Nun día no que xa se notaba unha clara diferenza coa estación que vimos de deixar, hoxe estreamos o outono cunha saída escolar ao Pazo do Faramello.
Ver ao noso alumnado comendo uvas da parra, recollendo castañas, escoitando o cantareiro río Tinto ao tempo que camiñaba pisando follas secas pola lendaria senda da Traslatio Xacobea flanqueada por árbores centenarias, poida que sexa deses recordos que todos gardamos na caixa do ben feito. Certamente foi un deses días cos que nos agasalla a vida nos que todo parece estar ben.
Chegar alí foi froito desas casualidades que ás veces se dan, coas que nos deixamos ir e das que logo dicimos que sorte tivemos. En verdade temos que recoñecer que nunca alí foramos malia que sempre acariñabamos esa posibilidade pola conexión literaria que lle sabiamos ao Pazo e polas fermosas fotografías que lle viamos en Facebook ao longo de todo o ciclo do ano, pero por unhas ou por outras nunca chegaramos ir.
No comezo deste curso, cando andabamos programando as actividades a desenvolver no nivel relacionadas cun proxecto sobre unha horta froiteira, apuntamos posibles saídas que o complementaran enriquecendo a bagaxe experiencial do noso alumnado, entre outras ao Pazo do Faramello. Así foi como contactamos co seu dono, quen, xa nese mesmo día, nos convidou a coñecelo. Como nos queda moi preto alá fomos, e cando volvemos sentíamos vergonza por non ter estado nunca alí gardando tanta historia de Galicia e tanta lección de natureza entre os seus muros. Pero aínda nos agardaba outra sorpresa, en terreos de libre acceso do Pazo, o seu dono, Gonzalo Rivero de Aguilar, creou o Xardín do Recordo, un memorial ás vítimas do accidente de Angrois, plantando unha árbore por cada un dos falecidos. Coa intención de seguir embelecendo este espazo para a memoria, díxonos que o único que lle pedía aos grupos de escolares era unha achega para mercar máis árbores e deste xeito manter vivo un espazo que nacera dunha desgraza pero que, agora coa colaboración de todos, podíase converter nun lugar fermoso para o esparexemento da xente.
É doado supoñer que saímos de alí, ilusionadas coa idea de levar aos nosos pequenos a coñecer o Pazo e de contribuír cunha árbore ao Xardín do Recordo. Dende aquela fomos perfilando o que queríamos facer -pois permiten adaptar a visita aos intereses dos grupos de alumnado-, e hoxe, malia todas as nosas conversas, decidimos que o mellor para os pequenos sería andar polo monte escoitando os paxaros, descubrindo cogomelos, recollendo castañas, ulindo o recendo fresco do outono, mirando as reviravoltas do río e cruzando de pontella en pontella sen présas e sen demasiadas consignas. Gozar sen máis, poida que aí radique o éxito da visita.
Para remate da xornada, merenda na campa en forma de lúa do Xardín do Recordo e plantación dun magnífico exemplar de Cercis siliquastrum, tamén chamada a árbore do amor pola forma de corazón das súas follas.
Por ser a primeira vez que acollían a un grupo tan numeroso de nenos tan pequenos, acompañáronos unha técnico experta en reforestación de bosques con especies autóctonas e unha coñecedora dos cogomelos. Mención aparte merece o acompañamento agarimoso e discreto dunha parella, pai e nai dunha moza vítima do accidente do Alvia, xente que aínda na súa dor sen consolo apoian a Gonzalo na labor de seguir adiante co Xardín do Recordo, porque agora serán fermosas árbores as que lle lembrarán aos seus seres queridos.
Para nós, estes días previos foron de preparativos para a visita aproveitando todo o que hai na rede para saber do que íamos ver no Pazo. Desde que entramos no web os nenos viron un dos sinais do Faramello, o Sol e a Lúa, seica tomados das orixes do seu fundador, e dende aquela xa deron en chamarlle o Pazo do Sol e da Lúa.
Cando xurdiu a cuestión de como manifestarlles agradecemento ao noso anfitrión e aos acompañantes, eles tivérono claro: un cadro e uns libros. O tema do cadro non puido ser outro ca unha árbore do amor a carón do río cun sol e cunha lúa. Houbo un serio debate na clase sobre si o cadro debería titularse “Xardín do Sol e da Lúa” ou “Xardín do Amor”, como nin votando lograbamos acalar aos que non quedaron contentos, tiramos polo medio e integramos os dous. Agora, tocaralle ao anfitrión vir buscalo á escola e amosarlle “a nosa casa” ao igual que el o fixo coa súa. Os libros tampouco admitiron dúbida “O home que plantaba árbores” de Jean Giono e “A árbore xenerosa” de Shel Silverstein.
“Xardín do Sol, da Lúa e do Amor”, xunto con “Yeats no Faramello” -un collage marabilloso creado pola especialista de inglés cos nenos e nenas da escola-, darán inicio a unha nova colección de arte no Pazo do Faramello.
Desde aquí non podemos máis ca instarvos a todos e todas á visita, e como non, agradecer o cariño, profesionalidade e atención que se lle dispensou hoxe ao noso alumnado no Pazo do Sol e da Lúa. Para eles que traballan coa arela de incidir na formación ecoloxista e medioambiental dos máis novos, dedicámoslle esta cita de R.L Stevenson:
“Non xulgues o día polos froitos que recolles senón polas sementes que plantaches.”
Aló polo mes de novembro descubrimos o libro “Sol y luna” de Khoa Le, unha historia que relata a necesidade da alternancia da noite de do día para a vida na Terra. Quedamos engaioladas coas orixinais, ricas e serenas ilustracións da autora, unha vietnamita que mostra unha percepción e sensibilidade exquisita plasmada na abundancia de detalles na que nada está de balde.
Agora descubrimos catro novos libros seus publicados na editora San Pablo. Dicímoslle a todo o mundo que Khoa Le fala da vida, da natureza e dos seus tempos , ou dos conflitos cotiás na vida dun neno -chorar, non querer bañarse ou peitearse-, e sen embargo os seus libros non teñen ese tufo didáctico que se detecta a tantos outros.Ela conta historias, non dá leccións.
Las hermanas Sol y Luna reinan en el cielo, pero están celosas una de la otra. Una noche deciden averiguar quién es más importante y cambian sus horarios, pero se dan cuenta de que causan un montón de problemas. Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores. Sol y Luna ha sido galardonado con el Premio Samsung KidsTime que otorga el Consejo Nacional de Fomento del Libro de Singapur.
La dulce princesa vive feliz en las nubes, pero quiere descubrir el mundo que está debajo de ella. Un día desciende a la Tierra, cada vez más abajo, hasta que algo inesperado sucede. Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
Simón nunca pierde la oportunidad de coger un berrinche porque piensa que así conseguirá todo lo que se propone. Sin embargo, un día sus padres deciden no hacerle caso, y Simón llora tanto que inunda toda la casa y se forma un río, y luego, un mar de lágrimas… Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
Tony no quiere peinarse, no le gusta que nadie le toque la cabeza. Su pelo está tan enredado que dos pajarillos deciden hacer su nido en él. Y cuando los pájaros comienzan a cantar y crecen sus primeros polluelos, empiezan los problemas para Tony… Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
A Sebas no le gusta nada el agua. Nunca se baña, y en la suciedad que le cubre cada día un poco más, se multiplican unos invitados no deseados: las temidas bacterias. Para derrotarlas, Sebas tendrá que llegar a un acuerdo con el agua, ísu peor enemigo! Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
Ás veces, e sen contalo, atopamos un tesouro nas librerías. Neste caso, trátase de “El paraguas”, un libro con música incluída, editado en Pastel de Luna, e grazas ao que descubrimos outros da mesma editorial.
.
É un libro inusual, dos que poñen o maxín en funcionamento, unha fermosura do que podemos botar man en infinidade de momentos e con moi diversos motivos: para deleitarnos, para inspirarnos, para crear, para profundar nas súas mensaxes implícitas, etc. É un libro sen idade, nin tema, así que calquera poderá empregalo para o que desexe: ler, inventar historias, dramatizar, evocar, representar plasticamente, falar do que nos diferenza e do que nos iguala…
“El paraguas”, é un álbum ilustrado sen ningún texto, a cada páxina que pasamos fai que creemos unha nova historia. Comeza coa imaxe dun paraugas amarelo na porta dunha casa nunha rúa calquera, ao que pouco a pouco se lle van unindo outros paraugas de distintas cores no percorrido que fan polos espazos coñecidos dunha vila calquera. É altamente suxestivo e mesmo sinestésico. Acompáñase dunha música de piano especialmente composta para el.
Segundo o ilustrador, Jae Soo Liu, “El paraguas”, ocorréuselle mentres vía desde unha xanela como chegaban os seus alumnos ao instituto nun día chuvioso, baixo os paraugas non había diferenzas, eran todos iguais. E iso é o que pretende contar o libro.
Dong Il Sheen, o compositor, di que o tema está composto só por tres notas Do-Re-Mi, con variacións para contar o que vai sucedendo cada páxina.
Aquí, pódese saber máis do álbum e escoitar un fragmento da música que evoca as gotas de choiva.
No mes de novembro, Francisco Castro editor e escritor, púxose en contacto con nós para convidarnos a participar no Caderno de análise 124 A fondo do xornal Sermos Galiza, centrado nesta ocasión na promoción da lectura.
Agora, con el nas mans, consideramos que “Dos contos á lus do candil, á cultura da imaxe” resultou un número ben interesante. Francisco Castro, o coordinador do caderno, iníciao cun artigo que leva por título “Máis gramática e menos fantasía”, no que sostén que non só lendo se fai fomento da lectura, tamén escribindo, xa que logo, aprendendo a escribir, aprenden a ler, e así inclúe a creación pensando que poida que escribindo quizais aprendan a amar a literatura. Propón que se incorpore, tamén, a escritura creativa coma unha rutina curricular, o que require -como non- da formación do profesorado.
Segue o número cunha entrevista a Concha Costas, presidenta de Espazo de Lectura, realizada por Xabier P. Iglesias, onde reivindican que a lectura é un factor socializador que nos permite unha cidadanía crítica.
Jacobo Fernández Serrano, debuxante e autor de literatura infantil, fala da banda deseñada na escola, do cómic, que coa súa natureza híbrida, ofrece infindas posibilidades para un educador, mesmo se permite un vaticinio no que os ve, xunto coa novela gráfica, coma unha das grandes apostas do mundo editorial na escola.
Antonio García Teijeiro escribe un suxestivo artigo que leva por título “Cultivar coa poesía as emocións do alumnado” no que xa comeza afirmando que os seres humanos precisamos da poesía. Coma docente e coma escritor, sostén que a poesía pode axudar a cambiar a liña de conduta de nenos e adultos, e e malia todo non ten presenza dabondo nas aulas, está ao marxe. Defende a poesía en voz alta, poesía para sorprender, para gañar a atención dos rapaces, para emocionar. E segundo el, as razóns para que a poesía non entre nas aulas é porque os ensinantes non foron educados nela, emporiso, ofrece un camiño para iniciarse botando man da literatura de tradición oral, seguindo cos contos rimados, dando paso deseguido aos romances, e logo as cancións (poemas en música). Pero sobre todo, considera que a clave está na convicción de que a poesía ten valores para a formación das persoas.
Nós, falamos de como enganchar ao alumnado “pola orella” e levalo ao mundo dos libros, a través de contos, -ben contados, ben escollidos- se perseguir máis nada que o pracer da escoita. Afirmamos que ler, ler e ler é a única fórmula máxica ou segredo para facer lectores, e lamentablemente, fanse moitas actividades de fomento (exposicións, campañas ou díasde), pero lese pouco nos centros, nas aulas, nas bibliotecas, nas casas, nos espazos infantís.
O caderno péchase cunha conclusión a cargo de Francisco Castro na que fai un alegado a favor da lectura xa que ler só produce beneficios. Non ten absolutamente ningunha contraindicación.
Como sucede sempre, estes argumentos a favor da lectura só os lerán as persoas que xa len, ás que non len deixaraas igual, pero aos que lemos darannos razóns para continuar co noso empeño.
Hai días do libro e libros para todos os días. Nós, hai pouco que, grazas á compañeira Vicky, coñecemos “Um livro para todos os días” de Isabel Minhós Martíns, publicado en Planeta Tangerina, esa editora portuguesa que fai que cando viaxamos ao país veciño, merquemos algunha das súas pequenas xoíñas. Isto é algo que lle recomendamos a todas as persoas amantes da LIX, pois teñen títulos inesquecibles coma “Quando eu nascí”, “Depressa, devagar“, “Este libro está a chamar-te, nâo ouves”, “As duas estradas”.
“Um livro para todos os días”, na liña doutros da mesma autora, xoga coa contraposición, así, nalgunha das súas páxinas lemos:
Hai días tan grandes que parecen un mes enteiro e días que pasan nun abrir e pechar de ollos. Días para esquecer e días para lembrar. Días simples e días que son unha confusión. Días silenciosos e días con vontade de falar, días cheos e días vacíos, días reais e días irreais, días nos que nos cruzamos os brazos e días nos que nos remangamos… Hai días e días, días que non son días, e mellores días virán.
O dito, un libro sobre os días, co que todas e todos nos sentiremos identificados e que reservamos para un día coma o de hoxe.
Certo que está publicado en portugués, a súa lectura non entraña ningunha dificultade nin para os galego falantes nin para os casteláns.
Nos ítems de avaliación de infantil sempre aparece si distinguen a noite do día, onte, hoxe e mañá. Isto é algo máis ca obvio, claro que o diferencian malia que ás veces confundan as palabras. Pero as expresións que falan do paso do tempo son moito máis variadas, mesmo máis metafóricas ou complexas, e tamén, máis habituais do que consideramos. Raro é o conto, poema ou lectura infantil na que non aparecen adverbios, locucións ou expresións adverbiais referidas ao paso do tempo:
Ao saír o sol; ao raiar o día; á primeira luz; ao amañecer; ao mediodía; ao anoitecer; entre lusco e fusco; ao alborexar; ao principio; sempre; hai moitos ano; hoxe en día; nun intre; de cabo a rabo; de vez en cando; ás veces; logo; daquela; moi cedo; agora; nunca; endexamais; mentres; devagar…
Non hai moito lemos “El ladrón de tiempo”, de Nathalie Minne publicado en Edelvives, que é unha delicia de libro no que todas as palabras fan referencia ao tempo, á súa brevidade, á súa elasticidade, á medida que cadaquén fai del:
“Antes del lunes, el chico no sabía que existiera; a partir de ese momento, lo quiso saber todo de ella. Cuando lo miraba, el tiempo pasaba volando, y cuando esperaba su próxima cita, parecía detenerse. Por eso, ambos decidieron robar un poco de tiempo a cada día solo para ellos. Así, siempre podían contar con ese tiempo robado que no devolverían jamás.”
Cómpre reparar en que as expresións que aparecen no libro van máis aló de día-noite, onte-hoxe-mañán e malia todo son comprendidas polos nenos e nenas, porque son empregadas no momento, na forma e no contexto adecuado:
“Después de clase”; “le pareció un instante pero duró una eternidad”; “antes del lunes”; “todos los días”; “había nacido una mañana de verano”; “¿cuántas veces había visto caer las hojas de los árboles?”; “más de lo que tardan los cerezos en florecer, la luna en hacerse redonda y las manzanas en madurar”; “era víspera del jueves”; “infinitamente corto”; “pronto”; “hace una semana que se conocen, es mucho o poco”;” hasta luego”…
Emporiso, nós avogamos porque se empregue unha linguaxe rica en expresións e matices referidos ao paso do tempo e a superar o reducionismo pueril co que ás veces se dirixen as persoas adultas aos nenos/as. A lingua ten que axudarnos a tomarlle as medidas ao tempo, e isto hai que facelo desde que son ben pequenos.
Agora que se están a argallar as actividades para o vindeiro 21 de marzo, Día Mundial da Poesía, queremos compartir dous espazos nos que nós atopamos poemas infantís:
-No blog de Antonio García Teijeiro, Versos e aloumiños, onde, a máis das súas propias publicacións, ten un recuncho, Catavento de poemas infantís, no que vai escolmando aqueles que lle gustaron. Actualmente ten referenciados preto de cincuenta autores e de cada un deles publica cinco ou seis poesías. Hainas en galego, en castelán e noutras linguas, cumprindo todos elas coa condición que apuntaba a inesquecible Gloria Fuertes.
Si hay poetas que escriben bien
y no dicen nada
es que no escriben bien.
Lo dice Gloria Fuertes.
-No blog da biblioteca de Cocentaina, Bibliopoemas, un espazo do que xa temos falado noutras ocasións, así como do seu irmán Bibliocolors, dedicado á ilustración. Ambos os dous cunha actividade incansable, no que publican a diario poemas e ilustracións, organizadas por temas, por autores, por estacións, por meses, por celebracións, por países … Tamén teñen un apartado no que se poden atopar frases ou citas célebres sobre a poesía, para quen queira elixir un bo lema. De visita obrigada.
E ao que temos recollido neste blog sobre poesía infantil, queremos engadir unha descuberta que fixemos onte grazas a unha alumna que nos trouxo o libro “Versos de cuento”, de Carmen Gil, publicado en SM nunha colección na que se reunen outros seis títulos, entre os que atopamos “Versos para contar” ou “Versos de colores”.
Para rematar este apunte sobre poesía infantil, non queremos esquecernos dun libro co que nos agasallaron as compañeiras uruguaias Adriana e Doris durante a reunión da Rede Iberoamericana de Educación Infantil, “21 poemas raritos”/”Mirá vos”, un polo dereito e outro polo revés editado por Alfaguara.
“Dos libros en uno, al derecho y al revés. No importa cómo se mire. En Mirá vos se descubrirán pequeños mundos dentro del mundo: de grillos, bananas, elefantes, violines, globos con forma de corazones y hasta astronautas que pisan la luna. 21 poemas raritos es un divertido conjunto de poemas acompañados por coloridas ilustraciones donde hay canciones de cuna y anticanciones, gatos, cocineros y hasta un tiburón volador.”21 poemas raritos. Fernando González (textos) y Sebastián Santana (ilustraciones) Mirá vos. Fabio Guerra (textos) y Alfredo Soderguit (ilustraciones)Edición de Virginia Sandro. Montevideo, Uruguay. Editorial Alfaguara, 2006. Colección Alfaguara Infantil.
Nós o pasado ano fixéramos a actividade Liberando poemas, que repetiremos este ano pero cunha pequena modificación para chegar a moito máis público. Manterémosvos informados, pero lembrade que se necesitan poesías para todos os días, porque,
La poesía es pintura que habla, la pintura poesía que calla. (Simónides de Ceos)
La poesía es el sentimiento que le sobra al corazón y te sale por la mano. (Carmen Conde)
La poesía es la pintura que se mueve y la música que piensa. (Émile Deschamps)
La poesía le da a la humanidad lo que la historia le niega. (Francis Bacon)
La poesía no quiere adeptos, quiere amantes. (Federico García Lorca)
La poesía tal vez se realza cantando cosas humildes. (Miguel de Cervantes Saavedra)
“Érase una vez seis hombres que viajaban por el mundo buscando un lugar donde poder vivir y trabajar en paz. Por fin encontraron la tierra que anhelaban. Pero ¿por cuánto tiempo se puede mantener la paz?
Malia ser este un dos primeiros libros de David McKee (1972), soubemos del grazas á nosa compañeira Mª José, que nolo recomendou. Tras adiantarnos a historia, de inmediato buscamos información na rede. É unha publicación da editorial El zorro rojo, en cuxo web din que “en Seis hombres, David McKee explora a través de la alegoría las causas de la guerra en una historia que incluso los adultos podrán comprender. Con esta obra ha creado un mito de nuestro tiempo.”
Pouco ou nada podemos engadir ao xa escrito sobre “Seis hombres” en distintos medios, así:
No web de literatura Papel en blanco, din deste libro que “‘Seis hombres‘ es una historia de corte antibelicista, con un final circular que nos hace pensar que el hombre termina tropezando, no una ni dos, sino siempre con la misma piedra. Una obra deliciosa, no sólo para los lectores más jóvenes, sino para cualquier edad y para el que sepa apreciar la poesía encapsulada de las obras de McKee.”
Na Revista Babar, “Seis hombres es una alegoría sobre la guerra y la condición humana. De manera sencilla, y elegante, David McKee nos narra la historia de seis hombres “que viajaban por el mundo buscando un lugar donde poder vivir y trabajar en paz”. Pero poco a poco, a medida que se iban haciendo ricos, empezaron a volverse temerosos, desconfiados, y formaron un ejército. De tener un ejército para protegerse pasaron a utilizarlo para invadir otros pueblos, y así hasta que la guerra estalló, acabando con todo el mundo, excepto con seis hombres…”
E na Revista on line sobre LIX El templo de las mil puertas, Seis hombres puede engañar con su dibujo sencillo y escasas páginas, pero dentro encierra una historia universal narrada con tal maestría que no podemos dejar de recomendar su lectura tanto a niños como a adultos, y por supuesto a los jóvenes. Es imposible que el final deje indiferente, y eso que McKee se basta de un puñado de frases e ilustraciones de línea para llevarnos a su terreno. En estos tiempos en los que el álbum ilustrado goza de tan buena salud, y que lo disfrutan tanto los más pequeños como los mayores, merece la pena quitarse los prejuicios de encima, leer Seis hombres en un descanso de tanta literatura juvenil y confirmar que las mejores narraciones no entienden de rangos de edad, sino que son para todos. «Me gusta pensar que escribo para el adulto que el niño será un día y para el niño que aún está en el adulto», dijo McKee una vez.
O final, que non adiantamos, ten o mesmo punto desacougante e circular co que McKee pechaba outro dos seus clásicos, “Negros y blancos”.
O título deste libro xa engancha, un rato que come gatos, que barbaridade. Vaiche boa…
Pois é certo, nesta historia de Gianni Rodari, as cousas non son o que parecen, e un ilustre rato de biblioteca, cando vai visitar aos seus primos, dilles que el é un rato moi sabido porque le moito e que ten vivido todo tipo de aventuras. O que pronto descubriremos é que toda a súa sabedoría redúcese ao que ten visto nas páxinas dos libros, que non é pouco, pero tampouco é real. Así comía rinocerontes, elefantes e gatos das ilustracións dos libros. Demostra ser tan ignorante que cando se ve diante dun gato de verdade nin o recoñece, e só por sorte pode escapar del.
As persoas maiores, decontado sacaríamos unha conclusión, “ Tan malo é vivir sen libros coma vivir só nos libros, e curiosamente, os pequenos, chegan á mesma ca nós.
De cando en vez, entre as ducias de libros que se publican coa intención de marabillar a nenos e nenas -e nomeadamente aos seus pais, que son quen llelos mercan-, descubrimos algunha xoia coma esta, non nova porque xa foi publicada hai moitos anos por Gianni Rodari, pero agora enriquecida coas ilustracións de Emilio Urberuaga, editada por SM.
Un libro para engaiolar, para divertir, para engancharse das fantasías do rato sabido pero non sabio, un libro para tirar aprendizaxes.
O conto pódese atopar en un gran número de páxinas na rede, aquí volo deixamos, pero a verdade é que paga a pena velo ilustrado.
EL RATÓN QUE COMÍA GATOS Un viejo ratón de biblioteca fue a visitar a sus primos, que vivían en un solar y sabían muy poco del mundo. – Vosotros sabéis poco del mundo -les decía a sus tímidos parientes-, y probablemente ni siquiera sabéis leer. – ¡Oh, cuántas cosas sabes!- suspiraban aquéllos. – Por ejemplo, ¿os habéis comido alguna vez un gato? – ¡Oh, cuántas cosas sabes! Aquí son los gatos los que se comen a los ratones. – Porque sois unos ignorantes. Yo he comido más de uno y os aseguro que no dijeron ni siquiera “¡Ay!” – ¿Y a qué sabían? – A papel y a tinta en mi opinión. Pero eso no es nada. ¿Os habéis comido alguna vez un perro? – ¡Por favor! – Yo me comí uno ayer precisamente. Un perro lobo. Tenía unos colmillos… Pues bien, se dejó comer muy quietecito y ni siquiera dijo “¡Ay!” – ¿Y a qué sabía? – A papel, a papel. Y un rinoceronte, ¿os lo habéis comido alguna vez? – ¡Oh, cuántas cosas sabes! Pero nosotros ni siquiera hemos visto nunca un rinoceronte. ¿Se parece al queso parmesano o al gorgonzola? – Se parece a un rinoceronte, naturalmente. Y ¿habéis comido un elefante, un fraile, una princesa, un árbol de Navidad? En aquel momento el gato, que había estado escuchando detrás de un baúl, saltó afuera con un maullido amenazador. Era un gato de verdad, de carne y hueso, con bigotes y garras. Los ratoncitos corrieron a refugiarse, excepto el ratón de biblioteca, que, sorprendentemente, se quedó inmóvil sobre sus patas como una estatuilla. El gato lo agarró y empezó a jugar con él. – ¿No serás tú quizás el ratón que se come a los gatos? – Sí, Excelencia… Entiéndalo usted… Al estar siempre en una biblioteca… – Entiendo, entiendo. Te los comes en figura, impresos en los libros. – Algunas veces, pero sólo por razón de estudio. – Claro. También a mí me gusta la literatura. Pero ¿no te parece que deberías haber estudiado también un poquito de la realidad? Habrías aprendido que no todos los gatos están hechos de papel, y que no todos los rinocerontes se dejan roer por los ratones. Afortunadamente para el pobre prisionero, el gato tuvo un momento de distracción porque había visto pasar una araña por el suelo. El ratón de biblioteca regresó en dos saltos con sus libros, y el gato se tuvo que conformar con comerse la araña.
Agora que só nos queda un semestre xuntos, evidéncianse máis ca nunca as medras: o primeiro que fai 6 anos, a primeira á que lle cae un dente, o que deu un estirón nas vacacións, as zapatillas que son case o dobre de grandes que as que levaban cando chegaron ao cole…, pero hai moitas máis sinais do crecemento de cada alumno e de cada alumna. A quen non estea afeito a vivir con eles tres anos, poderían pasarlle desapercibidas, pero para nós son a mostra da pegada que vai deixando neles a educación. Acenos, palabras, accións que foron calando día a día e que nos fan percibir o sentido do noso traballo.
Emporiso nos gustou tanto o libro “Crececuentos. 10 cuentos para hacerse mayor” de Carmen Gil, magnificamente ilustrado por Anna Laura Cantone, publicado en Parramón. Dez historias centradas nas medras dos nenos e nenas: a caída dos dentes de leite, os estiróns, o recoñecemento das emocións, o gusto por compartir e rodearse dos iguais, o establecemento de hábitos de hixiene, o fortalecemento da perseveranza, o uso das palabras que fan brotar sorrisos ou ser quen de vestirse só, son o tema dalgunhas delas tocadas cunha admirable sensibilidade e intimidade cos nenos e nenas.
Deixamos como mostra unhas páxinas coas que se inicia e pecha o libro, porque son unha excelente carta de presentación do que atoparemos dentro.
Para os/as verdadeiros amantes das avaliacións, estes 10 contos poden dar pé a unha boa valoración do acontecido ao longo destes tres anos.
Gustamos moito desta iniciativa da editora Urco, sobre a que xa temos falado noutra ocasión, emporiso nos alegramos de que a colección “Os libros da merenda” medre con 4 títulos novos que seguen a manter o prezo de 2,50 euros.
