Buscando poesías sobre paxaros para o “Tendal dos poemas”, non tivemos a sorte de dar coas do noso paxaro preferido, a bubela. Temos a seguridade de ter lido algunha, pero arestora non a atopamos, o que nos deixou matinando por un tempo. Ata que atopamos a solución ao noso problema: encargariámola.
Así, con tal determinación, escribímoslle a Antonio García Teijeiro, Helena Villar Janeiro, Dores Tembrás e Rosalía Morlán. A nosa sorpresa foi cando xa de inmediato comezamos a recibir as respostas aceptando o encargo.
Segundo foron chegando, ficabamos marabillados coa súa fermosura. Notase ben a mestría e o agarimo co que foron feitas pensando nos cativos. Cada un deles á súa maneira recolle as características principais da bubela e o seu singular canto.
Non sabemos ben como agradecer a atención que tiveron estes grandes da literatura galega actual; unha mostra máis de que a súa creatividade e lírica vai intimamente ligada co seu bo facer, ser e estar no mundo, así como o seu compromiso coa educación. Mil grazas.
Somos uns afortunados pero sería un acto de egoísmo non compartilas con todo o mundo, así xurde a segunda fase dos “Rechíos poéticos”: penduraremos as poesías das árbores dos parques, beirarrúas, xardíns e montes do Milladoiro.
Unha nai de alumno experta en artes gráficas, para explicarnos o proceso de impresión dunha imaxe fíxonos os carteis coa imaxe dunha bubela, mesmo coa súa descomposición nas catro cores. Agora pola outra cara poñeremos os poemas da bubela escritos polos pequenos.
Pero os nosos nenos e nenas aínda querían máis, gustaríalles ver aos paxaros xunto as poesías, polo que me preguntaron se sería posible facerlles uns comedeiros con gran. Aceptamos a idea coa condición de que fosen ecolóxicos e artesanais, de modo que demos cun modelo feito coa monda da media laranxa.
Logo veu o momento de enchelos de grans, de moitas variedades para que fosen do gusto de todo tipo de paxaros. Así, cada un preparou a súa combinación de comida (millo enteiro, en fariña grosa ou con alpiste) coa condición de que cada preparado non podía superar os 50 g. que era o que calculáramos cabía na casca deshidratada.
Agora, en grupo, penduramos uns polos arredores da escola e logo, cada nena e neno, leva un para poñer nunha árbore que lles guste e que estea visible aos paseantes. Acompañaranse todas dos comedeiros para os paxaros. Unha versión pedestre daquel gravado emblemático da editorial Nós feito por Castelao que levaba escrito no pé: “fartura pr´o corpo e fartura pr´o esprito”.
Nestes días, máis de setenta carteis con poemas sobre a bubela encherán as rúas do Milladoiro. Xa están a chegarnos as imaxes.
sdr
sdr
sdr
sdr
Un intento máis de que as iniciativas escolares traspasen o reducido ámbito das catro paredes do edificio enriquecendo á comunidade coas achegas dos nenos e nenas.
Unha vez máis, sacamos a poesía á rúa e con ela volven os paxaros e os seus cantos!
Un ano máis o DNL do concello de Ames convídanos a participar nas actividades arredor das Letras Galegas, neste caso repetindo o Tendal dos poemas do pasado curso que tantos éxitos recolleu por pór a poesía ao alcance de todos os paseantes de Bertamiráns e O Milladoiro.
Pero nesta ocasión quixemos darlle unha volta e si na edición anterior se centraban na natureza, ríos e camiños, na presente vinculámolo cos proxectos de re-naturalización das escolas, así o tema foron os paxaros. Despedirámolos no outono, agardarámolos pola Candeloria, estivéramos atentos ao primeiro canto do cuco, botarámoslle grans para atraelos ao noso xardín, deprendéramos os seus nomes e a distinguir o seu canto, así que era normal que agora lles brindaramos unha homenaxe poética titulada “Rechíos poéticos”.
Na poética galega abondan textos protagonizados polas aves máis comúns na contorna: merlos, andoriñas, corvos, paporroibos, carrizos, pombas, pardais…, así fomos escolmando cincuenta poesías de todas as épocas que unha vez escritas sobre lona adornan os paseos e camiños das nosas vilas. Recuperar o coñecemento das aves, poñer a poesía na rúa e alegrar a vida da veciñanza eran os nosos obxectivos.
