das normativas construtivas, dos regulamentos dos centros e das demandas de seguridade e limpeza das familias, está o benestar físico e psicolóxico dos nenos, que precisan sen máis dilación da vitamina N (natureza), da que fala Richard Louv, pois todos adoecen do trastorno polo seu déficit. Deu razóns dabondo para convencernos de que de seguir como ata o de agora, a saúde dos pequenos verase resentida no futuro, con tal motivo foi debullando todos os  acordos asinados nesa liña por sobranceiras organizacións internacionais.

Coma sempre, o problema radica en que os que alí estabamos non precisábamos de que nos persuadira, en troques hai moitos docentes que non queren saber nada de meter a natureza nas aulas nin de levar as aulas á natureza; comodidade, falta de tempo, responsabilidades, etc. son os argumentos que esgrimen avalándose na lexislación vixente e nos regulamentos dos centros educativos que veñen a dárllela razón. Entón non queda outra ca de volvernos todos activistas da renaturalización das escolas.

En verdade, xa somos moitos e moitas as que estamos convencidos de dar esta viraxe cara o verde; xa se están a ver iniciativas como a das escolas bosque, a naturalización de patios, escolas que desenvolven gran número de actividades no exterior, etc., son pequenos pasos, que acabarán configurando unha tendencia da que, pouco a pouco, se farán eco os medios de comunicación coa súa conseguinte aceptación social. Hai xa brotes verdes.

A nós o que nos preocupa son os sucedáneos que poden saír desa liña, todos eles deliberadamente impostos polo mercado: o negocio das actividades dos nenos na natureza, a perversión da idea xenuína en prol do beneficio económico. Chegado este momento do curso no que facemos saídas didácticas cos cativos, hai xa un nicho emerxente no que poderíamos agrupar a todos aqueles que en unha sesión de mañá ou tarde nos ofrecen unha experiencia “inesquecible” na que a modo de time lapse os nenos poden sementar, ver agromar, colleitar e procesar (pan, leite, viño, mel) en tan só un minutos, ou por un case nunca módico prezo montar a cabalo, darlle de mamar a un xato, incubar e ver como nacen os poliños dos ovos que eles recolleron no galiñeiro. Todo ilo respectando os controis de seguridade sanitaria, alimentaria e animal ou vexetal e acompañado polas explicacións de persoal especializado en cada caso. É dicir, estamos a levar aos pequenos a parques temáticos da natureza, onde esta se nos presenta illada, envasada e esterilizada.

Paradoxos da educación, para ensinar o natural recorremos ao artificial. Para facer iso, case que mellor poñerlles un vídeo na escola. Sabemos de certo que os nenos volverán contentos, algúns mesmo verán o que nunca viron, pero non é iso o que debemos pretender ou mellor dito non é así como lograremos pór á infancia en contacto coa natureza.

Se en verdade queremos renaturalizar a vida dos pequenos hai dúas condicións que non deberíamos perder de vista:

-A natureza hai que normalizala, en maior ou menor medida, ten que estar presente na vida cotiá, no día a día de cada neno e nena. Non se trata de facer unha requintada experiencia anual senón máis ben dunha pentasensorial vivencia diaria. Sempre será mellor poder coidar dunhas plantas que sementaron nunhas macetas preparadas por eles e das que levaron conta dos días ata que as viron agromar, medrar e frutificar, que unha espectacular visita, aínda que sexa á horta de permacultura do Xigante Verde ou aos novos xardíns colgantes de Babilonia.

-A compoñente afectiva non hai que desdeñala; ao igual que sucede coa animación á lectura, coa educación en valores, coa educación en xeral, ensinamos máis co exemplo  que coas leccións maxistrais, e nós, os docentes temos que ser os mediadores entre a vivencia coa natureza e os pequenos. Non precisamos de requilorios dos expertos en plantas, en xardinería, en agricultura ou en gandería, precisamos amosar o pracer que nos produce o contacto co medio natural; se somos quen de transmitirlles iso xa podemos dar por ben feito o noso labor. Sobresaturamos de didactismo o que ten que entrarnos polo simple goce.

É moito máis sinxelo e moito máis barato do que pode parecer, a pregunta que nos asalta sempre é, e logo porque non o facemos? En verdade cremos que realizamos algo significativo pola natureza, celebrando unicamente un día dedicado á nai Terra, ao medio ambiente, á auga ou aos bosques.

As saídas hai que desenvolvelas en espazos naturais-naturais, válome da redundancia para diferenzalos doutros de carácter educativo-lúdico-artificial, dos que sen desbotar o valor das súas actuacións non poden ser substitutivos ou usurpar o lugar de seu que lle corresponde  á contorna natural tal e como a podemos atopar sen ir a un espazo creado ad hoc.  Estar na natureza non pode ser ir a unha aula máis, ten que ser unha vivencia que ás veces nin precisa de explicacións, tan só da admiración e da recreación, requirindo logo da calma e do sosego.

Mentres non entendamos isto a naturalización das escolas pode ser unha cuestión decorativa ou unha experiencia lúdica anual, pero non acadaremos os obxectivos de mellorar as condicións de vida e saúde dos nenos nin de que “termen da paisaxe”, como ben dicía Marilar Aleixandre no seu descurso de ingreso na RAG no sentido de coidala, mirar por ela e sustentala.

Pintando a pel das árbores

Continuación de “A pel das árbores”.

Buscando imaxes da cortiza das árbores demos co web de Cédric Pollet, un fotógrafo botánico e arquitecto paisaxista que percorre o mundo fotografando a pel das árbores; ten publicado libros e realizado exposicións con esas espectaculares fotografías así como imparte obradoiros para escolares nos que lles explica curiosidades sobre as árbores. Da súa galería, organizada pola cor da cortiza (branca, vermella, rosa, amarelo, verde ou azul), observamos moitas fotografías, das que o noso alumnado opinaba que eran pintadas. Logo amosámoslle outras do eucalipto arcoiris e como non o coñecían insistían en que eran pintados con pintura ou con reflexos do sol, polo que tivemos que botar man de árbores que foran pintadas, como no emblemático Bosque de Oma ou no Ecoespazo O Rexo de Agustín Ibarrola, daquela quedaron engaiolados e preguntáronnos por que non pintábamos nós as árbores.

Tivemos que buscar unha alternativa e acordamos que pintaríamos a pel das árbores tal e como gustaramos e logo pendurariámolas coma se fose un bosque. Velaquí o resultado deste traballo plástico sobre un soporte diferente que produce sensacións visuais, efectos de movemento, olores, ao tempo que desenvolve a sensibilidade artística e estética.

Ver presentación.

A pel das árbores

Levar ao alumnado a “pensar coa pel” é unha das constantes de InnovArte, así aproveitamos toda ocasión para desenvolver o sentido do tacto, verbalizar as sensacións que se perciben a través del e conectar esas percepcións con outras coñecidas ou gardalas na memoria para ser quen de rescatalas cando volvan a sentir algo semellante. O sentido do tacto aporta unha información inxente que sen embargo na escola reducímolo a duro/brando, quente/frío ou seco/mollado, pero hai moito máis, pensar coa pel pode ser o inicio de ricas aprendizaxes.

Este outono tan amable que permite tantos paseos e que convida a camiñar polo monte estanos a proporcionar “tesouros” diarios (follas, ramas, sementes, piñas, froitas…) que nos traen os nosos nenos e nenas, especialmente trala fin de semana ou festivos. Así fomos xuntando cantidade de anacos de cortiza das árbores, polo que pensamos en facer algo especial con elas, dedicándolle un tempo a saber máis da pel das árbores.

Tocar, sentir e poñerlle nome ao que perciben.

Comparar en función da suavidade ou aspereza.

Pesar comparando grosor e tamaño.

Sentir a calor ou o frío que emana da pel das árbores.

Coñecer outros seres vivos que habitan na cortiza das árbores.

Ver as pegadas (sucos, gretas, fendas, regañas ou cicatrices)  que deixan as medras e a vida nas árbores.

Ver a estrutura da cortiza en función da variedade das árbores.

Con tal motivo fixemos unha saída a un monte próximo á escola e alí puidemos observar con lupas, medir cos brazos, tocar, palpar e abrazar as árbores,  gozar correndo entre elas, así como facer calcos da súa pel.

Ver presentación.

Sempre dicimos que para pensar coa pel, a primeira condición e sacarlle o lapis e o folio das mans e deixarlles tocar de todo e sen medo.

Admiradores de nubes

O pasado verán, unha amiga que ben nos quer (a nós e a InnovArte) trouxonos como agasallo do Museo Magritte de Bruxelas, unha publicación inspiradora  “Imagine dans les nuages” de Cécile Gabriel en Mila éditions; un libro de imaxes de ceos con nubes, que se prestan a deixar voar a imaxinación.

Desde aquela estivemos dándolle voltas ao que poderíamos facer coas nubes. Vimos ducias de actividades plásticas, pero finalmente acabamos decantándonos pola opción máis sinxela: deitarnos na herba e tan só mirar as nubes. Isto tamén merece unha reflexión, porque as mestras parece que lle temos que buscar o lado didáctico-productivo a todo o que facemos: se lemos un conto hai que facer un debuxo ou un resumo, se imos a unha visita hai que facer unha redacción …, de tal modo que acabamos pervertendo e confundindo obxectivos tan elevados, líricos e artísticos como poden ser gozar escoitando as olas do mar ou os paxaros, mirando o ceo ou ulindo unha paisaxe. O básico, o elemental, o sinxelo, sen máis adobíos, ben feito como unha actividade pracenteira, pode producir tantos máis beneficios -á persoa e á creatividade- ca calquera outra actividade moito máis historiada.

A nosa amiga, tamén nos facilitou información sobre Asociación ibérica de observadores de nubes que casualmente se xuntaron no mes de setembro en Sarria (Lugo) co ánimo de compartir os seus coñecementos sobre as nubes, como atopalas, fotografalas ou observalas. Non sabíamos da existencia desta sociedade, pero pareceunos ben interesante.

Tamén paga a pena entrar no web de The cloud apreciation society e botarlle unha ollada ás súas galerías de imaxes de nubes clasificadas por tipoloxías, polas cousas ás que semellan, as súas favoritas, etc. Tamén teñen o apartado “As nubes na arte” na que podemos ver obras plásticas nas que as nubes teñen un especial protagonismo, o de “Vídeos de nubes”, con gravacións espectaculares, e o de “Nubes na poesía”, cunha boa escolma, malia que toda ela en inglés.

Certamente a admiración das nubes podería dar lugar a un gran número de actividades que de seguro se lle están a ocorrer a quen nos está lendo, agora ben, poida que nesta recta final de curso, co adianto da calor do verán, o mellor que podemos facer polo noso alumnado e ensinarlles a recrearse coa beleza que nos brinda de balde a natureza e na que moitas veces nin reparamos. Deitados cunha soa consigna, deben dicir “A min paréceme …”, evitando a visións únicas, xa que logo, en algo tan subxectivo como é a percepción non valen as afirmacións tallantes como “É un dragón” ou “Esa nube é un crocodilo”. Tan só iso: creatividade, serenidade e respecto, pouco máis lle pode pedir a unha sesión educativa.

O galo de Barcelos e as previsións meteorolóxicas

Un alumno que pasou a fin de semana en Portugal, trouxo como agasallo para a clase o típico galo portugués que cambia de cor segundo a humidade ambiental, de modo que fai unha certeira previsión meteorolóxica a curto prazo.

Ningún dos seus compañeiros e o compañeiras coñecían este recordo tan típico do país veciño, presente en case todas as casas galegas, nin por suposto a lenda que deu lugar a este souvenir tan representativo de Portugal. Así cando abrimos o paquete quedaron un pouco estrañados. Vimos que traía as explicacións en catro idiomas (español, portugués, inglés, francés), e atraídos polo texto onde dicía que cambiaba a 9 cores, puxémonos a ler. Así soubemos da lenda do galego que facendo o Camiño de Santiago foi acusado falsamente, e en presenza do xuíz dixo que para confirmar a súa inocencia o galo que estaban comendo cantaría cando o foran axustizar.