Son uns libriños pequenos, cunha historia falangueira e unhas ilustracións sinxelas ao tempo que moi explícitas, que nos fan pensar noutras publicacións -de moito máis elevado custe- e que malia todo, non logran o que estas, engaiolar aos nenos e nenas. Unha ra lacazana, unha ovella sabia, unha cenoura sabichona, un polo valente, un burro larpeiro, un porco fedorento…, que teñen vida e calidades máis ou menos desexables, que conviven con outros animais, unha historia con ritmo e rima, ben contada nun galego moi preciso, nun texto alixeirado de todo o superfluo. Aínda levando dentro unha mensaxe potente (a alimentación, a amizade, a xenerosidade) aproveitable na escola, esta non se superpón á historia nin distrae no pracer de escoitala.
Nalgún momento, cumpriría unha reflexión sobre a finalidade das historias infantís. En calquera caso, Urco abre unha vía nova no ámbito das publicacións dirixidas ao público infantil:
Os libros da merenda” é unha aposta moi na liña desta editora levada por xente nova, cunhas concepcións diferentes sobre as maneiras de proporcionar libros a mozos/as e nenos/as, primando o fomento da lectura sobre o negocio. Calquera das súas obras poderían publicarse noutros formatos –máis custosos-, pero eles prefiren chegar a todos os petos, alixeirando custes na edición. Por outra banda, prescinden de toda a parafernalia que supón a presentación dos libros, a publicidade e encontros cos autores; así, neste caso, agóchanse baixo os seudónimos de Martinho Terrafría e Vladimir Zatonski.
Como lectoras, sempre nos preguntamos por que as editoras -se queren facer lectores- non sacan os seus libros en edicións de peto –moito máis accesibles, e logo en función do éxito que teñan –e para quen os queira- en formatos máis custosos; e non ao revés como se fai habitualmente.
Nalgún momento,tamén cumpriría reflexionar sobre o que quedaría de moitos libros infantís si se lle quitaran todos os adobíos cos que hoxe se disfrazan; contaríannos algunha historia que pagara a pena recordar?
Hai libros que nos fan reparar na beleza do cotiá e das palabras que empregamos habitualmente case sen decatarnos do seu significado e implicacións. Onte, grazas a Sandra, coñecemos o último traballo de Nathalie Minie publicado en Edelvives, “El ladrón de tiempo”, que nos fai recordar outro dos seus pequenos “ladróns”, “El ladrón de palabras”, que tanto xogo nos dera na aula publicado en Tarros de palabras.
Cunhas ilustracións do día e da noite -nas que destacan as constelacións-, entramos nun tempo elástico que se apura ou ralentiza en función das palabras ou expresións que se empregan: antes do luns, ao caer a noite, durou unha eternidade, un instante, unha mañá de verán, despois da clase, falta pouco, mañá será xoves, infinitamente corto, antes do xoves…
Todo el é unha continua alusión ao tempo:
¿Cuántas noches tienen que pasar? ¿Cuántos días? Le parecía mucho, mucho tiempo, infinitamente más tiempo de lo que tardan los cerezos en florecer, la luna en hacerse redonda, las manzanas en madurar, y mucho más tiempo que lo que hay que esperar para que llegue la nieve.
Necesitarán saber la hora de su próxima cita. (…) Buscaron todos los relojes de la ciudad. Contaron las horas, que giran alrededor de un gran eje si que se las vea, como el sol.
Se aprenderán los meses para imaginar otras estaciones.Sabrán que junio viene antes de julio, como el viernes precede al sábado.
Una semana, un día, unha hora pode ser moito ou pouco en función do que se faga ou do que se espere.
Nós contamos que sobre este libro volveremos moitas, moitas veces, tanto pola beleza da historia coma polas oportunidades que nos brinda.
Sabemos pasear ou só nos desprazamos dun punto a outro? Alguén lle fala aos pequenos do que pode supoñer un paseo ou só se sacan á rúa para que desafoguen? Paseamos por pracer ou só porque hai que mover o corpo?
Algo tan sinxelo como é pasear non todo o mundo sabe como facelo, emporiso quedamos marabilladas con esta pequena xoia de Raimon Juventeny, “Manual do bo paseante. Descrición en vinte puntos”, publicada por Faktoría K de Libros. Quixémolo desde que o vimos reseñado no blog Biblioabrazo. Encargámolo na librería, e cando o tivemos nas mans o primeiro que nos sorprendeu foi o seu pequeno formato e unha tipografía que recorda a das máquinas de escribir antigas. As ilustracións, de seu, xa producen unha sensación de serenidade, de paz e tranquilidade, e o texto é algo tan sinxelo como pequenos principios, básicos, elementais e indiscutiblemente necesarios para poder gozar dun paseo. Mesmo deberían plasmarse en carteis para expoñer en parques ou rutas de sendeirismo.
Punto un: O bo paseante sae a pasear cando lle peta. Punto dous: O bo paseante nunca ten présa.
Estes dous principios dun bo paseante poderían resumir o exposto no prólogo polo xornalista canadense Carl Honoré, recoñecido internacionalmente polo seu “Elogio de la lentitud”, no que critica a actual sociedade obsesionada coa velocidade. Neste caso, defende que “camiñar é unha actividade que vén de lonxe unha actividade normal” “Non obstante, na actual era da impaciencia, a maioría da xente camiña cunha actitude equivocada. Movémonos polas rúas descargando a nosa xenreira contra calquera ao que se lle ocorra frear a nosa marcha. Utilizamos podómetros que, co seu reconto de pasos e calorías queimadas, converten o paseo nun exercicio físico; e mesmo imos facendo outras cousas mentres camiñamos, como comer, beber café ou xogar co móbil.” “O Manual do bo paseante é unha certeira crítica a esta tendencia de correcamiños. É un pequeno e enxeñoso canto ao pracer que proporciona un bo paseo.”
Nós levamos días traballando con el na clase. O noso alumnado entendeu polas claras a mensaxe que tenta transmitir; de feito, á volta da fin de semana, contáronos que estiveran paseando coma bos paseantes: sen présa, sorrindo, observando, abraiándose coa natureza, conversando, escoitando, ollando as nubes, recordando melodías, descansando cando querían, e durmindo moi, moi ben trala camiñada.
Agora, para sensibilizar ás familias, o primeiro é preguntarlles se saben pasear, de modo que elaboramos unha enquisa que lles facilitarán os seus fillos/as, na que en vinte ítems, valorarán se son bos e boas paseantes ou non. Deseguido elaboraremos ese cartel coas calidades que debe reunir un bo paseante.
Para rematar, dicir que nunha obra así, parece do todo lóxico que esta publicación sexa froito da colaboración de varias editoriais e que recolla o cálculo da mochila ecolóxica de cada exemplar.
Unha delicia de libro para ter á man e mesmo para agasallar.
Unha das cousas que máis cohesiona a un grupo é aceptar as diferenzas de cada un dos integrantes, minimizando os puntos febles e salientando as potencialidades de cada un. Os nenos/as son plenamente conscientes das debilidades de cada un dos seus compañeiros, pero cústalles un chisco máis dicir algo positivo. Nisto pode que estean moi condicionados polas persoas adultas. Nós tamén temos moito que mellorar nese apartado, emporiso nos gustou tanto esta publicación da editorial A buen paso, “Los cinco desastres” de Beatrice Alemagna. Un álbum de escaso texto (pero dabondo suxestivo) e unhas ilustracións que foron o primeiro que chamaron por nós cando o vimos no escaparate da nosa librería de cabeceira.
Cinco personaxes desastrosos que viven coa sensación de que non serven para nada, o que lles vén a confirmar un ser perfecto, un tipo sensacional que chega non se sabe de onde belo, liso, co nariz no lugar do nariz, cun fermoso corpo ergueito e cunha fermosa melena. Cando este lles reprocha que non serven para nada, cada un deles descubre que teñen algo que el non posúe: un nunca se enfada, outro conserva todos os seus recordos, outro é tranquilo, o cuarto ve as cousas que os demais non ven, e o último ten a fortuna de satisfacerse co que lle sae ben. Non é pouca cousa, así deixan plantado coa boca aberta ao tipo perfecto.
Un tipo perfecto
Tiñamos dúbidas sobre se o noso alumnado entendería a mensaxe, pero deseguida a captaron. Agora estamos en pleno exercicio de recoñecemento de calidades persoais que ás veces quedan agochadas tralas “imperfeccións”: a alegría, a xenerosidade, a complicidade, a empatía, a sensibilidade, a afabilidade, a bondade …
Ninguén é perfecto nin tampouco un desastre absoluto.
“É un segredo da avoa que gardo no corazón. Cando enchas a cazola, falta botarlle o mellor! O mellor non é o picante, nin si é doce ou é salgado: son as pingas de ilusión as que dan bo resultado. O agarimo e a alegría son para min unha lei. Así fago, a lume manso, manxares dignos dun rei! Xa rematado o pasado curso mercamos o libro “A cociñeira do rei” de Soledad Felloza, ilustrado por Sandra de la Prada, publicado en OQO editora, e mesmo sentimos mágoa por ter que esperar ata setembro para amosárllelo ao noso alumnado. Segundo a autora, “A cociñeira do rei” mergúllanos nun mundo de cores, sabores e olores característicos da cociña tradicional, a que se fai a lume manso, con amor e produtos frescos, da terra. Pero, da man de Mencía, descubrimos tamén o valor da pequenas cousas, do cotiá, xa que ela é capaz de elaborar manxares exquisitos baseados na sinxeleza dos seus ingredientes. Tamén fala dos afectos, de deixar una pegada de nós naquelo facemos. Así, Mencía non pon só o coñecemento da receita, senón tamén o mimo, o coidado, o seu corazón. (…) Unha historia que desborda optimismo polos catro costados e que nos ensina a valorar a cociña, non só como base da nosa cultura, senon como parte da nosa vida e das nosas emocións.
Nós quedámonos coa mensaxe que tenta transmitir a arrichada protagonista do libro que sempre engaiola a todo o mundo, logrando que cando ela cociña sexa un día de festa. A súa receita: botarlle o mellor (de produtos frescos e de si mesma), lume manso e unhas pingas de ilusión. Con só (ou con todo) iso consigue triunfar e facer felices aos demais. Emporiso nos pareceu unha boa mensaxe para comezar coas nosas tarefas lectivas.
O noso amigo José Antonio, que desde hai anos nos acompaña co seu aprecio e consellos, cada vez que vía que nos íamos embarcar nalgunha das nosas aventuras sempre nos recordaba que chegar a bo porto precisa de tres patas coma unha banqueta: traballo (constancia, tesón), cabeza (intelixencia, sentidiño) e ilusión (agarimo, alegría). Todas elas se complementan, se falla unha, as outras dúas por si soas non poden soster nada.
Así, hoxe, cando (re)tomamos contacto cos nenos e nenas aos que acompañaremos na súa aprendizaxe ao longo dos vindeiros meses, queremos deixar presente o “ingrediente segredo” que nos axudará a afastar “as nubes negras que non nos deixan pensar” que de cando en vez atoldan o noso horizonte. Bo curso 2014_15.
Agustín Fernández Paz, asínándolle un exemplar do libro a Casilda
Viaxamos un ano máis á Casa Grande de Cimadevila para presenciar a entrega do Premio Trasalba 2014 a Agustín Fernández Paz. Pouco ou case nada podemos engadir ao alí dito e recollido no libro que se editou con motivo do acto e que leva por título “Na casa da esperanza”, tan só os nosos pensamentos e suposicións sobre o sentir do homenaxeado.
Certamente é moi grato ver como todos os asistentes glosan os méritos do premiado para ser distinguido cun galardón que recoñece unha traxectoria de traballo en prol de Galicia, pero a min neses casos sempre me dá por pensar o que hai detrás de dos numerosos premios, publicacións, intervencións, homenaxes, entrevistas, artigos, traducións, coordinacións editoriais, participacións en colectivos varios, etc. Con certeza absoluta podería asegurar que moitas, moitísimas horas de traballo, algunhas renuncias, uns poucos desgustos e mesmo un chisco de frustración ao ver que tanto esforzo ás veces parece non reflectirse na realidade. Daquela é cando me pregunto de que pasta están feitas estas persoas excepcionais e por que non abundan máis. Que é o que fai que sempre teñan aceso o facho da ilusión cando a inmensa maioría sucumbimos ao desánimo.
Agustín Fernandez Paz é un exemplo a ter presente. Un docente que desde a escola se implicou no fomento e consideración da nosa lingua; un mestre que se comprometeu coa renovación pedagóxica; un escritor que encheu un baleiro poñendo en valor a LIX; un persoeiro sempre disposto a participar en todos os actos nos que se requiría a súa presenza; por riba de todo, un defensor da educación pública de calidade. E en todas as súas facetas profesor, escritor, editor ou formador, non deixou de ser un home coherente cos seus principios. Isto, nos tempos que corren, non é o común. E menos aínda, levar o éxito e o recoñecemento coa humildade que o caracteriza, cando outros por moito menos parecen ser uns elixidos dos deuses.
Aproveitei para facer unha revisión do panorama actual e non atopei nin aos Susosjares, nin Finas, nin Agustines que dícía o noso amigo Francisco Castro na Laudatio referíndose a algúns dos compañeiros do homenaxeado nas batallas polo galego e pola educación. Nos tempos das redes sociais, dos colectivos virtuais, da non distancia, non hai grupos de renovación pedagóxica entusiastas como os houbo alá polos setenta e oitenta, cando, conscientes de que o cambio non caía do ceo, se dedicaron a poñer os alicerces para que o galego, a cultura galega e a pedagoxía galega foran a semente da mellora educativa e social. Hogano, case todo foi domesticado, financiado, encarreirado a través de liñas de subvención, o que acabou esganando a creatividade. Iso sábeo calquera, cando se marcan as pautas da innovación desde a administración, non hai verdadeira renovación.
Emporiso, nos alegramos tanto da elección do xurado do Premio Trasalba, distinguindo a traxectoria de Agustín Fernandez Paz, un docente que levou o seu maxisterio desde as aulas e desde a literatura abrindo novos vieiros polos que logo outros transitamos. E sobre todo, porque é un home con esa afouteza tranquila que distingue aos que deixan unha pegada que perdura ao longo dos anos. Un antídoto contra todos eses divos predicadores que arestora enchen foros latricando do que non saben, exaltando, terxiversando e portando bandeiras ou consignas que non dignifican coas súas actuacións. Grazas por valorar a honestidade profesional e persoal, tal e como sería do gusto de D. Ramón Otero Pedrayo.
Pechamos esta nosa persoal crónica da visita anual aos Chaos de Amoeiro cun parágrafo dun artigo de Otero Pedrayo, Un deber do profesorado galego, publicado en El Pueblo Gallego (16-VII-1919), do que soubemos grazas ao folleto que a organización do acto nos entregou aos asistentes, no que se recollían catro artigos relacionados coa educación, nos que se interpela ao profesorado galego, nun discurso absolutamente vixente a actual, personificado no labor de Agustín Fernández Paz. “Mais estamos salindo fóra do tema d´istas liñas. Elas somentes se propoñen chamar a concenza do profesorado galego de tódol´os ordes pr´unha maor exempraridade do seu traballo diant´as necesidás propias de Galiza. Pídese con elemental xustiza a incursión dos temas galegos nos programas escolares. Namentras ist´a arela non sexa conquerida o esforzo particolar pode facer moito, cuase todo, en cada cátedra. Ben mirado, a esquemática dos plans d´enseñanza soilo adequiren vidalidade c´a interpretazón e traballo do profesorado. I-agora qu´unha Galiza coscentemente espranzada alumea nas cibdades e nas vilas i-é agardada nos agros com´unha redenzón, figura craro i-urxente o ditoso deber do que falamos. Calquera que sexan os programas oficiais o mestre ten espazo para eispricar ôs rapaces as grandes liñas da faciana xeográfeca e histórica da Galiza. Non se precisa material d´ensiñanza. Está nos montes d´hourizonte, nos ríos que debuxan o chan, no seo dos bosques, nos castros cinguidos de lendas, na portada esculturada feitucamente da igrexa, nos contos, nos refrás e nos ditos dos vellos, tan amados e simbólecos pr´a tenra intelixenza dos rapaces. As leuciós da escola deben compretar, eisaltar e cinguir c´o mundo aquela pedagoxía fonda de todol´os días do vivir e do traballo. Calquera acontecemento do día -a chegada d´un americano, a feira, a vendima – dá pé pra eispricar como son as terras i as xentes d´alén-mar, a siñificanza do comercio, o valor do traballo das viñas. E non digamos o que se pode facer c´os rapaces d´os grados superiores d´unha escola graduada. (…)
Moito se tén feito e se fai pol´o profesorado galego. Cómpre máis: un acordo intenso e fecundo pra que en todal´as enseñanzas non esteña en ningunha cátedra ausente ista grande e vidal realidade da Galiza que nos envolve e na que alentamos como unha atmósfera nosa e insustituibre. “
Para nós, visitar a Feira do Libro de Compostela é unha tradición que tratamos de manter e de transmitirlle aos nosos pequenos, así, cando menos, dedicámoslle unha sesión. Certo é que cando volvemos -nos últimos anos- sempre repetimos o mesmo: agora as feiras do libro xa non cumpren a mesma función ca no pasado, -xa non son espazos expositivos de novidades, porque iso foi asumido polas redes-, sen embargo crean un ambiente festivo-floclórico-literario que sería unha mágoa que se perdera porque lle dan outra vidiña ás vilas nas que se celebran. O por que hai tan poucas casetas, ou por que están tan apoleiradas, ou por que contan con tan pouco espazo –nomeadamente as dedicadas ao público infantil- é algo que deberan analizar os seus organizadores, máxime cando hai sitio dabondo para facelo doutro xeito. Con todo iso, na visita deste ano, levantamos unha desas pequenas descubertas que sempre nos agradan: a recente liña infantil da editora Urco. Urco editora é un proxecto renovador, que “vén a encher un oco histórico no sistema literario galego: a publicación de literatura de fantasía, ciencia ficción e terror.” Levan por diante e como sinal de identidade o uso de licenzas Creative Commons para as traducións de textos sen dereitos; o traballo editorial baseado no software libre; o recoñecemento da participación no traballo de todos os colaboradores -así aparecen recoñecidos nos créditos do mesmo-; e a impresión en papel reciclado 100%. Paseniño están a se facer un lugar de seu no panorama editorial, con iniciativas novas e enxeñosas, sempre de baixo custe, coma a súa participación en Módicos –edicións de 9,90€- ou os Libriscos, petiscos literarios que se distribúen a modo de tapa en locais hostaleiros de Compostela.
Pois agora Urco editora abre unha liña infantil, que polo momento conta con: – A colección Os libros da merenda, “nutritivos coma un bocadillo, doces coma unha onza de chocolate, divertidos coma un ovo Kider e ao alcance de todos os petos (2,5€ na feira)”. Está integrada por: “Don Bento o porco fedorento”, “Fariñeiro, o burro larpeiro”, “Don Fiz, o repolo feliz”, “Xoana, a ra lacazana”, “Besteira, a cebola falangueira”, “Ramona, a cenoria sabichona”, “Clemente, o polo valente”, “Rosa, a vaca agarimosa”, “Eladia, a ovella sabia”, “Sinforoso, o can temeroso”, de Martinho Terrafría e Vladimir Zatonski. Curtos e divertidos contos rimados acompañados de sinxelas ilustracións (moi semellantes ao debuxo infantil), cun formato que mesmo permite levalos no peto a calquera sitio e sacalos en calquera momento para contar e botar unha gargallada. – “Salgadiña a estrela de Fisterra”, de Anxo Moure e Cristina Ouro. Unha creación do mesmo autor do (re)coñecido “Carballo con botas”, un libro comprometido ao tempo que cheo de sensibilidade, de valores e de lirismo.
Sabemos que estes non son bos tempos para a lírica, e que as editoras non están pasando pola súa mellor etapa, ao igual que lle acontece a case todos os cidadáns, emporiso valoramos iniciativas coma a de Urco editora, na que mozos militantes da lectura, da cultura e da edición, están buscando outras alternativas para que ninguén pase “necesidade” de ter un bo libro entre as mans.
No Día Internacional do libro e dos dereitos de autor, queremos facer a nosa particular homenaxe a todas aquelas persoas que se esforzan para que os libros poidan chegar ás nosas mans: escritores, tradutores, ilustradores, axentes literarios, deseñadores, editores, fotógrafos, correctores, encadernadores, distribuidores, libreiros, bibliotecarios, contacontos, e outros moitos que de seguro descoñecemos.
Como lectoras non podemos deixar de agradecérllelo, pero como mestras este xesto debería multiplicarse por mil. Nós que comezamos no oficio fai xa uns anos, fomos vendo pouco a pouco a evolución desta industria da que tanto nos valemos no día a día das nosas aulas. Hoxe podemos ir á biblioteca e botar man do libro que precisemos segundo a ocasión o requira: para ler, para soñar, para pensar, para aprender, para mirar, para coñecer, para rir, para sentir, para emocionar, para asustar, para contar, para escoitar, para falar ou para calar. É marabilloso, e todo ilo grazas aos viven por e para o libro.
Nós finalmente somos unhas mediadoras que nos emocionamos cando vemos imaxes como as das fotografías que acompañan esta entrada, dunha nena que aproveita calquera recuncho nun paseo familiar para abrir o seu libro e soñar.
Julia está lendo “Onde viven os monstros” de Maurice Sendak editado por Kalandraka nas cinco linguas peninsulares con motivo do cincuenta aniversario da súa publicación. Ela non sabe que ten entre as mans o álbum por excelencia, merecedor de prestixiosos premios en todo o mundo e sobre o que se fixo unha película. Ela non sabe que foi obxecto de numerosas críticas no momento da súa publicación por consideralo pouco adecuado aos canons da literatura para a infancia. Pero o que si sabe é que lle gusta, que a ten engaiolada e que lle esperta o desexo de miralo.
Velaquí o ingrediente segredo que fai que un libro permaneza vixente ao longo de cincuenta anos.
Pois esta é tamén a nosa particular petición para os que hoxe homenaxeamos: dádenos libros que desgastemos de tanto abrilos e pechalos. Deixade no caixón os que responden a modas, a necesidades efémeras ou aqueles que perseguen o aplauso dun día, porque os nenos e nenas deseguida o notan e desbótanos, malia que as mestras nos gastemos os cartos pensando que hai que ter nos andeis as últimas novidades editoriais.
“Buenas noticias. Malas noticias” é un sinxelo libro de Jeff Mac, que con tan só catro palabras nos permite mostrarlle ao noso alumnado o enfoque positivo de moitas das súas experiencias e vivencias cotiás. Case todas as noticias teñen un lado bo que favorece a alguén. Isto é algo que debemos ensinarlle aos nenos e nenas exercitándoo todos os días, porque é unha actitude que se aprende e se mellora coa práctica.
“Es un día de sol, y Conejo y Ratón deciden hacer un picnic. Buenas noticias: Conejo ha traído una cesta. Malas noticias: está comenzando a llover. Buenas noticias: Conejo tiene un paraguas. Malas noticias: el viento se lleva volando el paraguas… ¡y a Ratón!
El optimismo de Conejo se opone constantemente al pesimismo de Ratón en esta tierna historia de apenas cuatro palabras, que los niños (y sus padres) podrán leer siguiendo las imágenes.”
Si pensamos nun libro infantil no que aparecen cores, alimentos, animais e números, parece que se nos escapa un bocexo imaxinando un deses aburridos dicionarios visuais para pequenos. Pois “Sopa verde” vén a demostrarnos o contrario, é un divertido conto de Ángela Madeira fermosamente ilustrado por Till Charlier que nos fai rir a grandes e pequenos pensando na obstinación dun pequeno coello testán que se resiste a probar cousas novas e diferentes, así como pola astucia dos outros animais que o forzan a cambiar de opinión.
Era unha vez un coello ao que só lle gustaba o verde: leitugas verdes, brócolis verdes, coles verdes,chícharos verdes, espinacas verdes, alcachofas verdes, pementos verdes…
—Só me gusta o verde –repetía a todas horas.
Para a escritora Ângela Madeira este relato é, no fondo, a historia de todos, pequenos e adultos: “a miúdo aferrámonos á seguridade do que coñecemos e tememos experimentar co novo, o descoñecido… E é unha mágoa”. Ademais, destaca que “un mundo cheo de cores (como os dos alimentos que lle ofrecen ao coello) é moito máis divertido”.
Precisamente, ademais de cos sabores, o libro xoga tamén coas cores e os números: unha miguiña de torta marrón, dous anaquiños vermellos de tomate, tres rebandas de pan branco, catro sardiñas grises, cinco berenxenas moradas, seis cenorias laranxas e sete espigas de millo amarelas.
O noso alumnado pídenos que llelo contemos unha e outra vez.
Ao longo desta tempada fomos descubrindo libros que, por un motivo ou outro, chamaron a nosa atención e que gardamos na categoría de “libros fermosos”. Agora, con tempo, queremos compartilos con vós:
-“Seda”, un “clásico” de Alessandro Baricco que case todos temos lido desde a súa publicación en 1996, pero agora “enriquecido” coas extraordinarias ilustracións de Rébecca Dautremer. Con este título e con “Amantes”, Edelvives, inaugura unha nova colección, Contempla, de narrativa ilustrada para adultos.
– “Sementes de papel”, fábula ecoloxista moderna en formato album ilustrado de Bea e Silvia Gil en Baía Edicións.
-“El zar Saltán”, relato baseado en contos populares rusos, de Alexander Pushkin, editado en Gadir con ilustracións de Iván Bilibin.
–“Swingin Chritsmas”, un conto musical de Benjamín Lacombe baseado nun relato de Olivia Ruíz, en Edelvives.
-“Recuerdos en el paladar”, un interesante proxecto de crowfounding no que participan 15 ilustradores/autores/cociñeiros.
-“Un paseo pola vida“, de Manuel Lamas en MeuBook. Unha mirada chea de sensibilidade e comprensiva sobre os mal vistos e demonizados socialmente que caeron nas mans da praga que asolou a moitos mozos dos oitenta.
-“Mi ciudad”, sorprendente álbum ilustrado de Cécile Bonbon e Roi Arnaud en Edelvives.
-“Amo amar, amor”, suxestivo álbum adulto no que se recollen poemas de amor de menos de 160 carácteres, de Geert de Kockere, ilustrado por Sabien Clement, en Bárbara Fiore Editora.
Nestes días hai un vídeo na rede que está batendo o récord de visitas; trátase dunha nena arxentina que renega das princesas Disney, das que di que son unhas “boludas” e que non son intelixentes. Ao longo del fai unha disertación sobre o “flojas” que son sempre esperando que as veñan a salvar os príncipes azuis.
Isto tróuxonos de novo á cabeza un tema que xurde en moitas entrevistas coas familias do noso alumnado cando nos piden recomendacións de lectura cuestionado a pertinencia dos valores que se transmiten en moitos dos contos clásicos. Hai quen ten o temor de que eses estereotipos de sexo/xénero ou situacións de violencia e de medo non sexan os máis adecuados para estas idades.
Daría para un longo debate, xa que logo hai moitos detractores e moitos defensores. Sen embargo, analizados baixo esa óptica poucos contos clásicos, populares ou tradicionais se salvarían da queima. Certo é que contarlle aos cativos que unha princesa queda durmida ata que é salvada polo bico dun príncipe ao que non coñece pode parecer fóra de lugar; pero tamén o é que unha nena vaia soa polo monte e se encontre co lobo que logo a devora a ela e máis á súa avoa, ou que unha cabuxa lle abra a tripa a un lobo para sacar aos seus fillos e logo llela encha de pedras que fan que morra afogado no río. Pola outra banda, hai contos actuais, froito desa tendencia de mostrarlle aos pequenos a realidade crúa e descarnada, que tamén merecerían unha análise rigorosa por anticiparlle preocupacións adultas, ao noso entender, non propias destas idades.