Desde que lemos na clase “O ganapán das palabras”, tiñamos ganas de coñecer a Pepe Caccamo, o escritor que facía versos inversos, reviraba as palabras ou que as miraba a través do espello, pero logo chegou ás nosas mans “Tinta de luz” e daquela xa non esperamos máis. Chamámolo, contámoslle o que nos gustaba da súa obra e el, xenerosamente, aceptou dándonos todo tipo de facilidades.
Non sabíamos ben que facer para recibilo, pero a súa tinta de luz xa nos fora brindando oportunidades de xogo coas cores. Esas ilustracións da súa irmá Berta Caccamo, reflectindo as
“cores frías e quentes,
mornas, tépedas, ardentes,
duribrandas, brandiduras.
branquiloiro, roxipardo,
grismarelo, negriazul,
rosvermello e verdourado.
Cores altas, branquilongas,
verdifracas, griscontentas,
negribaixas, roxivellas,
rosanchas e pardolentas.”
deron pé a que nós tamén creáramos as nosas cores, seguindo fórmulas únicas, ás que lle deron nomes coma “rosa diamante”, “vermello piruleta” ou “gris vaquero”.
Logo, grazas á visita dunha nai, tamén lles puidemos poñer “matrícula” porque, como especialista en artes gráficas, amosounos as cartas Pantone e axudounos a identificar a denominación estándar desas nosas creacións.
Entanto, nós seguíamos a gozar con “Tinta de luz”, así soubemos das liñas paralelas que corren namoradas, do triángulo tángulo farángulo, do cadrado carbado carbón, das acompasadas liñas onduladas ou das bravas liñas quebradas…, tamén quixemos pintar o vento e a sombra do aire na herba.
Buscámolas por todas partes.
Ata que chegou Pepe Caccamo á escola e puxo todo patas arriba. Nada do pensado, nada do previsto foi adiante. El traía o seu propio plan, que por suposto superaba grandemente todo o que agardábamos del.
Como artista, creador, malabarista das palabras, coñecedor dos pequenos e das escolas infantís, soubo o que había que facer para enredalos no seu fío e levalos engaiolados e prendidos da música das súas verbas ata a hora de marchar.
Leu “Tinta de luz”, fixo brincadeiras con trapos de cociña, deixounos a idea de atrapar a tinta de luz e gardala en tarros de cristal para logo usar nas distintas escritas, coa promesa de que volvería para velas cando o chamáramos.
Agasallounos con algúns dos seus libros, dedicounos con textos en espello os que xa tiñamos…, deixounos a todos esgotados coa súa enerxía, entusiasmo, creatividade e cariño.
Lembrarémonos desta visita. Foi un momento inesquecible na nosa aula.
Mil grazas Pepe Caccamo, agardámoste lendo “Sopa de estrelas” -cuns poemas que foron escritos a petición de Bea, a súa mestra, para as nenas e nenos da EEI do Ribeiro, situada no satélite San Adrián de Cobres do planeta Vilaboa do Morrazo-, tamén ilustrados pola súa irmá Berta Caccamo.
Con motivo do Día de Rosalía, dende o EDNL da EEI Milladoiro, propúxose como campaña escolar “Rosalía tamén vive aquí”, unha iniciativa que pretende traspasar o ámbito escolar e irradiar cara as comunidades de veciños co ánimo de dar a coñecer os vínculos da escritora co concello de Ames –a casa familiar paterna está no lugar de O Castro en Ortoño, onde se di que pasou algún tempo na súa infancia-, así como agasallar coa lectura dun poema seu ás persoas coas que compartimos vivenda.
“Rosalía tamén vive aquí” vén a pór o acento en que mentres perdure o seu recordo na nosa cabeza, lingua e corazón, morará con nós nas nosas casas. Así cada neno e nena expoñerá no portal dos edificios un cartel elaborado nas distintas aulas de infantil e primaria do concello. Como se pode entender, isto sempre supón un traballo de fondo que vai máis aló do mero feito de pendurar un cartel; en todos os grupos se fai un traballo previo para que isto non sexa unha acción puntual, de modo que incluso son moitas as familias que á vista da ilusión dos fillos/as visitan os fitos próximos da Ruta Rosaliana en Padrón A Casa da Matanza, o Pazo de Arretén, Bastavales ou O Castro.