Xa de inmediato decidimos comprobar se era certo que cambiaba de cor. Ao pouco de abrir a bolsa na que viña, as alas e a cola do galo pasaron dunha cor gris violácea ao azul intenso (que seica é a cor que adopta cando se espera calor), pero o ceo, o día e a nosa estación meteorolóxica dicían outra cousa. Matinaron sobre o asunto e chegaron á conclusión de que o galo tiña que estar fóra, pois dentro da aula sempre fai calor. Así, durante o recreo levámolo ao exterior e a cor pasou ao violeta (anuncio de choivas). Visto isto, concluíron que o galo tiña que estar fóra, ao igual que o sensor exterior da pequena estación meteorolóxica que temos na clase. Onte e hoxe andivemos todo o día co galo para dentro e para fóra, para comprobar se era certo que dentro se enganaba coa temperatura da calefacción. Xa vimos que si. Agora as previsións e a cor do galo coinciden, así o puidemos comprobar en varias verificacións que facemos ao longo do día e que rexistramos nunha táboa comparativa.

Tan só nos queda por saber a razón pola que cambia de cor.

Fixemos indagacións na rede e lemos que se debe a un baño de un produto que lle aplican nesas zonas ao galo. Con todo, quixemos facer partícipes ás familias, polo que lles enviamos unha consulta con tres preguntas: se tiñan algún galo de Portugal nas casas; si sabían por que cambiaba de cor, e se o galo acertaba coas previsións do tempo.

Descubriron que en moitas casas, dos avós especialmente, había algún elemento no que estaba representado este popular símbolo portugués (mandís, pousavasos, trapos de cociña, manteis, reloxos e figuras de cerámica), e que se fiaban totalmente da cor do galo. O que ninguén nos dixo é porque logra cambiar de cor.

Así foi como grazas a un agasallo, fixemos unha pequena investigación que nos mantivo a todos entusiasmados.

Educación na natureza

Os nenos e nenas mostran cada vez máis un déficit do que Antonio Sandoval denomina vitamina N, unha das carencias que máis pode afectar o seu desenvolvemento harmónico. A vida que levan non lles permite o contacto coa natureza, todo ten lugar en contextos artificiais ou virtuais, pero poucas, moi poucas veces logran esparexerse no medio natural, no que non foi deseñado e programado pola man das grandes multinacionais.

Así, curiosamente, están xurdindo iniciativas educativas en todo o mundo que teñen como finalidade poñelos en contacto no seu medio máis natural. Escolas bosque, escolas na natureza ou centros educativos no campo son a nova tendencia, que polo de agora só están ao alcance duns poucos, xa que logo, en case todos os casos se trata de apostas privadas ou experimentais. Nós xa falamos dalgunha destas escolas no número 3-2º da Revista do Instituto Latinoamericano de Estudos da Infancia, RELAdEI. Alí recollemos espazos web nos que se podía saber máis do Programa Victoria Nature School, unha escola preescolar de 181.000 hectáreas nun parque de British Columbia en Canadá, ou da Waldkindergartens (Escuelas Bosque) de Friburgo en Alemania, onde nenas e nenos de infantil pasan o día ao aire libre correndo, gabeando polas árbores e descubrindo todas as manifestacións da vida.

Ben sabemos que poucas posibilidades hai de mudar os nosos contextos actuais, pero estas tendencias tamén están chegando a todo o ámbito da educación non formal, ás actividades extraescolares, aos obradoiros de verán ou aos campamentos.

Onte púxose en contacto con nós unha das promotoras da acabada de nacer, Asociación Nacional de Educación en la Naturaleza, para comentarnos que os vindeiros 18 e 19 de abril tería lugar o I Encontro de EDNA, no marco único da localidade coruñesa de Cariño. Falarase sobre o que é e sobre o que non é educación na natureza (sempre que hai unha tendencia xorden imitacións que nada teñen que ver coa filosofía inicial), presentarán a asociación, o seu web, e como non, farán unha sesión na natureza. Desde aquí pódese acceder á información e programa, así como ao seu blog.

De seguro que volveremos noutras ocasións sobre estas iniciativas, e a insistir en que aínda que non haxa escolas bosque para todos os nenos, hai monte e árbores a esgalla para todas as saídas familiares e escolares.

Plantando crasas ou suculentas

Á volta de vacacións tivemos a desagradable sorpresa de atoparnos as poucas plantas que temos nun estado lamentable pola calor e falta de auga, motivo polo que estivemos matinando para que isto non volvera suceder. Así buscamos plantas que resistiran prolongados períodos de seca e de altas temperaturas. Descubrimos que poderían ser as crasas ou suculentas, que moitos temos nos balcóns e macetas nas nosas casas. Polo cal comezamos un dos nosas xeiras na escola.

En primeiro lugar analizamos todo o que precisaríamos: macetas, terra areosa, plantas crasas, unha ubicación cálida para o inverno, carteis explicativos para o resto dos compañeiros/as, etc.

-As macetas fixémolas con latas que decoramos con cores cálidas e motivos “desérticos”. Logo non houbo máis ca facerlle buratos para que así puideran expulsar a auga sobrante.

-A terra areosa, supúxonos unha análise das súas calidades (drenaxe, lixeireza e cor). Aproveitando unhas obras que están a facer preto do centro, fixemos un plano coa súa localización para darlle as indicacións ás familias e así, cada unha puidera recoller unha cantidade aproximada de 2 k. que foi o que calculamos precisábamos para cada maceta.

-As plantas conseguímolas nas casas das familias e amizades do alumnado. Trouxeron aloes, aeoniums, crásulas, etc, así puidemos comprobar o grosor das follas e talos destas plantas que actúan a modo de depósitos de auga, emporiso son chamadas “suculentas”.

-A ubicación das macetas supúxonos un estudo das condicións do centro: temperatura, accesibilidade, visibilidade, facilidade para o rego, e outras, polo que nos decantamos por un “espazo morto” que queda baixo as ramplas de acceso ao patio, onde teñen luz e calor, tal e como comprobamos con varias medicións de temperatura.

Feito isto, puxémonos mans á obra coas plantacións, para o que empregamos distintos procedementos de reprodución de plantas: de fillos, de anacos de talo (ramas) ou de folla.

No caso dos aloe vera, aloe ferox, aloe aristata e aloe arborescens, foi moi doado ver como arredor da planta nai lle van saíndo fillos que se poden arrincar con raíz e plantar xa directamente na terra.

As crásulas arborescens ou as de trompetas foi preciso dividilas en anacos máis pequenos que plantamos na terra e algunha nun recipiente de cristal para poder seguir o proceso de botar raíces. Ao cabo dunha semana xa se podían apreciar unhas pequenas e aos vinte días estaban en condicións de plantar, o que nos viña a indicar que ás que estaban na terra lle sucedería algo similar.

O cactos de Nadal dividímolo en cada unha das súas “paletas” plantámolo inicialmente nunha bandexa con terra especial para enraizamento (sustrato, fertilizado, húmido, con abundancia de perlita). Periodicamente faremos comprobacións e cando vexamos que bota raíces e novas paletas, pasarémolo para outras macetas.

O aeonium arboreum do que unha nena nos trouxo unha “planta nai”, foi preciso dividilo en cada unha das súas “piñas” que colocamos en vasos de plástico con auga para ver como lle van saíndo as raíces antes de trasladalas á terra.

Entanto puidemos ir coñecendo moitas características destas plantas, desde os seus lugares de orixe, utilidades, propiedades, usos na medicina alternativa, cosmética e outros.

Cando todas estean enraizadas e plantadas nas súas macetas pasarán para o “Xardín das crasas”, que é como denominamos esta zona do centro, que preparamos con carteis explicativos, xa que logo están á vista de todo o alumnado deste o patio. Isto tamén nos supuxo longas divagacións porque queríamos colocar unha cartelería que non impedira a visibilidade, polo que os rotuladores con pintura para vidro nos pareceu a mellor opción; o problema xurdiu á hora de escribir desde dentro para ser lido desde fóra. Tras moitos intentos, demos en calcar por dentro o que queríamos que fora visto desde o exterior.

O seguimento do proceso de enraizamento, o control de humidade e de temperatura (agora co cambio estacional), mantéñenos atarefados en varias ocasións á semana. Agora, pouco a pouco iremos recreando un ambiente “desértico” (cunchas, pedras, ramas secas), máis acorde co Xardín das crasas.

Nestes días, incrementaremos a colección de crasas cuns kalanchoe que aportaran un toque de cor.

Esta experiencia supúxonos un traballo dun mes, cunha morea de oportunidades de aproveitamento didáctico, aprendendo, investigando, coñecendo o ciclo vital das plantas, escribindo notas ou planos, tomando apuntamentos, pesando, medindo, colaborando coas familias, e tamén descubrindo que non é preciso gastar cartos para ter plantas, xa que logo o compartir fillos ou escallos é unha opción para ter un xardín de custe 0.

Confiamos en que nesta ocasión déramos coas plantas adecuadas para o noso centro.

Ver a presentación de todo o proceso. 

Crasas

Perigos na recollida de froitos e follas do outono

Lonicera

Os/as que nacemos na aldea deprendemos desde ben cativos cales eran as plantas ou froitos que nunca debíamos tocar por seren tóxicas ou velenosas, pero hai moitas persoas que non posúen eses coñecementos xa que logo os seus contactos coa natureza son moi esporádicos e/ou estacionais. Emporiso estamos preocupadas, porque nestas datas son moitas as familias que saen de paseo polo campo ou monte cos seus fillos/as pequenos/as a facer recolleita de “tesouros outonais”: follas, baias, froitos … Hoxe sen ir máis lonxe, un alumno noso traía castañas de indias e non sabía que non se podían comer por ser altamente tóxicas.

Fixemos unha procura pola rede e non atopamos ningún folleto informativo sobre plantas e froitos silvestres non comestibles e/ou tóxicos. É de supoñer que a Consellería de Medio Ambiente, as asociacións ecoloxistas galegas, as de defensa do medio natural, ou as federacións de patrimonio natural teñan algo feito nesa liña, polo que agradeceríamos calquera información, ligazón ou cartel que se poida facilitar aos centros educativos, familias e servizos de atención á infancia, xunto coas peticións de “elementos do outono”.

Mentres tanto, nós atopamos algunha que outra información en Zaragoza salvaje, que, malia non ser da nosa comunidade, é perfectamente transferible por rexistrar moitas das plantas aquí existentes nos montes, parques e rúas: castiñeiros de indias, froitos da madreselva, do teixo ou da hedra, estramonio, lantana, baias do acivro, beladona, sabugueiro, ricino, viburbum, solanum, etc, todas elas con fermosos reclamos que poden chamar a atención polo seu colorido ou forma.

Sabugueiro

 

Castañas de Indias

Acivro

 

Ricino

Moras das moreiras e moras das silveiras

Nestes días de saídas, entre dous nenos xurdiu unha discusión porque un deles dixo que a súa rúa estaba chea de árbores de moras que nos traería en canto maduraran. Outro respondeulle que as moras nacían nas silvas e non eran árbores. Cada un defendía o que coñecía, emporiso tivemos que intervir e suxerir a posibilidade de informarnos e ver ambas opcións.

En efecto, na rúa Xaquín Lorenzo hai máis de vinte moreiras (árbores), máis coñecidas polas súas follas (alimento dos vermes da seda), ca polos seus froitos nos que case ninguén repara. Pero son moras que neste momento están madurecendo, así o puidemos comprobar o día que pasamos por alí para ir ás hortas urbanas.

No caso das moras das silveiras, arestora están en plena floración (coa lúa de San Xoán), algo que tamén constatamos nunha saída expresa que fixemos a un arró ao carón do centro. Aínda así puidemos ver a diferenza das silvas, follas e flores con respecto ás moreiras.

Moras das silveiras e moras das moreiras

Cando andabamos a facer os carteis para as rúas sen nome, dous alumnos que viven na rúa Xaquín Lorenzo, dixéronnos que lles gustaría facer un para a “Rúa das moreiras”. Tanto insistiron dando as súas razóns –moita xente non sabe que son moreiras-, que tivemos que aceptar e deixalos deseñar dous carteis: un para o comezo e outro para o remate da rúa. Sobre iso tampouco se poñen de acordo, ata que decidiron que pode ter dous comezos e dous remates, segundo onde se empece.