Os contos cumpren unhas funcións tal e como analizou Vladímir Propp na súa obra “Morfología del cuento”, e serven para transmitir valores, normas e convencións sociais que eran válidas nun determinado momento, malia que na actualidade poden estar desfasados ou obsoletos, o que non quere dicir que llelos debamos evitar aos nenos e nenas. Moi pola contra, poden coexistir con outros moitos nos que se salientan os valores imperantes na sociedade actual. Nós somos das que confiamos en que os cativos, ao igual que a nena arxentina, froito do que viven día a día, vaian conformándose unha opinión crítica sobre esas situacións ou comportamentos anacrónicos.
Cremos que se poden combinar perfectamente contos clásicos do pasado e do presente, sempre e cando cumpran coa condición de ser literariamente ricos.
Onte, da man dunha compañeira, descubrimos dous contos de recente publicación que veñen a incidir en visións máis actuais das “princesas”.
Había una vez, en una torre muy cercana al lugar en el que vives, una princesa solitaria, la princesa Susana.
-Algún día -suspiraba-, mi príncipe llegará. Pero me gustaría que fuera un aventurero de verdad.
Sin embargo, cuando finalmente llega el príncipe, no es lo que Susana se imaginaba…
¿Estás aburrida de las princesas tradicionales? ¿Cansada de los cuentos en los que la princesa siempre encuentra a su príncipe azul? Entonces, ¡¡este es el libro para ti!!
Olvídate de los vestidos bonitos, los cuentos de hadas, las bodas y los grandes bailes. A la princesa Susana le va la aventura, la travesura y los amigos poco habituales. Ella es, realmente, ¡la princesa rebelde!
Vuelve nuestra princesa favorita –con botas de montaña y todo–, esta vez cargada de preguntas para su papá.
«¿Es verdad que las princesas besan a los sapos?»
Todo el mundo conoce a una princesa. Mientras ésta y su papá pasean por el bosque, ocurre todo tipo de maravillas. Ella descubre que, seamos quienes seamos, en el interior de cada uno de nosotros hay una princesa.
«¿Les gusta a las princesas subirse a las piedras?»
Que aburrido é ser unha princesa! Sabela está farta de que llo dean todo feio, de ter que sorrir decote e vestir roupas bonitas e súper limpas. Ela quere poder subir ás árbores, meter o dedo no nariz, vestirse e peitearse soa… Unha mañá, cansa de ser unha princesa, decide guindar a súa coroa ao estanque dos peixes. O rei, como castigo, ordena que Sabela traballe na cociña de palacio e no cortello dos porcos. Que divertido! Nunca fora tan feliz!
Os motivos que nos levan a mercar un libro para a aula son ben diversos; ás veces deixámonos levar polo seu lirismo, outras pola súa calidade literaria, outras pola temática que se aborda, outras porque cremos será do gusto dos pequenos. Pero poucas, moi poucas veces é porque nos fai rir ás persoas adultas e porque esperamos escoitalo unha e outra vez. Esa é unha razón más ca poderosa cando se está tratando de facer lectores desde estas idades.
Pois onte sucedeunos iso. Visitamos a nosa librería de cabeceira, pedimos recomendacións e déronos -entre outros que xa referenciaremos-, “O grúfalo” de Julia Donaldson e Axel Scheffler en Patasdepeixe editora.
Esta é a versión en galego dun xa clásico editorial que nos fala dun animal inventado por un ratiño pillabán e inxenioso, “unha criatura con arrepiantes garras e dentes arrepiantes na arrepiante queixada. Con xeonllos broullentos e reviradas unllas e no cabo do fuciño unha horrenda espulla. Os seus ollos son roxos, a lingua é negra coma o carbón e ten espiñas no lombo que mesmo parece un dragón.” Un grúfalo que busca merenda e gosta de raposo á grella, moucho ao caldeiro e revolto de serpe con pan de boroa.
Para escachar coa risa.
O Grúfalo ten web oficial, na que nos conta as orixes deste conto rimado publicado en 1999, preséntanos á súa autora e ilustradora e mesmo oferta xogos.
Velaqui unha mostra de curtas baseadas na historia.
“O neno case non notou o cambio, nós seguimos estando igual con el”, isto é o que adoitan dicirnos moitas nais/pais inmersos nun proceso de separación da parella.
Emporiso nos gustou tanto este libro, “El niño y la bestia”, de Uwe Heidschötter e Marcus Sauermann, publicado en Picarona. Debe ser das poucas ocasións nas que reseñamos un libro sen telo probado co noso alumnado, pero neste caso, consideramos que é aconsellable telo á man. É un tratamento divertido e sutil da separación dos proxenitores, sen caer no dramático da situación (na que si repararemos as persoas adultas). Para reflexionar sobre como o viven os pequenos/as.
Muchas cosas cambian cuando mamá «se convierte» en una bestia. ¿Por qué mamá está tan triste? ¿Por qué se ha convertido en mamá-monstruo? Ésta es la historia de un niño y su mamá-bestia, su triste, enorme y muy necesitada de cariño mamá-bestia. El pequeño debe ocuparse de ella para que no esté tan triste, y también de sí mismo, porque mamá olvida muchas cosas. Pero, ¿cuánto tiempo durará esta situación?
O pasado venres tivo lugar o ingreso de Fina Casalderrey na Real Academia Galega. Como non podía ser doutro xeito, foi en Pontevedra, na vila á que ela tan vinculada está e que tan ben soubo arroupala neste fito na súa vida. Así se viu un Teatro Principal ateigado de académicos, personalidades, docentes, familiares e amigos que quixeron acompañala e mostrarlle o cariño e satisfacción que sentían pola súa chegada a esta institución. Unha das cousas que máis chamou a atención de moitos dos que alí estábamos era a variedade de xente que acudiu: vellos e mozos, xentes das letras e outros que de seguro este sería o seu primeiro contacto coa RAG pero que todos coincidían en que coñecían a Fina. Isto é algo que consideramos de moi importante, porque supón unha apertura, do que a autora nomeou como a Casa de Noso e do Noso.
Tralo saúdo, o presidente da RAG, Xesús Alonso Montero, sabedor de que estaba perante un público non habitual nestes actos, explicou como discorrería, así como recordou a vertente literaria da cidade na que se atopaba. De seguido, os dous académicos de máis recente ingreso foron buscar á escritora que, ata daquela, esperaba ás portas. Chegou con paso firme, ocupou a súa cadeira (deixada vacante por Xaime Isla Couto), e logo dirixiuse ao estrado para comezar un fermoso discurso que nos mantivo a todos engaiolados ata o remate. O título xa era prometedor: “Viaxe á semente. Dende os refachos do corazón ata onde habita o imaxinario”.
Xa a inicio advertiu que quería pensar que non estaba alí nin por que vai cumprindo anos nin por ser muller, xa que logo, “ningún dos dous criterios lle parece un demérito, máis tampouco razón dabondo”.
A súa estimulante disertación estivo chea de mencións á escola. “Dado que unha parte importante da miña vida está na escola, préstame deixar un espazo para os lembrar, un a un, unha a unha, a todos aqueles ensinantes capaces de, con moi pouco, facer tanto, porque foron e son, entrega e resistencia, porque non cren na auga bendita en cestas de vimbios. Ensinantes que, sen ventos favorables, seguen a remar con forza e, tal como poetiza Gabriel Celaya, anhelan que, cando un día estea a durmir a nosa propia barca, en barcas novas siga a nosa bandeira enarbolada; impedindo, así, que volvan aqueloutros tempos nos que mestras e mestres anónimos vivían baixo sospeita, sempre dispostos a dar unha derradeira lección.”
Pendentes das súas palabras seguimos un discurso brillante, sentido, cercano, macerado no corazón e no pensamento, dende a humildade como persoa, dende o bo facer de mestra, dende a paixón de escritora, dende a reivindicación de que a literatura para nenos e mozos (LIX) non é unha literatura menor, pois como ela mesma recordou citando a Neira Vilas en boca de Gumersindo, un dos personaxes de Xente no rodicio, “Os zocos para un neno levan menos pau pero dá máis traballo facelos”, así é Fina Casalderrey.
A RAG xa fixo accesibles os dous discursos, o da nova académica, e o de Rosario Álvarez Porto, secretaria da institución e encargada de darlle a resposta, ademais de coñecida da infancia desde que foron ao instituto feminino de Pontevedra onde se empezou a tecer o fío invisible que neste día volvía a unir os seus camiños vitais.
Os ramos de flores que ao remate lle entregaron nenos e nenas de Pontevedra, viñeron a remarcar, aínda máis se cabe, o obxecto do discurso, así como o mérito da nova académica.
Parabéns Fina! sabemos que o lema que sinala o roteiro da Real Academia Galega: “Colligit, expurgat, innovat” – “”Recolle, depura e innova”- está a salvo contigo. O venres, unha vez máis e coma sempre, fuches ti.
Providencialmente, tralo episodio que narrábamos no post anterior, atopamos dous libros na biblioteca do noso centro que, a súa lectura, cremos que axudou a contrarrestar vivido naquel intre, ou mellor dito a reforzar os valores inherentes ao feito educativo: a amizade, a comprensión, a aceptación positiva das diferenzas, etc. Estes son:
Los polluelos de Cocorina son testigos en su escuela del rechazo que sufre un compañero e, incluso, ellos mismos son blanco de las burlas y la incomprensión. Sin embargo, ahí está su mamá con su puchero mágico para minimizar los malos sentimientos y… ¡acabar reciclándolos!
Na biblioteca do centro no que traballamos fixeron unha escolma de libros infantís nos que os lobos rachan cos clichés habituais e son bondadosos. Velaquí algúns deses:
“El buen lobito”, de Nadia Shireen en Bruño, publicado en abril de 2013, premiado na recente Feira do Libro Infantil de Bolonia.
“Para ser un lobo de verdad: 1. Hay que aullarle a la luna.
2. Hay que derribar casas a soplidos.
3. Hay que comerse a la gente.
Al Buen Lobito le encanta preparar postres riquísimos, siempre se acaba tooooda
la verdura del plato y es encantador con todos sus amigos. ¡Es un lobito muy BUENO! Pero se supone que los lobos de verdad no son buenos, sino MALOS, muy MALOS… ¿Descubrirá el Buen Lobito en este cuento que hay que tener mucho cuidado con los lobos MALOS?
¡Una divertida historia con una gran sorpresa final que dejará a los lectores con la boca abierta! “
“Un lobo malo, hambriento y que habla de una forma rarísima espera en el bosque a que aparezca un delicioso bocado. Con tan mala suerte que se topa con un par de conejitos listos que le quitarán un pelo que tiene en la lengua y, sobre todo… ¡las ganas de comer carne!”
“Una historia protagonizada por dos viejos conocidos de los cuentos infantiles, el lobo y la oveja, pero esta vez con un giro argumental sorprendente y divertido. Un lobo hambriento recibe la inesperada visita de una pequeña e indefensa oveja. Su primera intención es comérsela, pero empieza a dudar ante la ternura que la oveja le produce. El lobo tendrá que decidir entre disfrutar de una suculenta comida o ayudar a su indefensa y tierna visita. Las ilustraciones de la obra reflejan la indecisión del lobo y la inocencia de la oveja con una humorística perfección.”
No blog Soñando cuentos podemos escoitalo en versión audioconto, así como un vídeo e unha presentación en kamishibai.
“Desde hace tiempo Lobo grande vivía allí, solo bajo su árbol en lo alto de la colina. Un día apareció Lobo pequeño. Ahora, bajo el árbol, eran dos. Para Lobo grande, el solitario, no era fácil aceptar a otro lobo, aunque fuera pequeño y también estuviera solo. Este libro sencillo y fácil de entender cuenta una historia muy madura y profunda sobre la soledad y el valor de la amistad. Las ilustraciones crean un mundo de vivos y profundos tonos rosas, amarillos, azules y verdes, que intensifican el contenido y la personalidad de sus personajes, dos lobos buenos.”
“Juan se ha perdido en el bosque, ¡un bosque que su mamá le ha dicho que está lleno de fieras feroces! Pero las criaturas que Juan encuentra parecen muy amistosas, aunque están un poco preocupadas por las fieras feroces que el niño les ha contado que hay en el bosque… Pero entonces escuchan un terrible rugido… ¿Quién será?”
“O lobo”, de Xan Rodiño e María Lires en Sotelo Blanco.
“En sencillos pareados y presentados con un trabajo de ilustración que combina el minimalismo de las figuras ingenuistas, a veces con el recurso a referentes fotográficos, con un fondo colorista que crea un ambiente amable, se explican algunas características elementales del lobo en un lenguaje sencillo. Así: El lobezno no creció en un nido sino en una madriguera, pero ahora está medio ciego porque un cura le atinó con una pieda. Como en el bosque no hay comida no le queda más salida que bajar a la aldea y cazar a cualquier animal. Antes, el monte era peligroso. Ahora no vive el oso ni case ningún animal, pero él vive con miedo y siempre huyendo para escapar de la batida.”
Todos sabemos que aos cativos lle gustan os contos que teñen un chisco de intriga e aqueles que os fan estremecerse sen chegar a asustalos. Esa medida exacta do medo xusto non é doada de conseguir, emporiso queremos salientar un libro que vimos de descubrir: “Gorilón“.
Certamente a portada de Gorilón bota un pouco para atrás, xa que nos presenta un animal arrepiante, que nada ten que ver coa tenrura que logo amosará coa rata que perdeu ao seu bebé.
Un libro trepidante, no que ao paso de cada folla parece que sucederá o peor mantendo aos pequenos en estado de expectación, ata que finalmente descobren que as cousas non son o que parecen e que non deben deixarse guiar polo aspecto externo dos demais.
Días atrás mencionábamos outro que tamén incidía no lado tenro e cariñoso dos gorilas, “Cosita linda”, de Anthony Browne. Curiosamente nos dous aparece unha chiscadela ao clásico King Kong.
Sería tarefa ímproba tratar de recompilar todas as versións que se teñen feito deste conto da tradición oral, modificado inicialmente por Perrault e logo polos irmáns Grimm, como tamén parece imposible sorprender cunha nova edición do mesmo. Pois a editorial Bruño conségueo cun fermoso texto de Concha López Narváez, coas ilustracións de Violeta Monreal e cunha coidada presentación nun álbum de gran formato.
Cunha rica linguaxe literaria conseguen introducir ao lector/a na historia, que ás veces contrasta o seu coñecemento previo cos xiros na trama que introduce esta nova versión. Mesmo poderíamos dicir del que é un conto “interactivo”.
Na mesma colección podemos atopar tamén outro clásico, “Blancanieves”.
“En ¡Gracias! una nieta tiene muchas preguntas que hacer a su abuela y ésta no tiene respuestas. Lo cierto es que no hace falta saberlo todo, comprenderlo todo, analizarlo todo, muchas veces es suficiente con disfrutarlo, vivirlo y, sobre todo, agradecerlo. Un cuento verdaderamente hermoso lleno de silencios en los que la narrativa se llena del color de las delicadas ilustraciones de Anuska y el texto se abre invitándonos a callar y sentir. Y a agradecer cada una de las maravillas que nos rodean y que, por habituales, podemos dejar pasar sin atender. Un libro álbum fantástico, ideal para leer, contar, compartir, regalar y disfrutar.”
Na editorial aconséllano para lectores de entre 7 e 8 anos. A nós gustaranos saber a resposta que lle dá o noso alumnado a preguntas que lle fai Candela á súa avoa tales como por que non cae a lúa ou porque o mar non pasa da area.
Charo Pita seica que garda nun peto todas as preguntas que lle xorden, desde que leu “El libro de las preguntas” de Pablo Neruda, e de moitas desas preguntas sen máis resposta ca o silencio, naceu este album ilustrado por Anuska Allepuz. En case todos os seus libros hai unha posta en valor dos pequenos acenos que fan grande a vida e unha permanente actitude de agradecemento á sabedoría dos maiores, e neste acontece o mesmo, é un libro para falar sobre a gratitude, para acostumarse a dar as grazas polo que se nos dá de balde.
Desde que descubrimos o libro “O peizoque Roque” estivemos coleccionando palabras coas que agasallar ao paporroibo que nos visitaría na primavera, tal e como nos prometeran os seus creadores, a escritora Dores Tembrás e o ilustrador Xosé Tomás. Acordouse que sería o 7 de maio e desde que o soubemos, comezamos co preparativos. Houbo que refacer o niño, no seu momento era un fogar de outono e agora tiñan que notarse os cambios, ao igual que acontece na paisaxe. Tamén queríamos ter algún agasallo para os nosos convidados, polo que cada neno/a coa axuda da súa familia, prepararon un Peizoque (habíaos desde o máis sofisticado con plumas e cores brillantes, ata os máis reais).
O martes chegaron Dores e Xosé Tomás e esta é a crónica que se fai da visita desde:
–O blog dunha alumna de 5 anos, que reflicte as súas experiencias a través dos seus debuxos.
Catro visións agradecidas e satisfeitas pola experiencia.
Tanto nós coma o noso alumnado non nos cansamos de dárllelas grazas a aqueles creadores que se toman un tempo para coñecer ao seu público admirador da súa obra; cremos que é unha grande labor en prol do recoñecemento do traballo literario e artístico.
O noso alumnado está engaiolado cos niños. Fomos facendo unha liña do tempo do acaecido na vida dos paxaros nestes últimos meses: A súa migración outonal cara zonas máis cálidas, o seu retorno a finais do inverno; o seu casorio segundo a tradición popular; o inicio da feitura do niño ou o aproveitamento doutras xa feitas; a posta dos ovos, e a súa incubación; o nacemento dos paxariños … Hai moito do que falar e moitos paralelismos que establecer co devir das persoas.
Para documentarnos empregamos un magnífico libro informativo publicado por Altea Visual, “Os paxaros e o seu niño” de David Burnie.
Moito se ten feito sobre isto nos centros educativos, porén bebemos de moitos proxectos publicados na rede, como este que recollemos aquí.
Sobre paxaros e sobre niños tamén hai moito na literatura infantil. Do máis recente salientamos:
“Niños”, de Pepe Márquez e Natalia Colombo en Kaladraka. Grandes, pequenos, accesibles, agochados, orixinais, sinxelos… estes paxaros estrafalarios habitan en fogares dispares. Tan diferentes e á vez tan parecidas, as aves suscitan curiosidade e admiración.. Con motivo da súa presentación, a editora ten unha orixinal exposición na Galería Sargadelos de Santiago na que se poden ver niños do máis creativo.
“Un pájaro hermoso” en Blume, un espectacular álbum pop up, unha fantasía de papel creada polo inxeñeiro francés Philippe Ug, que nos narra a historia dun pequeno paxaro que, desde o bosque dos seus soños, no seu acolledor niño, sae a dar os seus primeiros pasos para explorar o mundo e acaba por converterse nun paxaro magnífico que voa para descubrir o mundo.
Descubrimos dous libros da editorial Comanegra que se centran na figura da nai, da autora Marta Gómez Mata e da ilustradora Carla Nazareth.
“Un mundo de mamás”, do que na sinopse editorial din que propoñen unha viaxe a través da figura materna, cunha revisión do rol tradicional da nai. Cun texto cheo de poesía e de fermosas ilustracións, poderemos coñecer as particularidades de 25 tipos de mamás: desde os poderes de Mamá Fada, ata a destreza de Mamá bólido, da calor de Mamá Cheminea, ás loucuras de Mamá Montaña Rusa, pasando polas cálidas notas de Mamá Mozart ao misterio de Mamá Dragona.
“Un mundo de mamás fantásticas”, é unha constelación de nais entre as que atopamos ás do Parrulo Feo, á do Rei Gaspar, á de Peter Pan, á do Ogro ou á do Lobo Feroz xunto coa nai de Einstein, Sancho Panza, Marco Polo ou Scheherazade.
Serían innumerables as mencións que se fan aos libros e á lectura nos libros. Xa temos apuntado algunhas noutras ocasións, pero hoxe, con motivo da celebración do seu día grande, queremos salientar tres:
¿Cómo contarle a un niño lo que es un libro? Esto es lo que se plantearon en 1962 Murray McCain y John Alcorn, y dio como resultado ¡Libros!, una de las obras más preciadas en la historia del libro ilustrado infantil.
A través de un rítmico juego textual y visual de preguntas, respuestas, aseveraciones y exclamaciones, el pequeño lector de este volumen descubrirá que el libro es objeto, industria, texto, lenguaje, conocimiento, emoción, aprendizaje, diversión, tipografía, lectura, imagen, diseño, edición y, en definitiva, una ventana abierta a todo.
¿Cómo contarle a un niño lo que es un libro? La respuesta de McCain y Alcorn no está en ¡Libros! sino en la experiencia de su lectura. Una propuesta que en 1962 le valió el reconocimiento del American Institute of Graphic Arts (AIGA) como uno de los 50 mejores libros del año y como mejor libro infantil del año por elNew York Times.
-“Lleva un libro en la maleta”, da editorial Pintar-Pintar, que no seu web nos informan da iniciativa solidaria asociada á publicación deste libro.
La escritora Virginia Read Escobal, promotora de esta acción, nos cuenta la historia de Yaniris; su llegada a España cuando era muy pequeña y sus recuerdos: las flores rojas del flamboyán, los jugosos mangos y la biblioteca con los estantes casi vacíos de su antigua escuela en Hatillo. Por eso, ahora que vuelve con su familia de vacaciones, decide que el mejor regalo que puede llevar no son chuches o ropa, es un libro: un libro en su maleta.
-“Loles”. Como se pode ver no booktrailer aos que podemos acceder desde o web da editorial Pintar-Pintar, Loles é unha cativa que de pequena odiaba os libros e borraba todo o que escribía, ata que un día se arrepentiu e decidiu escribir todo o que borrara.
Sexa soño ou ilusión, Loles é unha nena que pode ser un deses modelos referenciais para os seus iguais, nomeadamente nun tempo no que os exemplos de triunfo pouco teñen que ver co traballo intelectual e de creación.
Sempre insistimos na idea de que o fomento da lectura é algo que hai que facer no día a día, na escola, na casa e noutros ámbitos da vida dos nenos e das nenas, agora ben, como se recolle na mensaxe da UNESCO , é unha oportunidade para reflexionar sobre a maneira de espallar a cultura escrita e o acceso a ela.
«Este día brinda la oportunidad de reflexionar juntos sobre la mejor manera de difundir la cultura escrita y de permitir que todas las personas, hombres, mujeres y niños, accedan a ella, mediante el aprendizaje de la lectura y el apoyo al oficio de la edición, las librerías, las bibliotecas y las escuelas. Los libros son nuestros aliados para difundir la educación, la ciencia, la cultura y la información en todo el mundo.»
Mensaje de la Sra. Irina Bokova, Directora General de la UNESCO,
con motivo del Día Mundial del Libro y del Derecho de Autor, 23 de abril de 2013
Mañá, 21 do 12 do 2012, ás 12:12 será o inicio da estación do inverno, porén hoxe é o último día do otono.
Non é asunto doado explicarlle ao noso alumnado estas transicións estacionais, cando non hai unha diferenza obvia entre a estación que se pecha e a que se abre. Aquí nesta zona de Galicia non é algo que se evidencie coa claridade que precisarían para entendelo. Danse cambios sutís e paulatinos.
Tendo que recorrer a estereotipos sobre as estacións, gustounos a colección de libros “El último día de…” de Edebé, distinguida co Premio Lazarillo 2004.
“El último día del otoño” é un álbum impresionista, tanto polas ilustracións coma polo texto, entre as que se aprecia unha perfecta comuñón, xa que logo o ilustrador e o autor, Adriá Gódia, son unha mesma persoa. Hai un uso das pinceladas de cor que fai que os pequenos reparen no tránsito das cores ocres cálidas ás azuis/verdosas máis frías que representan o cambio estacional.
Os protagonistas deste lírico álbum son dous pequenos raposos que se preguntan que é o inverno, mentres escoitan o canto da curuxa que repite:
“El lirón ya duerme, nada florece. / El sol ya no calienta, la hierba no crece. / Todo está en silencio, ha llegado el invierno.”
Á volta de vacacións trataremos de comprobar se aquí no inverno, acontecen as mesmas cousas ca no libro.
No todos somos capaces de hacerlo todo bien, ni tenemos los mismos puntos fuertes y debilidades. Eso no implica que nadie sea mejor o peor que el resto. Cada uno es como es, y eso, está bien.
“Mi papá“, de Coralie Saudo e Kris di Giacomo en Kókinos.
El papá del niño que protagoniza este libro es grande y fuerte. Sin embargo, tiene una pequeña debilidad: por la noche no quiere ir a dormir. Protesta, remolonea, pide un cuento tras otro e inventa mil excusas para no quedarse a solas en el cuarto.
¿Logrará este niño arropar a su papá y apagar la luz?
Un cuento contado en primera persona por el niño, con un lenguaje desenfadado y chispeante, arropado por un concepto estético divertido, original y moderno.
Este álbum funcionará mejor que cualquier cantinela adulta repetitiva hasta con los más reacios a dormir. Y quién sabe… ¡Quizá algún padre con insomnio lo adoptará también como libro de cabecera!
Temos comentado en ocasións que nos nosos inicios profesionais apenas dispoñiamos de libros infantís de calidade en galego, de súpeto, cara finais dos 90, empezaron a vir pola escola os representantes de Kalandraka, xente sabedora de que o traía entre as mans eran auténticas xoias, de tal xeito que esperábamos con ansia a súa visita mensual. Deseñaron estratexias de marketing caseiro, pero daquela novidoso e efectivo, facían presentacións, acompañaban os seus libros con contacontos, ofrecíanos a posibilidade de coñecer aos autores e ilustradores …, en definitiva, ilusionáronos coa literatura infantil. Fixeron traducións doutras linguas, recuperaron obras poéticas esquecidas, déronlle un xiro á ilustración, ao formato e aos textos. Hai un antes e un despois de Kalandraka, sen que isto sexa un demérito para os que seguiron a súa estela. Logo xa veu todo o demais: premios, recoñecementos, outras linguas, outros países, outras editoras, apostas arriscadas aínda sabendo da súa escasa rendibilidade e outras iniciativas que podedes ver no seu blog. Kalandraka marcou un fito na LIX en Galicia que é de xustiza lle sexa recoñecido.
Hai certos sectores dentro dos escritores, editores, críticos e/ou expertos en literatura para quen a LIX é un xénero menor, “historias para nenos”, contos para pequenos, porén non consideran que estea á altura da “grande literatura”. Un erro de vulto. Non queremos dicir que sexa máis difícil escribir para nenos que para adultos, pero si que non é o mesmo; como mostra, abondan exemplos de grandes literatos que trataron de facer unha obra para o público infantil e o que saíu non merece nin sequera ser recordado. É diferente. Para escribir para os nenos/as hai que ter o que Alain Serres denomina espírito de infancia (ver vídeo), e ese don posúeo a pontevedresa Fina Casalderrey.