Na nosa aula a elección do poema foi froito dun intenso debate xa que logo eu propuxéralles un pero non foi tanto do seu agrado coma “Parece unha rosa” que xa tiñamos visto noutras ocasións. Todos concordaban en que tiña que ser “parece unha rosa (…), parece un repolo”, pero no que non coincidían era nas estrofas preferidas de cada un. Coma sempre, suxeriron levalo a votación. Pero nós, aínda quixemos darlle unha volta máis; con tal motivo fotocopiamos o poema completo recollido na magnífica publicación “Parece unha rosa“, da editorial Ir Indo, coas fermosas ilustracións de Isabel Pintado e propuxemos numerar as estrofas e levalas á casa para que alí, en compaña dos seus pais, decidiran cales eran as dúas que máis lle gustaban.
O xoves chegaron co recado feito, e plasmáronse nun gráfico as votacións para que non quedara ningunha dúbida. Este foi o resultado:
Logo, só quedaba transcribilo na base do cartel elaborado polo ENL do concello, fotocopialo para todos e envialo ás casas xunto coas indicacións para que unha vez exposto, tomen unha fotografía e nola envíen ao centro. Con todas elas elaboraremos unha montaxe audiovisual para proxectar no acto poético musical organizado para o día 24 na Casa de Cultura de O Milladoiro.
Cos carteis orixinais compoñerase unha exposición colectiva no centro que se completará coa plantación de camelias da variedade “Rosalía de Castro” no xardín exterior, tal e como xa se fixera o pasado ano.
Queremos confesar que nunca tiveramos un grupo que establecera tal vínculo con Rosalía coma o actual. Unha amiga sempre di que os nenos queren aquilo que notan que nós queremos. Con certeza é así, emporiso paga a pena ir enchendo as súas vidas de vivencias para recordar e cheas de significado, coma cando o pasado curso fomos á Casa da Matanza en tren, ou cando pisan o chan que pisou Rosalía, como sucede cando falan do Pazo do Faramello do que a poetisa dixo que “A súa beleza conxeloume a alma”.
Agora estamos a agardar polas fotografías, confiando en que mesmo naquelas comunidades nas que non permiten a pegada de carteis -tal e como algúns nenos/as nos advertiron- sexan quen de facer unha excepción. Hai carteis e carteis…, e neste caso, a causa ben paga a pena.
Os encontros con autores sempre son ocasión excepcional para que os pequenos poidan poñerlle cara a quen escribe os libros que nos fascinan nun determinado momento. Ver que detrás de cada conto hai sempre unha historia fai que lle collan máis cariño.
Desde que tivemos nas mans “O branco non pinta !”, xa quedaramos con Antía Otero nun encontro na nosa aula; así dende a volta de vacacións de Nadal andabamos a darlle voltas a como faríamos a recepción da autora dese libro que tanto nos puxera a cabeza a bulir. Nós que neste curso estamos a pintar cadros sen pintura e a escribir sen lapis, queríamos amosarlle que o branco, a máis de complementar, contrastar ou mesturar con outras cores, tamén pode ser a cor protagonista dunha obra de arte e aínda así ter posibilidade expresiva de seu. Non é unha descuberta nosa, a máis de Malévich, son moitos os artistas que pintaron cadros empregando só a cor branca e con todo lograron transmitir unha idea que subxuga a quen os admira. Nesta reseña que leva por título “Antología del lienzo vacío” soubemos de artistas que pintaron en branco: Alphonse Allais, Robert Rauschenberg, Li Yuan-Chia, Agnès Martin ou Robert Ryman entre outros dos ligados ao expresionismo abstracto.
Pero a nós non nos interesaba tanto explorar as posibilidades artísticas do branco coma coñecer á nai da nena que se decepciona porque “o branco non pinta”; a quen lle amosa a Mara como o branco é a cor máis fermosa. Hai que dicir que o vídeo co que se presenta o libro, recolle fielmente o desconcerto dos pequenos cando descobren que o branco sobre papel branco case non se aprecia. O noso alumnado identificouse totalmente con Mara e quixeron coñecer a súa nai para con ela poñer os anteollos para detectar a presenza do branco no mundo.