Nestes días trouxéronos as moras das moreiras, que todos gorentamos, apuntando as diferenzas con respecto ás das silveiras: máis alongadas, máis brandas, menos ácidas, cun sabor que parece recordar o das cereixas e o da sandía, e comprobamos que manchan moito máis.

Como polo de agora non podemos probar as das silveiras, quedamos emprazados para o mes de setembro, daquela iremos a recollelas e faremos tortas de moras.

Rúa das moreiras

Hortas urbanas

 

De entre as suxestións que nos fixeron as familias con relación aos lugares da localidade onde había zonas de árbores, xardíns ou hortas, descubrimos a existencia dunhas hortas urbanas, que casualmente están bastante preto da escola nunha rúa na que viven dous dos nosos alumnos. Así, na planificación de rutas por O Milladoiro, contemplamos a visita ás hortas urbanas.

Poucos dos nosos pequenos e das súas familias sabían da existencia destas hortas creadas hai poucos meses polo concello, emporiso tivemos que explicar en que consisten, quen pode ter unha, e as diferenzas con respecto ás hortas das casas dos seus avós ou familiares. Demos coa ordenanza municipal, e así soubemos das 48 Hortas Municipais Sostibles e Solidarias:

-Cal era a súa finalidade: promover boas prácticas ambientais de cultivo, xestión de residuos, aforro da auga, agricultura ecolóxica, recuperación de usos e costumes da agricultura tradicional, preservación de variedades autóctonas, favorecer a integración de colectivos, mellorar a alimentación e saúde …, ou potenciar o uso educativo destas hortas.

-Quen podía ter unha horta urbana: calquera veciño de Ames maior de idade, 14% delas para persoas en situación de risco social, outro 14% para maiores de 65 anos.

-Cales eran as condicións: coidala e traballala, non comercializar os produtos, non empregar velenos nin fertilizantes químicos, non levar animais, instalar galiñeiros, facer pozos, empregar trampas para animais, malgastar a auga,  ou facer lume.

-Cultivos permitidos: plantas hortícolas e florais de tradición local, aromáticas e medicinais. Non permitidos: arbustos e froiteiras, nin transxénicos ou psicotrópicos.

-Horario: desde unha hora antes da saída do sol ata unha hora despois do solpor.

-Colaboración: préstamo de utensilios e ferramentas compartidos para o que sempre hai unha caseta onde gardalas.

Consideramos necesario facerlle saber estas condicións que fan das hortas urbanas algo bastante diferente de calquera outra horta.

Preparados, anunciada a visita ás familias (coa petición de que levaran os seus fillos para así saber eles tamén das hortas), planificada a ruta no plano, feita unha listaxe de posibles verduras e hortalizas que atoparíamos, escoitados compañeiros que acompañan aos seus pais adxudicatarios de algunha horta, puxémonos ao camiño, sendo os guías os dous nenos que viven nesa rúa.

Ver presentación

Hortas urbanas II

 Chegados ás hortas, vimos que estaban pechadas todo á volta con arame e que había un portal, alí unha das mulleres que traballaban xa nos convidou a pasar. Antes fixémoslle entrega do noso agasallo, unha placa para sinalizar as Hortas urbanas. Entre todos os que alí estaban, fóronos dando explicacións das plantacións, dos coidados, do uso de ferramentas e recursos comúns, e tivemos ocasión de comprobar todo aquilo que nós xa sabíamos das hortas.

Sendo unha actividade moi interesante desde o punto de vista didáctico, á volta á escola, recomendámoslle as demais compañeiras que adíen a visita para o mes de setembro, xa que logo, arestora os nenos/as ven as plantacións pero aínda non os froitos, que é o que mellor recoñecen.

Ao día seguinte, fixemos unha actividade sobre o que non vimos: os froitos.

Para ilo, levamos á escola 30 variedades de verduras, hortalizas e legumes, que observamos, ulimos, conversamos e clasificamos en función de se o que se come nace enriba ou baixo terra; si se lle comen as follas, os talos, os froitos, as sementes ou as raíces. Complementamos a información co “Atlas ilustrado de las verduras”, de Susaeta e con “Una cocina tan grande como un huerto”, de Michael Serres y Martin Jarrie, en Kókinos

Sabemos que esta actividade aínda pode dar moito xogo, pero hai que recordar que agora estamos a piques de pechar o curso e os nenos/as moi cansos, e que neste caso veu derivada das visitas pola contorna.

Ver presentación

Verduras e hortalizas

Aínda estando preto da escola, nós queremos insistir na idea que apuntábamos na entrada “Hortas escolares ecolóxicas”, na que falábamos da posibilidade de que os centros cederan unhas pequenas parcelas para convertelas nesas hortas urbanas das que tanto se pode aprender ao longo do ano, e tanto intercambio pode propiciar con outras persoas.

Rúas con nomes de árbores

Para nós, o traballo de coñecemento da propia contorna é previo a calquera outra saída didáctica que se poida facer co alumnado de infantil. Co cambio do tempo, de estación, da paisaxe e mesmo co gallo do mes das Letras e do Día do Medioambiente, decidímonos a coñecer un pouco máis o que temos ao noso carón.

Na localidade na que traballamos, O Milladoiro, especialmente na zona onde esta ubicada a escola, O Novo Milladoiro, as rúas, avenidas e travesías levan o nome de especies arbóreas coas que tamén engalanaron as beirarrúas. Isto é algo que lle pasa desapercibido á meirande parte da poboación. Aínda non sabemos ben se fai referencia a nomes dos agros que deron lugar ás urbanizacións ou se foi unha atinada ocorrencia de alguén, o caso é que nos gustou moito e decidimos tirar proveito diso.

Tras facérllelo saber aos rapaces (moitos, por exemplo, nin repararan que viven na rúa Palmeiras na que hai palmeiras nas rotondas, parques ou beirarrúas), buscamos nos seus enderezos familiares referencias a árbores.

Rúa Palmeiras, Rúa Figueiras, Rúa Oliveira, Rúa Xesteira, Rúa dos Cereixos, Rúa Camelias, Rúa do Buxo, Rúa das Hedras, Rúa da Pereira, Rúa Codeseira, Rúa Castiñeiras, Rúa das Espiñas …, As Mimosas ou Raíces, puxéronos na pista do que podíamos atopar. A toponimia galega está chea de referencias ao mundo vexetal.

Ver presentación.

Rúas con árbores

As procuras na rede, a consulta de catálogos de árbores e, como non, á recente publicación “Inventario das árbores” de Virginie Aladjidi e Emmanuelle Tchoukriel en Factoría K de libros, axudáronnos a recoñecer as especies que daban nome a todas esas rúas achegadas ao centro escolar. Árbores grandes ou pequenas, perennes ou caducas, froiteiras ou ornamentais, autóctonas ou foráneas, deron lugar a non poucas conversas e elucubracións arredor dos motivos dunha elección ou doutra. Tamén valoramos as vantaxes de nomear así as rúas de cara a quen non sabe ler ou non entende o escrito.

Comunicacións ás familias (escritas e no blog de clase) nas que os informábamos desta nosa nova actividade e para o que solicitábamos o seu coñecemento e colaboración, proporcionáronos moita máis información. Os pais e nais implicáronse a fondo na nosa proposta, así cada día enviábannos suxestións de “recantos segredos de árbores” que eles coñecen e aos que levaron aos seus fillos. Mesmo houbo quen nos enviou mostras da vexetación organizada por rúas. Hortas privadas, hortas urbanas, xardíns, árbores senlleiras ou exóticas …, foron algunhas das propostas que sinalaban no plano que cada neno/a levou para a súa casa e ao día seguinte compartían cos compañeiros.

Follas por rúas

Daquela comezou a planificación de paseos diarios nos que chegábamos a 2 ou 3 rúas para coñecelas e comprobar a concordancia do nome coas árbores alí plantadas (con Google Maps). Estes paseos quedaron recollidos no plano e nunha especie de caderno de viaxe, “Paseos polas rúas con árbores”, que se complementaba coas fotografías que íamos tomando, das placas co nome das rúas, das árbores, dos seus froitos, do seu estado, dos danos que se lle inflixen (lixo, excrementos de animais, pólas esgazadas, etc).

Ver presentación.

Libro paseos polas rúas con árbores

1º Día 2/06/14: “Paseo dos Plátanos”- Rúa dosCereixos- Rúa das Camelias- “Costa das Ameixeiras”.

2º Día 3/06/14: Rúa Palmeiras- Rúa do Buxo- “Aparcadoiro dos Liquidamabar”.

3º Día 4/06/14: “Paseo dos Plátanos”- “Monte dos Piñeiros”.

4º Día 5/06/14: “Paseo dos Plátanos”- “Camiño dos Eucaliptos”- “Costa das Ameixeiras”.

5º Día  /06/14: “Paseo dos Plátanos”- Hortas urbanas.

 Lugares significativos, a sinaléctica, a numeración dos edificios, a orientación e o coñecemento do lugar onde viven, son mostra do moito proveito que tiramos desta actividade.

Polo camiño, descubrimos outras rúas que non levando o nome de árbores, ben poderían levalo, así a Travesía do Porto (onde está a escola) podería ser o Paseo dos Plátanos, o Agro do Medio podería ser a Rúa dos Alfaneiros, etc. E tamén vimos outras aínda non “bautizadas” ás que perfectamente poderíamos poñerlle nome: Costa das Ameixeiras, Camiño dos Eucaliptos, Rúa das Silvas.

Coma sempre, unha cousa leva á outra, e así tratamos de saber quen decide o nome das rúas. Soubemos que se fai no Concello, polo que en vista de que hai dúas rúas novas ao carón da nosa escola que aínda non teñen placa co nome, decidimos poñérllelo nós e enviarlle a proposta á Alcaldía.

Grazas ao material co que nos agasallou unha empresa sita no Polígono do Milladoiro, elaboramos estas placas para algunhas das nosas rúas.

Puxémoslle son a esta actividade coa canción “Cos pés na terra” de Paco Nogueiras Nodar, recollida no libro CD/DVD “Brinca vai!”

Carballo … cos pés na terra.

Ameneiro … cos pés na terra.

Buxo … cos pés na terra.

Se queres podes plantar.

Nogueira … cos pés na terra.

Castiñeiro … cos pés na terra.

Figueira … cos pés na terra.

Se queres podes plantar.

As conversas sobre os beneficios que nos proporcionan as árbores quedaron perfectamente resumidas coa lectura do fermoso libro “Árbores no camiño”, de Régine Raymond-García e Vanina Starkoff en OQO, que nos conta a historia de Karim que nunha visita ao mercado perde de vista á súa nai, e cando se encontran baixo un baobab cóntalle A árbore vermella deume forzas ,a palmeira deume de beber, a mangueira deume de comer, o baobab, os seus pans de mono…

Cando volve para a súa casa, a modo de despedida pregúntalle ás árbores.

—Estarás aquí cando sexa maior?–preguntou Karim.—Se ninguén me corta, estarei. —Aínda lles darás de comer aos monos? —Se ninguén me corta… —E daraslles lambonadas aos nenos? —Se ninguén me corta… Vouche contar un segredo: todo está en equilibrio…un equilibrio perfecto, pero fráxil!

 Preservar o equilibro do sistema só pode facerse desde o coñecemento real, e iso é o que intentamos facer nesta actividade.

Para rematar queremos recoller as palabras de Antoni Reyes, director do Arquivo Municipal de Blanes, que nunha charla dirixida ao alumnado sobre “El porqué de los nombres de las calles” dixo:

“El nombre de las calles refleja la manera de ver el mundo de la sociedad que les ha dado nombre, y que las calles de un pueblo son como páginas de un libro de historia”.

Gustaríanos que así fose en O Milladoiro.