Fina que, como ela mesma nos conta na súa autobiografía no seu web, elixiu ser mestra tendo como alternativa ser costureira; deu os seus primeiros pasos profesionais na escola amparada por Avelino Pousa Antelo, amosando dende sempre un compromiso responsable coa lingua dos pais e co ensino, así nolo relataba na entrega dos pasados Premios Pedrón de Ouro. Persoa de fala pousada, serena e sabia, é unha das máximas expoñentes galegas no que a LIX se refire, sen deixar de ter en consideración os seus ensaios de carácter etnográfico, materiais didácticos, artigos de opinión e colaboracións varias, mesmo, e máis recentemente no eido do cinema, con curtametraxes como “Dúas letras”. Pero queremos salientar que a LIX é un dos ámbitos nos que a súa obra máis éxitos colleitou, sendo recoñecida con un gran número de premios entre outros o Premio Nacional de LIJ (1996), outros prestixiosos galardóns e mencións de honra como os White ravens ou a Lista de Honra do IBBY. Todo isto faina, ao noso entender, candidata idónea a ocupar na RAG a cadeira vacante deixada por Xaime Isla Couto. E na RAG deberían darlle cabida e recoñecemento ás persoas que tanto fan polo fomento da lectura en lingua galega desde a base, desde a infancia, desde a idade na que se lle sentan os alicerces aos que logo poden ser lectores, escritores, investigadores, pensadores, intelectuais, sociólogos, etnógrafos, lingüistas, filósofos, ensaístas e falantes en galego.
Alegrámonos porque cremos que os docentes temos moita parte neses recoñecementos e na actual consideración da LIX. Canto ás ventas non se pode comparar as compras que se fan desde os centros educativos coas compras individuais, agora ben, que un libro sexa lido nunha aula, recomendado nunha biblioteca escolar, é unha garantía de futuras ventas. Xeralmente, as familias confían no criterio docente e os nenos demandan aquilo que lles gustou cando a mestra llelo contou. Que a día de hoxe a LIX supoña o 25% da produción editorial en Galicia e o 30% das ventas non podería darse sen a conivencia dos profesionais da educación, emporiso dicimos que estes recoñecementos son motivo de alegría para todos e todas nós.
Como homenaxe, traemos aquí unha entrevista que lle fixeron a Fina Casalderrey para o blog de Kalandraka, con motivo da presentación da obra “Filla das ondas”, un álbum sobre a cidade de Pontevedra, traballo no que tanto a autora como a editora participaban.
Parabéns ás dúas e seguide dándonos “libros para soñar” e para “facernos cóxegas na pel da alma”.
“Cando eu nacín nunca tiña visto nada. Só o escuro, moi escuro na barriga da miña nai” (páxina en negro agás a tipografía en branco). Pouco a pouco irase facendo a luz e chegando a cor, “un mundo por estrear”.
A primeira vez que tivemos entre as mans o fermoso libro de Isabel Minhós, “Quando eu nascí” publicado orixinalmente en portugués por Planeta Tangerina, desexamos que unha editora galega ou española o traducira, xa que logo é un dos albumes más belos que temos visto, nunha perfecta comuñón entre o lirismo do texto e as ilustracións de Madalena Matoso.
Agora, desde xaneiro podemos atopalo traducido ao español por Intermón Oxfam, e quixemos reservalo para un comezo de curso, porque este libro é coma un ir descubrindo a ledicia de chegar ao mundo, e ir gozando con aquilo que podemos ver, gorentar, ulir, tocar ou ouvir e do que nunca antes soubéramos nin que existía.
Este libro é unha festa á vida, ao feito de estar vivo e de medrar cada día descubrindo unha nova cousa.
“Cando eu nacín non sabía case nada. Agora polo menos unha cousa xa deprendín. Aínda hai un mundo enteiro por coñecer, millóns e millóns de cousas e lugares onde as miñas mans nunca chegarán. (…) Mais unha cousa tamén é certa. Todos os días descubro un anaquiño. E iso é a cousa máis fantástica que hai.”
É doado imaxinar as posibilidades que nos brinda para o traballo na aula: nós imos ir construíndo un libro persoal no que vaian recollendo aquelas descubertas que fan grazas aos seus sentidos.
Planeta Tangerina é para nós unha editora referencial en Portugal, cun catálogo exquisito do que xa iremos dando conta aquí, ademais intuímos saben rodearse dun extraordinario equipo didáctico, non hai máis ca botarlle unha ollada ás propostas educativas que acompañan cada unha das súas publicacións. Esta é a súa web, o seu blog e tamén podedes seguilos desde Facebook.
Un libro dos que sempre botamos man é de “Tras, tras, cucutrás“, de Juan Clemente e Aitana Carrasco en Factoría K de libros, 2010, para divertirnos coa pronuncia, coa rima, coa linguaxe , coas palabras e coa súa sonoridade.
“Pito pato, pato pito,
pita pata, para atrás.
Barro borra, barre burra
barra arriba, Barrabás.
Tole tole, paparrucha,
ringo rango, sasasfrás.
Tristre trasto, cucufate,
picaporte, Don Tomás”.
Os 28 poemas de “Tras, tras, cucutrás” son a materialización sonora e literaria da diversión; representan a dimensión lúdica do verso, ; compoñen un divertimento de rimas en hábil equilibrio.
Letras e sílabas agrúpanse nunha simpática compaña para dar lugar a palabras surrealistas e sin sentido, cando non son as propias palabras as que adquiren significados exóticos.
“Os contos do camiño“, é unha serie que consta de 26 capítulos de 10 minutos de duración e está dirixida a un público de 3 a 7 anos. Cada capítulo corresponde á adaptación dunha historia tradicional ou contemporánea publicada en forma de álbum ilustrado por OQO editora.
1. A incrible historia da nenapaxaro e o neno terrible
2. Bebé Bigotes
3. Os sete cabritos
4. E que podo facer eu?
5. Fiz o coleccionista de medos
6. A bruxa regañadentes
7. A cousa que máis doe do mundo
8. A pota que trota
9. A princesa do Caurel
10. A viaxe das bolboretas
11. Chocolata
12. Corre, corre cabaciña
13. Un gato na árbore
14. A grande viaxe
15. Lobo feroz
16. Mister corvo
18. Pedra, pau e palla
19. Rato Tom e Rata Tomasa
20. A tartaruga que quería durmir
21. O día en que a mamá se lle puxo cara de teteira
22. Tres desexos
23. Tres osos
24. Sal e azucre
25. O sultán e os tres ratos
26. Ollo brusco
Onde aprendemos os mestres a ler e a contar contos?
Isto debería ser un contido fundamental na formación inicial dos docentes; pola contra, cadaquén, con maior o menor fortuna vai aprendendo como pode, aproveitando as súas cualidades e experiencias de ter asistido a sesións de contacontos.
Non é nada doado engaiolar aos nenos/as, logrando que se metan dentro da historia que se está narrando -ou lendo-, emporiso hai certas habilidades, técnicas e estratexias que todo o mundo debería practicar, para non converter este momento máxico en algo soporífero.
No SOL, atopamos as recomendacións de Kepa Osoro, mestre e experto en literatura infantil. Do primeiro que nos advirte é de que non é o mesmo ler que contar un conto. En calquera caso, o narrador ten que vibrar co relato, sabendo transmitir a súa esencia para acadar unha íntima relación co público; previamente débese practicar a narración; no momento, obter un silencio expectante, non cortándoa nunca; hai que procurar a brevidade, a sucesión lóxica de ideas e a claridade na verbalización; usar a mobilidade da mirada buscando a expresividade pero sen forzar o temperamento do narrador; e concederlle moita importancia á voz, contándoo como si o estivéramos vivindo, variando as entoacións, e acompañándoo dos xestos oportunos e ben medidos.
Por outra banda, “El arte de contar cuentos” é un clásico da escritora Marie L. Shedlock, seica, inigualable contadora de contos, que está dispoñible na rede. Comeza advertíndonos dos perigos nos que pode incorrer un narrador/a: desviarse cara cuestións secundarias escurecendo a historia con demasiados detalles; introducir palabras non familiares; ou de non saber ler os rostros do público. Continúa cos principios básicos para a narración de contos, e os elementos que se deben evitar ao seleccionar o material.
Para nós, unha premisa básica á hora contar –e ler contos-: non aburrirnos a nós mesmas.
Seguimos disfrutando dos “Cuentos al amor de la lumbre II”. Como un ritual, recreamos un ambiente propicio para escoitar estas historias; todos en círculo arredor do lume (agora non hai pelexas por ver as imaxes), con pouca luz, e o contacontos nun lugar destacado desde onde todos poden velo e escoitalo.
No segundo volume atopamos un conto moi interesante. Con moita cerimonia empregamos as fórmulas de inicio –remataremos tamén coas de peche-, usamos un ton máis propio dun narrador que o dun lector, empregamos moitos xestos para acompañar as palabras, e medimos moito os silencios. Non lle dicimos máis ca o título antes de empezar a contalo, aínda sabendo o que ía a suceder cando o recoñeceran.
Titúlase “La hormiguita”, e sobre el aclarara Antonio R. Almodovar:
Sorprenderá a muchos que se trate de una hormiguita y no de una “ratita” como quieren las versiones comerciales de años atrás. El origen de este cambio lo hemos rastreado y llegado a la siguiente conclusión: en las versiones del siglo XIX, y todavía en algunas del XX, el marido de nuestro personaje es el “ratompérez”, que, contra lo que pueda parecer, ni es ratón ni se llama Pérez de apellido, sino que se trata del inofensivo y asustadizo insecto así llamado en Andalucía occidental. Este falso “ratón”, andando el tiempo, debió creer en algún arreglista que se trataba de un auténtico múrido y, ni corto ni perezoso transformó a la hormiguita en ratita, para mayor acuerdo de especies a matrimoniar. Semejante fuga de imaginación ha contribuido seguramente a la pérdida de la segunda secuencia, donde la hormiguita se come al maridito, el cual imprudentemente, se ha asomado a la olla y caído dentro de ella. De esta manera, el cuento queda desvirtuado y reducido a la mera coqueterías de la “ratita” que no es más que el inicio de esta historia.
A nós fíxonos moita ilusión ver este “arquetipo” recuperado por Almodovar, porque na nosa infancia así nolo contaban –versión rata-, pero no que o seu marido remataba na pota tentando sacar unha casca de cebola. E finamente, nunha reviravolta para nós, case “caníbal” era comido con moito deleite pola ratiña. Nunca máis víramos nin escoitáramos nada semellante, e pensamos que era froito da desbordante imaxinación da nosa tía que nolo contaba.
Cando llelo contamos, os nenos ao rematar de inmediato nos din que lles recorda a outros tres contos dos que “deberon copialos”; detectan semellanzas coa “Ratiña presumida”, con “Rato Tom e Rata Tomasa” -no devir dos acontecementos trala desgraza-, e co “Rato Pérez”. Faise preciso aclararlle que esta versión que veñen de escoitar é anterior aos libros que eles coñecen, porque era de cando a xente contaba contos sen ter que lelos nos libros. Parécelles imposible. Fannos moitas preguntas sobre como os recordaban todos, ou como podían contar sempre o mesmo conto; isto dános pé a falar das distintas versións.
Facemos unha proba, poñémonos en situación e pedimos voluntarios para contar o conto de “Caperucita Roja”, saen seis nenos e nenas. Convidámolos a saír da clase. Un a un, iranlle contando a súa versión aos demais sen escoitar a dos anteriores. Ninguén o fai igual ca os outros. Perciben que os personaxes son case fixos, que a trama tamén, pero a maneira de contalo, as palabras que se empregan, e os elementos que adornan a historia son totalmente diferente. Unha nena que acaba de chegar á escola de Canarias, dilles que a Caperucita lle levaba plátanos de Canarias á avoa, o que provoca o enfado duns e a hilaridade doutros.
Agora, como tarefa para a fin de semana, levan unha nota para as súas familias, na que lle solicitan colaboración para aprender a contar un “conto de boca” e logo podérllelo ofrecer aos compañeiros de clase, como se fosen contacontos amateur.
Rematamos lendo as versións dos contos nacidos a partir de “La hormiguita”.
Se ben ata o de agora case todas as historias que lle contábamos ao noso alumnado eran en formato álbum ou libro ilustrado porque críamos que a estas idades hai que fornecerlle o maxín con moitas e variadas representacións plásticas do relato, agora chegou o momento que xa teñen bagaxe dabondo como para prescindir deste apoio visual, botando man do seu imaxinario para ir recreando o que escoitan.
Creamos unha ambientación axeitada e preparámolos para esta nova experiencia, explicándolle a razón do título da colección, Cuentos al amor de la lumbre. Relatámoslle o que facía a xente cando non había televisión, nin ordenadores, nin iPAD, nin luz; de como pasaban o tempo e gozaban do pracer de escoitar contos marabillosos de princesas ou príncipes encantados, de nenos valentes, de seres mitolóxicos, etc. Deixámoslle elixir entre as distintas categorías nas que o autor organizou esta antoloxía, de tal xeito que tamén aproveitamos para saber cal é a función do índice dos libros. A piques estivemos de cambiar a súa decisión, xa que o elixido nos pareceu un pouco truculento de máis, pero seguimos para diante.
En poucas ocasións logramos tanta atención por tan prolongado tempo. E o mellor da experiencia foi cando ao rematar, seguían falando por pequenos grupos dos personaxes, de como os imaxinaban, así como dos escenarios nos que sucedían. As posteriores representacións foron das máis ricas en detalles que levan realizado ata o de agora; tamén certo que cheas de estereotipias sobre os protagonistas en función do rol que asumían.
O folclorista Antonio R. Almodovar, certeiramente chamado por Ana Mª Matute “o terceiro irmán Grimm”, experto en semiótica estrutural, leva parte da súa vida profesional dedicado á recuperación dos contos tradicionais hispanos, eido sobre o que se investigara moi pouco e polo que tamén había moito desapego. Non hai máis que preguntarlle a calquera persoa de a pé polos contos populares españois que coñece, para descubrir que pouco sabemos deste rico patrimonio inmaterial.
Almodovar, premio nacional de LIJ no 2005, é unha persoa moi polifacética; escoitar as súas conferencias é unha delicia –é un contador de contos, no máis extenso e rico sentido da palabra-, logra engaiolar ao público co seu discurso. No web do Centro Virtual Cervantes, pódese acceder á súa biografía, obra, colaboracións na televisión e artigos, de entre os que salientamos Cuentos populares perfectamente incorrectos e No toqueis a Blancanieves. En Google Books pódense atopar vistas previas ou completas de moitas das súas obras.
Nesta colección fai unha compilación de “arquetipos”. O arquetipo dun conto popular é a versión resultante que se obtén ao comparar moitas versións particulares dun mesmo conto ata conseguir que ao lelo se pareza o máis posible á versión dominante na única etapa na que aínda podemos ter acceso. Nesta guía complementaria pódese atopar máis información.
Así temos 135 contos populares españois divididos en dous volumes, e agrupado por temas como: contos marabillosos, de princesas encantadas, de príncipes, de nenos en perigo, de pícaros, de pobres e ricos, de mulleres difíciles, de medo, de tontos, de animais, ou acumulativos e disparatados. En ambos os dous tomos acompáñase cunha amena explicación do autor sobre cada unha das categorías establecidas, das súas orixes, da intencionalidade, e dos vínculos con outros atopados na tradición europea.
Desde hai moitos anos somos devotas das súas versións de contos populares recollidos na colección “La media lunita”, -actualmente tamén dispoñibles en galego-, dedicadas a un público infantil. Agora, neste caso, aconsellamos aos docentes unha lectura previa, xa que logo, estes contos que se contaban ao carón do lume ían dirixidos a persoas adultas, malia que os nenos tamén estiveran por alí.
Bolonia, primeira parada. Cando programamos esta viaxe de estudo, pensamos que poderíamos chegar aos últimos días da Feira do Libro Infantil de Bolonia, unha das máis importantes citas internacionais da edición para nenos, logo, por un acurtamento da súa duración vimos que non era posible, o que non sabíamos é que ao longo de toda a primavera tiña lugar a Fieri di leggere, un evento iniciado no ano 2000, coincidindo coa distinción de Bolonia como capital cultural europea.
A Fieri di Leggere é unha festa para todos, con mostras, encontros con autores/as, lecturas e obradoiros, baixo o lema “Orgullos de ler”. Esténdese a toda a provincia, e participan museos, bibliotecas, espazos expositivos, editoras, escolas, etc. O que se pretende é o contacto dos pequenos lectores con todo aquilo que rodea o libro. Nesta ocasión, con motivo do bicentenario do nacemento de Charles Dickens, organizouse unha programación de eventos que atravesa a linguaxe da literatura, das artes figurativas e cinematográficas.
Percorrer Bolonia nestes días é unha invitación á lectura de libros infantís, en calquera librería atopamos en primeiro lugar os libros dedicados aos nenos- nós, non nos puidemos resistir a mercar algúns-, en calquera rúa hai un local que realiza actividades relacionadas cos nenos e os libros, e entre outras destacamos:
-A “Mostra de ilustradores”, na que 72 artistas de 60 países ofrecen unha panorámica global das tendencias máis innovadoras no ámbito da ilustración para nenos. Disto cómpre falar máis polo miúdo, porque, sen restarlle importancia á calidade das propostas creativas e plásticas, habería moito que dicir canto á súa sintonía cos gustos dos máis pequenos. Se ben como admiradoras da arte contemporánea nos gustaron, como seleccionadoras de libros para nenos e nenas, teríamos moito que obxectar. Como adultas podemos ver a influenza da banda deseñada, da estética manga, da arte povera, ou da ilustración clásica. Cabería preguntarse canto hai de produto de consumo, canto hai de negocio, canto da busca sen límites da novidade por novidade, e canto de coñecemento do que Alain Serres denomina “espírito da infancia”. En calquera caso, as editoras saben ben a diferenza entre prestixio e ventas. Volveremos sobre isto.
-“Bestiario accidentale”, sobre o traballo de Guido Scarabottolo.
-O “ABC dei colori”, unha mostra sobre libros de actividades que permiten descubrir o universo cromático,e as clasificacións de cores (primarios, secundarios, cálidas, frías), gradacións e escalas de cores.
-“La trilogia del limite” de Suzy Lee no MAMbo (Museo d´Arte Moderna di Bologna), na que se fai un percorrido polo traballo da ilustradora de “La ola”, “El espejo” e “La sombra”.
-“ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ”, unha revisión da exposición xa realizada no ano 2000 sobre o alfabeto.
-“Sole, Terra, Acqua e vento: un´energia da leoni”, unha mostra sobre a declaración da ONU coa que se trata de sensibilizar aos máis pequenos sobre fontes alternativas e accións de futuro para salvar o planeta.
-“Ler o álbum ilustrado”, unha mostra didáctica que atravesa o funcionamento, regras internas, características e proceso creativo desde novo produto editorial.
-“Intervalo de poesía”, celebra a natureza, o verde, as árbores, as plantas, as hortas e os xardineiros da poesía.
Recomendamos botarlle unha ollada ao programa, e ao blog no que van recollendo as distintas accións que se desenvolven de marzo a xuño con motivo da Fieri di leggere, porque se poden tomar moitas ideas de libros, e de accións conxuntas de fomento da lectura.
Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro. Ese conto en realidade non era un só, senón moitos máis que comezaron a poboar o mundo coas súas historias de nenas desobedientes e lobos sedutores, de zapatiños de cristal e príncipes namorados, de gatos enxeñosos e soldadiños de chumbo, de xigantes bonachóns e fábricas de chocolate. Poboárono de palabras, de intelixencia, de imaxes, de personaxes extraordinarios. Permitíronlle rir, asombrarse, convivir. Cargárono de significados. E dende aquela eses contos continuaron multiplicándose para dicirnos mil e unha veces “Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro”
Ao ler, ao contar ou ao escoitar contos estamos exercitando a imaxinación, coma se fose necesario adestrala para mantela en forma. Algún día, seguramente sen que o saibamos, unha desas historias acudirá ás nosas vidas para ofrecernos solucións creativas aos obstáculos que se nos presenten no camiño.
Ao ler, ao contar ou ao escoitar contos en voz alta tamén estamos repetindo un ritual moi antigo que cumpriu un papel fundamental na historia da civilización: facer comunidade. Ao redor deses contos reuníronse as culturas, as épocas e as xeracións para dicirnos que somos un só os xaponeses, os alemáns e os mexicanos; aqueles que viviron no século XVII e nós que lemos un conto en Internet; os avós, os pais e os fillos. Os contos énchennos por igual aos seres humanos, a pesar das nosas enormes diferenzas, porque todos somos, no fondo, os seus protagonistas.
Ao contrario dos organismos vivos, que nacen, se reproducen e morren, os contos, que xorden colmados de fertilidade, poden ser inmortais. En especial aqueles de tradición popular que se adecúan ás circunstancias, ao contexto do presente no que son contados ou reescritos. Trátase de contos que, ao reproducilos ou escoitalos, os converten nos seus coautores.
E había unha vez, tamén, un país cheo de mitos, contos e lendas que viaxaron polos séculos, de boca en boca, para exhibir a súa idea da creación, para narrar a súa historia, para ofrecer a súa riqueza cultural, para excitar a curiosidade e encher de sorrisos os beizos. Era tamén un país no que poucos dos seus poboadores tiñan acceso aos libros. Pero esa é unha historia que xa empezou a cambiar. Hoxe os contos están chegando cada vez máis a recunchos afastados do meu país, México. E ao atoparse cos seus lectores están cumprindo co seu papel de facer comunidade, facer familia e facer individuos con maior posibilidade de ser felices.
Francisco Hinojosa
O 2 de abril, celébrase o día Internacional do Libro Infantil, unha data proposta do IBBY desde 1967, que conmemora o nacemento de Hans Christian Andersen. Cada ano encoméndaselle a un autor a escrita dunha mensaxe que se traduce a 40 idiomas; nesta ocasión, a que vimos de ler, a cargo do mexicano Francisco Hinojosa, coa ilustración de Gedovius.
Agora que xa se empezan a apreciar cambios na contorna que anuncian a chegada, adiantada, da primavera, gustounos atopar este fermoso libro, “Pedro y su roble“, de Claude Levert ilustrado por Carme Solé Vendrell, no que se nos conta unha historia de amizade e inxenuidade infantil. Coa chegada do outono Pedro pensou que o seu carballo ía morrer, porén todos os coidados son poucos, mesmo o protexe do frío invernal; o seu esforzo e cariño será recompensado porque coa chegada da primavera a árbore “revivirá” día a día.
Unha recomendación para comprender os cambios da natureza co paso das estacións.
-O Salón do Libro de Pontevedra é un evento anual xa consolidado e referente na nosa comunidade. Sempre paga a pena a visita, xa non tanto polas novidades que alí se expoñen –xa que logo a día de hoxe coa internet estamos ao tanto do último que publican as editoriais, porén, as feiras, exposicións e mostras do libro teñen que ter outro valor engadido-, senón por que é unha actividade na que ano tras ano participan os centros educativos da zona de Pontevedra, facendo un auténtico alarde de creatividade arredor do tema proposto. Nesta ocasión, dado que é a edición 12+1 -en troques de XIII-, céntranse nas supersticións e nas crenzas sobre a boa ou mala sorte. Complétase esta oferta con gran número de presentacións e charlas a cargo das editoriais ou autores presentes no Salón. Estará aberto ata o 31 de marzo.
-Días atrás tivo lugar o congreso “Ilustrando a diversidade” promovido por campusUSCulturae, e froito da participación de recoñecidos ilustradores de diversos lugares do mundo e como mostra da súa labor, organizaron a exposición “Ilustramundos” arredor dos seus traballos que se poderá visitar no Pazo de Fonseca ata finais de abril. Así veremos algunhas ilustracións de David Pintor, Elena Odriozola, Kristina Sabaite, Marc Taeger, Antonio Seijas, Piet Grobler, Mónica Weiss, Carme Solé, Joanna Domanska e Machiel Braaksma. Desde o blog Ilustramundos accédese ao web de cada un deles. Recomendamos vivamente as composicións do frisio Machiel Braaksma realizadas todas elas con material de refugallo.
-O mércores 7, ás 19:30, na EOI de Pontevedra, Antonio Reigosa impartirá a charla “De lingua en lingua: camiños de ida e volta dos contos tradicionais populares”, na que este experto en literatura de tradición oral, mitos e lendas de Galicia, falará sobre a orixe e evolución dos contos populares tradicionais, mostrándonos o xerme de contos tan coñecidos como “Os músicos de Bremen”, “A leiteira”, “Carrapuchiña vermella”, e outros, desde as fontes orais orientais, árabes e xudeas… e a súa recollida na lingua escrita (sánscrito, persa, árabe ou latín) ata confluír na transmisión a través das linguas que se imparten na EOI de Pontevedra: alemán, italiano, francés, inglés, portugués e galego, ademais do castelán. Unha ocasión para coñecer as raíces comúns da literatura oral das culturas orientais e occidentais e para contrastar as diferentes versións dun mesmo conto segundo a súa difusión polas diversas linguas europeas.
O momento no que un neno ou unha nena descubre que é quen de ler só un libro é algo único. Hai un antes e un despois. Ese brillo na mirada, esa satisfacción que sente, esa medra no seu desenvolvemento é inigualable e máxica.
A meirande parte do noso alumnado xa viviu ese intre, porén, o que queremos agora é ofrecerlle lecturas funcionais e do seu gusto que lles sigan proporcionando esa satisfacción. Emporiso, mercamos toda a colección El caballo alado da editorial Combel, xa que cumpre uns requisitos, para nós importantes:
1º Son versións breves de contos clásicos, moitos deles xa coñecidos polo nenos, o que lles axuda a facer anticipacións sobre o texto.
2º Xogan moito coas repeticións e coas onomatopeas. As sinxelas ilustracións acompañan e completan a mensaxe sen, neste caso, superar o peso do texto.
3º Hainos con letra tipo pau, imprenta e manuscrita. De tal xeito que, malia que preferimos comezar a lectura e a escrita con maiúsculas, pouco a pouco podemos ir introducindo outras tipografías.
4º Son relativamente baratos, tanto como para poder permitirnos mercar libros dabondo para todos.
Todas estas condicións fixeron que nos decantarnos por eles, aínda que lles obxectamos que non os haxa en galego. Compensaremos esta situación.
Agora, estableceremos un sistema de préstamo de fin de semana, para que estes libros poidan ser lidos e gozar con eles na casa, sos ou na compaña dos seus familiares.
“Saber ler é ser quen de transformar unha mensaxe escrita nunha mensaxe seguindo certas leis moi concretas. É comprender o contido dunha mensaxe escrita; é ser quen de xulgar e apreciar o valor estético…” (Mialaret, 1972)
Hai tempo que decidimos que para o alumnado de infantil, poñeríamos en positivo todo aquilo que puidéramos. Evitamos falar da morte, preferimos falar da alegría de vivir; non queremos afondar na violencia senón na ledicia de coñecer e respectar aos outros, poñendo en valor cuestións nas que decote non se repara.
Nesa liña, vimos de descubrir tres fermosos libros que falan do amor, do goce de querer e ser querido, deses que nos deixan co sorriso pintado na cara:
É bastante habitual que cun grupo de 5 anos vivamos episodios de caída dos primeiros dentes. Fai pouco tivo lugar a nosa “primeira caída” do grupo, de aquí en diante, irán uns detrás dos outros, chegarán a fin de curso case todos desdentados.
Aproveitamos para falar de cales son os dentes que primeiro caen e se isto garda algún tipo de relación cos que primeiro saen ou cos que se empregan en “tarefas” máis duras. Iremos facendo un cadro coas estatísticas. Preguntáronlle ás familias polo momento no que lle apareceu o seu primeiro dente, a idade que tiñan e a posición dese dente. Como curiosidade soubemos de bebés con dentes e dos inconvenientes desta rareza.