Ben sabido é que coidamos moito a recepción das persoas que teñen a xentileza de vir a compartir un anaco do seu tempo e do seu saber con nós e que queremos que sexa un ritual pero personalizado e diferente para cada un dos convidados así, puxémonos a preparar a acollida de Antía Otero pensando como podíamos mostrarlle o noso agradecemento. Unha exposición de obras en branco, o catálogo da mesma para levarlle a Mara e un biscoito branco, comida de anxos, para celebrar o encontro foi a nosa elección.
Nos días previos quixeron coñecer a Antía, se era alta, loura, morena, nova o vella… e cando viron fotografías dixeron que parecía unha bailarina ou fada con sorriso doce e permanente. Así, cando por fin a viron en persoa xa a trataron como unha amiga á que levaron polo colexio amosándolle aquilo do que se senten máis orgullosos, convidárona á petiscar con nós e logo escoitaron a historia contada coa súa voz o que fai que sexa aínda máis fermosa. A explicación do proceso de creación das súas obras con pintura chorreada directamente do bote ao lenzo, os títulos elixidos para eles, a montaxe do catálogo e a rápida decisión de poñer os autocolantes cos que nos agasallou sobre os mesmos cadros, fixeron que voara o tempo ata o momento da despedida.
Coma sempre, non podemos máis ca agradecer que haxa persoas que queiran partillar cos nenos e nenas de igual a igual, escoitando as súas ideas e deprendendo os uns dos outros.
Mil grazas a Antía Otero, a María Brenn, a Mara, a Apiario, e a Dores Tembrás por deixar en nós unha rica experiencia de vida, desas que nos gustan, desas que lembraremos por moito tempo.
No mes de setembro, unha alumna trouxonos como agasallo un libro escrito por unha amiga da súa familia, Flor Dios, titulado “Viaxeiros de peto“, que de inmediato conectou co noso alumnado porque fala dun paxariño que se vai metendo nos petos da xente -os que máis lle gustan son os petos dos nenos porque neles atopa migallas e xoguetes- e así, de paso, vai coñecendo mundo.
É ben coñecido o noso gusto polo que os nenos/as levan nos petos, cómpre lembrar que o pasado curso fixemos varias actividades relacionadas con eses agochos segredos:
A representación plástica do poema de Ana María Fernández, Levo no peto, que pasou a integrar a exposición colectiva ao aire libre Poemas no tendal, con motivo do mes das Letras.
Así quixemos convidar a Flor Dios a vir á clase a contarnos como se lle ocurriu escribir ese conto e todo o proceso ata chegar a ser o libro que temos entre mans.
Como non podía ser doutro xeito, preparamos a súa recepción, acollida, atención e agasallo.
Celia tiña que ser a anfitriona, de modo que a foi recibir á porta da escola, logo fixo as pertinentes presentacións e amosoulle a aula. Previamente anticipáranos como era físicamente a súa amiga, describíndooa como “un poco pelirroja y pelinegra“, o que espertou a curiosidade dos seus compañeiros que riron a ocorrencia.
Xa asentada na aula, Flor explicounos como tras unha viaxe ao Machu Picchu no Perú onde viu colibrís, inventou unha historia para contarlle ás súas sobriñas. Logo de como nas súas clases de pintura fixeron un concurso para ver quen ilustraba a historia, resultando Isa Penabal a seleccionada. E así naceu “Viaxeiros de peto”.
Nós, como non podía ser doutro xeito, tiñamoslle preparado un agasallo: un cadro cheo de petos, un por cada neno e nena que meteron dentro o que lles gustaría atopase alí Pichu Pichu.
Tras despedir a Flor Dios, buscamos información na rede sobre o Machu Pichu e os colibrís, que logo incorporaron a un debuxo.
Flor tamén nos traía un agasallo, un libro dedicado que decidimos ceder á biblioteca do centro xa que logo nós xa tiñamos un exemplar.
Coma sempre, agradecemos a posibilidade de partillar coa autora para saber do proceso de creación dun libro, máxime cando é un coma este que nace pola implicación das súas amizades. Para nós aprender a recibir, a agradecer, a conversar e a interesarse polas persoas, polos seus gustos e afeccións é toda unha aprendizaxe.
A exposición “Viaxeiros de peto” integrada polas ilustracións do libro, inaugurou unha xeira na Casa de Cultura do concello de Outes e en breve chegará a Santiago, o día 14 de decembro, coa súa lectura a cargo da magnífica Soledad Felloza.