Nenos no medio natural. Reflexión no Día do Medio Ambiente

Hai días nos que non se me vai da cabeza que algo estamos a facer mal. Penso, reflexiono, analizo e falo con outras compañeiras para descartar a posibilidade de que o que me preocupa só me suceda a min, no meu contexto e cos meus alumnos/as. Pero non, todas coincidimos no mesmo: os nenos e nenas (nomeadamente) urbanos xa non saben moverse no medio natural nin respectalo. A natureza non é arestora o seu medio ambiente. Criámolos en contextos artificiais, educámolos nos virtuais e perderon o contacto coa “natureza natural”. O que veño de dicir pode parecer unha redundancia pero é que non sei expresar doutro modo que, ata o medio natural que lle presentamos, é artificial e artificioso.
Esta semana, co meu grupo, estamos coñecendo a natureza na nosa contorna urbana (xa presentaremos a experiencia en vindeiras entradas no blog), motivo polo que fixemos saídas diarias. E asisto perplexa a:

1º Vese que non saben andar pola rúa, por unha corredoira ou por un campo. Sempre son portados, carrexados e levados con moita présa en coche dun “punto de repostaxe” a outro. Se saen ao exterior é para ir a actividades, a festas en ludotecas ou a xogar a parques que cumpren con todas as normas de seguridade infantil. Se algún ou algunha das lectoras é paseante habitual, pregúntense cantas veces se encontran con nenos/as nas súas camiñatas polo monte, pola praia ou polos campos: nunca, ou moi poucas se falamos da fin de semana. Os nenos/as teñen os seus propios circuítos artificiais ou naturais de ficción.

2º Ao meu alumnado linlle todos os contos, amoseille todos os albumes, reciteilles toda a poesía que considerei relacionada coas árbores, coas plantas ou coas estacións do ano. Seleccionei todas as cancións que pensei transmitían valores medioambientais, achegueinos a todas as representacións plásticas da natureza en todos os estilos artísticos. Saben dicir flor, árbore ou sol en galego, inglés e español (e nalgún outro idioma). Plantei con eles todo tipo de sementes, reproducín plantas, recollín froitos e elaborei pratos saudables a partir de produtos da natureza. Recendemos, observamos, gabamos e agradecemos todo o que nos brinda a terra. E, sen embargo, saímos ao medio natural e arrincaron flores, esgazaron pólas, déronlle couces ás árbores e deixaron un regueiro de formigas esmagadas. Eu non podía crer o que estaba vendo, é coma se tolearan. Non desistín, e ao día seguinte volvemos a saír trala reflexión sobre o feito. E ao seguinte tamén. Cada vez a cousa foi a menos. Poida que se fosen “adaptando” pouco a pouco ao choque que lles supuxo o contacto coa natureza natural.

Pero como é isto posible?

Podería “tranquilizarme” pensando que eu non sei facer ben a miña labor educativa, pero cando saio a dar unha volta por un lugar onde hai nenos e mozos, sempre acabo convencida de todos eles tiveron que tropezar con xente coma min “incapaces” de inculcarlles o verdadeiro amor pola natureza. Cando vexo que tiran latas de refrescos ao río, que apedran aos paxaros, que tiran ao chan as cascas das pipas, que queiman contedores ou que enchen as rúas de lixo sempre penso cantos deses rapaces ou mozos traballaron na escola os temas transversais, cantos a educación en valores, cantos as competencias sociais e a cidadanía, cantos realizaron obradoiros das 3 R, cantos soltaron pombas da Paz, cantos encheron os ríos de crías de troita, cantos clasificaron o lixo, cantos leron manifestos á Nai Terra, cantos axudaron nas hortas ou xardíns escolares, cantos foron a campamentos, granxas-escola ou parques temáticos da natureza, cantos …
Podería quedarme coa idea de que o home é un ser destrutivo por natureza, pero antes de aceptar a nulidade da acción educativa, prefiro pensar en que algo estamos a facer mal.
Podo pensar en que cargamos tanto as tintas no visceral, no efemerizante, no non real, que todo quedou nunha ficción. Falamos da natureza fóra da natureza, sen a natureza nin para natureza. Houbo moita abstracción, moita simbolización, moita representación, moita simulación e pouca vivencia real.
Tamén poida ser que estes nenos e mozos sexan fillos de xente activista coma nós, que nos comprometemos a golpe de click de rato (clicktancia ou miclicktancia) opoñendonos á deforestación dun illote perdido no medio do Pacífico ou á extinción da tartaruga raiada, e sen embargo, atentamos varias e consecutivas veces ao longo do día contra o medio natural máis inmediato, a nosa contorna.

Contos solidarios.org. Cousas pequenas de xente pequena en vilas pequenas (II)

Dicir de Anxo Moure que é “xente pequena” mesmo pode parecer unha falta de consideración á labor que leva desenvolvendo desde hai moitos anos, pero acubillámolo baixo esa lapela pola súa actitude de humildade. El é unha perfecta mostra do lonxe que chegan e o grande calado das cousas pequenas feitas por xente pequena en vilas pequenas.
Cando entramos no web Contos solidarios.org. Contos para construír un mundo mellor, xa nos damos unha idea da filosofía que hai detrás desta iniciativa, liderada por Anxo Moure (o do carballo con botas), na compaña de moitos amigos e amigas.

Contos Solidarios é un proxecto cultural, medioambiental e de solidariedade promovido polo contacontos galego Anxo Moure, que dende o ano 1989 percorre as terras de Galiza, Asturias, Portugal, O Bierzo…, contando historias solidarias coa terra e coas persoas que a habitan.

Contos Solidarios defende o conto como ferramenta educativa, de sensibilización e loita para construír un mundo en harmonía co ecosistema e garante da xustiza social.

Contos Solidarios leva xa máis de 6.600 sesións de contacontos en perto de 1.200 centros escolares,bibliotecas, e tamén en espazos abertos como bosques, parques, prazas, ríos… superando xa os 300.000 participantes, dende nenas e nenos de 0 a 3 anos ata os nenos maiores de ata 100 anos.

Contos Solidarios transforma o conto en bosque coa plantación de miles de árbores autóctonas ao longo destes anos e transforma o conto en solidariedade coa entrega de bicicletas e material escolar en proxectos decooperación en máis de 30 países de America Latina, Asia e Africa.

Contos Solidarios é unha proposta aberta a todas e todos os que queirades participar a través dun feixe de actividades diversas, dende achegarvos a escoitar un contiño enriba dunha árbore dentro dos Contos na Casa das Árbores, coñecer aos carballos que nacen dentro de botas vellas para transformarse en contos que lle dean vida ao bosque dentro das historias do Carballo con Botas, ata convidar á Ciclobiblioteca á vosa escola, vila, pobo ou mesmo á vosa casa para que roden contos e cantos e se espallen en liberdade.

Convidámosvos pois a que entredes no mundo dos Contos Solidarios.

Así podemos saber de actuacións que nun momento ou noutro se teñen desenvolvido en case todos os centros educativos de Galicia e arredores (Os contos do carballo con botas,Contos da ciclobiblioteca, A titiricleta, O pescador de contos), ou ben en Garabelos, unha pequena aldea onde, enriba dun carballo e dun castiñeiro, construíron unha “escola aberta á natureza, un auditorio entre as follas, un centro de educación ambiental, unha biblioteca forestal e sobre todo un lugar de lecer onde escoitar uns contos que viven nas árbores”

As visitas de Anxo Moure ás escolas son inesquecibles e indescritibles. Días atrás estivo no centro no que traballamos, e unha vez máis constatamos que malia ser complexas para nenos tan pequechos as mensaxes medioambientais que tenta transmitir, desde o mesmo momento do que se presenta lévaos a todos a “ritmo natural” coa “música do río ou das árbores” de modo que permanecen engaiolados durante toda a súa intervención “e máis alá”.

Do “home do carballo con botas” pódese dicir que vai plantando sementes de esperanza no corazón, e que malia o erma que sexa a terra, sempre queda algo.
E iso non é pouca cousa.

Paxaros da Amaía

Cada vez máis detectamos no noso alumnado como diminúe o seu vocabulario relacionado co mundo natural. Hai moitos anos lemos “El pensamiento salvaje” de Claude Leví-Strauss e agora vólvenos moitas veces á cabeza unha das súas descubertas antropolóxicas: nas sociedades primitivas só lle daban nome a aquilo que lles era de utilidade; as plantas que usaban para comer ou para curar tiñan nome, o resto, todas as demais, eran herbas. Pois algo semellante acontece agora coas xeracións criadas en medios artificiais e urbanitas, que pouco a pouco van perdendo palabras de elementos da flora e fauna porque apenas teñen contacto con ela. Para o noso alumnado todo bicho que voa, ten alas, plumas e peteiro son paxaros. (sobre iso tamén falaremos máis adiante).
O CEIP Amaía leva o nome dun fermoso val fluvial, o Val da Amaía regado por ducias de regatos que embocan no río Sar, cun elevado valor ecolóxico con especial importancia como zona de paso e de reprodución de aves. Sen embargo a meirande parte dos pequenos non serían quen de dicir máis de 2 ou 3 nomes de paxaros en galego, malia a ledicia que sempre lles supón ver paxariños nas árbores do patio.Emporiso quixemos dedicarlle un tempo.
Dado que estamos cun grupo de 3 anos, trala conversa sobre este tema (inducido), e ante a escaseza de paxaros reais, fixemos casiñas, cada unha delas para unha variedade de paxaro, da que se pegou unha fotografía co nome por detrás. Agora acompañan o niño de palabras do Peizoque Roque que aínda conservamos no centro desde o pasado curso.

Ver presentación.

Paxaros Amaía

Ferreiriños, carrizos, petos, cucos, pardais, lavercas, verderolos, andoriñas, paporrubios, pegas, lavandeiras, merlos, e outros moitos encheron o noso centro cos seus cantos, ditos e información sobre eles que atopamos nos web ogalego.eu, a vida nos ríos galegos  e na “Guía de aves de Galicia” de Baía edicións.

Con respecto ás características das aves (peteiro, ás, plumas, pór ovos e voar) tamén lle fixemos unha revisión axudadas polo libro “Aves” de Nicola Davies, publicado en Baía edicións en 2007. Pensamos se todas as aves voan, se todas teñen ás, se todas viven en niños…
Ao tempo lles fomos apuntando algunhas preguntas, sobre a utilidade das aves, para o que botamos man do magnífico libro de Antonio Sandoval Rey, “¿Para qué sirven las aves?”, publicado en Tundra no 2013.

Niños

Tras aprender algúns poemas e ditos relacionados coas aves, demos paso á segunda fase: atraer os paxaros ao noso patio convidándoos a quedar connosco ou a visitarnos con frecuencia. Pero, como conseguilo? Ofrecéndolle alimento. Pero non queríamos botarlle migas no chan, pois iso só podería suceder nos días lectivos. Emporiso ideamos facer comedeiros de paxaros.

Ver presentación.

Comedeiros paxaros Maía

Comedeiros e bebedeiros  feitos con material de refugallo, cheos de graos e alpiste para os paxaros pendurados das árbores do patio.
Agora chega o momento de esperar as visitas tratando de identificar algunhas desas pequenas aves que viven nos nosos bosques, nas ribeiras dos ríos e nos parques do Val da Amaía.

Lingua galega e natureza da man.

AromatizArte VIII: Flor dragón

Tralo traballo de coñecemento, diferenciación e identificación de distintos tipos de olores, quedábanos pendente o cheiro, a pestilencia. E malia que nos viñeron á cabeza algúns exemplos, non consideramos a súa pertinencia, ademais tiñamos a certeza de que todos saberían recoñecer ese olor aínda sen amosárllelo.

Onte, casualidade da natureza, xurdiu unha ocasión. Floreceu unha planta que anualmente rebrota no noso xardín deixando pampos a todos os observadores, tanto pola súa rareza coma polo seu cheiro: a flor dragón (pola lingua e o pedúnculo que semella unha espada)  ou planta serpe (por ter o talo manchado).

Para eles un sensentido, unha flor que cheira mal.

A Dracunculus vulgaris, é unha planta atrapa moscas, que se introducen na súa copa atraídas por un intenso cheirume. Na súa fantasía infantil unha planta “carnívora”. Dada a súa toxicidade, tan só lles deixamos observala desde unha distancia prudente. Polo de agora, como aínda non está madura, o cheiro non era moi intenso.

