Libros para durar

No Día Internacional do libro e dos dereitos de autor, queremos facer a nosa particular homenaxe a todas aquelas persoas que se esforzan para que os libros poidan chegar ás nosas mans: escritores, tradutores, ilustradores, axentes literarios, deseñadores, editores, fotógrafos, correctores, encadernadores, distribuidores, libreiros, bibliotecarios, contacontos, e outros moitos que de seguro descoñecemos.
Como lectoras non podemos deixar de agradecérllelo, pero como mestras este xesto debería multiplicarse por mil. Nós que comezamos no oficio fai xa uns anos, fomos vendo pouco a pouco a evolución desta industria da que tanto nos valemos no día a día das nosas aulas. Hoxe podemos ir á biblioteca e botar man do libro que precisemos segundo a ocasión o requira: para ler, para soñar, para pensar, para aprender, para mirar, para coñecer, para rir, para sentir, para emocionar, para asustar, para contar, para escoitar, para falar ou para calar. É marabilloso, e todo ilo grazas aos viven por e para o libro.
Nós finalmente somos unhas mediadoras que nos emocionamos cando vemos imaxes como as das fotografías que acompañan esta entrada, dunha nena que aproveita calquera recuncho nun paseo familiar para abrir o seu libro e soñar.
Julia está lendo “Onde viven os monstros” de Maurice Sendak editado por Kalandraka nas cinco linguas peninsulares con motivo do cincuenta aniversario da súa publicación. Ela non sabe que ten entre as mans o álbum por excelencia, merecedor de prestixiosos premios en todo o mundo  e sobre o que se fixo unha película. Ela non sabe que foi obxecto de numerosas críticas no momento da súa publicación por consideralo pouco adecuado aos canons da literatura para a infancia. Pero o que si sabe é que lle gusta, que a ten engaiolada e que lle esperta o desexo de miralo.
Velaquí o ingrediente segredo que fai que un libro permaneza vixente ao longo de cincuenta anos.
Pois esta é tamén a nosa particular petición para os que hoxe homenaxeamos: dádenos libros que desgastemos de tanto abrilos e pechalos. Deixade no caixón os que responden a modas, a necesidades efémeras ou aqueles que perseguen o aplauso dun día, porque os nenos e nenas deseguida o notan e desbótanos, malia que as mestras nos gastemos os cartos pensando que hai que ter nos andeis as últimas novidades editoriais.

Os libros e a lectura nos libros

Serían innumerables as mencións que se fan aos libros e á lectura nos libros. Xa temos apuntado algunhas noutras ocasións, pero hoxe, con motivo da celebración do seu día grande, queremos salientar tres:

-“¡Libros!”, este da editorial Gustavo Gili, descubrímolo grazas ao referencial blogue de literatura infantil, Soñando cuentos. Esta é a reseña que recollen no web, así como o avance dalgunhas das súas páxinas.

¿Cómo contarle a un niño lo que es un libro? Esto es lo que se plantearon en 1962 Murray McCain y John Alcorn, y dio como resultado ¡Libros!, una de las obras más preciadas en la historia del libro ilustrado infantil.

A través de un rítmico juego textual y visual de preguntas, respuestas, aseveraciones y exclamaciones, el pequeño lector de este volumen descubrirá que el libro es objeto, industria, texto, lenguaje, conocimiento, emoción, aprendizaje, diversión, tipografía, lectura, imagen, diseño, edición y, en definitiva, una ventana abierta a todo.

¿Cómo contarle a un niño lo que es un libro? La respuesta de McCain y Alcorn no está en ¡Libros! sino en la experiencia de su lectura. Una propuesta que en 1962 le valió el reconocimiento del American Institute of Graphic Arts (AIGA) como uno de los 50 mejores libros del año y como mejor libro infantil del año por elNew York Times.

-“Lleva un libro en la maleta”, da editorial Pintar-Pintar, que no seu web nos informan da iniciativa solidaria asociada á publicación deste libro.

La escritora Virginia Read Escobal, promotora de esta acción, nos cuenta la historia de Yaniris; su llegada a España cuando era muy pequeña y sus recuerdos: las flores rojas del flamboyán, los jugosos mangos y la biblioteca con los estantes casi vacíos de su antigua escuela en Hatillo. Por eso, ahora que vuelve con su familia de vacaciones, decide que el mejor regalo que puede llevar no son chuches o ropa, es un libro: un libro en su maleta.

-“Loles”. Como se pode ver no booktrailer aos que podemos acceder desde o web da editorial Pintar-Pintar, Loles é unha cativa que de pequena odiaba os libros e borraba todo o que escribía, ata que un día se arrepentiu e decidiu escribir todo o que borrara.