Pode dar moito xogo, pero decidimos tirar polo camiño literario. Como non mencionar ao máis xenuíno personaxe infantil español, o “Rato Pérez” e dos seus “homólogos” noutras culturas. Comprometémonos a que teremos un conto distinto do Rato Pérez para cada dente que caia.
Velaquí o que fomos atopando:
“Ratón Pérez” del Padre Coloma, o que deu orixe a todos os demais. Recollido nunha exposición do CVC xunto con 80 diferentes ilustracións do personaxe infantil que vén de celebrar o seu aniversario.
Non cremos que haxa ningún mestre/a de infantil que non lle lera ao seu alumnado os dous títulos que seguen, xa convertidos en clásicos e que agora nos presentan as súas respectivas editoriais actualizados
“La pequeña oruga glotona”, en edición especial despregable para conmemorar o 40 aniversario da súa publicación. Unha fermosura que lle engade valor a este libro que nos fala do proceso vital dunha eiruga, da alimentación, dos días da semana, dos excesos alimentarios, etc. No web do seu autor, Eric Carle podemos ver todo tipo de produtos creados a partir da famosa hungry caterpillar, de tal xeito que ata vimos en UK librerías con seccións dedicadas a este personaxe ou á obra do seu autor.
“A toupiña que quería saber quen lle fixera aquilo na cabeza”, se a versión pop-up xa lle dera máis animación a esta escatolóxica e hilarante historia da toupiña, agora con sons como plas-chof-plin… somos aínda máis conscientes do noxento agravio que sufriu e do que se vingará.
Nos previos ao Nadal vén sendo bastante habitual que desde as bibliotecas escolares ou desde as ANPAs se preparen folletos para as familias con recomendacións de libros infantís.
Unha compañeira suxírenos que nesta ocasión os libros seleccionados poderían ser os recollidos no proxecto “Dálle a volta” do Instituto Galego de Consumo, xa que logo, deste xeito, a máis da lectura, poderíase aproveitar para fomentar o consumo responsable. Así se fixo tamén, recentemente, na Escola de Pais do suplemento semanal “La Voz en la Escuela”.
Alí escolmamos 30 libros agrupados arredor de sete eixos temáticos, que son os que seguen e que se poden consultar no proxecto (páxinas 22-50), así como as propostas de traballo para a aula ou coas familias.
1.- Unha festa diferente. Alternativas ao consumismo nos aniversarios e noutras celebracións infantís.
“Area fai seis” (versión interactiva), “A memoria das árbores” e “Cumpleañeros”.
2.- Quero isto, isto, e isto tamén! O fácil acceso dos máis novos aos catálogos publicitarios de xoguetes.
“A caixa dos recordos”.
3.- Mércame. Os caprichos consumistas dos pequenos. O valor dos cartos e das pequenas cousas que non se poden mercar. O máis grande ou o máis custoso non sempre é o mellor.
“La palabra que se fue de vacaciones”, “Coas mans baleiras”, “El regalo del pescador”, “El coleccionista de momentos” e “A casa máis grande do mundo”.
4.- Espello, espelliño. A imaxe persoal; influenza das series e persoaxes televisivos. Moda e publicidade. Estereotipos de sexo/xénero. Traspaso de hábitos estéticos adultos á infancia.
“Petra”, “¿Hay algo más aburrido que ser una princesa rosa?”, “Sapo Manuel Quenorrana”, “Ranilda”, “Nariz de ouro” e “Cuervo”.
5.- Como como. Estilos de vida saudables, alimentación e actividade física. Doces, snacks e lambetadas.
“Picurruchos”, “Nicolás cocina sin fuego”, “Una cocina tan grande como un huerto” e “O incrible neno devorador de libros”.
6.- Como consumo. As implicacións do consumo no medio natural e nas relacións humanas.
“Misterio na selva de Ngorongon”, “León y el medio ambiente”, “Que fai falta?”, “Non é unha caixa”, “Caixa de cartón”, “Xaime e as landras” e “A árbore de follas DIN A4”.
7.- Gargalladas sen cartos. Actividades alternativas que non incrementan o consumo irresponsable.
“Un agasallo diferente”, “Russell y el tesoro perdido de Valderranas”, “Te regalo un cuento” e “El mejor regalo del mundo”.
No proxecto atoparedes información sobre cada unha das publicación e ligazóns a ás páxinas web das súas editoras.
A miña participación nas I Xornadas de Literatura e Ensino, non sendo unha especialista en literatura infantil, nin autora, nin ilustradora, foi en calidade de usuaria habitual de libros infantís, a dicir dos coñecidos, con boa man para seleccionar aqueles máis achegados aos gustos dos nenos e nenas.
Intervín, trala entusiasta posta en escena da “amante dos albumes” Gracia Santorum, que tratou de amosarlle aos asistentes que o álbum non é só para o público infantil, senón que, superados os prexuízos iniciais dos adolescentes –que polo seu formato, asocian álbum aos contos da infancia da que foxen-, poden dar moito xogo nas aulas de secundaria. Para convencer aos receosos, fixo un despregue da súa colección de álbums –seica atesoura preto de mil exemplares que en breve expoñerá no centro de ensino no que traballa, do que dará boa conta no blog referencial do que é coautora, Trafegando Ronseis. A lectura de “Caixa de cartón” convenceu ata aos máis escépticos. Magnífica. Eses son os camiños do entusiasmo.
A miña exposición xirou arredor da selección de libros para as aulas de infantil. Sendo coñecedora do cambio que se ten producido neste campo nos últimos vinte anos, e do papel preponderante das editoriais galegas no eido internacional, destacando pola calidade dos seus produtos, cuestiono a etiqueta álbum como distintivo superior diferenciador de outros como poden ser o libro ilustrado ou o libro de imaxes. Ao meu entender, os límites son tan difusos que se me axusto aos criterios definitorios de álbum que apuntan os expertos, quedarían fóra a meirande parte dos albumes canónicos que, por outra banda, eles mesmos apuntan. Considero o álbum froito lóxico da evolución que se ten producido na intención de chegar máis e mellor aos gustos dos rapaces de hoxe en día, atendendo a que a súa bagaxe está absolutamente determinada polo audiovisual e polas mensaxes publicitarias; e ao igual que aconteceu coas series de animación traspasou as fronteiras infantís e na actualidade publícanse albumes que polas súas temáticas, pola complexidade do texto ou das imaxes apelan a experiencia e intelixencia dunha persoa adulta para ser quen de entendelos.
Por outra banda, considerando que no álbum se harmonizan a linguaxe escrita e a linguaxe artística, a radicalización do peso da ilustración en detrimento do texto conduce á consecución doutro obxectivo, tamén importante, pero non literario, senón plástico. Razón, ao meu entender polo que os expertos non acordan enmarcar o álbum como novo xénero literario senón que o denominan “novo produto editorial”.
En calquera caso, para unha persoa que vai mercar un libro para os seus fillos ou alumnado isto é irrelevante. Ninguén vai mercar un formato, o que se vai buscando nalgúns casos é unha boa historia e noutros un bonito libro. O álbum non é unha fin en si mesma, é un medio máis. Polo que tentei de apuntar algunhas claves para seleccionar eses libros que logren engaiolar aos máis pequenos. Máis alá dos discursos expertos, moitos deses, ben ou mal chamados, albumes cumpren co obxectivo tanto polo seu formato (tamaño, características de páxinas, tapas, contratapas…); como polo texto (abundante, escaso, ausente, en prosa, en verso); como polas ilustracións (sempre e cando non sexan un mero alarde artístico, ou tan conceptuais que se escapan do entender dos nenos e nenas); como polas temáticas que abordan, aquí fixen unha advertencia sobre unha tendencia que aflorou nos últimos anos asociada ao álbum, que ao meu entender vai en contra do espírito da infancia, a aparición do que denomino unha recreación no feismo da vida: a morte, a violencia, a soidade, a tristeza, o maltrato, a guerra, inxustiza social…, un lavado da conciencia adulta, que non sabendo que facer, baleira as súas frustracións sobre os nenos e nenas crendo que deste xeito aprenderán a evitalas ou a convivir con elas. É opinable, pero case ningún pai/nai lle merca un libro aos seus fillos sobre eses temas por moi poéticos e líricos que sexan; facémolo os docentes e inclúense nas listas de honra dos libros senlleiros.
A segunda advertencia canto a temáticas foi referida a outra tendencia, tamén perniciosa, o que denomino “os contos curriculares”. Autores e editores sabedores que a escola é unha das súas mellores proxeccións, fabrican artefactos didácticos disfrazados tras unha personaxe ou tras unha orixinal ilustración, cunha corrección curricular e cun didactismo explícito que arrepía á literatura infantil, de seu irreverente, escatolóxica, divertida, surrealista e mesmo absurda. Non é que descarte o aproveitamento didáctico que se pode facer dunha obra de literatura infantil, todo o contrario, pero iso é algo a posteriori, si o motivo polo que se elixe é polo pracer de ler, pola potencialidade de facer soñar aos nenos e nenas.
Apunto así mesmo a posibilidade de publicar algúns deses produtos tan artísticos noutros soportes que mellor permitan apreciar a riqueza das ilustracións pero tamén falo do risco de que nese traspaso se perdan acenos do acto de ler libros en pos da primacía da imaxe.
Finalmente apunto o rol decisivo do mediador/a entre o libro e o individuo sen competencia lectora, tanto directo (docente, pai/nai, animador) coma dos “recomendadores de lectura” indirectos (blogs, webs, revistas, listaxes…), apelando neste caso a unha ética responsable do seu papel, non deixándose guiar polas novidades, polas estratexias comerciais, polo prestixio dos autores, ou pola traxectoria da editora. Un libro para recomendar, en primeiro lugar, e en conxunto, ten que engaiolar ao mediador, logo ten que probalo co público representativo do rango ao que vai dirixido. Só, e tan só despois, probado que engaiola tamén aos nenos e nenas neste caso, pode recomendalo. Decátense de que non só se trata dunha cuestión económica, é algo moito máis grave, que afecta á consideración que os nenos e nenas terán dos libros, da lectura e da literatura.
Trala presentación desas, para min, características da calidade dun libro, poño en cuestión que os adultos acertemos cos gustos dos nenos/as a tenor dunha experiencia recente na miña aula, cando lle solicitei aos rapaces que trouxeran das súas casas aqueles libros dos que máis gustaban, aqueles que lles pedían aos seus pais que llelos leran unha e outra vez. Á vista dos máis de cincuenta libros non me atrevo a tirar conclusións. Non concordan nin co que din os expertos nin cos que eu lle amosei ao longo de tres anos. Son da máis diversa procedencia e algúns de ínfima calidade literaria, plástica ou editorial. Con todo non me importa, son eses, son os que os teñen enganchados coa lectura, son os que lles fixeron descubrir o libro como unha fonte de pracer. Son os que ao longo destes días poñeremos en valor diante do grupo, porque é o que lle gusta a cada un dos nenos e nenas da clase.
Ao igual que na alimentación, ler, coñecer outros mundos reais ou ficticios, abrir o maxín, desenvolver a creatividade, gozar co coñecemento…, son coma os nutrientes vitais que se poden presentar de moi diversas formas: crus, en cociña tradicional, en cociña light, mediterránea, atlántica, cociña experimental ou cociña de autor. Unhas formas son máis saudables ca outras, unhas prestan mellor, pero trala inxesta, o que importa é cando entran en vena e lle son de proveito para o organismo. E para responderlle aos gourmets que consideran que só paga a pena levar á boca pratos coas 3 estrelas Michelín, dixen que sei que aos meus alumnos/as ata que poidan apreciar no seu padal as delicatessen de Ferran Adrià, aínda lle quedan por comer moitos ferrados de sal en ovos fritos –que é o que máis lle gusta-, pero comer comen, alimentar aliméntanse. Ler len. E iso é o que me importa.
Nota: para quen pense o contrario son unha fervente admiradora dos bos albumes.
Esta fin de semana participamos nas I Xornadas de Literatura e Ensino que se centraban en “A literatura galega nas aulas: os camiños do entusiasmo”, unha coidada actividade formativa organizada pola Asociación de Escritores en Lingua Galega e a ASPG.
Resultounos estraño que case a totalidade dos asistentes eran do ensino secundario, ou mellor dito, que non houbese profesorado de infantil e primaria. Cuestión de clixés; poida que no canto de Literatura e Ensino, se entendera Ensino da Literatura, que non é o mesmo. Unha mágoa, porque pagou a pena, e todos nós atoparíamos temas de interese.
Cun cartel de luxo fóronse abordando temas que nos preocupan a todos e a todas: a LIX galega nas aulas do século XXI pasando pola poesía, o teatro, a literatura de tradición oral, o álbum, a BD e a novela gráfica; case todos eles expostos por recoñecidos autores deses xéneros literarios.
En vindeiras entradas iremos apuntando algunha das cuestións alí expostas, malia que non nos podemos resistir a adiantar que coincidindo todos os poñentes na necesidade da lectura dos distintos xéneros, debatendo sobre se centrarse nos clásicos ou inclinarse máis aos gustos dos rapaces, sobre se hai literaturas con maiúsculas e minúsculas – con continuas referencias a dous artigos recentes: E por que non vos deixades de cinismos e dicides LIXo? de S. Jaureguizar e Ler ou nonde María do Cebreiro-; quen, para nós deu coa clave foi Xabier P. Docampo, preguntando: para que ler e que é o que nos dá a lectura aos individuos que non nos dá ningunha outra actividade. Ahí radica a cuestión, xa que logo, aínda hai quen non sabe por que hai que inculcarlles aos nenos, nenas, mozos e mozas o gusto por ler.
Daremos conta.
Unha reflexión: ás persoas que xa levamos uns cantos anos nisto é difícil que nos conten algo novo nos cursos dirixidos única e exclusivamente á educación infantil; en troques, poden resultarnos moi enriquecedoras outras miradas desde distintos ángulos, con distintas ópticas, con outros profesionais, pois é unha maneira de abrirse dun ámbito no que ás veces tamén resulta asfixiante estar escoitando falar sempre do mesmo. O/A profesional de infantil xa saberá sacarlle proveito a novos alentos de aire fresco.
Mostra do Libro de Ciencia é unha guía bilbliográfica con unha escolma de 55 títulos de divulgación científica dirixidos ao público infantil.
Entre elas atopanse obras como “El pequeño inventor”, “Los números en la naturaleza” ou “Bichos”. Sin embargo non recolle un dos nosos preferidos “Uno, y si no, ninguno” de Katrina Lange en UnaLuna.
Hainas de moitos tipos: saltonas, tenras, verdes estranxeiras, moi gordas e vermellas da ira, e algunhas tan longas que é imposible pronuncialas… (…) O ladrón de palabras, entón, clasifícaas e méteas en tarros de cristal. Logo proba algunhas receitas: 2 palabras doces, 3 molladas, 1 picante e 2 cálidas. Mestúrao ben e lánzao todo ao ar. E así, o azar trenza alfombras de loanzas, tece bufandas de inxurias e calceta calcetíns de explicacións complicadas.
“O ladrón de palabras”, unha das últimas publicacións de Edelvives, un fermosísimo álbum de Nathalie Minne, que nos conta, nunha perfecta comuñón entre o texto e as imaxes, a historia dun neno que sae pola noite con todo o seu equipo cara a cidade, alí, rastrexando voces e luces, sen que ninguén o vexa, gabea polos tellados e comeza a súa colleita de palabras.
Tras lelo e deleitarnos coas imaxes (un día falaremos de como ler os álbums ilustrados), non puidemos resistirnos a facer coma o ladrón de palabras. Recollemos e metemos en tarros de cristal os ingredientes de moitos xogos.
Comezamos inspirándonos nas palabras clasificadas polo pequeno ladrón: palabras negras (toro, carbón, noite), palabras despreocupadas (sola, feliz, tranquila), palabras simples (vida, gato, bico, amar), nunha palabra (stop, pum, clac), palabras de viaxe (ir, lugar, aquí), palabras doces (querer, amar), palabras de soños (unicornio, ilusión, príncipe), palabras feas (mugre, morte, insecto), palabras bonitas (claxon, globo, lúa, mimo), palabras baleiras (cero, solo, nada de nada), palabras raras (trisomía, lechuza), palabra a palabra (paso a paso, pouco a pouco), palabras hilarantes, palabras frías, grandes palabras, palabras moi fermosas, palabras difíciles, palabrotas, palabras confusas, palabras solitarias…
Agora pedímoslle a cada neno/a que nos traia un tarro coas palabras da súa casa.
Velaquí o comezo da nosa clasificación que nos dará xogo para moito, moito tempo. Palabras amorosas, palabras mareiras, palabras longas, palabras curtas, palabras dos contos, palabras xoguetonas…
Unha amiga fíxonos notar que vender e regalar palabras tamén era o que facía Belisa Crepusculario vendedora de palabras no conto Dos palabras que integra a obra “Cuentos de Eva Luna” de Isabel Allende. Belisa un día descubriu que as palabras andaban soltas sen dono e que calquera cun pouco de maña podería apoderarse delas para comerciar, polo que lle pagou vinte pesos a un cura para que lle ensinara a ler e escribir, e cos tres que lle sobraron mercou un dicionario, que logo de revisalo a A á Z, tirou ao mar para non estafar aos seus clientes con palabras envasadas.
O poder das palabras.
Olaf vivía nun planeta moi, moi pequeno. Nunha casa moi, moi grande. Un bo día, aburrido, Olaf saíu a camiñar… e camiñou! Olaf camiñou e camiñou, e un peixe que tiña a cola do revés atopou.
–Vés comigo? –preguntoulle.
E como non dixo que non…
Así principia este relato acumulativo de estrutura repetitiva e circular. Un Principiño, farto da soidade, emprende un camiño iniciático. Diversos animais fantásticos -de inspiración mítica e valor simbólico- vanlle facendo compaña e conformando un grupo heteroxéneo e compacto: o peixe que tiña a cola do revés, o cabalo alado, o tigre arco da vella, o elefante elegante…
As imaxes, segundo Xosé Ballesteros, director de Kalandraka, feitas cunha paleta cromática fermosísima e cun aspecto xeométrico case mecánico, mesmo dan ganas de tocalas, apetece velas en tridimensional.
Xa se presentou traducido ao castelán, portugués, éuscaro e catalán.
“Aprender a leer es un procedimiento que se enseña en la escuela.El gusto por la palabra y el amor a los libros se descubren en casa, en el ámbito de la familia, si bien la escuela ocupa un lugar de privilegio en esta conquista.Cuando una maestra de educación infantil está contando un cuento a sus alumnos, no solo está relatando una historia divertida o triste, está enseñando conceptos que tienen que ver con la lengua, procedimientos que atañen al proceso de comprensión y unos valores determinados contenidos en el libro.Cuando una abuela, o una madre, o un padre cuentan un cuento a sus nietos, o a sus hijos, están realizando un acto de amor. “
Así comeza o caderno do Observatorio Andaluz da Lectura realizado por Antonio Ventura coa pretensión de ser unha guía para as familias. Non cremos que sexa casual que o primeiro número desta publicación se dedique a ler na casa; tras moitos anos, traballos e campañas de animación á lectura, sábese que ese é o ámbito determinante no fomento da lectura.
Esta sinxela guía aborda, entre outros temas, a necesidade da ficción, as palabras e as imaxes, o gusto polas palabras e o amor polos libros, os momentos da lectura, as clases de libros, e remata cunha selección de textos.
Paga a pena poñela a disposición das familias, ben a través dos blogs (de aula, de biblioteca, de centro) ou fotocopiala.
Acabamos de mercar dous libros que foron moi do gusto do noso alumnado. Calquera dos dous rompe cos cliches das cualidades que debe reunir un libro para ter éxito entre os máis cativos.
“Un libro”, de Hervé Tullet en Kókinos. Nada máis e nada menos que un libro. Sen máis historia que unhas instrucións de uso en cada páxina. Unha ilustración do máis sinxela, tan só uns círculos de cores. E malia todo, pódese considerar un libro co que os nenos interaccionan, un libro que logra engaiolar a inxenuidade infantil.
“La ardilla miedosa”, de Mélanie Watt en Almadraba. Un conto que a primeira vista a ilustración pouco favor lle fai (posteriormente mudaremos de opinión). A historia xira arredor dun esquío medio “chalado”, que vive presa dos seus medos e paranoias persoais, aferrado as súas rutinas. Os pequenos de inmediato se identifican con el e tratan de racionalizar os seus medos. Os adultos deseguido nos decatamos de que reflicte a vida de moitas persoas que viven bloqueadas polas súas teimas e temores.
En calquera caso, son un sopro de aire fresco no medio de tanta publicación máis do gusto dos maiores ca dos nenos e nenas.
“La noche previa a su primer día de escuela, Splat tiene los ojos como platos. Y a la mañana siguiente, está tan asustado que inventa cualquier excusa para no dejar su confortable hogar… Y es que ¿quién no ha sentido pavor ante su primer día de colegio? ¿Cómo serán los nuevos compañeros? ¿Y los profesores? ¿Habrá muchos deberes? ¿Se integrará Splat con facilidad? Todas estas preguntas tienen respuesta a lo largo de las páginas de este delicioso álbum, entre las que, además, esperan grandes sorpresas… “
Para as que nos namoramos do tenro Russell el borrego, xa temos nas mans outro dos doces personaxes de Rob Scotton, “Splat, el gato”, traducido ao español por Jaguar. Un libro no que se ven reflectidos todos os que se están incorporando á escola.
Con motivo da celebración do Día Mundial dos Dereitos do Consumidor o pasado 15 de marzo, a Escola Galega de Consumo presentou o proxecto educativo “Dálle a volta”, para introducir a perspectiva do consumo responsable en infantil. Integrado por un conto interactivo e material didáctico dirixido ao profesorado, educadores, monitores e familias, dispoñible desde o web do IGC.
Agora a editorial Galaxia presenta “Area fai seis” a versión libro do conto interactivo. Escrito por Araceli Gonda e ilustrado en plastilina por Mª Noel Toledo, fálanos dunha cativa moi graciosa, á que lle falta un dente de diante, e a piques de cumprir 6 anos. Ela quere unha festa como a de todos os seus amigos: con invitacións, con piscinas de bolas, nun centro comercial, con paiasos, con tortas de tres pisos e cunha morea de regalos. O seu pai e a súa nai decidiron que ela tería unha festa diferente; sen agasallos e sen gastos innecesarios que finalmente non deixan ningunha pegada. Area case está decidida a non cumprir os seis anos e a quedar con cinco para sempre, pero algo fai que cambie de idea…
O realmente importante non se consigue con cartos.
A ONU declarou o 2011 Ano Internacional dos Bosques, coa fin de crear máis conciencia na conservación e explotación sostible de todos os tipos de bosque, para beneficio das xeracións presentes e futuras.
Con tal motivo, o S.O.L. (Servicio de Orientación Lectora) da FGSR preparou unha escolma de publicacións, tanto de carácter literario coma informativo para diferentes tramos de idade: ata 5 anos, de 6-8, de 9-11, de 12-14 e de 15-18. En cada unha das fichas, a máis dos datos identificativos do libro, indica se existen versións noutras linguas oficiais do estado.
Temos nas mans o último albume da editorial Galaxia. Dos que coñecemos, é o máis fermoso libro que vimos sobre a chegada dun irmán; xa se luciran con “Mamá, ti si que me entendes” e “Eu tamén son fonte”, de Teresa Moure que trataban o tema do embarazo e do aleitamento materno.
En “Vou ter un irmán!!!”, María Solar métese na pel e dálle voz aos sentimentos dunha cativa desde que sabe que vai ter un irmanciño. Non deixa ningún cabo solto; coa frescura da curiosidade infantil e coa rigorosidade científica que os pequenos poden comprender, fala do tempo do embarazo, dos que nacen prematuros, das ecografías, do tamaño e partes do feto, das molestias da nai, dos preparativos, da procura do nome –en galego-, do parto e da aceptación da chegada asumindo o rol de irmán maior para evitar os ciumes. Nótase que a autora é unha divulgadora da ciencia. Con todo, non é un texto informativo, é un conto infantil áxil, dinámico e lírico, moi do gusto dos nenos e nenas, redondeado polo bo facer do ilustrador Xosé Tomás.
Velaí o booktrailer.
A nosa última descuberta é unha delicia de libro, titúlase “El jardín curioso” de Peter Brown, publicado pola editorial Takatuka.
Un día, mentres explora a súa cidade monótona e gris, un neno curioso chamado Liam descubre un xardín en apuro. Decide axudarlle a medrar, sen decatarse de que acabará provocando que o xardín teña vida propia e que se estenda pola cidade mudando todo ao seu paso.
Malia o aproveitamento didáctico que se pode sacar del, o autor insiste en que tan só quixo contar unha boa historia. O noso alumnado deseguida caeu na conta do que se pode cambiar cun pequeno xesto, cando as persoas deciden colaborar coa natureza en troques de loitar contra ela. Un conto cunha visión ecoloxista e medioambiental coma poucos.
As imaxes teñen a forza suficiente para transmitirnos esa transformación da paisaxe, coas flores, cos topiarios, coas plantas trepadoras…; aquí deixamos unha mostra.
Moi recomendable para falar do medioambiente en calquera ocasión ou no seu día.
“Todo o mundo lle ten medo a algo. Vivir con medo pode facer mesmo que a persoa máis valente se sinta pequena.”
Así comeza “O gran libro dos medos do rato pequeño”, a nova publicación libro que nos brinda a editora Patas de Peixe, á que non parece gustarlle moito darnos libros sen pasado; ao igual ca o anterior este tamén está roído; xa ten historia.
Un libro fundamental para superar as túas fobias dándolle nome, teratofofia (medo aos monstruos), clinofobia (medo a ir para a cama), entomofobia (medo aos insectos), lixirofobia (medo aos ruídos fortes), nonseiondestoufobia (medo a perderse)…, así unha morea máis de medos que senten os máis pequenos.
Un ocorrente libro de Emily Gravett, autora de historias, sinxelas moi do gusto dos nenos e nenas pero que dan moito xogo, como sucede con “Dogs”, que recomendamos especialmente para as especialistas de lingua estranxeira en infantil.
Se hai algo que contamine a literatura é o “politicamente correcto”. Non pretendemos recuperar un debate tan controvertido que xa tivo o seu momento en datas recentes. Tan só facer tres recomendacións de lectura ao fío desta tendencia que leva a situacións hilarantes e ridículas en extremo. Nada é branco e nada é negro.
1ª Un clásico como “Psicoanálisis de los cuentos de hadas” de Bruno Bettelheim, no que se defende a tese de que os contos de fadas son unha fonte inesgotable de pracer estético e teñen unha grande influenza na educación dos máis cativos porque incorporan unha compoñente terapéutica que lles axuda a encauzar os seus conflitos subconscientes. Pódese ler tamén as coñecidas “funcións Propp” dos arquetipos presentes nos contos infantís tradicionais, apuntadas polo analista da morfoloxía dos contos rusos, Vladímir Propp.
2ª O libro Cultura infantil y multinacionales coordinado por Shirley R. Steinberg e Joe L. Kincheloe, no que se dedica un capítulo a expoñer criticamente como as películas da factoría Disney baseadas en contos tradicionais, moldean a forma na que os nenos e nenas comprenden as relacións que se establecen de sexo/xénero, violencia/xustiza, riqueza/pobreza.