Unha ocasión para coñecer unha das flores máis estrañas e grandes da natureza.

FLOR DRAGÓN

AromatizArte VII: traballando co nariz

Chegado este tempo, sempre aproveitamos para “traballar co nariz”. Non é que o resto do ano nos esquezamos deste sentido pero, neste momento, a vida cotiá proporciónanos moitas ocasións: ramos de flores cos que nos agasallan, froitas máis variadas para o petisco de media mañá, o remexer na terra ou o recendo de cando cortan a herba nos xardíns veciños.

Así, cada día, cando nos chegan con flores variadas, aproveitamos para describir as sensacións olfactivas que nos producen. Pero reparamos en que sempre empregábamos as mesmas categorías, descritores e atopábamos as mesmas semellanzas. Finalmente reduciámolo a agradable/desagradable, moi intenso/pouco intenso, polo decidimos dedicarlle un pouco máis de atención pois consideramos que se poden tirar grandes aprendizaxes sen recorrer a situacións ficticias ou artificiais.

Ulindo

Narices

Para nós, foi fundamental distinguir entre cheiro, recendo e olor, xa que logo hai moita confusión canto ao uso deses termos. Ulir, recender, abafar, alcatrear, apestar, feder, cheirón, cheirento, aroma, esencia, fragrancia, olor, perfume, recendo, peste, tufo, cheirento, pestilencia, aromático, oloroso, recendente…, son algúns dos relacionados co sentido do olfacto.

Logo buscamos clasificacións e tipoloxías de olores, por suposto de modo moi diferenciado e simplificado para idade do noso alumnado: especiados, florais, afroitados, resinosos, queimados, pútridos/pestilentes, doces, picantes. Aquí descubrimos que hai moitas relacións entre sabores e olores.

 Cores

Olores, cores, sabores

Deseguido fomos levando á clase algún exemplo desas categorías. Mesmo chegamos a aventurar a hipótese de que a cor tivese algo que ver coa cor. Algo que logo descartamos. Chocolate, café, torradas queimadas, pan tostado, terra, follas secas, marmelo, azucre, pemento, especias, piñas e ramas de pino, froitas, laranxas, limóns, bergamotas, rosas, margaritas, peonias, xeranios, fiúncho, menta, menta chocolate, romeu, ruda, lavanda, follas verdes, iogur, queixo azul, auga sucia, auga limpa, reproducións de froitas, verduras e bolos de plástico, papel, libros, gomas, acetona, perfume, alcohol …, foron ulidas individualmente, por grupos, por contraste e adiviñando.

Contrastes

Contrastes olores

Un exercicio que nos permite dar un paso máis na identificación e verbalización das sensacións que perciben cada día froito dos milleiros de estímulos aos que están expostos.

Fixemos moitas observacións pero, para nós, unha das máis salientables foi a constatación da influencia cultural na maneira na que se reciben os olores. Así, cando lles achegamos as especias o nariz, todos se retiraban dicindo que lles desagradaba, agás cando llelo puxemos a unha nena marroquí, nese momento iluminóuselle a faciana, logo dixo que lle gustaba moito porque lle ulía á comida da súa nai

En cursos pasados levamos a cabo AromatizArte, ao que se pode acceder deste estas ligazóns.

AromatizArte I: perexil

AromatizArte II: auga de rosas

AromatizArte III: espantainsectos

AromatizArte IV: narices

AromatizArte V: rosquillas de anís

AromatizArte VI: bafos de eucalipto

Auga doce

“Paisaje absorbido”, Patricio Cabrero, 2007.

Como continuación natural a todo o traballo realizado no pasado trimestre mirando ao ceo, coa chuvia e coas formas de chover, arestora andamos a darlle resposta á pregunta “e para onde foi toda esa auga?”
Así levamos semanas coñecendo os ríos, regatos, lavadoiros, pozos, pontes e fontes que cadaquén ten preto das súas casas ou da dos seus avós e familiares. Á volta de cada fin de semana recibimos fotografías dos nenos/as visitando algún deses lugares e coñecendo os seus nomes. A isto xa lle dedicaremos outra entrada porque dá moito de si: Sar, Sarela, Miño, Río Tinto, Tambre, Rego dos pasos…
Como caída do ceo, desde o 21 de marzo, inaugurouse no Museo da Cidade da Cultura no Gaiás, a exposición “Auga doce” para a que temos solicitada unha visita didáctica. Alí poderán ver:
-A auga escondida, augas envasadas, auga e saúde (termas e balnearios).
-A auga na terra, auga e paisaxe, flora e fauna, os grandes ríos, o río Miño e construcións relacionadas cos cursos de auga.
-O home a e auga, recipientes (olería), enxeñería hidráulica.
-Ollando ao ceo, a meteoroloxía, a auga no universo.

.
Sendo como é unha macroexposición, o Departamento educativo do Gaiás encargase de facer unha escolma segundo a idade do alumnado. Nós xa lle apuntamos os nosos intereses. Con todo, tamén lle apuntamos ás familias do alumnado a posibilidade de levar aos seus fillos o día 18 de maio, que co gallo do Día dos Museos, teñen programada unha xornada de portas abertas con música, obradoiros e ciencia para toda a familia. Así, entre outras moitas, poderán facer a viaxe dunha pompa de xabón; enchouparse de historias onde os ríos, as charcas, os regatos e as fervenzas ou a choiva son os protagonistas; coñecer as formas da auga; vivenciar a auga coma unha fonte de son con distintos aquófonos; etc.
Mentres tanto, e como avance, nós visitamos a exposición e aquí vos deixamos algunhas das fotografías que lle amosamos ao noso alumnado. Moi poucas, e sempre relacionadas co traballo realizado, porque, como sempre dicimos, non lle atopamos sentido a saturalos con algo que mesmo aos adultos nos custa.

“Auga doce”

Animais, paxaros e océanos

Xa non é fácil sorprender con libros sobre paxaros, animais ou peixes, sen embargo quedamos engaioladas con tres libros de gran formato da editorial SM, cunha sorpresa agardándonos tras cada pase de folla.

“Océanos“, de Francesco Pittau e Bernardette Gervais.

Sumérgete en Océanos y nada entre peces, crustáceos y moluscos.
¿De quién son esas escamas? ¿Qué hay dentro de la concha?
¿Eso es una ballena? ¿De quién son esas pinzas?
¡Descubre el animal marino que se esconde bajo cada solapa!

 

 

 

 

 

 

“Pájaros”

Un libro de gran formato en el que se despliega, se repliega, se levanta… ¿De quién son esas plumas? ¿Y esa silueta? ¿Y ese ojo? ¿Y esa huella? ¡Descubre al pájaro que se esconde tras cada solapa!

 

 

 

 

 

“Animales”

Un libro de gran formato en el que se despliega, se repliega, se levanta… 
¿De quién es ese pelaje? ¿Y esa silueta? 
¿Y ese ojo? ¿Y esa huella? 
¡Descubre al mamífero que se esconde tras cada solapa! 

 

As árbores alimentan

As árbores alimentan from InnovArte Infantil

Senteime baixo a pereira e deume unha pera.

Senteime baixo a ameixeira e deume unha ameixa.

Senteime baixo a figueira e deume un figo.

Senteime baixo a cerdeira e deume unha cereixa.

Senteime baixo a maceira e deume unha mazá.

Senteime baixo o pexegueiro e deume un pexego.

Senteime baixo o carballo e deume tanta alegría

Que comín peras, ameixas, figos, cereixas, mazás e pexegos todo o día.

Nesta época do ano podemos ver as árbores froiteiras en flor, así como comezan a agromar os seus pequenos froitos, emporiso, quixemos recorrer a este sinxelo poema de Carlos Fontes, publicado no libro “Poemas con piruleta”, para realizar un xogo adiviña co noso alumnado. Mesmo puidemos seguir engadindo outras árbores e froitos.

Niño de palabras para o Peizoque Roque

Desde que no mes de xuño coñecemos a “O Peizoque Roque” andábamos dándolle voltas para desenvolver unha algunha experiencia centrada neste fermosísimo libro de Dores Tembrás que nos fala dun pequeno paporroibo que devece polas palabras, poemas e lindos versos.

Mamá peizoque / nun toxo aniñou / e os cinco ovos / do vento gardou.

Naceron xuntos / os pequerrechos / entre poemas / e lindos versos. (…)

O máis pequeño / anda a rosmar / chámase Roque / e non vai parar.

Insiste e rabea / nada quere saber / se non son palabras / tampouco ha comer.

E así vai pedíndolle aos distintos animais cos que se atopa palabras longas coma un río, palabras que collan nun saco, palabras que o estarrezan, palabras para soñar ou palabras que dean calor, ata que de volta ao niño, as comparte cos seus irmáns e así

O peizoque canso / reconta feliz / as palabras todas / antes de ir durmir.

Unha compañeira préstanos dous niños abandonados polos seus habitantes, polo que buscamos información na rede, así descubrimos que este peizoque adoita facer os niños con forma de prato nas silveiras  con follas, ramiñas e raíces, fai a posta de ovos alá polo mes de marzo, que se alimenta de vermes ou insectos e agora no inverno de baias. Escoitamos o seu canto e mailos seus nomes noutras linguas que sempre aluden ao seu característico peito roibo (petirrojo, paporrubio). Soubemos que é habitual que agora no outono baixen doutras latitudes máis frías e que é moi confiado cos humanos de tal xeito que é un dos paxaros máis fáciles de atraer para comedeiros e caixas-niño.

Retomando a historia de Roque, acordamos facerlle un niño especial na aula, un niño que iremos enchendo de palabras ao longo desta temporada para na primavera ofrecérllelo como lugar para aniñar, para poñer ovos e para criar aos seus fillos entre palabras poemas e lindos versos. Daquela pedirémoslle á súa autora, Dores Tembrás, e ao ilustrador, Xosé Tomás, que nos traigan ao Peizoque Roque para ver se lle gusta o lugar para quedar.

O niño será un lugar simbólico no que iremos gardando os coñecementos adquiridos, algo que se irá construíndo co tempo e coas vivencias da clase. Axudaranos a decatarnos do paso do tempo e das nosas aprendizaxes. Algo presente, para o que tamén pediremos a colaboración das familias e doutras especialistas que interveñen co alumnado, así, por exemplo, xa fomos xuntando tamén palabras en inglés. Ata pode ser que con algunhas lle fagamos lindos versos.

Esperaremos a ver se o Peizoque Roque considera a posibilidade de vir con nós.

Ver presentación.

Niño de palabras do Peizoque Roque

O paso do tempo

Os nenos/as de infantil non son moi conscientes do paso do tempo, -as persoas adultas ás veces tampouco-, porén, o que debemos facer é propiciarlle experiencias que lles axuden a comprender e vivenciar como isto sucede.

Albumes coas súas fotografías desde que entran no centro, o blog de aula no que se recollen todas as actividades diarias, rutinas, a existencia de fitos significativos para o grupo, as celebracións anuais, etc, poden axudar. Para o tránsito das estacións, o ciclo vexetal, nós recorremos ás plantacións, a máis de que permiten traballar outros moitos conceptos e valores.

Este curso, o 25 de novembro fixemos as plantacións de bulbos (tulipáns, crocus e iris), que deron pé a un intenso traballo matemático, así como de seguimento da súa evolución ata o día de hoxe no que xa florecidos, puideron levalos para a casa, tras comprobar todas as hipóteses que se formularan ao inicio, así como as indicacións do envase canto a período de medra e momento de floración. O mesmo acontece coas plantacións de fresas, ou cos bonsais.

Bulbos_fresas

Mención aparte merece a actividade “As nosas árbores mes a mes”, que nos permitiu ir apreciando os cambios aos que se viron sometidas árbores con un significado especial nas súas vidas, ao longo destes seis meses.

Para nós, estas experiencias son claves, e por suposto non poden ser substituídas polo coloreado dunha ficha. Sabemos de certo que é así entendido por todos os profesionais que intervimos coa infancia, polo cal, non podemos comprender que se siga facendo dese xeito.