Sexa soño ou ilusión, Loles é unha nena que pode ser un deses modelos referenciais para os seus iguais, nomeadamente nun tempo no que os exemplos de triunfo pouco teñen que ver co traballo intelectual e de creación.

Sempre insistimos na idea de que o fomento da lectura é algo que hai que facer no día a día, na escola, na casa e noutros ámbitos da vida dos nenos e das nenas, agora ben, como se recolle na mensaxe da UNESCO , é unha oportunidade para reflexionar sobre a maneira de espallar a cultura escrita e o acceso a ela.

«Este día brinda la oportunidad de reflexionar juntos sobre la mejor manera de difundir la cultura escrita y de permitir que todas las personas, hombres, mujeres y niños, accedan a ella, mediante el aprendizaje de la lectura y el apoyo al oficio de la edición, las librerías, las bibliotecas y las escuelas. Los libros son nuestros aliados para difundir la educación, la ciencia, la cultura y la información en todo el mundo.»

Mensaje de la Sra. Irina Bokova, Directora General de la UNESCO,
con motivo del Día Mundial del Libro y del Derecho de Autor, 23 de abril de 2013

Agasallo de mar e vento para o Día do Libro

Dabondo temos falado e reflexionado sobre a celebración do Día do Libro. En calquera caso, e na nosa experiencia, o mellor que se pode facer pola lectura e polos lectores é aconsellar bos libros. Libros que a nós nos gustaron e que son acollidos con por quen confía no noso criterio.

Emporiso, queremos compartir unha recomendación; un fermosísimo álbum co que nos agasallou unha amiga polo Nadal. Titúlase “Paxaro de mar e vento”, escrito por Tucho Calvo e ilustrado por Xosé Cobas.

Advertimos que, de lérllelo ao noso alumnado require dalgunha que outra explicación, pero como lectura adulta, deixaranos con ganas de velo unha e outra vez para así mellor apreciar o lirismo do texto e das imaxes en perfecta simbiose. Ilustracións que se poden ver nesta reportaxe emitida no Zigzag diario, e que mesmo se poden solicitar á editora Biblos-Clube de Lectores para expoñer nos centros de ensino.

Cómpre engadir que nós témoslle reservada unha actividade especial de cara ao final da primavera, cando nacen os paxaros e cando os cativos xa van á praia e nos traen como regalo as cousas miúdas que o mar deita na area.

Sen contar moito máis, convidámosvos á lectura un fragmento do seu inicio no que se nos explica como nacen os paxaros:

“Os paxaros nacen dos ovos.

Coa calor das nais e dos pais, que deitan enriba deles para os chocar, algo marabilloso acontece nesas pequena cápsulas. Dalgún xeito, o branco da clara e o amarelo da xema do ovo convértense en pitiños. Despois, eles mesmos escachan a casca e saen. Abondan uns poucos días para que acaden milleiros de cores e formas. E unha mañá calquera, mergúllanse no ceo azul sobre o mar azul dunha Galicia verde e aínda bretemosa.”

 

agás a “astrófuga mariña” que nace da imaxinación, razón pola que hai que repetir moitas veces o seu nome para non esquecelo ou escribilo, xa que logo se non o lembramos, desaparece.

Un libro que aboga pola imaxinación transformadora dos nenos e das nenas.

Reflexións para o Día do Libro

No Día do Libro 2012, con tal saturación de declaracións, vídeos, testemuños, etc, tan só dúas reflexións:

1º Ninguén dubida do que supón para a persoa o feito de ler, de ser lector, agora ben, todos estas celebracións e fastos arredor do libro van á procura de lectores ou de consumidores de libros? Ollo que non é o mesmo. Hai alguén que promova o pracer de ler e reler un libro que non sexa novidade editorial? Poida que estéamos esvarando perigosamente xusto polo lado contrario.

2º Nas idades coas que nós traballamos, o mellor fomento da lectura é lerlles en voz alta, tal e como vimos nun cartel exposto nunha das escolas italianas que visitamos recentemente, no que se recollía unha cita de Emilia Ferreiro, que vén a dicir algo así como:

Asistir a un acto de lectura en voz alta é asistir a un espectáculo máxico. Parte da maxia consiste no feito de que as mesmas palabras e na mesma orde volven repetíndose unha e outra vez, unha e outra vez cos mesmos signos.

A fascinación dos nenos pola lectura e relectura da mesma historia apoiase con este descubrimento fundamental: a escritura aprehende a lingua, contrólaa de tal xeito que as palabras non se poden evadir, non poden escapar nin se substitúen as unhas coas outras.

Para predicar co exemplo, propoñemos unha relectura, ou primeira lectura da conferencia que impartiu Emilia Ferreiro no 26º Congreso Internacional de editores (CINVESTAV) en México no ano 2000; que segue de plena actualidade e vixencia e no que, entre outras moitas cuestións relacionadas coa lectura, cos lectores ou co ilestrismo, lles dixo aos asistentes:

“Por más eruditos y humanistas que sean, LOS EDITORES PRODUCEN OBJETOS INCOMPLETOS POR NATURALEZA.