Desde que coñecemos o libro “Os lapis primos” tiñamos ganas de tirarlle proveito.
Os lapis nin o imaxinan. Non saben que teñen primos nin parentes de raíz. Descubrimos que eles son algúns sobriños do xiz e outros netos do tizón.
Xa sabemos que para escribir podemos utilizar lapis, bolígrafos, plumas, rotuladores, xiz… mais, que pasaría se tentásemos facelo cos primos dos lapis? Quen veñen sendo?
Agora co comezo de curso do grupo de cinco anos, trala lectura do libro puxemos o maxín a funcionar para saber con que podíamos escribir sen empregar lapis, ceras, pinturas, acuarelas, rotuladores nin outros materiais convencionais. Mesmo propuxemos pedir a colaboración das familias, que coma sempre nos sorprenderon co seu enxeño.
Tras dúas semanas, raro é o día que non nos aparecen cunha nova ocorrencia. De seguro que este xogo quedará aí por moito tempo.
Hai unha expresión moi galega para cando queremos referirnos a unha grande variedade de cousas, dicimos “un mundo de…”, pois así debemos entender o título do libro que hoxe compartimos, xa que logo recolle vinte e catro tipos de familias e abre a porta a outras moitas que se nos poidan ocorrer tal e como lle sucedeu á súa autora que fala de historias que coñece ou que lle contaron.
Estas datas adoitan ser de encontro de grupos humanos, ás veces con nexos familiares e outras sen eles, pero que hai algo que tira por eles para xuntalos con motivo destas celebracións anuais, de modo que pode ser unha boa ocasión para ver de que tipo de “familia” formamos parte:
-seremos familias funambulistas que ás veces tambalean, pero volven a poñerse en marcha para atopar o equilibrio e evitar a caída;
-seremos familias nómadas para as que un infindo lazo de amor e afecto que se burla dos desprazamentos, dos medios de transporte e dos adeus;
–familias alacena ás que lle apaixoa reunirse e pasar tempo xuntos sen buscar excusas para facelo;
–familias mar de nubes onde un pode caer sen sufrir, porque regalan cariño, protección e o amor necesario;
–familias orquestra que ás veces ensaian e desafinan, equivócanse, corrixen e volven a comezar;
–familias faiado que cada vez que conquistan un retrinco do pasado doman un anaco do presente;
–familias Babel que malia que dominan varios idiomas cren que a mellor palabra é a mellor dita: a que coida, calma, divirte ou aclara, a palabra que estamos esperando;
–familias arco da vella nas que hai máis dunha cor en todo: na pel, nas paredes, na roupa…;
–familias ás, que as colecciona porque cren que son a mellor menciña para a triste enfermidade de vivir separados;
–familias bosque, ás que lle preocupa a cor do ceo, a intensidade da choiva ou a dirección do vento;
–familias arca que pensan que familia son todos, tamén os primos e os amigos, e sobre todo eses outros seres que viven con eles;
–familias retallos, desas que non se crean dunha soa vez senón despois de varios intentos, con xente que decidiu darse unha segunda oportunidade para atopar a felicidade;
familias Amazonas, familias biblioteca, familias bolboreta, familias zen, familias foguete, familias estuche, familias macedonia, familias caravana, familias collage…, hai tantas familias coma seres humanos di a autora que tenta facer unha clasificación delas en función dos seus soños, así hai familias que soñan coa igualdade, outras con reunirse, con crear, con aprender, coa xenerosidade ou coa natureza.
No prólogo a propia autora di que se preguntou moitas veces sobre o que é unha familia e que chegou á seguinte conclusión:
“Algo así son para mí las familias: una especie de negocio que en realidad es muy simple. Se trata de compaginar el amor con la voluntad y el cariño con el esfuerzo. En base a esos ingredientes y gracias a la disposición de muchos, el mundo está lleno de grandes familias que día a día demuestran que vivir juntos hace que la vida sea mucho menos complicada y más bella. Al fin y al cabo, ese afán de hacerlo todo más sencillo y más agradable es uno de los motivos por los que se construyen estructuras familiares.”