Hoxe culminouse un proceso, abriremos outros, sempre co obxectivo de que vaian construíndo coñecemento de forma significativa, tal e como recollemos na categoría EncienciArte.

Pedras paisaxe

Cando buscamos información sobre os bonsais, descubrimos outro elemento que ás veces aparece ao seu carón: os suiseki, ou pedras paisaxe. Como se pode ver nestas imaxes, son pequenas pedras que pola súa forma e colores nos recorda a unha paisaxe ou un elemento da natureza.

Porén, dedicamos este tempo para que cadaquén puidera atopar a súa pedra paisaxe. Posteriormente, foron colocadas, segundo o estilo tradicional nunhas bandexas con area, para semellar mellor a súa contorna natural e puxéronselle títulos ao igual que fan nas exposicións. Logo, cada neno e nena explicoulle ao resto do grupo o que podía imaxinar/recordar cando miraba para a súa pedra. Nalgúns casos había coincidencia de mirada e noutras daban outras visións. Agora xa están colocadas no noso recanto oriental, xunto cos bonsais.

En calquera caso, pareceunos un sinxelo e rico exercicio de creatividade e de coñecemento doutras culturas.

Nós, entendemos o traballo coa arte na escola como unha maneira de fornecer a sensibilidade, o gusto estético, a comprensión da cultura, e de formalos como persoas que deben comprender códigos sociais propios ou alleos. Sempre nos interesan máis as posibilidades de desenvolvemento do sentido estético e as creativas/comunicativas/expresivas ca outras que parecen poñer o acento na vida e obra dun recoñecido artista.

Ver presentación.

Suiseki

Bonsais na clase I

bonsais

Un alumno díxonos que o seu pai facía bonsais, polo que tivemos que explicar en que consistía esta técnica milenaria e ensinar fotografías destes “árbores en maceta”. Espertou tanto interese que invitamos aos pais a vir á clase.
Chegaron con catro exemplares, unha oliveira, un arce, un ficus e un pino, que marabillaron aos rapaces, e así foron contándonos como se facían, que se pretendía, como o lograban, os coidados que requirían, e toda a paciente labor que había detrás destas fermosas árbores.
Tamén trouxeron un pequeno arbusto, unha pyracantha, para tratalo e convertelo en bonsai. Así, mediante explicacións, primeiro no encerado, foron amosándonos todos os pasos a dar, as ferramentas que se empregan para tan delicadas operacións, as partes da planta, o que máis se valora nos bonsais, ensináronnos algunhas palabras que proceden do xaponés, as diferentes formas clásicas que poden adoptar, a idade que poden acadar, etc. Sorprendeunos a labor de poda de raíces para lograr a simetría entre a copa e a raíz (de tal xeito que cada vez que a unha árbore lle sae unha raíz, tamén lle sae unha rama), a forma na que a agarran á maceta para así posibilitar que se vexa o nebari, a maneira de aramalo para darlle a forma desexada, e algúns elementos cos que decoran o bonsai, dándolle tamén importancia á maceta, ou a adobíos como un pequeno monxe e un templo oculto no entrabado de raíches. Deixáronlle tocar aos nenos os diferentes tipos de terra que empregan, para reter ou drenar auga, o pomice (pequenas pedras pómez que se colocan no fondo da maceta) e a akadama (terra volcánica que indica a necesidade de auga). E sobre todo, déronnos unha lección de amor pola natureza, do valor da paciencia, e de didáctica. Ver presentación.
Perante a tópica pregunta que lles fixemos algunhas compañeiras sobre se non o consideraban unha forma de “torturar” as plantas, cernando, modificando, podando…, a resposta deixounos sen palabras, seica non o consideraban moi diferente do que nós facíamos co noso alumnado mediante a educación, que non é outra cousa que manter intacta a súa estrutura natural, pero liberada de todo aquilo que o eiva, sacando á luz toda a súa beleza e potencialidades empregando grandes doses de paciencia, constancia e cariño. Para pensar.
En agradecemento, nos días seguintes, os nenos fixéronlle un debuxo dos bonsais que nos trouxeron inspirándose en representacións artísticas clásicas no arte xaponés. Ver presentación.

Debuxos_bonsai

Bonsais na clase II

Tralo tratamento da pyracantha para convertela no bonsai co que regalaron para a clase, os pais do alumno aínda nos reservaban máis sorpresas: trouxeron un pequeno buxo ou un cotoneaster para que que cada neno/a o preparara como bonsai. Isto fíxose ao día seguinte.

Con paciencia foron ensinándolle a cada un a descubrir cal sería a forma ideal da planta que lle asignaran. Como algúns nenos lle pedían formas de letra ou outras, fíxose preciso aclara a diferenza entre bonsai e topiario. Para crear ese clima de calma de relaxación puxemos ambientación de música xaponesa (de meditación, tradicional e Kitaro).

Mentres os pais traballaban en pequenos grupos, outros nenos ían buscando no ordenador a tradución do seu nome ao xaponés, para logo identificar a súa maceta.

Tras atender ás explicacións que nos deron sobre os coidados que requirían canto a luz e auga, buscamos un lugar onde colocar os nosos bonsais e creamos un fermoso xardín de bonsais con pedras e decoración con motivos xaponeses.

Agora non queda máis que esperar.

Esta actividade deunos ocasión de coñecer sobre plantas, tradición, cultura, arte, música…, e outras moitas cousas que iremos desenvolvendo e contando en vindeiras ocasións.

Ver presentación.

bonsai_nenos

O casorio dos paxaros

Nas nosas aulas temos un costume moi do gusto do alumnado: todos os días deixámoslle no patio un pouco de fariña de millo aos paxaros para que nos visiten. Pero con moito desgusto, cara finais de novembro vimos que non viña ningún a comer, o que nos levou a investigar para onde marcharan, intentando saber onde estaban para non deixarse ver.

Porén, hoxe é un día de alegría, xa que logo, segundo as tradicións populares galegas, é a partir do día da Candeloria, o 2 de febreiro é cando volven os paxaros para emparellarse e criar.

 A Candelaria ou a Candeloria é unha festa relixiosa, pero a súa orixe coma a doutras moitas celebracións cristiás, é pagá. Era a antiga “festa da luz” celebrada polos celtas e tamén polos romanos e día do amor nos antigos costumes galegos.

En Galicia non só era moi celebrada esta festa dentro do relixioso, senón tamén, no ámbito agrario xa que era considerada coma un preludio da chegada da primavera e con ela o renacer da natureza; é o día no que se celebraba o “casamento dos paxariños” . Di un refrán que “a partir da Candeloria, ningunha ave voa soa”. Considerábase a esta festa como “a do amor e do apareamento no reino animal”.
Así é como ilustraron este día de casorio os pequenos/as de catro anos.

Outra alegría dánola este refrán que di: “Cando a Candeloria chora, medio inverno vai fóra; que chore, que deixe de chorar, a metade do inverno está por pasar”.

E seguindo coas aves e cos refráns recordamos unha entrada que lle dedicamos ao día 3 de febreiro “Polo San Blas, a cegoña verás.”

Esperamos que moi pronto volvan os paxaros a visitarnos, mestres tanto deleitarémonos con fermosas ilustracións como esta de Sami Viljanto ou outras de paxaros que se poden ver en Pinzellades al món.

Descocados

É bastante habitual nestas datas atopar cocos nas froiterías, malia todo ningún dos nosos/as alumnos/as o probara nunca, de non ser en outros produtos como en galletas, iogures ou doces. Emporiso, buscamos información na rede, vimos a súa procedencia, a árbore e os seus froitos así como outros usos na cosmética (bronceadores, xampús, cremas…) e na cociña. Tamén soubemos que parte do seu interese provén da serie televisiva “George de la jungla” un personaxe que seica abre os cocos dun xeito moi singular.

Contamos na aula con “Una cocina tan grande como un huerto” de Alain Serres, un fermoso libro de cociña e de arte, que lle dedica un capítulo ao coco; alí soubemos algunha das particularidades deste froito, entre outras que pode flotar. Isto deunos pé a realizar unha interesante experiencia de comparación e de flotación. Tralo debate sobre cales son os motivos polos que cren que flotan os cocos, pensaron se isto lle acontece a outras froitas, se inflúe a súa codia de madeira, o ser oco polo medio, o por ter auga dentro. Todo isto foi contrastado para ver se era aplicable a outras.

Cómpre dicir que a degustación da auga e da carne do coco non foi o máis memorable de toda a actividade, polo que repetimos o coñecido trabalinguas:

¡Compadre, cómpreme un coco!

¡Compadre, coco no compro!, porque el que poco coco come, poco coco compra y como yo poco coco como, poco coco compro!.

Ver presentación.

Descocados

Xeadas de inverno

Detestamos profundamente a árbore “4 estacións” que hai en moitas aulas de infantil. Esa árbore de especie incerta, con tronco incerto, follas incertas, flores incertas e froitas incertas que só se dá nas ventanas das escolas. Esa que nestas datas aparece cuberta de incertas folerpas de algodón, querendo semellar, non sabemos que. De seguro que llela dan nun kit a algunhas mestras de infantil; noutra ocasión xa falaremos das cousas que van nese kit atemporal, anacrónico e absurdo.

Se non hai máis ca abrir a porta e ver o inverno, a primavera, o verán ou o outono. Ou mellor aínda: abrir os ollos.

Alá por setembro falamos do proxecto FotografArte que poñeríamos en práctica ao longo deste curso. Velaí as fotografías da natureza tomadas esta mañá de xeada que nos deixou imaxes espectaculares, que logo, os nenos e nenas titularon de forma bastante creativa e suxestiva.

PD: Fóra non vimos ningunha árbore como a de marras.

Ver presentación.

Xeada

Arte nas follas

Para amosarlle ao alumnado un soporte artístico distinto, unha maneira diferente de creación artística a partir da beleza das follas e outra forma de ver a arte.

Descubrimos o blog Naturayarte no que Lorenzo Durán recolle o seu proxecto artístico no que emprega elementos da natureza que lle serven para completar a súa idea do que considera arte.

Monte queimado e cortado

O noso alumnado, malia ser pequeno, saben do que pasa no mundo, ven a televisión e escoitan as noticias. Neste momento saben que se están queimado moitos dos nosos montes. E esta é a súa representación simbólica desta perda.

A dicir verdade, non é que empezáramos por aí. Hai uns días levámoslle á clase un toro dun pino para que puideran apreciar os aneis anuais de medra dunha árbore. A partir diso, tras a observación detallada da información contida neses círculos concéntricos –anos de bonanza, anos de seca, cicatrices e outras marcas da vida…- fixemos gravados con cera branda e calcos con papel carbón.

Finalmente, acordamos facer unha exposición con todas esas producións. Pegámolas sobre papel kraft e alguén dixo que era un bosque, o que foi completado por outro neno con bosque queimado e cortado. Unha abstracción.

O carballo ao longo do ano

Unha amiga, lectora do blog, ao coñecer o que pretendíamos facer con “As nosas árbores mes a mes”, agasallounos cunha publicación de Xerais de fai case vinte anos, “O carballo” (que agora non localizamos no seu catálogo). É un póster de dobre cara de 2 metros de alto por 40 cm.de ancho. Un carballo ocupa case a súa totalidade, por un lado no outono-inverno e polo outro na primavera e verán. Na ilustración aparecen resaltadas as peculiaridades desta árbore dende a copa ata a raíz, así como as distintas especies animais e vexetais que o habitan: fungos, herbas, aves, insectos, roedores, mamíferos ou réptiles. Na marxe, unha breve descrición de cada un deles.

Complétase ademais con explicacións sobre o carballo na historia, os seus usos e especies próximas, as fragas, a vida nos carballos e nas carballeiras, as variedades desta especie arbórea e mais súa extensión polos continentes.

De seguro que nos será de moito proveito, case tanto coma os carballos.

Habemus fabas

Tras case tres meses de coidados, hoxe recollemos a nosa colleita de fabas e chícharos –das lentellas e fabocos non soubemos nada-; cada un foi a recoller os froitos da súa lata, fixándose ben na etiqueta para recordar de que variedade era. As primeiras conclusións: as sementes máis pequenas foron as que máis pronto e máis cantidade produciron; unha lección para os que elixiron as sementes máis grandes crendo que serían as mellores. Deunos un pouco que pensar a variedade de fabas rosa porque non sabemos a que semente asocialas. Para ver todo o proceso I e II.