Un libro es un objeto en busca de un lector, y no puede realizarse como objeto cultural hasta que no encuentra un lector. Ese lector es muy mal caracterizado cuando se lo define simplemente como un cliente. Se puede comprar una colección de libros para exhibirlos en la sala de recepción de la casa o en el estudio profesional. Esos libros siguen siendo objetos incompletos: bibelots sin intérpretes. El libro se completa cuando encuentra un lector-intérprete (y se convierte en patrimonio cultural cuando encuentra una comunidad de lectores-intérpretes).

Por eso es tan singular la tarea de un editor: no solamente debe producir un objeto tan cuidado y acabado como sea posible, sino tener conciencia de que tal objeto, por más cuidado y acabado que sea, será siempre incompleto si no encuentra “el otro”/”los otros” que le darán completud. Ese “otro” (esos “otros”) deben ser lectores.”

Libros de expurgo

Sei de poucos equipos de biblioteca que non se atoparan cun problema no centro chegado o momento de realizar un expurgo para organizar a biblioteca escolar.

Sendo unha tarefa necesaria nas bibliotecas, o expurgo, ás veces, é mal acollido na comunidade xa que logo implica desfacerse de algo, destruílo, eliminalo. Adoita haber bastantes discrepancias canto aos exemplares que se deciden retirar.

Os motivos polos que se debe facer son illar o material desfasado, ampliar o espazo dispoñible, restaurar fondos deteriorados ou organizar a colección. Os criterios obxectivos a ter en conta son a antigüidade/obsolescencia, o seu uso, a duplicidade de documentos ou a redundancia da información. Os criterios subxectivos serían a actualidade da información, a adecuación da obra ás necesidades da comunidade e a calidade da información. Malia que o criterio do profesorado que vai realizar o expurgo é determinante, deberíase contar coa opinión de especialistas, xa que aínda sendo unha práctica saudable, débese realizar con coidado e acerto.

Pero, unha vez feito o expurgo, que facer cos libros retirados?, este é outro grande problema, polo que nun  chiscadelo  á celebración do Día do Libro queremos facer unhas suxestións, para dar unha nova vida aos libros vellos.

Día do libro

O vindeiro día 23 celébrase o Día do Libro e dos  Dereitos de Autor, data elixida pola UNESCO  porque nun 23 de abril morreron Cervantes,  Shakespeare e Garcilaso de la Vega, e naceron  Navokov, Laxness e Josep Pla, entre outros. Réndese unha homenaxe mundial ao libro e aos seus autores, ao tempo que se pretende fomentar o pracer pola lectura.

Para conmemorar esta data nas aulas, quixemos facer unha escolma literaria na que os libros son os protagonistas dos relatos; atopamos libros sobre as palabras, os escritores, as bibliotecas, os bibliotecarios, sobre quen os fai, quen os escribe e quen os recibe, así como sobre as formas de lelos.

-“Te regalo un cuento”, de Jorge Gonzalvo en Lóguez; que mellor agasallo que un conto, que mellor agasallo que un libro…

-“Mi pequeña fábrica de cuentos”, de Bruno Gibert en Thule; combinando as distintas pestanas permite crear ata 194.481 contos distintos.

-“El leon que no sabía escribir”, de Martín Baltscheit en Lóguez; os inconvenientes de ser analfabeto.

-“El libro de los libros”, de Sophie Benini en Thule; un libro de manualidades para facer un libro.

-“El libro sobre los libros del conejo Mateo”, de Frances Watts en Unaluna; unha introdución ao engaiolante mundo dos libros.

-“O incrible neno devorador de libros”, de Oliver Jeffers en Patasdepeixe; un neno que devora libros sen darlle tempo a “saborealos”.

-“Guillermo, ratón de biblioteca”, de Asún Balzola en Anaya; un rato intelectual que debe saír do seu agocho na biblioteca para vivir aventruas fóra dos libros.

O Club Kiriko elaborou un folleto informativo sobre “Libros en los libros” con recomendacións de lectura desde o 3 ata o 15 anos.

Para nós, ou para difundir a través da biblioteca escolar, dous artigos:

-“Leer para fecundar el futuro” de Kepa Osoro, no que analiza que é ler, o valor da “lectura de regazo” e o papel dos docentes.

-“Los azarosos caminos que nos llevan a la lectura (II)” de José Luis Polanco Alonso.

Moi recomendable a lectura do libro de Alberto Manguel, “Vicios solitarios: lecturas, relecturas y otras cuestiones éticas“, publicado pola FGSR.