3ªDúas obras de James Finn Garner, “Cuentos infantiles politicamente correctos” e “Más cuentos infantiles politicamente correctos”, con grande repercusión a nivel internacional. Desde aquí pódese ler o primeiro deses contos, no que unha moderna e comprometida Carapuchiña visita á súa avoa para levarlle alimentos saudables e auga mineral.
Velaí a pequena colaboración que fixemos esta semana para o blog da editorial Galaxia, titulámola “Contos curriculares”, porque malia que pensemos o contrario publícase moita pseudoliteratura infantil de corte absolutamente didactista, e isto non cremos que favoreza nin a literatura nin a infancia.
“Contos concibidos in vitro ou nun ventre de aluguer, froito dun cruce de valores e contidos curriculares, que nacen no momento preciso, con escaso peso literario, cun recendo a didactismo rancio, bendicidos con nomes e reseñas que nos espertan a vena programadora aos mestres e mestras.”
Precísase unha reflexión longa e profunda sobre cales son os motivos que levan a que se publique ese tipo de material, a que se merque, a que se empregue, e sobre todo, arredor da función da literatura na escola e na infancia.
En 1943, Jacques Prèvert escribiu este poema dedicado a Elsa Henríquez para unha das súas exposicións. Foi ilustrado por primeira vez en 1953 con 23 debuxos desta artista.
Agora a Factoría K de Libros, deléitanos coa edición en galego de “Para facer o retrato dun paxaro” con ilustracións de Mordicai Gerstein.
Un libro que mercamos pola súa beleza, tanto das imaxes coma do texto, malia que un pouco temerosas de que os nenos e nenas non o souberan entender. Comeza de forma atípica con catro ilustracións antes da páxina de créditos –que nos sitúan, de seu xa contextualizan a historia-, e logo aparece a narración baseada neste poema surrealista.
Pintar primeiro unha gaiola
cunha porta aberta.
Despois pintar algo agradable,
algo sinxelo,
algo fermoso,
algo útil para o paxaro.
Logo apoiar o lenzo contra unha árbore nun xardín,
ou nun parque,
ou nun bosque.
Agocharse tras dá árbore
Sen dicir nada,
sen se mover. (…)
Se o paxaro non canta é mala sinal,
sinal de que o cadro é malo. (…)
Non podemos máis que convidarvos a lelo, porque é incrible como cativa a atención dos nenos e como estes entenden a mensaxe do cadro.
Axudámoslle a imaxinar como podería ser o paxaro, e como cantaría con este vídeo.
Un libro que nos permite explorar nunha situación bastante habitual, os choros, pero nun mundo descoñecido. Cal é a orixe das lágrimas, de onde veñen, a onde van…; sorprenderanvos a ideas previas dos nenos e das nenas sobre este tema.
A veces lloro. Como hoy. Igual que un volcán en erupción el llanto comienza en el profundo de mi barriga… ¿Y si los mares y los océanos fueran las lágrimas de todas las personas reunidas en un mismo lugar?
“Como agua” é unha das últimas publicacións de Sleepyslaps, con texto de Carmen Sara Floriano Pardal e ilustrado por Susana Pérez Barrera; recomendamos non pasar por alto as dedicatorias das dúas autoras.
Máis ca unha viaxe á tristeza é un motivo para a alegría.
Por eso, a veces, pongo mis lágrimas al sol para que se sequen. Como hoy.
Moi, moi aproveitable en calquera momento, en especial neses de choros inexplicables.
picantes, cargantes, insoportables y resbaladizos?
¡CAMBIA!
¿Son gruñones, charlatanes, asquerobabeantes,
albondigadenarizantes, comeconlimpiasmanos?
¡CAMBIA!
As nenas e os nenos tamén teñen as súas propias expectativas sobre as familias; mesmo establecen unha tipoloxía recollida neste divertido “Catálogo de padres para niños que deseen cambiarlos” da editorial Corimbo.
Pais pesados, rañosos, pegañosos, charlatáns…, para que soña con cambialos; coa vantaxe de que no caso de que reconsideres a decisión, devólvenche os orixinais, independentemente de como reintegres aos de recambio.
Primavera e aparición dos caracois é algo común. Aos cativos gústanlle moito, por iso proxectámoslle este vídeo dun circo singular no que os caracois realizan actuacións extraordinarias.
Para extraer conclusións interesantes sobre o afán de posuír e a vaidade, “A casa máis grande do mundo” de Leo Lionni en Kalandraka, cóntanos as desventuras dun pequeno caracol que quería ter a casa máis grande que se viu nunca.
– Bibliopoemes, para nós, o máis completo e selecto blog sobre a poesía infantil e xuvenil. É da biblioteca de Cocentaina –nin sabíamos onde quedaba esa vila, ata que os descubrimos-, está en catalán, e nel pódese seguir información case a diario: novas publicacións, escolmas sobre determinados temas (poesía de inverno ou sobre a muller, etc), poesía mundial –clasificada por países, por idiomas-, autores, editoriais, webs de poesía, e moitos recursos máis para facernos lectores de poesía.
-A editorial Literatura Vertical, única no seu campo que imprime poemas ilustrados, en vinilo para pegar nas paredes. Polo de agora só dá a posibilidade de solicitar os poemas dispoñibles en catalán, español ou inglés. Parécenos unha gran idea para copiar, por nós mesmas ou por unha editora galega.
Non sempre hai que entrar pola porta grande á poesía; hai portas pequenas, humildes, escoradas…, que fan a mesma función: dar paso ou acceso a outro espazo, a outro mundo.
A noite do 19 de marzo tivemos a oportunidade de ver a lúa un catorce por cento máis grande do habitual, algo que só acontece en moi contadas ocasións.
Nós, como todos os días, entre as rutinas do calendario lles pedimos que coloquen o estado da lúa, dedicarémoslle algo de tempo a este feito, amosándolles imaxes, e pedíndolle que a observen ao anoitecer. Tamén recorreremos a algún dos albumes infantís nos que a lúa é a protagonista, dos que xa o pasado ano, presentáramos unha escolma.
No Día Mundial dos Dereitos do Consumidor, vén de presentarse “Dálle a volta”, un proxecto de Ángeles Abelleira e a editorial Galaxia para a Escola Galega de Consumo.
“Dálle a volta” é un programa para introducir a perspectiva do consumo responsable na educación infantil. Una proposta novidosa, centrada, na educación emocional e cun enfoque desde as competencias básicas que pretende darlle a volta a todo aquilo ao que nos arrastra a actual sociedade de consumo. Está integrado por:
“Area fai 6” un conto interactivo, co que os nenos e as nenas poderán xogar.
“Dalle a volta. Proxecto de educación para o consumo en educación infantil” Neste documento establécese o marco teórico e referencial de como levar a cabo os obxectivos da educación do consumidor ofrecendo orientacións e exemplos de como tratar o consumo responsable desde o proxecto educativo do centro infantil, desde cada un dos equipos de dinamización presentes nas escolas, desde a biblioteca escolar ou desde a aula, en estreita colaboración coas familias e con outros servizos que atenden ás nenas e nenos galegos no seu día a día. Así mesmo, recolle tres exemplificacións didácticas (BicArte, EnlatArte e EncaixArte) nas que se amosa como traballar a educación para o consumo en cada un dos niveis do 2º ciclo de EI. Todo ilo con unha morea de ligazóns que amplían e complementan a información.
Pódese acceder ao material desde o web da Escola Galega de Consumo ou desde “RecomendArte“, apartado no que recollemos as publicacións de infantil neste blog.
No libro “As outras historias”, Paula Carballeira, recoñecida narradora oral, recolle esas pequenas cousas que están agochadas e que nin sequera se sabe que existen. Todas elas están dedicadas a quen pensa que…, entre outras:
–Historia da princesa Adela, para quen pensa que todas as princesas son fermosas e que se es fermosa es feliz…
–Historia do demo pequeno, para que pensa que só existen demos grandes, hainos tamén pequechos e non son precisamente tenros…
–Historia dunha pantasma, para quen pensa que as pantasmas meten medo…
–Historia dunha noite de medo, para quen pensa que hai que fuxir do medo…
–Amor a primeira vista, para quen pensa que sendo animal non tes problema…
–Historia das luras xigantes, para quen pensa que o mar está para bañarse no verán…
–Historia do neno na cadeira de rodas, para quen pensa que só se pode andar cos pés…
–Historia do ladrón cego, para quen pensa que as cousas son súas e de ninguén máis…
–Historia dos Fellamancos, para quen pensa que todo debe ter sentido…
Malia que está publicado na colección Árbore de Galaxia orientada a un público de oito anos en diante, a nós, parecéronnos ben orixinais e poéticas para contar nas nosas aulas de cinco anos.
Antes das vacacións de Nadal pedímoslle ás familias que gardaran as caixas de cartón dos agasallo e que nolas trouxeran ao reinicio das clases.
Imos comezar o proxecto EncaixArte; nesta ocasión queremos coñecer a trazabilidade doutro elemento cotiá: as caixas de cartón. Investigaremos desde antes de ser caixas, ata cando deixan de conter aquilo para o que foron concibidas; veremos outros usos que se lle poden dar, tanto desde a reciclaxe como desde a reutilización, convertidas en xoguetes, bloques de construción, caixas de recordos, etc. Pasaremos polo proceso de elaboración do cartón, pola variedade de produtos que poden conter, polos establecementos e profesionais que as dispensan; polas etiquetas de cada unha delas; polas súas imaxes publicitarias, entre outras moitas posibilidades.
Un proxecto, coma sempre con custe O e que pode dar xogo para moito tempo.
Xa nos viñeron preguntar se íamos facer esculturas coas caixas, se unha instalación artística…, cremos que non, non nos gusta repetirnos. Neste caso trataremos de desenvolver fundamentalmente a competencia social é cidadá -as achegas individuais ao non deterioro medioambiental- e a competencia en iniciativa e autonomía persoal -a capacidade de cadaquén de buscar as súas formas de entretemento, fomentando ao tempo a creatividade e a imaxinación. E como non, o consumo responsable.
Comezamos coa lectura do libro “Non é unha caixa”, de Antoinette Portis en Kalandraka, no que un pequeno coello atopa unha caixa de cartón e empeza a xogar con ela.
E isto é o que fixemos nós estes días, tan só, deixarlles xogar coas caixas. Xa contaremos.
Segundo a Wikipedia, Kamishibai significa “drama de papel”, que é unha maneira de contar historias que se orixinou nos templos budistas de Xapón no século XII, onde os monxes empregaban as imaxes para aleccionar ás persoas analfabetas. Neste programa da TV peruana fálase da traxectoria do Kamishibai a través do tempo e polo mundo adiante, e nestoutro explícanos en que consiste.
Nós soubemos desta técnica, grazas a editorial Siete Leguas, que está publicando contos para ser empregados no teatrillo do kamishibai, en A-3 e A-4, mesmo ten unha páxina en Facebook onde van recollendo todas as novidades e experiencias de quen o emprega.
Gustounos polas posibilidades que lle vimos, desde ser unha excelente maneira de cativar a atención dos nenos mentres escoitan unha historia, a que sexan eles mesmos quen preparen as imaxes para ser contadas no kamishibai.
Atopamos na nosa librería de cabeceira, unha desas pequenas xoias que pasan desapercibidas, un libro que nos fala da escasa importancia da imaxe exterior, da influencia das revistas de moda e do valor dos sentimentos e dos afectos por riba de todo. De esguello, tamén de que menos é máis.
“Una novia, graciosa, vistosa, preciosa” de Beatrice Masini, con orixinais e suxestivas ilustracións de Anna Laura Cantone, en Tuscania Editorial, cóntanos como Filomena, unha virtuosa modista, especializada en vestidos de voda, soña con coser un moi especial para ela, así pasa o día mirando as revistas de moda; é no único que pensa. En tanto Ferruncho un tímido mecánico decídese a declararlle o seu amor e pedirlle matrimonio; desde aquela, Filomena non ten tempo para nada máis que para poñerlle adobíos ao seu fantástico vestido, nin tan sequera para estar co noivo, dille que despois da voda xa poderán pasear, subir ás montañas ou ao que sexa. Tras un trepidante día da voda, a historia terá un desenlace deses dos que se poden tirar moitas conclusións sobre da importancia das vestimentas, dos sentimentos e dos afectos nas relacións.
Especialmente dedicado a todas as nenas que soñan con vodas principescas e con top models.
Malia que o Nadal xa quedou atrás coas súas boas acción e intencións, recomendamos este libro para quen lle guste escoitar contos sobre a felicidade que sempre anceiamos.
“Imaginemos a un Papá Noel que pone todo su empeño en encontrar el destinatario apropiado para cada regalo y el regalo apropiado para cada niño en esta era de exceso en la que todos tenemos más de lo que necesitamos. Una divertida y hermosa historia sobre la verdadera felicidad, esquiva y caprichosa, pero que siempre termina llegando a quien la espera. “
Una mà de contes é un programa da televisión pública catalana que tamén ten unha versión radiofónica. Ao parecer en catalán “unha man de contos” e “un mar de contos” pronúnciase de forma bastante parecida, e con isto xoga o título do programa.
Na versión radiofónica, os personaxes dos contos tradicionais falan entre eles e cos locutores; pero na versión televisiva unha voz en off vai contando un conto e acompáñase de imaxes nas que se ve a un artista ilustrando a historia empregando distintas técnicas –debuxo, collage, estampado, acuarela…-; o resultado: extraordinario. Os contos son narrados en catalán, pero co apoio das imaxes, e o coñecemento que temos deles, permítenos seguir a historia sen ningún problema. Tamén se lle poden engadir subtítulos en outros idiomas.
O programa, que recibiu o Premio Nacional de Cultura da Generalitat de Ctalunya, conta cun web, no que podemos acceder aos vídeos dos capítulos emitidos. Alí atoparemos os contos clasificados segundo os personaxes, o seu lugar de orixe, o seu autor ou a técnica empregada na ilustración.
Desde o web pódese acceder ao blog -no que recollen actividades realizadas e noticias relacionadas- e aos “Tallers”, alí veremos:
-“Contes il lustrats”, no que se poderán compaxinar as imaxes e o texto de forma libre e imprimir o resultado ou enviar a un amigo/a.
-“Dibuix”, nesta sección podes debuxar o teu conto preferido ou crear personaxes e situacións para un conto. Ao remate permite reproducir o proceso e finalmente, imprimir ou enviar.
-“Retall i composició”, aquí, pódese cambiar a textura e a cor dun papel virtual que despois recortarás ou teu gusto, e con esas formas compoñer personaxes e escenarios. Dá a opción de imprimir/enviar ou gardar para rematar noutra ocasión.
-“Subtitulat”, poderemos poñer subtítulos en distintos idiomas, ou escribir un conto novo cambiando o texto que acompaña as imaxes.
Paga a pena navegar devagar polo web pois encontraremos moitas posibilidades de uso nas aulas, máis alá do valor literario, que xa de por si é importante.
Estamos nun momento que non sabemos se falar do Nadal ou non, se cantar panxoliñas ou non, se celebrar algo ou non…; non sei se debido ás nosas teimas ou por receo aos prexuízos sociais. Máis alá do que queren reducila –o festín consumista- é un feito cultural, e sempre que non atentemos aos dereitos doutras persoas de culturas diferentes cremos que podemos tratala na escola. Ás veces somos tan respectuosos “de pacotilla” que esnaquizamos a nosa cultura, digo de pacotilla, porque caemos en ridiculeces totalmente triviais e cando realmente algo é importante canto ao respecto da diversidade cultural non se ten en consideración. En calquera caso, cremos que debemos amosarlle aos rapaces o que é o Nadal e todas as construcións culturais arredor del: musicais, literarias, artísticas…, xa que logo, nós axudamos a artellar o coñecemento máis alá de ideoloxías e confesións.
Porén, salientamos esta publicación de El Aleph infantil, “Navidad. Cuentos, poemas y canciones”, un álbum fermosamente ilustrado, no que recompilan contos tradicionais de todo o mundo e unha escolma de cancións e poesías que forman parte da nosa tradición. Desde os grandes contos de Andersen e os irmáns Grimm, ata a poesía de Lope de Vega, pasando polos textos e melodías máis belas sobre a maxia do Nadal. Entre outros atoparemos:
“La llave de oro”, dos irmáns Grimm, ilustrado por Anne Romby.
“La muchacha de las cerillas”, de H.Christian Andersen, ilustrado por Anne Romby.
“La leyenda de Ichilok, el cuarto Rey Mago” unha adaptación de Anne Dorville e ilustrado por Anne Romby.
“La leyenda del año bonachón”, adaptación de Anne Dorville, ilustrado por Anne Romby.
“La verdadera historia de Papá Noel” de Colette Seigue, ilustrado por Élodie Nouhen.
“La leyenda de los trece pedidos”, adaptación de Anne Dorville e ilustrado por Élodie Nouhen.
“Scouarn el bretón”, adaptación de Anne Dorville, ilustrado por Gianni de Conno.
“La gata de Dovre”, de Christen Asbjornsen y Jorgen Moe con ilustracións de Maud Riemann.
“Navidad, Navidad” “El abeto”, “Ya vienen los reyes”, La adoración de los Reyes”, cancións populares tradicionais (só letra), ilustrados por Dominique Thibault.
“Esta noche nace el niño, canción popular tradicional (só letra), ilustrada por Stéphane Poulin.
“No la debemos dormir” poema de Fray Ambrosio, ilustrado por Stéphane Poulin.
“Romance del Nacimiento”, poema de San Juan de la Cruz, ilustrado por Stéphane Poulin.
“Los tres Reyes Magos”, poema de Rubén Darío con ilustracións de Stéphane Poulin.
“La mañana de los regalos de Año Nuevo”, poema de Arthur Rimbaud, ilustrado por Léa Weber.
“Duerme mi niño”, poema de Lope de Vega, ilustrado por Isabelle Forestier.
Un bo petisco da tradición literaria arredor do Nadal. Mesmo para recomendar ás familias.
A editorial Galaxia, xunto con Continental Games e Moonbite veñen de presentar “O soldadiño de chumbo”, unha versión galega do conto de Andersen. O libro abre a colección Contos de cine e está editado en gran formato cun DVD coa curtametraxe de animación –en galego, español e inglés- feita en stop motion, rodada no 2008 no Museo do Xoguete de Allariz e dirixida por Virginia Curiá e Tomás Conde, con música de Emilio Aragón. Inclúe unha aplicación para o iPad.
Estas son as nosas últimas adquisicións de literatura infantil: tres contos que remasterizan ou misturan outros contos clásicos.
-“As manoplas de Carapuchiña“, de Inés Almagro e Mikel Mardones en OQO. Na recensión da editora sinalan: Este conto popular foi obxecto de incontables versións. Un abano amplo de interpretacións que non se reduce á aleccionadora de Charles Perrault ou á edulcorada dos Irmáns Grimm. Así, figuras de prestixio da literatura infantil e xuvenil como Roald Dahl ou Gianni Rodari revisitaron desde o humor e a ironía este clásico para vestir de amarelo a Carapuchiña ou dotala dun arma coa que conseguir un abrigo quentiño de pel de lobo. feito de que a historia non transcorra como convencionalmente é coñecida ou como Carapuchiña ten protagonizado reiteradas veces sorprende ao lector e desconcerta á protagonista. —Que raro! –dixo Carapu, mentres poñía a carapucha– No meu conto nunca neva!
-“Alicia Patapam en los cuentos”, de Gianni Rodari e Anna Laura Cantone en Lumen. Alicia Patapam descubre o pracer da lectura e métese nunha aventura que lle permite coñecer a personaxes doutros contos como a Bela Durminte, ao lobo de Carrapuchiña, ao Gato con Botas… Observó la primera página mientras se le escapaba un enorme bostezo, pero en la segunda, su atención era como la de un caracol cuando saca sus cuernos poco a poco. En la tercera página, ¡estaba tan interesada que cayó de cabeza dentro del libro!
-“Un conto cheo de lobos“, de Roberto Aliaga e Roger Olmos en OQO. Había lobos grandes e lobos pequenos. Lobos durmidos e lobos espertos. Lobos xigantes, lobos ananos… e lobos con máis de cen anos. Había lobos de todas as cores: verdes, azuis, vermellos… Había lobos con lentes e lobos con sombreiro. Lobos que escribían cartas, lobos trampulleiros e lobos que mexaban sobre un formigueiro. O conto estaba cheo de lobos! Roberto Aliaga preséntanos neste relato un orixinal universo onde os lobos de todos os contos conviven xuntos á espera de ser chamados para o seu próximo acontecemento literario. Nesta especie de limbo, en que cada un se entretén a súa maneira, a alerta do Lobo Papón da falta de comida mobilízaos por un mesmo obxectivo e unha necesidade compartida: saciar a fame.
A FGSR vén de presentar unha canle informativa dirixida ás familias con suxestións de lectura para persoas adultas, nenos e mozos. Conta cunhas seccións fixas a través das cales se propoñen a lectura dun artigo e unha monografía relacionados coa promoción da lectura desde o fogar; recomendacións de lecturas para distintos tramos de idade, e unha sinxela actividade para realizar cos fillos e fillas.
Nós xa lle facilitamos a ligazón ás familias do noso alumnado, pero de cando en vez iremos enviándolles algún deses artigos sobre a lectura na casa, como o do boletín 4, “El hogar como caldo de cultivo en la formación de lectores”, de Luis Bernardo Yepes Osorio, publicado na revista Educación y Biblioteca, nº 140 de 2004.
Probamos a oportunidade que nos ofrece Contoplanet de descargar de balde desde a tenda de Apple Store a aplicación que se fixo arredor do libro de Fina Casalderrey e Andrés Meixide, “Puag que noxo”, e certamente cremos que é moi salientable como unha editora galega, Galaxia, se proxecta de cara ao futuro.
Alí mesmo podemos ler que “ContoPlanet é unha aplicación de contos infantís para iPhone e iPad, que converte cada historia nunha experiencia emocional, intuitiva e amable. Seleccionamos unha serie de contos pertecentes á colección Arbore, da Editorial Galaxia. Cada conto foi dixitalizado, traducido a tres idiomas e narrado por profesionais. Engadíronse zonas táctiles, efectos de son e animacións, de modo que podemos desfrutar cada conto de diversas formas, con múltiples combinacións que o fan diferente e especial.
Todos os contos inclúen tres idiomas, así como a opción de amosar e ocultar os textos do conto.
Poderás ver e escoitar os contos de forma automática, como se se tratase dunha película, na que a historia vai pasando sen necesidade de tocar a pantalla.
Tamén poderás pasar as páxinas do conto de maneira manual e desfrutar así con zonas táctiles interactivas, sons, efectos de paso de páxina, animacións e movementos dos personaxes en preciosos escenarios con vida propia.
Os usuarios máis atrevidos poderán substituír a voz do narrador nos contos pola súa propia, dedicar o conto a alguén e incluso ocultar os textos e cambiar a historia ao seu antollo, creando así o seu conto personalizado.
Outra interesante posibilidade é a de seleccionar os textos do conto nun idioma e a narración noutro, algo fantástico para practicar e aprender idiomas.”
Sabemos que, polo de agora, eses dispositivos non chegaron á escola, pero tamén sabemos que hai outros moitos eidos, coma o familiar, nos que hai que incidir no fomento da lectura e da lingua galega, adaptándose aos novos tempos e mudando os discursos trasnoitados.
Parabéns a Galaxia. Polo que puidemos ler no seu blog, unha semana despois da súa posta en marcha, xa levan máis de 1000 descargas desde 35 países. O producto galego no mundo, un motivo de satisfación para todas e todos os galegos.
No Blog Bibliopoemas da Biblioteca pública de Cocentaina –todo un referente na animación lectora-, esta semana dedican unha entrada ás fórmulas de inicio e de peche dos contos. Isto fíxonos recordar que cando lemos un conto na clase, malia que non somos partidarias de desvirtuar o máis mínimo o escrito, sempre botamos a faltar esas chaves máxicas que metaforicamente nos introducen no mundo imaxinario dos contos. Velaí a relación que publican en catalán, español e galego:
Inicio:
Era unha vez…
Había unha vez…
Nun lugar remoto…
Hai moito, no tempo dos soños…
No inverno, na época da lúa chea…
Nun tempo no que a Terra aínda era nova…
Certo día…
Hai moitos centos de anos…
Noutros tempos máis antigos…
Érase que se era…
Vivía unha vez…
Nos tempos de María Castaña…
Para saber e contar e contar para aprender…
Hai moito tempo, cando os animais aínda falaban…
Hai moitos anos, cando o mundo estaba formándose…
Había unha vez, nun vello país…
Hai moito tempo, cando as galiñas tiñan dentes…
Aínda que é difícil de crer, unha vez pasou…
Peche:
Foron felices, comeron moitas perdices e a min déronme coa porta nos narices.
E viviron felices moitos anos.
E colorín colorete, pola cheminea vai un foguete.
E viviron felices para sempre.
E viviron felices ata o final dos seus días.
Colorín colorado, este conto xa está acabado.
E así será para sempre.
Entón, o galo cantou e este conto rematou.
Acabouse o conto e levouno o vento…
Nalgunha outra ocasión xa temos falado tamén do web Orella Pendella no que se recompilan ditos, recitados, trabalinguas, acumulativos, etc da tradición oral galega.
Por outra banda, o Web LitOral, é unha fonte inesgotable de recursos da tradición oral: experiencias de centros educativos entorno á literatura oral, textos, entrevistas, recursos, estudos, gravacións, mostras sonoras, decálogo de boas prácticas, etc. Contan cunha actividade “Pasos contados” que se trata de roteiros de unha o media xornada que se realizan na fin de semana para coñecer lugares e tradición orais do Estreito de Xibraltar en familia . Para copiar!.
Que sinistro aparello apareceu na selva de Ngorondón que ten a todos os animais aparvados mirando cara el? Que musiquiña e que imaxes fixeron que deixaran de correr, brincar, xogar…? “Maxia mala!”.
No Día Mundial da Televisión, unha extraordinaria recomendación de lectura que cativa aos rapaces desde o primeiro momento, mantennos expectantes mentres van repetindo e engadindo o nome de todos os animais que miraban hipnotizados para “aquela cousa”. “Misterio na selva de Ngorondón”, de Alberto Varela Ferreiro -tamén autor das súas exóticas ilustracións-, publicado en Galaxia. Pódese ver un avance nesta ligazón ou algunhas das súas imaxes na galería de arte de Galaxia. Ler o resto desta entrada »
O Blog Biblioabrazo fixo unha excelente compilación de lecturas infantís que versan sobre os dereitos dos nenos e das nenas. Atoparedes tamén carteis e presentacións con fotografías que poden dar pé a unha charla sobre os dereitos e deberes da infancia. Unha vez máis, Ana Nebreda e os seus compañeiros fannos unha demostración do que é a dinamización da biblioteca escolar, ou mellor aínda, de como a biblioteca é o “corazón do centro”.
Acabamos de descubrir o álbum “El otoño”, escrito e ilustrado pola arxentina Claudia Deglioumini, publicado en Sieteleguas. “Está llegando el Otoño con su larga bufanda y su amor abrigado / El Otoño huele a chocolate / Enciende los colores y nos invita a jugar / A recordar / El Otoño suspira / Avanza / ¿Adónde va el Otoño? / A encontrarse con su amada / la Primavera.
Tras el, virá “El invierno” da mesma autora. “Una mañana se despertó. Ya era tiempo, tiempo de crecimiento interno, de creación, de búsquedas, de encuentros, de abrazos, de festejos y meriendas. Es que el amor, ¡mueve montañas!”