Como peche, e para recordar, un time lapse da xerminación das fabas.

AromatizArte III: espantainsectos

Fai dúas semanas centramos o noso interese nas couzas; ao longo de varios días observamos que entraban moitas na clase, cadaquén expuxo o seu coñecemento sobre elas e decidimos averiguar máis porque un neno dixo que na casa do seu avó comeran unha cadeira, algo que lle pareceu absolutamente imposible aos compañeiros. Denominamos este pequeno traballo de investigación “La polilla que se comió una silla”. Daquela soubemos que hai unha grande variedade de couzas, da roupa, dos libros, das mazás, das patacas, da madeira…; polo que fomos tratando de saber cal sería o interese das couzas na nosa clase, ata que concluímos que viñan ás castañas que aínda conservábamos no supermercado desde o pasado outono. Cando se lle solicitou información ás familias, case todas coincidiron en falarnos das couzas da roupa, dos danos que ocasionaban e dos métodos que empregaban para evitalas: saquiños perfumados, pulverizadores, plaguicidas, ventilación, etc.
Agora, no marco do proxecto AromatizArte, retomamos o tema: vimos as vantaxes da utilización de herbas aromáticas para previr esas pragas. A melisa, o romeu e a herba luísa, a máis das súas propiedades e usos como relaxantes, como aromatizantes ou na cosmética (pasta de dentes, xampús, etc), son repelentes de insectos, así preparamos saquiños perfumados para os seus cuartos e armarios con estas herbas.  Unha maneira de respectar o medio e a vida sen os prexudiciais aerosoles.

AromatizArte II: auga de rosas

Segunda entrega do traballo coas plantas aromáticas.

AromatizArte

Con isto traballaremos toda a semana. Estes son os nosos recursos, deles sairán colonias, aromatizadores, perfumeiros, infusións, xabóns, xeados…; veremos os seus usos na cociña, na menciña, na cosmética, etc.

As herbas e flores recollidas coa axuda dos seus pais e nais na fin de semana, darannos moito xogo, xa que logo están no seu momento de máximo esplendor, preto da celebración do San Xoan.

Quen vive aí?

A observación con lupa das plantas do patio deu como resultado que soubéramos da existencia de pequenos bechos (pulgón, formigas, arañas, larvas, escarabellos…), que mesmo se consideran pragas pero a través das fotografías de Kristin Nikolai e Thomas Shahan non podemos máis ca miralos con tenrura.
Polo de agora non fixemos máis que observalos, xa lle dedicaremos tempo e debatiremos sobre se son perxudiciais ou beneficiosos para as plantas.

O noso curioso xardín

Escoitando a historia de Liam, o neno xardineiro de  “El jardín curioso” de Peter Brown, unha nena díxonos que vira unha flor saíndo por un sumidoiro. Falamos moito sobre as plantas que nacen –ao igual que no conto- en lugares insólitos, do que podería suceder si se deixasen medrar, do que cambiaría a paisaxe se houbese máis xardíns nos parques, nas rúas, na vila…, mesmo no cole.

Aquí o cambio non é doado, edificio rodeado de elevadas construcións e cun patio con muros de formigón de tres metros, sen moitas posibilidades de humanizalo, de enverdecelo, ou é que aínda se pode facer algo? Catro árbores orfas que temos que coidar, as nosas plantacións en lata, e algunha que outra sorpresa…, nacen plantas en lugares insólitos! Moitas máis das que pensamos. Decidimos facer de investigadores para localizar onde hai vida vexetal, fotografamos e estableceremos un plan de coidados, para ver se acontece como no libro.

 Recordamos que no conto as plantas que primeiro se estendían eran as malas herbas, logo detrás ían as outras. Por que se lle chama entón malas herbas?

Unha lección de respecto á diversidade e de integración –neste caso paisaxística pero aplicable a outros ámbitos-: os grandes xardineiros ingleses sempre dicían que non hai malas herbas, senón plantas que nacen en lugares inadecuados.

Poderíase facer algo máis no noso patio?, como sería se houbese xardíns verticais?, que pasaría?, como se coidarían? Sempre é mellor soñar ca resignarse. Velaí van os deseños.

Nós cremos que ao alumnado, polo de agora, non hai que falarlle de grandes ideais nin dos discursos habituais nestas conmemoración, senón amosarlle o valor dos pequenos xestos que están ao seu alcance.

Ver presentación.

A floración

Dous vídeos co time lapse da floración de varias plantas.

Condensan en segundos o que viñemos observando ao longo da primavera.

Para facer o retrato dun paxaro

En 1943, Jacques Prèvert escribiu este poema dedicado a Elsa Henríquez para unha das súas exposicións.  Foi ilustrado por primeira vez en 1953 con 23 debuxos desta artista.

Agora a Factoría K de Libros, deléitanos coa edición en galego de “Para facer o retrato dun paxaro” con ilustracións de Mordicai Gerstein.

Un libro que mercamos pola súa beleza, tanto das imaxes coma do texto, malia que un pouco temerosas de que os nenos e nenas non o souberan entender. Comeza de forma atípica con catro ilustracións antes da páxina de créditos –que nos sitúan, de seu xa contextualizan a historia-, e logo aparece a narración baseada neste poema surrealista.

Pintar primeiro unha gaiola

 cunha porta aberta.

Despois pintar algo agradable,

algo sinxelo,

algo fermoso,

algo útil para o paxaro.

Logo apoiar o lenzo contra unha árbore nun xardín,

ou nun parque,

ou nun bosque.

Agocharse tras dá árbore

Sen dicir nada,

sen se mover. (…)

Se o paxaro non canta é mala sinal,

sinal de que o cadro é malo. (…)

Non podemos máis que convidarvos a lelo, porque é incrible como cativa a atención dos nenos e como estes entenden a mensaxe do cadro.

Axudámoslle a imaxinar como podería ser o paxaro, e como cantaría con este vídeo.

Fabas en lata

As nosas plantacións de fabas estannos dando grandes satisfaccións. Malia que se estima o tempo de xermolar en dez días, supoñemos que debido as condicións de calor e humidade, aos cinco días de plantalas xa empezaran a agromar. Agora á volta de vacacións quedamos totalmente sorprendidos pola súa medra, todas teñen varias follas e o tallo xa precisaba ser titorizado. Con tal fin escollemos varas da medida adecuada -en función do que sabemos canto ao seu tamaño- e esta mañá  puxémosllas. Iremos facendo un seguimento dado que aínda temos varias hipóteses que comprobar:

-corresponderase o tamaño da faba coa altura que acaden?

-a cor da flor ten algo que ver coa cor da faba?

-as de maior tamaño producirán máis?

De aquí á colleita darannos moitas posibilidades de aprendizaxe.

Poucas actividades escolares proporcionan tanto proveito educativo como o cultivo de plantas; sería indispensable que todos os centros contaran cun pequeno terreo no que coidar hortalizas, legumes, aromáticas, ornamentais, etc. Non falamos de xardíns decorativos, non falamos de aulas de natureza ás que se vai de visita, falamos de hortos funcionais, un espazo vivo no que traballar e aprender ao longo de todo o ano. Mentres tanto conformarémonos co que nós procuramos: unhas latas cunha pouca terra.

As 50 árbores máis comúns en Europa

Hoxe fixemos unha visita co noso alumnado a unha Aula de natureza. Non vou a dicir nada porque cando escribo quero facelo con serenidade. Máis adiante, si cabe, reflexionarei en voz alta sobre o que pensan os programadores de actividades educativas sobre o que pensan os rapaces e rapazas de infantil; tan só direi que se vou a outro sitio onde lle falen con grande profusión de diminutivos e onde lle dean un caderno para colorear creo que non me conterei. Que terá que ver o coloreado con ceras coa transmisión de valores? Quen fará eses cadernos? Serán os mesmos que cando fan material web poñen crebacabezas ou sopas de letras? Terei que investigar porque de seguro que hai algunha conexión; cando menos deben ser da mesma escola; unha con moito predicamento.

Ao que ía, como entrábamos en dúas quendas, xa argallara para facer unha reportaxe gráfica con fotografías tomadas por eles sobre a natureza na primavera; tamén collemos algunhas pequenas mostras de follas e flores das árbores. Agora toca saber máis desas árbores. Para ilo contamos cun novo e valioso recurso “As 50 árbores máis comúns de Europa Occidental”.

“As 50 árbores máis comúns de Europa Occidental” é a primeira guía dixital de árbores editada no estado por Baía Edicións e dispoñible na web. Recolle cincuenta especies que podemos consultar ou facer unha selección en función do seu tamaño, tipo de folla, cortiza, froitos e flores. Acompáñase de textos e ilustracións.

A primavera na pintura

Ás 23:21 de hoxe, 20 de marzo entra a primavera; con tal motivo, desde hai tempo tíñamos reservada a información sobre a exposición que tivo lugar no Museo Thyssen, “Jardines impresionistas”, malia que xa rematou, a visita na web aos distintos eixos sobre os que se organizou permite o visionado de obras senlleiras de xardíns ou de flores: os Precursores, o xardín como ámbito social, xardín decorativo, o xardín produtivo, as primeiras vangardas. Pódese ver parte da exposición no vídeo.

Con todo, sempre tentamos amosarlle ao noso alumnado obras de artistas galegos, malia que é case imposible acceder á súa imaxe na rede –por moito que se diga, a cultura segue sen estar ao alcance de todo o mundo-; velaí a nosa escolma:

“Ameixeiras de Ventosela” (1992), “Cerdeira” (1992), “Mimosa” (1980) e “Mimosas” (1980) de Xavier Pousa; “Carta desde Alemaña” (1964) de Virxilio; “Floreiro” (1961), “Árbores en flor”, “Paisaxe” (1963) de Colmeiro; “Cardos” (1986) e “Flores” (1986) de Prego; “Floreiro” de Mª Antonia Dans; “Flores” (1875) de Cancela del Río; “Xornal rosa” (1999) e “Eidos do neno” (1999) de Quintana Martelo; “Rolda de nenos” de Castelao.

Como inicio de primavera, o noso alumnado levará para a casa as margaridas plantadas a comezo de mes, tras representalas plásticamente.

As margaridas do campo

Tras as plantacións de sementes e de bulbos, agora vamos a probar con planta pequena, coas margaridas dos campos, a alegría da primavera.

Previa á súa plantación en latas observamos detidamente a raíz, as follas e as flores, comparado coas que aínda tíñamos de xacinto. Esperamos que para o día que dea comezo a primavera poidan levalas para alegrar as súas casas.

Buscamos información na rede, coñecemos distintas formas de chamar estas sinxelas flores e as súas variedades. Soubemos que tamén pode ser nome de persoa. Mesmo o dunha variedade de moluscos das que unha nena nos trouxera as cunchas como se dun autentico tesouro se tratara.

Rematamos moi poéticamente co fermoso libro de Sleepyslaps que recolle o conto “Margarita” de Rubén Darío, que podemos ver completo desde aquí.

Ver presentación.

Mimosas e mimosos

Ver presentación.

Esta semana dedicámonos a coñecer as mimosas, o “sol de inverno” como se lles coñece a esas fermosas flores que neste momento, xunto cos toxos, douran os nosos montes . Descubrimos que se chaman así, por esa peculiaridade das sensitivas de reaccionar ao tacto; outros significados e sinónimos da palabra aplicados ás persoas; as sensacións que nos producen á vista, ao olfato, ao tacto…; comparámola con esas outras flores tamén amarelas e desta época coa que non comparten as mesmas sensacións; e aprendemos algún que outro dito que as relaciona co Entroido.

Posteriormente reproducímolas empregando distintas técnicas, apreciando a súa gama de cor –mesmo dentro do amarelo-; fixemos as cartas de cor empregando Colour Hounter; e realizamos gravados tanto con pintura como con arxila branca. Como remate, un xogo de adiviñas, descubrindo que mimoso se esconde detrás das mimosas.

Ver presentación.

Máis de follas

Seguimos tirando proveito das follas. Esta semana puidemos coñecer a súa tipoloxía, características, forma, partes, etc. Fomos preparando unha exposición das que nos ían traendo, colocándoas polo dereito e polo envés, para deste xeito logo poder observalas, tocalas, ver as súas nervaduras e medilas.

Como sempre detestamos as series lóxicas de gomets ou similares, fixemos as nosas composicións, buscando un orde lóxico –en función do tamaño, forma ou cor- e procurando unha estética coidada. De tal xeito que logo puideran servir como decoración outonal nas súas casas. 
Trala observación detallada das follas coas lupas, cando intentan debuxar unha folla non esquecen as nervaduras, pero algunhas son moi difíciles de reproducir, polo que recorremos a unha técnica que nos produciu moita satisfacción polos resultados acadados.

Os ourizos cachos

 No tempo de outono e dos seus froitos, lemos conto “Os ourizos cachos e o gran río gris”, un fermoso álbum da editorial Galaxia, escrito por Rosa Aneiros e ilustrado por Rodrigo Chao. A máis da tenrura que se desprende da súa lectura, deunos ocasión de coñecer un pouco máis a vida dun animal, cada vez máis, descoñecido para o noso alumnado: o ourizo cacho, os cacheiro ou porco espín. Roedores mamíferos, que se alimentan de froitos do bosque –neste tempo de landras e castañas- e cunha vida bastante ameazada por diversos motivos –o principal perigo, os grandes “ríos gris”.

Como é un animal que esperta a simpatía dos nenos e nenas decidimos investigar máis sobre os seus hábitos de vida, alimentación, reprodución, mortandade… Levamos a cabo un pequeno proxecto para o que empregamos recursos da rede, entre outros, páxinas onde se nos fala das súas características.

Logo, como no conto de Rosa Aneiros se menciona o interese dunha nena por levalo para a casa, indagamos se é posible. Descubrimos que unha muller checa tan máis de cincocentos na súa casa. Outras persoas téñennos nas hortas das súas casas. Razoamos e argumentamos os pros e contras desta opción.

Un interesante proxecto de traballo, que dá moito de si, tanto polo conto, como polas ilustracións, como polas posibilidades didácticas que abre. Con moitos pés.

Cabazas adxectivadas

É tempo de cabazas. Nestes últimos anos as froiterías énchense de todo tipo e variedade de cabazas pequenas sabendo que serán do gusto dos máis pequenos, e que serán requiridas desde moitos centros educativos. Outro día xa falaremos do Samaín e do Halloween. Nós adiantándonos a todas esas tradicións populares, quixemos traballar e xogar coas cabazas. Ata o de agora, estas son as posibilidades que lle vimos: pesámolas, medímolas, fixemos estimacións, comparacións, adiviñámolas, falamos das súas texturas, cores, tacto, dureza, olor; coñecemos o seu ciclo; tratamos de acadar as mesturas de cores idóneas para pintalas; facemos hipóteses de como serán por dentro; organizamos series segundo a cor ou tamaño, etc. Como un chiscadelo amosámoslles cabazas cuadradas! Ou as montaxes fotográficas con cabazas de Anne Geddes. Mesmo recollemos distintas ilustracións da carroza de Cincenta. Ata pode que as empreguemos para o máis habitual no Samaín.

 

Cortina outonal

Para quen aínda anda dándolle voltas á decoración outonal das clases. Unha opción con xogos de sombras, olor, tacto, cor e incluso son. Tomamos as fotografías e maila idea da exposición do proxecto Miroscopio no Auditorio de Vilagarcía de Arousa.

Animais outonais

Descubrimos o blog de dous artistas plásticos franceses dedicados a traballar para a infancia. A máis de ter unhas ligazóns moi interesantes, vimos o seu último traballo, que nos pareceu inspirador para o momento outonal no que nos atopamos; sobre todo pensando nos “recursos” que temos na aula.

Cata de uvas

Cando asistimos ás actividades de “A noite dos investigadores”, houbo un obradoiro que nos gustou moito o de “Cata de uvas” patrocinado polas adegas Terras Gauda no que se amosaban cando menos 20 variedades de uva galega, permitindo que os nenos puideran probalas, apreciar as súas diferenzas en canto á cor, tamaño, pebidas, follas da cepa –podían observalas no microscopio-; logo, esmagaban as uvas, obtendo o mosto que era degustado polos asistentes.
Pareceunos tan boa idea que tratamos de repetila na aula co noso alumnado. Pedimos uvas e -tras observalas, clasificalas, etiquetalas, e formular hipóteses sobre a cor do zume e viño que se obtería-, empregando uns espremedores de allos, reproducimos, a escala reducida, o proceso de obtención do mosto. Como se dunha cata organoléptica se tratara, catamos, degustamos, e tratamos de definir as sensacións que nos producía, tanto olfativas, como visuais ou gustativas. Ata chegamos a facer combinacións de distintas uvas. 

Na nosa zona, en moitas casas do rural, prodúcese viño para consumo propio, pero a día de hoxe, a meirande parte dos nenos e das nenas non saben nada do seu proceso de elaboración, quedan ao marxe desas tarefas; polo que lles amosamos un vídeo no que se recolle a vendima con nenos.  A partir de aquí, cómpre falar sobre o consumo do viño.

Postais de outono

 Coa aula chea de froitos do outono decidimos facer as nosas postais outonais. Tralo aproveitamento de todos estes elementos para coñecer, tocar, palpar, ulir, saborear, comparar, facer estimacións, pesar, adiviñar ou degustar, quixemos crear composicións de marcado carácter artístico. Cadaquén selecciona os elementos que quere –froitos, follas, flores-, elixe o fondo sobre os que se colocan, e a forma na que isto se fai. Unha vez rematado o “bodegón”, hai que poñerlle título, e logo fotografamos. Velaí van os resultados, cunha estética moi persoal.

Máis tarde empregaremos a presentación elaborada con todas as imaxes para amosar aos compañeiros/as do centro. Noutras ocasións empregarémolas para felicitacións, tarxetas, invitacións, calendarios, catálogos, etc. coas que, unha vez impresas, agasallaremos ás familias e amizades. O seguinte paso: pedirlle ás familias que nos fagan as súas reportaxes fotográficas do outono. Todo ilo, pasará a formar parte da carpeta informática de cada alumno/a, á que poderán acceder sempre que queiran.

Ollando cara o ceo

As persoas afeccionadas á fotografía, din que o outono é a mellor época pola cor do ceo, pola luz e polos contrastes de cores na paisaxe. Nós, que entre as nosas rutinas diarias temos a observación do tempo meteorolóxico, estamos gozando cuns ceos únicos.

A primeira hora da mañá imprimimos a predición meteorolóxica de MeteoGalicia, a cotío seguímola no blog ou observámola no xornal –a linguaxe icónica tamén precisa de alfabetización. Logo contrastamos coa realidade. As nubes téñennos absolutamente engaiolados; as súas cores, as súas formas, o seu “movemento”; cada intre diferentes. Mágoa que na meirande parte das ilustracións infantís, son sempre iguais, sen variacións, chova ou neve, sarabie ou trone; sempre o mesmo.

Na rede atopamos vídeos que nos permiten coñecelas; distinguilas, andar por riba delas, atravesalas, soñar, relaxarnos ou meditar. Tamén botamos a imaxinación a voar co libro “La cabeza en las nubes” de Kókinos. E como non, tratamos de pintalas; isto ten a súa dificultade, por iso aprendemos dos expertos. Vemos como pintar ceos e nubes; non é o mesmo pintar nubes de treboada  ca nubes de choiva, nubes de noite ou nubes de solpor.

Na actualidade, no Museo del Prado hai unha exposición de William Turner, o pintor que veneraba os ceos cunha exquisita sensibilidade para os cambiantes fenómenos das nubes e que representaba con grande fidelidade a luz. A través dun xogo que propón o departamento educativo do museo podemos coñecer moitas das súas obras.

Deixaremos para outra ocasión os ceos de Antonio López, ou os dos pintores impresionistas; pero de seguro que ao longo do curso nos dará moito xogo, é máis que branco sobre azul.

Fin do verán/chegada do outono

Hoxe é o día da entrada do outono, cas mesmas horas de día que de noite. A partir de agora as aulas encheranse de follas, ramas, castañas, cabazas, etc. Os tempos escolares están, en gran medida, marcados polo calendario vexetal. Nós, esta mañá para que vaian apreciando a diferenza entre o verán que deixamos e a estación na que entramos, empregamos a imaxe dunha das obras de Anish Kapoor da actual exposición no Guggenheim de Bilbao, “Amarillo” (Yellow), unha das que máis nos impactou. “Amarelo é unha obra monumental e impoñente. Todo o noso campo de visión está ocupado pola singular experiencia da cor. Aquí Anish Kapoor emprega a cor como unha ferramenta autónoma que abranque toda a forma. Un gran embigo penetra profundamente na parede. Ao contemplalo temos que esforzarnos por comprender o que vemos.” Unha obra monocroma, que ao noso alumnado recordáballe o sol do verán; así mesmo sorprendíalles como se pode pintar cunha soa cor. Logo amosarémoslle outras, tamén monocromas, así como un vídeo coas opinións infantís sobre a obra de Kapoor. Do seu aproveitamento didáctico xa falamos noutra entrada do blog.

Para ir ambientándonos no outono facilitamos a ligazón a un vídeo, no que, co “Outono” de Vivaldi, como música de fondo, poderemos facerlles ver os cambios que se producen na paisaxe, así como os froitos da estación.

Fotógrafos de la Naturaleza 2010

Para todas as que andades a organizar visitas escolares a Compostela, na Fundación Caixanova, e ata o 23 de maio, hai unha magnifica exposición de fotografías da vida no planeta Terra: “Fotógrafos de la Naturaleza 2010”. Todos os anos a revista BBC Wildlife e o Museo de Historia Natural de Londres promoven o máis prestixioso certame mundial de fotografía sobre a natureza; as imaxes expostas son froito do concurso deste ano.

Pódese completar coa visita á exposición dos fondos da colección de arte Caixanova. Pódese ver neste vídeo.

Tanto na páxina de Wildlife como na do Museo de Historia Natural, atópanse fotografías e vídeos moi interesantes sobre a vida no planeta: aves, bolboretas, dinosauros e tamén sobre como traballan os científicos deste museo.

Bulbos na aula

Nesta época, en moitas aulas, téñense plantado bulbos, ben en terra, ben en recipientes especiais con auga que permiten ir vendo o crecemento das raíces e da planta. Para quen queira amosarlles aos nenos e nenas o resultado final dos seus coidados, facilitamos o acceso ao web dos xardíns holandeses de Keukenhof, “xardín da cociña” en neerlandés.

Keukenhof, coñecido como o xardín de Europa, posúe unha impresionante colección de flores de unha grande variedade de especies, destacando as de bulbo. O seu momento máis espectacular é o da floración dos tulipáns, os quince días centrais do mes de maio.

“Polo San Blas a cegoña verás”

As cegoñas sempre son o anticipo do cambio de estación. Son unhas aves que cativan a atención dos nenos e nenas; agora xa non lle atribuiremos este interese á andrómena que nos contaban sobre a chegada dun bebé á casa; polo que as novas que aparecerán nos medios sobre o seu retorno, pode ser un bo inicio dun proxecto de traballo. En Galicia, os seus lugares tradicionais de aniñada son a Lagoa de Antela, na zona da Limia e noutros moitos como Monforte de Lemos, O Saviñao, Sarria, Quiroga, San Clodio de Ribas de Sil, Chantada e Bóveda, todos en Lugo, mentres que na provincia de Ourense atopamos niños polas terras de Valdeorras. Sempre gozan do aprecio das xentes, seica ter un niño de cegoña na propiedade tense como agoiro de boa sorte e continuada fortuna.

Facilitamos o acceso a vídeos  sobre as cegoñas.

A editorial Galaxia publicou un álbum, Un conto de cegoñas, de Antonio Ventura, cunhas ilustracións que se saen da páxina.