Unha beleza de libros, cun texto absolutamente poético e cunhas imaxes cargadas de lirismo. Unha maneira de coñecer as estacións sen caer no didactismo.
Con toda a campaña de consumo orquestrada arredor do Halloween estamos totalmente “invadidos” de arañas, arañeiras, morcegos, bruxas e outros. Xa falaremos do Samaín e do Halloween, pero o segundo está totalmente mercantilizado; seica, economicamente falando, en EEUU esta celebración é a 3ª máis produtiva.
Os nosos rapaces teñen sentimentos ambivalentes con respecto á celebración: gusta e asusta por igual. Un dos atrezzos que máis medo lles dá son os morcegos. Para moitos de nós, cando tíñamos a súa idade e non tíñamos o influxo da cultura audiovisual, os morcegos eran un elemento máis das noites de verán nas eiras. Logo veu todo o que veu coas películas e os contos de vampiros, e xa non víamos morcegos de igual xeito. Gustounos a reflexión que fai Xavier Queipo sobre os morcegos e a infancia, ao fío do libro que comentaremos deseguido.
Xa que logo o noso alumnado está arrepiado e medorento cos vampiros, decidimos que era un bo momento para ler “Marcelo o morcego”, un conto de Beatriz Fraga Cameán, publicado en Galaxia. Marcelo é un morcego ao que lle gustan máis os grelos que os mosquitos, por iso acaba tornando de cor verde. Un personaxe tenro e gracioso que se rebela contra as imposicións familiares, e que nos fai volver unha mirada agarimosa sobre estes animais.
Para continuar coa nosa sesión de “desmitificación” dos morcegos coma vampiros, buscamos información na rede, así souberon que son mamíferos aínda que voan, que os hai por todo o mundo, que existen máis de mil especies diferentes, que habitualmente teñen unha cría por ano, que apenas ven pero que se orientan polo son do eco –ecolocación-, que as súas alas son unhas finas membranas de pel, e que hibernan desde o outono ata a primavera. En canto aos seus hábitos alimenticios –do que máis lles preocupaba- hainos insectívoros, frutívoros, carnívoros, piscívoros e moi, moi poucos hematófogos. Tamén soubemos dos beneficios que lle reportan ao home e que hai unha Asociación Española para a Conservación e Estudo do Morcego.
E, daquela maneira que sabemos facelo os profesionais da educación e algunhas outras persoas como Beatriz Fraga, fixémoslle ver que, ás veces, un pode ir en contra do que está determinado. Todo iso a partir da decoración do Halloween: lendas e supersticións sobre unha criatura inofensiva, alimentación e autoimaxe positiva; pois non é pouca cousa! Sen contar que rematamos facendo morcegos de origami -estes de cor verde- e outras actividades que non requiren de cartos.
Ao falar de literatura infantil, é case obrigado mencionar a ilustración. Atopamos un blog- revista de ilustración nos libros infantís e xuvenís, Pinceladas en el mundo, que consideramos pode ser do interese das profesionais da educación infantil, porque nel recóllense e organízanse todo tipo de ilustracións. Permite facer procuras por ilustradores –incluso polas súas nacionalidades-, por asociacións, editoriais, ou de revistas e blogs sobre a ilustración. Permite agrupar as entradas, vendo unha escolma de ilustracións do outono, do Halloween, de Carrapuchiña Vermella, gatos, e un sinfín de temas. Cremos que nos pode dar moito xogo co noso alumnado.
No Día Internacional das Bibliotecas escolares, poida que nos guste amosarlle ao noso alumnado o proceso de elaboración dun libro. A editorial Combel con motivo da presentación de “10 viajes y 1 sueño” acompáñao co making-of do mesmo. Vemos o traballo dunha escritora, da ilustradora –neste caso é un libro de pop-up– maquetadores, etc. O esforzo de moitas persoas para que nós gocemos coa lectura.
No mes de febrero de 2011 celebrarase o Salón do Libro Infantil e Xuvenil de Pontevedra, organizado polo Concello de Pontevedra. O pasado ano recibiu a visita de máis de 35.000 persoas, das cales unhas 25.000 era público infantil e xuvenil.
A temática elixida para esta edición é ‘É mentira’ sobre a que haberá unha exposición de títulos, a máis dun espazo de lectura para o público infantil e xuvenil. No Salón do Libro colaboran, ademais, centros educativos de Pontevedra e outros concellos de Galicia, que realizan actividades e traballos baseados na bibliografía recomendada para Educación Primaria e Secundaria en relación ao título de cada ano.
A mentira é inherente á literatura; a mestura entre o real e o irreal, o máxico, o onírico e o absurdo é o que axuda a que o feito do que parte o autor trascenda. Porén, poucos libros quedarán fóra desa temática elixida, salvo aqueles que case non merecerían a consideración de literatura, aqueles que son outra cousa.
Xa está en marcha a nova campaña de dinamización lingüística “Bocaberta 2010-2011” Entre as actividades desenvolvidas polas distintas editoras galegas para todas as idades atopamos, dirixidas ao público infantil:
Un total de 747 accións, que se realizarán en todos os concellos de Galicia –ver calendario– e que chegará a máis de medio millón de rapaces e rapazas de entre 3 e 18 anos.
Se houbo unha constante ao longo de todo o 32º Congreso IBBY foi falar da Literatura Infantil e Xuvenil de calidade (LIX) –aínda que non tiven o pracer, supoño que sería igual en todas as anteriores edicións do encontro internacional-, mais para os profanos xurde inmediatamente a pregunta: que é o que diferenza un libro de calidade doutro que calificaríamos de mediocre? É obxectivable ? Pódese cuantificar?
Tratouse decote a necesidade de orientar aos mediadores, docentes, axentes de dinamización cultural…, para que elixan lecturas de calidade, pero cales son estas? Ou deixámolo á arbitrariedade dunha crítica que en moitas ocasións opina avalándose en criterios que pouco teñen que ver co “peso” da obra?
Trala intervención de Teresa Colomer, na rolda de preguntas, pedíronselle pautas. Ela respondeu que pouco sabemos dos motivos polos que un libro conecta cos lectores. Valorar a calidade é moi complexo, continuou; na comida, na bebida, na arte…, faise por comparación; se alguén non pode comparar, non pode saber se algo é máis bo ou menos malo. Pero segundo ela, ata o libros mediocres son necesarios; serán un referente. Remitiunos a Emili Teixidor. Este autor catalán, no seu artigo “Estrategias del deseo o trucos para leer”, gañador do VI Premio Periodístico sobre a lectura da FGSR, no 2005, di que “todos os lectores buscan nos libros unha metáfora da felicidade.”, será logo, que os libros de calidade son os que abren unha porta á esperanza. Recomendamos encarecidamente a lectura deste artigo.
E recomendamos, tamén, a lectura de “Siete llaves para valorar las historias infantiles”, obra dirixida por Teresa Colomer, para a FGSR, publicada no 2002 e froito dun seminario no que participaron, entre outros, L.M. Cencerrado, Antonio Ventura, Teresa Corchete, Xabier P. Docampo e moitos máis expertos en LIX. Estrutúrase en oito capítulos, sete deles centrados en aspectos integrantes dos libros álbum, sendo o oitavo a visión de conxunto. Ao remate de cada un deles, da unhas pautas sobre cuestións a ter en conta con respecto a cada un deses elementos constitutivos da obra.
No 1º capítulo trátase sobre a imaxe e a súa relación cos textos infantís. O 2º imaxina o itinerario dun lector que se familiariza progresivamente coa forma que teñen as historias da nosa cultura. O 3º, parte da idea de que os libros lle falan aos nenos e nenas a través do conxunto de voces dos seus narradores. O 4º alude á experiencia estética, á forma na que se fusionan as artes plásticas e a literatura. O 5º céntrase na posibilidade de multiplicar ou expandir a experiencia propia a través da vivencia dos personaxes. O 6º trata da posibilidade de ampliar as fronteiras do contorno coñecido a través dos libros. E o 7º, contempla os libros como unha porta de entrada do lector na vida.
De seguro que cando eliximos unha obra ten máis que ver con cuestións emocionais e totalmente subxectivas, polo que é interesante coñecer os ítems observables nunha obra para considerala de calidade. “Siete llaves para valorar las historias infantiles” xunto con “La formación del lector literario”, son lecturas altamente recomendables, para profesionais da educación, especialmente para integrantes de equipos de dinamización da biblioteca escolar.
A última conferencia plenaria do 32º Congreso IBBY foi impartida hoxe polo coñecido poeta, escritor e membro da RAG, Manolo Rivas – el sempre se define como un “contrabandista de xéneros”, pois seica que cando escribe un poema quere contar unha historia, e cando fai un conto quere que se poida ler como un poema longo. O ton da conferencia foi totalmente distinto a todas as demais. Coa singularidade e lirismo que o caracteriza, ao longo dunha hora foi debullando e tecendo recordos da súa infancia cunha erudición sobre o tema obxecto da súa intervención “A literatura de insurxencia”.
Carente de todo tipo de artificio tecnolóxico, amosou a unha audiencia internacional un debuxo feito por el mesmo similar aos motivos de círculos concéntricos que se atopan en moitos dos petroglifos galegos, a primeira escrita galega, feita con sílex gravando o “texto” sobre a pedra; os primeiros graffitis atlánticos. Unha escrita indeleble, ao igual que a escrita na lingua, a escrita no aire, a tradición oral, que permanece na cultura grazas ao paso de lingua en lingua. O primeiro e central círculo das composicións concéntricas dos petroglifos, segundo o paralelismo que el estableceu coa literatura.
Botando man dos “efectos especiais” que traía nunha pequena maleta, e que nos remitían a moitas das súas obras e máis a esa sabedoría popular galega –bola do mundo, minilibro, cunchas de vieira-, Rivas foi centrando a súa disertación no conto como insurxencia dentro da literatura. Insurxencia entendida como o que se alza, o que se levanta, e sobre todo, como un erguerse, un espertar…, as palabras en pé. A LIX ten ese carácter insurxente, anovador, tanto nas formas coma nos contidos.
Reivindicou a necesidade do conto; analizou as súas funcións; mencionou a morfoloxía dos contos de Vladímir Propp, a condensación que delas fixo Gianni Rodari, e que el mesmo reduce a “tres”: os afectos e o medo ao abandono.
Vencellou o lema do congreso “A forza das minorías” cunha cita do poeta portugués Miguel Torga, “O universal é o local sin paredes”.
Ao noso entender, conferencia de Manolo Rivas foi coma escoitar un conto; de seguro que cadaquén fixo a súa propia lectura e interpretación; non seremos quen de recordar a trama, só algúns detalles, pero quedámonos cos valores apuntados.
Grazas a quen tan ben soubo retratar a un bo mestre, a anguria dun alumno novo na escola e o pracer de aprender, no seu relato “A lingua das bolboretas”.
Este é o título da conferencia á que asistimos esta mañá impartida pola doutora Teresa Colomer no marco do 32º Congreso IBBY. Experta investigadora en literatura infantil, autora de libros e de máis de 200 artigos sobre a LIX, centra o seu traballo na análise da literatura denominada infantil, no pasado, no presente, e sobre todo, avanza as tensións ous desafíos aos que se terá que enfrontar para acadar a calidade literaria e a formación de lectores. Entre outros temas abordou os que segue:
Literatura contra pedagoxía; falou da artificialidade dos libros clasificados por idades e por temas; os libros alleos á experiencia literaria, seguidores desa política da corrección, libros escritos baixo o ditado dos contidos curriculares. Isto fíxonos lembrar unha entrevista a Manuel Janeiro con motivo da presentación da súa obra “A abella abesullona”, na que di que “un dos grandes males da actual LIX é que, aparte de ser, ás veces, refuxio de malos escritores, énchese intencionadamente de obxectivos psicopedagóxicos. Estes, os valores didácticos ou sociais deben darse, pero implicitamente”. O impacto desas obras nos lectores aínda non se coñece.
Literatura sen adxectivos; na actualidade enténdese a LIX como literatura, algo que non sempre foi así, xa que había un grande desprezo por este campo –exceptuando o folclore xa que se entendía que este non fora creado exclusivamente para nenos-, por fortuna agora vese cunhas novas –“gafas valorativas”.
O debate cultural: a conquista colectiva da visibilidade nos medios de comunicación. A medida que o sector ía medrando, ampliábase a queixa da escasa atención dos medios sobre este apartado, malia que mellorou bastante nos últimos tempos non é para celebrar os éxitos.
A tea de araña da animación lectora; contacontos, portadores de maletas institucionais, autores que comentan as súas obras, promotores de lectura que sobrecargan aos xa superados docentes, todo un elenco de personaxes que pululaba polos centros en pleno xarampón da animación lectora e da que non se demostrou a día de hoxe a súa incidencia na formación de lectores. Ler require silencio constancia e complicidade, algo que non se pode lograr con accións anecdóticas e puntuais.
As leis do mercado, a marea da mediocridade; hogano existen diversidade de xéneros, traducións de obras estranxeiras, premios que fan que cada vez que publique máis. Pero tamén hai un ataque ás editoriais acusándoas de moverse por criterios mercantilistas. Unha marea de mediocridade invade as obras que esterilizan o interese do lector co didactismo. Segundo Colomer, para ler eses libros é mellor dedicarse a outra cousa. Apúntase tamén á responsabilidade dunha crítica que escolme o gran da palla.
A imaxe; esta forma parte da LIX desde sempre. Na actualidade, nos albumes, libros álbum atopamos imaxes froito da fusión cos códigos artísticos contemporáneos. A beleza dalgún destas imaxes xa é motivo dabondo para mercar un libro, pero moitos deles só viven do impacto do consumidor, son espectaculares, suxestivas, e algunhas delas, ata banais. Traspasan ao lector a responsabilidade de darlle sentido. Aínda non se sabe como funciona a lectura de libros álbum, como funciona o lector na fusión do código visual e do código escrito. Queda por analizar os efectos desa literatura infantil e o interese posterior dos nenos pola lectura de textos carentes de imaxe.
Novas formas de ficción: un novo reparto da baralla; hai libros que xa nacen emparentados coas pantallas –videoxogos, cinema- estes tránsitos conlevan unhas características na migración entre pantallas, máis acción, textos cortos, etc que non sabemos como afectará isto á literatura infantil de calidade, hai que indagar se é posible a dualidade dunha experiencia ficcional e literaria potente.
Coa súa exposición Teresa Colomer axudounos a visualizar a forza que tivo que facer a LIX de calidade para lexitimar a súa parcela, pero afortunadamente estamos nun momento no que hai máis e mellores libros, que chegan a máis nenos que nunca. Rematou enlazando co lema do congreso dicindo que a LIX dentro da literatura é a forza das minorías.
Lemos en EDUGA nº 58 un artigo de opinión titulado “Educación infantil ou culto á velocidade”, da profesora Concepción Sánchez Blanco da UDC. “A présa que nos envolve é unha violencia estrutural que atura a infancia a miúdo, tanto na vida familiar como na escolar. Facer as cousas no menor tempo posible converteuse nunha demanda e nunha expectativa dende o mesmo instante do nacemento, que se vai pegando á identidade dos suxeitos conformándoa dende ben cedo. Pero a rapidez coa que hai que liquidar a actividade cotiá crea e acentúa a distancia social entre o adulto e o rapaz, cando deberan estar intrinsecamente unidos, porque un non se pode concibir nin reconstruír sen o outro. O fenómeno evidénciase, tanto nas prácticas familiares, como nas que se levan a cabo nas escolas infantís e centros de infantil e primaria. Este artigo pretende pór de manifesto algunhas contradicións, tomar conciencia delas e reparalas.
Con moito tino, pregúntase a autora, se as escolas rápidas producen nenas e nenos veloces; remata coa recomendación de minorar, parar e reflexionar. Gustounos porque coincide no fondo co que temos dito neste blog nalgunha que outra ocasión en “RebelArte”.
O martes despedirémonos dos cativos, pero o mércores volveremos a velos a case todos no centro; comezan coas actividades do verán, os ludiveráns, os veráns lúdicos, os veráns divertidos…, unha morea de actividades sen fin, dunha noutra, sen tempo nin para descansar, cos minutos todos ocupados; serán así, tan divertidos para os nenos e as nenas?, porque é máis do mesmo: présas, apuróns, madrugar, a escravitude do reloxo… Cando volvamos en setembro, estes nenos estarán relaxados e descansados?, non terán dereito a un merecido descanso?, ou é que a “diversión” ben paga a pena? O bo é que todos parecemos decatarnos de que esta présa non nos conduce a nada, pero non somos quen de pórlle remedio.
Nesta semana, a editorial Galaxia publicou “Un home impuntual”, de Pepe Cáccamo, no que reflexiona arredor do tempo através dun home que chega tarde a toda partes. Tamén recordamos o libro “O tempo voa”, de Joao Pedro Messeder, publicado en Kalandraka. Un conto rimado que entraña unha seria reflexión sobre a aceleración da vida actual e sobre o escaso tempo dedicado a vivir a vida con plenitude. Nel dise que precisaríamos un mes máis cada ano, un día máis cada semana, unha hora máis cada día, para rir, para compartir, para ser felices.
Chéganos a triste nova do pasamento do escritor luso José Saramago, premio Nobel de Literatura. A modo de recordo e homenaxe, recollemos parte dunha entrada deste blog, na que mencionábamos a súa obra “La flor más grande del mundo”:
Moitos dos grandes da literatura teñen feito as súas incursións no mundo infantil, malia que en palabras de José Saramago, no seu conto “La flor más grande del mundo”, é moi difícil escribir historias para nenos porque hai que seleccionar moi ben a linguaxe que se emprega e o que se quere contar. No mesmo, remata dicindo, “E se os contos infantís forem de leitura obrigatórias para adultos? Seríamos realmente capaces de aprender o que, desde há muito tempo vimos ensinando?”. Deste fermoso conto, a produtora galega Continental fixo un vídeo de animación que se acompaña con música de Emilio Aragón.
No seu blog, recompilación de entrevistas, declaracións e pequenos fragmentos, lemos as súas reflexións sobre, coidar a infancia, educación e instrución, escribir e ler para comprender, do autobiográfico en todo o que dicimos e facemos, a inocencia perdida, e moitas outras, a modo de pequenas pílulas revulsivas.
Chegado este momento, son moitas as familias que nos piden recomendacións de lecturas para o verán. Ás veces non é doado responder, xa que co ritmo de lecturas escolares que levamos parece que pouco máis podemos ofrecer. Pero afortunadamente, aínda nos queda moito por ler, temos a sorte que o campo da literatura infantil é un dos máis produtivos neste país.
Gustounos a escolma que fixo o Club Kiriko para nenos de tres anos en diante, para o verán 2010.
Como sempre, botamos man da Fundación Germán Sánchez Ruipérez, nesta páxina recolle as súas guías de lectura organizadas por:
Hoxe chegou ás nosas mans un fermoso álbum de Félix Albo, “Si un día juntásemos todas las camas del mundo”; unha proposta orixinal cunhas suxestivas ilustracións. A través dunha agarimosa narración, introdúcenos en distintas problemáticas sociais: os sen cama, as camas altas e as camas baixas, as camas frías…
Un libro da editorial Palabras del Candil, nacida coa intención de ofrecer libros e contos de narradores orais, os que viven do conto. Editan, tamén, a colección Escrito en elaire, de contos para persoas adultas.
Desde 1980, o Banco do Libro avalía e premia os libros máis reveladores, como recoñecemento e estímulo para as editoriais comprometidas coa produción de calidade. Na sección “Los 30 de los 30” recollen os libros obxecto de galardón nestas tres décadas.
Sempre insistimos na idea de este non é un blog de crítica nin de denuncia; unicamente pretendemos suscitar unha reflexión. Reflexionar sobre o noso traballo, sobre a nosa praxe, sobre os recursos que empregamos, sobre as fontes nas que bebemos, e como non, sobre a sociedade na que vivimos. Un/unha profesional da educación non pode desempeñar ben o seu traballo manténdose ao marxe da realidade social e reducíndose ao estritamente “escolar”.
Porén, no día de hoxe, Día das Letras Galegas, queremos recomendar unha publicación recente, do Premio Nacional de Literatura Infantil 2008, Agustín Fernández Paz, titulada “Valados”. En palabras do seu autor, “é un alegato contra todos os muros. Creei unha sociedade nunha vila, na que están primeiro os muros invisibles que propician a división. Estes, despois acaban cristalizando nun muro de arame e cemento. É un texto que ten a súa dureza, pero está escrito coa delicadeza posible e que deixa un asomo á esperanza.”
Pódese coñecer máis sobre a orixe da publicación e a intención do autor en dous artigos publicados no Faro de Vigo e no Xornal con motivo da súa presentación no mes de novembro.
Unha obra sobre a división social. Un libro sobre a fraternidade por riba de muros e valados.
A FGSR dentro da súa colección Temas en la literatura infantil y juvenil, dedicou o nº2 a “La pintura en la literatura para niños y jóvenes”, na que se presenta unha selección bibliográfica de libros relacionados coa pintura.
A guía divídese en dous grandes bloques:
-“Leer la pintura”, con obras de ficción e de carácter informativo, organizadas por idade.
-“Arte, libros y niños”, con artigos, monografías e webs.
A selección de libros estrutúrase en sete apartados:
• Galería de retratos: historias de ficción ou biografías protagonizadas por pintores con nome propio.
• Historias enmarcadas: historias de aventura ou misterio que arredor de pintores u obras pictóricas coñecidas.
• Onde viven os cadros: historias de ficción que se desenvolven nos museos.
• E ti que pintas?: historias de ficción para achegarse á cor, ao debuxo ou á pintura.
• A paleta como xogo: aproximación á cor, ao debuxo e á pintura mediante
propostas de xogo.
• Saber máis sobre pintura: material informativo sobre o tema.
A publicación é do 2005, polo que se botan a faltar algúns máis recentes e xa clásicos. Engadirémolos noutra entrada.
Acabamos de coñecer dous contos que nos gustaron moito e aos que lles vimos grandes posibilidades para traballar a autoestima positiva dos nenos e das nenas, estes son:
“Ranilda” de Mar Pavón en OQO. Fronte ao culto á beleza que impera na sociedade actual, nesta deliciosa fábula reivindícanse outros valores como a autoestima e a amizade, cun gran sentido do humor. Ranilda, a protagonista deste divertido álbum, é unha ra moi feita, aínda que ela non o sabe. Todos os días se mira na auga, e como non lle gusta o seu aspecto, sempre está triste; dille ás mulleres coas que se atopa “Señora, se me dese un bico no papo,converteríame nun home guapo.”
“El despertador del sol” de Martin Baltscheit en Lóguez. “La noche era fría. El montón de estiércol elevado. Yo nunca había despertado al Sol. Madre se encontraba en la puerta de la cuadra y asentía. Ella me creía capaz de todo. Canté. El Sol salió. Yo lo había despertado”. Con sutileza e sen caer na moralina, trata o tema da vanidade.
“Mamá y yo”, de Alison Ritchie en Pearson/Alhambra; o pequeno oso describe de forma rimada as actividades que comparte coa súa nai e as características que fan dela a mellor do mundo.
“Mamá elefante es genial”, de Gabriela Kaselman en Alfaguara; unha nai acomplexada á que os seus fillos lle devolven a confianza en si mesma amosándolle o que a fai especial e distinta das demais.
“Una mamá para Owen”, de Marion Dane Bruer en Serres; baseada nun feito real: un pequeno hipopótamo adoptado por unha tartaruga xigante. A adopción.
“Mamás a porrillo”, de Teresa Durán en La Galera; que as mamás se enfaden non é signo de desamor.
“La cama de mamá”, de Joi Carlin en Ekaré; ese lugar tan especial.
“Quiero una mamá robot”, de Davide Cali en Laberinto; as vantaxes e inconvenientes dunha nai robot.
“La vida secreta de las mamás”, de Beatrice Masini en Laberinto; a que se dedican as mamás desde que deixan os fillos na escola?
“Una niña”, de Pep Carrió en Sins Entido; unha metáfora da adopción.
“Días de hijo”, de Philip Waechter en Lóguez; a feliz aventura dos pais novatos.
Nas páxinas 127-132 do libro “Medrando sans, de sentimento en sentimento, de emoción en emoción”, hai unha secuencia didáctica sobre o conto “Mamá, ti si que me entendes”, de Teresa Moure, publicado en Galaxia. Atopase en todas as bibliotecas escolares de centros con unidades de infantil, e trata sobre os lazos de unión, o amor, a tenrura, a complicidade e a alegría nas relacións entre unha nai e un fillo.
Na secuencia recóllense actividades que dan a posibilidade de afondar nos sentimentos materno filiais, e que se poden desenvolver en calquera momento. Conta tamén cunha escolma de obras de artistas galegos que tanto na pintura como na escultura, teñen reflectido a maternidade.
Este conto foi unha segunda entrega da autora, xa que con anterioridade publicara “Eu tamén son fonte“, igualmente con ilustracións de Leandro Lamas. Neste caso, céntrase nas sensacións, sentimentos e emocións que experimentan as mulleres cando van a ser nais. Promovido pola Federación Galega de Lactancia Materna, para sensibilizar e apoiar o aleitamento materno.
Descubrimos o libro “El punto” de Peter Reynolds en Serres, aínda que non é de recente publicación. Unha fábula sobre o potencial creativo que todos temos pero que ás veces non conseguimos facer agromar. Segundo o seu autor, decidiuse a escribilo, porque cando visitaba escolas, a medida que subía de nivel, reducíase o número de nenos e nenas que, a dicir deles, sabía debuxar. Pódese ver e escoitar nunha gravación dun programa de TV arxentino de Luís Pescetti.
Para afondar un pouco, facilitamos o artigo “El pensamiento creativo”, no que se analizan as características do pensamento creativo, as etapas do proceso creador, a relación entre cultura e creatividade, así como o desenvolvemento da capacidade creadora en nenas e nenos.
O vindeiro día 23 celébrase o Día do Libro e dos Dereitos de Autor, data elixida pola UNESCO porque nun 23 de abril morreron Cervantes, Shakespeare e Garcilaso de la Vega, e naceron Navokov, Laxness e Josep Pla, entre outros. Réndese unha homenaxe mundial ao libro e aos seus autores, ao tempo que se pretende fomentar o pracer pola lectura.
Para conmemorar esta data nas aulas, quixemos facer unha escolma literaria na que os libros son os protagonistas dos relatos; atopamos libros sobre as palabras, os escritores, as bibliotecas, os bibliotecarios, sobre quen os fai, quen os escribe e quen os recibe, así como sobre as formas de lelos.
-“Te regalo un cuento”, de Jorge Gonzalvo en Lóguez; que mellor agasallo que un conto, que mellor agasallo que un libro…
-“Mi pequeña fábrica de cuentos”, de Bruno Gibert en Thule; combinando as distintas pestanas permite crear ata 194.481 contos distintos.
-“Guillermo, ratón de biblioteca”, de Asún Balzola en Anaya; un rato intelectual que debe saír do seu agocho na biblioteca para vivir aventruas fóra dos libros.
O Club Kiriko elaborou un folleto informativo sobre “Libros en los libros” con recomendacións de lectura desde o 3 ata o 15 anos.
Para nós, ou para difundir a través da biblioteca escolar, dous artigos:
-“Leer para fecundar el futuro” de Kepa Osoro, no que analiza que é ler, o valor da “lectura de regazo” e o papel dos docentes.
No Centro Virtual Cervantes atopamos a exposición “Cien años de ilustración infantil española. ¿Qué pintan los cuentos?”, na que se presenta unha visión global da ilustración infantil española nos últimos cen anos, a través da mostra de 150 ilustracións de contos españois, coas que se pretende dar a coñecer e evolución deste xénero artístico, pasando desde as da editorial Calleja ata a actualidade. As imaxes están organizadas polas seguintes categorías: conto clásico, edición, intención, personaxes, técnica e tendencias.
Nos pasados días inaugurouse na Biblioteca Ánxel Casal de Santiago de Compostela, a exposición “Historias do mundo-Mundos da historia”, organizada por GALIX, amosa un percorrido de 50 anos do libro infantil e xuvenil galego.
100 anos de ilustración infantil española e 50 anos da galega, dous bos motivos para traballar na semana do libro e nas actividades que se promoven desde a biblioteca escolar, especialmente neste 2010, Ano do Libro e da Lectura.
O outro día descubrimos unha editora de libros infantís, Unaluna, arxentina, nova e fresca; gustáronnos moitos os libros que vimos. O primeiro que coñecemos foi “El arbol de las cosquillas”, empeza así: “¿Has estado alguna vez donde crece el árbol de las cosquillas… el que te hace reír con ramas en las costillas?”, unha disparatada e sorprendente aventura ao mundo dos soños. Dese pasamos a outros como “Una mentira”, “Romeo, el ratoncito romántico”, “Sin ti”, “La casa que quería un sol” e “Uno, y si no, ninguno”, este encantounos, un libro sobre os engaiolantes fenómenos da natureza.
Onte deuse a coñecer o gañador do III Premio Internacional Compostela de Álbum Ilustrado; nesta edición a obra “La familia C” e como finalistas: “Manual del buen paseante. Descripción en veinte pasos” e “Bailar en las nubes”.
“La familia C” conta a historia dunha familia que adora o circo e iso dálle cor á súa vida. As ilustracións destacan polo seu colorido e forma expresiva.
O 2 de abril a editorial Alfaguara presentou, dentro da colección Mi primer, o libro infantil “Fonchito y la luna” de Mario Vargas Llosa, unha fermosa historia sobre o primeiro amor, polo que se pode conseguir todo, ata baixar a lúa. Dentro da mesma colección tamén presentou recentemente outro de Arturo Pérez Reverte titulado “El pequeño Hoplita”.
Moitos dos grandes da literatura teñen feito as súas incursións no mundo infantil, malia que en palabras de José Saramago, no seu conto “La flor más grande del mundo”, é moi difícil escribir historias para nenos porque hai que seleccionar moi ben a linguaxe que se emprega e o que se quere contar. No mesmo, remata dicindo, “E se os contos infantís forem de leitura obrigatórias para adultos? Seríamos realmente capaces de aprender o que, desde há muito tempo vimos ensinando?”. Deste fermoso conto, a produtora galega Continental fixo un vídeo de animación que se acompaña con música de Emilio Aragón.
Todos os anos o IBBY (International Board on Books for Young People) celebra o día Internacional do Libro Infantil, co fin de conmemorar o nacemento do escritor danés Hans Christian Andersen. Cada ano é un país membro o encargado de realizar o cartel anunciador e a mensaxe dirixida a todas as nenas e nenos do mundo (traducida ao galego, euskera e catalán). A sección española distribúe o cartel da ilustradora Noemí Villamuza e a mensaxe do escritor Eliacer Cansino. O lema deste ano “Un libro espera por ti; búscao!”. Un bo lema para pegar na porta da biblioteca do centro e unha boa mensaxe para enviar ás familias do alumnado.
Facilitamos ligazón a un web onde atopamos moitos contos de Andersen.
Esta mañá un alumno quixo contarme unha “cousa”, díxome que a súa nai lle chillara moito pola mañá, por todo, polo almorzo, polo pixama, polos dentes, pola mochila… Viña roto en anacos. Ollo, non estou esaxerando. O que me fixo pensar nas veces que eu lle berro aos rapaces e no impacto emocional que iso pode ter neles.
Tamén me recordou un libro que me chocou cando o lin por primeira vez, “Madrechillona“. Comeza así: “Esta mañana mi madre me chilló de tal forma que salí volando en pedazos”. O grito da nai esnaquizou literalmente ao pequeno pingüín. Logo vai recuperando os anacos polo universo ata que lle pide perdón. Unha boa maneira de introducir aos nenos e nenas na linguaxe metafórica e na abordaxe da ansiedade infantil. Un libro para ler e sobre todo para ver. Velaí vai a súa referencia na revista Babar.
“Adiviñas“, de Palmira G.Boullosa en Galaxia . Vinte e oito adiviñas rimadas.
“Arrolos”, de Palmira G. Boullosa en Galaxia. Coplas para uns felices soños.
“Aloumiños”, de Antonio García Teijeiro en Galaxia. Caricias de poesía e versos.
“O peto da risa”, de Eva Lozano en Galaxia. No peto da risa hai palabras e risas.
“Coplas”, de Antonio García Teijeiro en Galaxia. Vinte e oito coplas cheas de ritmo e sensibilidade.
“Poemas con piruleta” de Carlos Fontes en Galaxia. Poemas de sabores para aprender unha morea de cousas.
“Quiquiricosas”, de Juan Clemente Gómez García en Diálogo. Un poemario para xogar.
“Sana que sana”, de Mª Cristina Ramos en Océano. Unha poesía na que predomina a rima e a musicalidade.
No podíamos pechar esta relación sen facer mención a “Frederick“, o rato poeta de Leo Lionni, que durante o verán recolle raios de sol, cores e palabras para facerlle máis cálido e levadeiro o inverno aos seus amigos. Publicado en Kalandraka é un canto á importancia do “oficio” dos poetas. Conta tamén cunha secuencia didáctica nas páxinas 122-127, do libro “Medrando sans: de sentimento en sentimento, de emoción en emoción”.
Fixemos unha escolma de libros en galego e en castelán.
-“A árbore de follas DIN A-4”, de Carles Cano en Kalandraka. “Houbo unha vez unha árbore que naceu no máis recóndito do bosque e que sabía, desa forma vexetal e misteriosa na que as árbores saben as cousas, que se convertiría en papel. E unha primavera, cando chegou a hora de mudar o traxe…”
-“A memoria das árbores”, de X.A. Neira Cruz en Sondeconto. Os pais de Tano, cando naceu, plantaron unha árbore no xardín para que medrara canda el.” Coa sensibilidade e saber facer que caracteriza todos os traballos de Neira Cruz, nunha edición especial con música de Marcial Adalid, interpretada pola Orquestra Sinfónica de Galicia.
-“Aínda nada” de Cristian Woltz en Demademora. “Unha mañá moi cedo o señor Luís cavou cun burato na terra e nel deixou caer unha semente.”
-“As estacións” de Iela Mari en Demademora. Vai amosando o ciclo das estacións ao tempo que se vai enchendo de cor.
-“Xaime e as landras” de Tim Bowley en Demademora. Xaime plantou unha landra pero antes de puidera medrar un esquío desenterrouna…”
-“A pequena árbore” de Ánxeles Ferrer en Xerais. Fálanos do ciclo das estacións e dos incendios.
-“Lume” de Alberto Varela en Xerais, os perigos que ameazan os nosos montes.
-“El lugar más maravilloso”, de Javier Sobrino en Thule Ediciones. O extraordinario que pode acontecer no alto dunha figueira.
-“La semilla piloto”, de Sergio Mora, en Thule Ediciones. Unha semente escapa de diversos perigos, todos queren comela, pero ela quere chegar ao seu país dos soños.
-“El jardín subterráneo”, de Cho Shunkyung en Thule Ediciones. Unha estación de metro cheira mal, pero que acontecería se alguén plantara un xardín que enchera todo co seu recendo?
-“El manzano”, de Mira Lobe en Lóguez. Unha sinxela historia de árbores e de paxaros que nos fala da hospitalidade e da tolerancia.
-“Pétala”, de Pep Bruno en OQO. Un día Pétala vai a regar as plantas e descobre que non hai auga.
Recordade a posibilidade de facer procuras de libros a través do S.O.L. Estes son os resultados que nos devolve tras introducir a palabra “árbores” ou “bosques“.
“Vivimos con un monstruo. Es horrible. Es fuerte y alto; escupe espuma por la boca y en muchas ocasiones sus ojos se tiñen de rojo.” Isto cóntanolo Rosario, unha nena de dez anos á que lle encantan os espaguetes con moita salsa de tomate. O monstro do libro non é un ser imaxinario como o de moitos contos infantís, vive, e aliméntase da debilidade dos demais. Rosario e o seu irmán Carlos non entenden porque isto é así e pídenlle explicacións á súa mestra, á súa avoa, que negan a realidade.
Poida que non sexa preciso dicir nada máis; sempre pensamos que non é doado tratar o tema da violencia doméstica nas aulas de infantil; agora podedes ver o texto de presentación e mailo vídeo e que cadaquén considere a pertinencia de ler na clase “El monstruo” de Daniel Martín, en Lóguez.
Ao fío do monstro “real” da entrada anterior queremos falar do medo na literatura infantil. A FGSR publica periodicamente a colección “Temas en la literatura infantil y juvenil”. O seu número 3 dedicárono ao medo, “Los miedos infantiles en la literatura para niños”.
“Desde que el ser humano inventara los primeros relatos de la historia hasta la actualidad, la literatura –oral o escrita- siempre ha estado ligada de forma implícita o explícita a los miedos de la humanidad. El acto de escuchar, narrar, leer y escribir historias es un conjuro contra el miedo:miedo a crecer, morir, sufrir, ser abandonado o devorado, miedo a la ignorancia, al desconocimiento, al caos o a la locura.”
A selección bibliográfica está organizada en oito apartados; en cada un deles os libros ordenados alfabeticamente por autor, idioma da edición e orientación de idade de lector. O documento é do 2006, polo que botaremos a faltar algúns de recente publicación.
-medo á noite, á escuridade e ás treboadas: ameaza de sombras, ruídos e fenómenos naturais.
-soños rotos por pesadelos: temor aos malos soños, espertar sobresaltado e gritos afogados.
-medo aos monstros e seres imaxinarios: presenzas desacougantes que nos perseguen e axexan.
-medo aos animais: medos de catro e ata de oito patas que desatan o pánico e a ansiedade.
-medo ao descoñecido: vertixe ante os mundos non explorados e encontros máis alá do coñecido.
-medos íntimos e persoais: que nos acompañan e aniñan no noso interior.
-medo en sociedade: ameazas na nosa relación co mundo e cos demais.
-conxurar os medos: enfrontarse ao medo e romper o seu parálise.
Antes de dar paso á sección “Leer los miedos”, a publicación conta cunha interesante introducción na que se analizan “El sentido, la naturaleza de los miedos infantiles y algunos consejos”, realizado pola Asociación de Saúde Mental Infantil desde la Gestación, integrado por psiquiatras infantís, psicólogos clínicos, psicoanalistas de nenos e psicólogos escolares.
A ISS desprázase cada día sobre os nosos ceos, a unha altura de 400 km, no web pódese seguir a súa localización a tempo real. A súa capacidade de reflectir a luz fai posible que poidamos contemplala e fotografala. Facilitamos os datos dos horarios de pase da actual semana na cidades de A Coruña, Pontevedra e Vigo. Atopamos tamén imaxes das naves, do seu aterraxe e dos astronautas.
A Lúa, a Terra, o Sol, os planetas, o Universo, as estrelas, as viaxes espaciais, os astronautas, etc, son temas que fascinan aos nenos e nenas de infantil e sempre “funcionan” ben como proxectos. Achegamos información sobre libros e algunhas ligazóns para traballar nas aulas.
No web Astronomía Educativa atoparemos información, imaxes e vídeos sobre o Universo, o Sistema solar, os planetas, galaxias, meteoritos, etc.
– “El espacio” en BRUÑO (libro luz, ilumínase pola noite)
– “Paco” de Paula Carballeira en KALANDRAKA; Paco é o rato da Lúa, foi alí porque lle dixeron que era de queixo fresco, pero unha vez chegou…
– “Papá, por favor, achégame a lúa” de Eric Carlé en Kókinos; unha nena quere xogar coa lúa polo que lle pide ao seu pai que lla achegue. Hai un vídeo co conto.
– “Herbalúa” de Marilar Alexandre en Galaxia; Helena foi unha noite á Lúa a buscar herba para a súa ovella de trapo… Porque as ovellas de trapo, que son moi ninfrosas, só se alimentan de herbalúa.
– “La Luna” de Anne Herbauts en Kókinos.
-“Coco y la Luna” de Emilio Urberuaga en Kókinos; Coco rouba a lúa sen saber os problemas que isto lle ocasionará ao lobo, a Paula, aos astronautas…
– “A que sabe a lúa?” de Michael Grejniec en KALANDRAKA; será doce ou salgada?, a que lle saberá aos animaliños que querían chegar a ela?
– “Si la luna pudiera hablar” de Kate Banks e Georg Hallensleben en Juventud; unha nena a piques de durmir pensa no que a lúa lle podería contar.
– “Quen levou a lúa?” de Mario Catelli e Malena Matoso en OQO; Kipá o máis pequeno da manada quere ouvear como os lobos grandes; unha noite de lúa chea escapa á montaña e aspira tan forte que a lúa se desprende do ceo…
– “El perro y la luna” de Nele Moost en Lóguez; fermoso e poético libro sobre a amizade de dous cans e a súa imaxinación
“La Luna, la Tierra y el Sol” de Jaume Escala en Lóguez; a Terra acada a felicidade grazas aos xogos da lúa e do sol
Atopamos a páxina do CEIP Los Llanos que con motivo do ano internacional da astronomía, 2009, realizaron unha extensa compilación de libros de astronomía
Facilitamos unha ligazón para poñer un marcador coas Fases da lúa, na pantalla do ordenador ou no blogue, o que permite que día a día as nenas e os nenos vaian vendo as súas variacións.
No web Astrono, recolléronse un gran número de cancións que falan da Lúa: “Blue Moon” de Glen Miller, “Sonata Claro de Luna” de Beethoven, “Walking in de moon” de The Police, “Reflejo de luna” de Paco de Lucía…, non teñen “Luna lunera cascabelera” nin “Quisiera ser tan alto como la luna, ay, ay”.
Estes días coñecemos un libro que nos deixou arrepiadas, malia que ten final feliz. Comentáronnos que hai quen o empregou nas aulas de infantil, non o temos tan claro; é un libro que non deixa indiferente, deses que hai que pechar, tomar aire e volver a ler… Titúlase “Juul“, editado por Lóguez en 1996, e comeza así : “Jull tenia rizos , rizos rojos como hilos de cobre, eso gritaban todos: ¡hilo de cobre!¡tienes sangre en el pelo!¡caca roja!.Un dia Juul cogió unas tijeras y rizo a rizo se los cortó. Juul tenia la cabeza pelada, y todos le decian ¡bola de billar!¡cara de huevo!. Por eso se puso una gorra. Al no tener pelo, la gorra le caía encima de las orejas y estas se le salian un poco,¡orejas de soplillo!¡dumbo!¡echa a volar!.Eso le hubiese gustado a Juul, volar muy lejos de allí…” A historia de Juul ten a súa orixe nunha breve noticia, publicada nun diario belga: un neno de 13 anos suicídase despois de ter sufrido vexacións a mans doutros compañeiros.
A crueldade infantil, o acoso, a burla, son temas que tamén se abordan no libro “Orellas de bolboreta”, de Luisa Aguilar, publicado en Kalandraka; pero neste caso, o principal é a forza do optimismo de Mara, a súa protagonista; razón pola que nos parece máis adecuado para quen queira tratar estes temas na aula.
Falando de palabras… De onde veñen todas as palabras que emitimos? , onde estaban antes de saír da nosa boca a dar paseos polo aire? No dicionario, organizadas, ordenadas e clasificadas. Hainas que traballan moito, como “mamá” ou “papá” e outras tómbanse e non dan pancada. Pero hai unha que está fraca, esgotada e esmirrada de tanto que a empregan os nenos e nenas, é “CÓMPRAME”; ata que un día decide coller vacacións e deixar unha liña en branco no dicionario.
Nel, hai unha clasificación por tramos de idade, unha biblioteca familiar e un apartado para lecturas recomendadas. Publican un boletín de novidades editoriais que recibiremos mensualmente con tan só rexistrarnos. O buscador permite atopar libros por temas, xéneros, persoaxes, autor/a, ilustrador/a, editor e colección. Cada libro ten unha ficha cos datos técnicos, resumo, fragmentos, ilustracións e ata comentarios de lectores.
O Museo SOL recolle máis de 4000 imaxes de ilustradores e ilustradoras de libros recomendados en SOL. Para profesionais conta cun catálogo de actividades de fomento da lectura e un directorio completo con referencia a organismos, institucións, bibliotecas, editoriais e persoas relacionadas co mundo do libro e o lector.
A organización conta cun web no que recolle por tramos de idade os libros recomendados. Malia todo, houbo algúns que chamaron poderosamente a nosa atención, non necesariamente de recén publicados, pero que descoñecíamos, velaí van:
–Bolboretas, Xabier P. Docampo, Everest Galicia, 2004. Deses libros que nos gustan máis aos adultos polo seu poder evocador de primeiras experiencias, do primeiro amor, do primeiro bico…, unha delicia de libro e de ilustracións. Sutil e poético.
–Cantas pingas na cidade, Eva Montanari, OQO, 2009, ilustrado pola mesma autora cunha orixinal presentación en vertical; narra a historia de dez pingas de auga que debecen por visitar a cidade; ademais brinda grandes posibilidades para o traballo coas matemáticas.
–Os de arriba e os de abaixo, Paloma Valdivia, Kalandraka, libro que se pode ler ao dereito e ao revés, aparentemente sinxelo pero moi profundo nos temas que permite abordar: as relacións sociais, a diversidade cultural, as diferenzas entre continentes, as costumes dos que están no “revés do mundo”, nas antípodas. A autora dedícallo a Michael Nyman, de quen, segundo ela, sería a banda sonora. (tentamos buscar cal sería o tema e ocórrensenos varios que se poden escoitar en Spotify, suxerimos “Love forever” ou “Wedding Tango” pero que cadaquén busque o que mellor lle acaia). Achegamos un vídeo do libro.
–O incrible neno devorador de libros, Oliver Jeffers, Patasdepeixe editora, 2009, marca unha boa diferenza entre o que é “devorar” e “saborear ou degustar” un libro; remata cunha orixinal contraportada “mordida”.
–Jan estivo alí, Xosé A. Neira Cruz, Galaxia, 2009, afonda no “misterio” oculto no “Retrato do Matrimonio Arnolfini” pintado por Jan van Eyck. Unha boa iniciativa para comprender a capacidade narrativa dunha obra de arte.
–Arriba en el árbol, Margaret Atwood, Ekaré, 2009, conto rimado e historia fantástica de dous nenos que viven nunha árbore, da escritora canadense, Premio Príncipe de Asturias das letras 2008. Sorprenden as ilustracións, para as que, segundo a autora, só se empregaron dúas cores (azul e vermello) por non encarecer os custes de edición.
–Un poema para curar a los peces, Jean Pierre Siméon, Kókinos, 2007, para curar ao seu peixe, Adrián terá que darlle un poema, pero non sabe moi ben o que é iso, polo que lle pregunta a todos cantos se atopa, o problema, cadaquén dálle unha resposta distinta.
–Audiocontos, Galaxia, 2009, contos de toda a vida, aos que lle puxeron voz distintos persoeiros galegos; O galo kiriko, Branca de neve e os sete ananos, Os catro amigos, Os sete cabuxos, inclúe CD.
–O home de auga, Ivo Rosati, Kalandraka, neste conto, aparte do relato, destacan as metáforas visuais e o tratamento do respecto medioambiental.
–28 historias para rirse, Ursula Wölfel, Kalandraka, 28 historias sinxelas, enxeñosas e surrealistas que incitan á risa desenfadada e á imaxinación.
–29 historias disparatadas,Ursula Wölfel, Kalandraka, da mesma colección e na mesma liña, historias hilarantes.
–37 tortugas, Pablo Albo, Mil y un cuentos, 2009, libro de retahilas, que vai contando o que lle ocorre ata que non queda máis ca unha tortuga.
–Una niña, Carlos Grassa Toro, Sins entido, 2009, unha fermosa e orixinal metáfora da adopción con ilustracións madeira recordada e tela. Pódese ver o catálogo da exposición das 18 pezas de madeira que están expostas no Espacio Sins entido. Para agasallar a todas aquelas familias que “sacan nenas da botella”.
–O tempo voa, Joao Pedro Messeder, Kalandraka, conto rimado que entraña unha seria reflexión sobre a aceleración da vida actual e sobre o escaso tempo dedicado a vivir a vida con plenitude. Precisaríamos un mes máis cada ano, un día máis cada semana, unha hora máis cada día, para rir, para compartir, para ser felices.
As cegoñas sempre son o anticipo do cambio de estación. Son unhas aves que cativan a atención dos nenos e nenas; agora xa non lle atribuiremos este interese á andrómena que nos contaban sobre a chegada dun bebé á casa; polo que as novas que aparecerán nos medios sobre o seu retorno, pode ser un bo inicio dun proxecto de traballo. En Galicia, os seus lugares tradicionais de aniñada son a Lagoa de Antela, na zona da Limia e noutros moitos como Monforte de Lemos, O Saviñao, Sarria, Quiroga, San Clodio de Ribas de Sil, Chantada e Bóveda, todos en Lugo, mentres que na provincia de Ourense atopamos niños polas terras de Valdeorras. Sempre gozan do aprecio das xentes, seica ter un niño de cegoña na propiedade tense como agoiro de boa sorte e continuada fortuna.
25.000 nenas e nenos de infantil e primaria, de España, Portugal e Francia participarán na iniciativa Os contos do camiño, realizada pola editorial OQO coa colaboración da Fundación Thyssen-Bornemizsa, e as editoras Bichinho de cuento e Lana Companie Creative. Ao longo deste primeiro semestre realizaranse obradoiros de creación e animación, e tamén haberá contacontos. Os obxectivos, coñecer o patrimonio cultural europeo e a Ruta Xacobea como principal itinerario cultural que atravesa Europa.
A cidade e as cidades será o fío condutor do Salón do libro infantil e xuvenil de Pontevedra 2010. E todo o que as cidades amosan e ocultan, o próximo e o distante; a veciñanza, a soidade, a posibilidade de coñecer… , as múltiples perspectivas desde as que se pode contemplar a cidade.
Desde o 7 de febreiro ao 14 de marzo o salón volverá a dar protagonismo aos escolares de máis de cincuenta centros. Nesta edición, homenaxearase ao escritor Agustín Fernández Paz.
Ao fío disto, venme á cabeza dúas secuencias didácticas recollidas no libro Medrando sans, de sentimento en sentimento, de emoción en emoción; a primeira é a que xorde do libro Cerca, na que se aborda a soidade, o illamento ao que nos sometemos as persoas malia estar rodeadas de xente; a segunda é a que parte do libro Unha chea de familias de Xosé A. Neira Cruz, na que evidencia o descoñecemento que temos das persoas coas que compartimos edificio, que viven tan preto e tan lonxe de nós…
Esperamos que no Salón haberá algunha mención ás cidades educadoras, o valor educativo das cidades. A Carta de Ciudades Educadoras recolle no seu preámbulo: “Hoy más que nunca, la ciudad, grande o pequeña, dispone de incontables posibilidades educadoras, pero también pueden incidir en ella fuerzas e inercias deseducadoras. De una forma u otra,la ciudad presenta elementos importantes para una formación integral: es un sistema complejo y a la vez un agente educativo permanente, plural y poliédrico, capaz de contrarrestar los factores deseducativos”.
Ben merece a visita á exposición, de seguro que os rapaces desfrutarán con estas ilustracións. Toda unha oportunidade para iniciar un traballo de aula sobre os dentes e o seu coidado.
“Dos libros en uno, al derecho y al revés. No importa cómo se mire. En Mirá vos se descubrirán pequeños mundos dentro del mundo: de grillos, bananas, elefantes, violines, globos con forma de corazones y hasta astronautas que pisan la luna. 21 poemas raritos es un divertido conjunto de poemas acompañados por coloridas ilustraciones donde hay canciones de cuna y anticanciones, gatos, cocineros y hasta un tiburón volador.”21 poemas raritos. Fernando González (textos) y Sebastián Santana (ilustraciones) Mirá vos. Fabio Guerra (textos) y Alfredo Soderguit (ilustraciones)Edición de Virginia Sandro. Montevideo, Uruguay. Editorial Alfaguara, 2006. Colección Alfaguara Infantil. 
Divertidísimo manual sobre las aventuras y desventuras de ser princesa de cuento de hadas en el mundo real .
Mañá, 21 do 12 do 2012, ás 12:12 será o inicio da estación do inverno, porén hoxe é o último día do otono.
Case ao mesmo tempo chégannos dúas noticias relacionadas coa Literatura Infantil e Xuvenil (LIX) que nos enchen de ledicia; non son outras que o 
Un libro dos que sempre botamos man é de “
“
Onde aprendemos os mestres a ler e a contar contos?
Seguimos disfrutando dos “Cuentos al amor de la lumbre II”. Como un ritual, recreamos un ambiente propicio para escoitar estas historias; todos en círculo arredor do lume (agora non hai pelexas por ver as imaxes), con pouca luz, e o contacontos nun lugar destacado desde onde todos poden velo e escoitalo.
Se ben ata o de agora case todas as historias que lle contábamos ao noso alumnado eran en formato álbum ou libro ilustrado porque críamos que a estas idades hai que fornecerlle o maxín con moitas e variadas representacións plásticas do relato, agora chegou o momento que xa teñen bagaxe dabondo como para prescindir deste apoio visual, botando man do seu imaxinario para ir recreando o que escoitan.
Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro. Ese conto en realidade non era un só, senón moitos máis que comezaron a poboar o mundo coas súas historias de nenas desobedientes e lobos sedutores, de zapatiños de cristal e príncipes namorados, de gatos enxeñosos e soldadiños de chumbo, de xigantes bonachóns e fábricas de chocolate. Poboárono de palabras, de intelixencia, de imaxes, de personaxes extraordinarios. Permitíronlle rir, asombrarse, convivir. Cargárono de significados. E dende aquela eses contos continuaron multiplicándose para dicirnos mil e unha veces “Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro”
Esta fin de semana participamos nas I Xornadas de Literatura e Ensino que se centraban en “A literatura galega nas aulas: os camiños do entusiasmo”, unha coidada actividade formativa organizada pola 
Temos nas mans o último albume da editorial Galaxia. Dos que coñecemos, é o máis fermoso libro que vimos sobre a chegada dun irmán; xa se luciran con 
As cegoñas sempre son o anticipo do cambio de estación. Son unhas aves que cativan a atención dos nenos e nenas; agora xa non lle atribuiremos este interese á andrómena que nos contaban sobre a chegada dun bebé á casa; polo que as novas que aparecerán nos medios sobre o seu retorno, pode ser un bo inicio dun proxecto de traballo. En Galicia, os seus lugares tradicionais de aniñada son a Lagoa de Antela, na zona da Limia e noutros moitos como Monforte de Lemos, O Saviñao, Sarria, Quiroga, San Clodio de Ribas de Sil, Chantada e Bóveda, todos en Lugo, mentres que na provincia de Ourense atopamos niños polas terras de Valdeorras. Sempre gozan do aprecio das xentes, seica ter un niño de cegoña na propiedade tense como agoiro de boa sorte e continuada fortuna.
Ángeles Abelleira e Isabel Abelleira