Á descrición de tantas familias, engaden un “Dicionario ilustrado de familias” onde din o que lle aportan a estes células sociais Aficciones, Besos, Comidas, Diversión, Espacios, Fotos, Gracias, Hilos, Infancia, Juegos, Kilos, Leyendas, Mimos… e así ata a Z dos zapatos que deixan xuntos moitas familias para que os Reis Magos lles deixen agasallos, cando precisamente o agasallo máis grande é precisamente que uns cantos pares de zapatos descansen xuntos durante unha fría noite de xaneiro.
Unha delicia de libro para atopar e atoparse, para descubrir e descubrirse, para ler sos ou en familia ( sexa do tipo que sexa).
“Un mundo de familias” de Marta Gómez Mata e Carla Nazaret publicado en Comanegra en 2015.
Nos días de outonohai follas de corese ventos que escribenpolos corredoresmaiúsculas verdes,puntos amarelos,carreiros de pingas,letras de marmelos,gráficos de ramas,marxes de erbedelos,alfabetos de auga,conversas dos regos.Nos días de outono,tranquilos e moitos,hai cores nos campos,nas nubes nos froitos.
Chegou ás nosas mans o novo poemario de Ana María Fernandez, “Versos da tarde laranxa”, publicado na editorial Galaxia, e dende aquela andamos a gozar coa lectura das súas poesías cheas de imaxes, de cores, de sons, de musicalidade e de lirismo.
“A chuvia”, “Ese vento”, “O meu libro”, “Falemos”, “Agasallos” ou “Poesía porque si”, sabemos de certo que nos darán xogo para moitas ocasións.
Ás veces lemos polo gusto de que os poemas nos fagan cóxegas no oído, na pel e no corazón; outras para recrear coa imaxinación e outras para regalarlle a vista a todos os que pasen polas nosas aulas.
Con “Días de outono” déronnos ganas de representalo con acuarelas e completalo con follas.
Hai veces que mercamos os libros porque gustamos das súas mensaxes incluso máis ca do que poden gustarlle aos pequenos, aínda así, cremos que hai que contárllelos porque encerran grandes aprendizaxes.
Isto foi o que nos sucedeu con “El príncipe de los enredos”, de Roberto Aliaga e Roger Olmos, publicado en Edelvives, un libro no que todo ten o seu simbolismo e razón de ser: as personaxes elixidas (un corvo e unha enciña), un texto directo con escaseza de circunloquios ou de adobíos (abondan as ilustracións), o desacougante protagonista que se aproveita da inxenuidade dos outros, ou as proporcións nas imaxes.
Un corvo achégase a unha árbore cunha intención clara: regalo cada día coa desconfianza, o malestar e o facerlle crer ás partes que son máis importantes que o conxunto. Non engadimos máis, trala súa lectura, que cadaquén pense nos corvos e nas follas ou raíces que coñece.
Porque aínda non o descubriron os dos másteres de gestión de organización e de equipos, do contrario xa terían incorporado nas súas dinámicas.
Chegamos a este libro da man da amiga Pilar de KunArte, coa que entre outras moitas cousas compartimos a visión da infancia e dos pequenos como diversos, cambiantes, creativos, imaxinativos, non suxeitos a estereotipos nin clixés que os constrinxen.
Á vista deste álbum ilustrado con collages e de texto suxestivo, un pode ter meridianamente claro que un neno ou unha nena sempre nos poden sorprender: poden ser xigantes, o vento, unha acrobacia, un salto mortal, unha velocidade sobrehumana, unha pluma que cae paseniñamente ou o universo enteiro.
“Las personas somos por naturaleza un compendio de contradicciones y puntos opuestos, una mezcla de sentimientos, ideas concretas y conceptos abstractos. Somos un fantástico collage. De esta evidencia surge esta historia cargada de imágenes y palabras inspiradas en el mundo de la infancia.”
Unha boa recomendación para comezar o curso coa mirada aberta ás infindas posibilidades dos nenos e das nenas.
“Éranse muchas cosas“, Lupe Estévez e Maribel Ganso, publicado en Kókinos. Para saber máis pódese visitar o blog das autoras, onde incluso se pode ver o proceso de elaboración.
Aló polo mes de novembro descubrimos o libro “Sol y luna” de Khoa Le, unha historia que relata a necesidade da alternancia da noite de do día para a vida na Terra. Quedamos engaioladas coas orixinais, ricas e serenas ilustracións da autora, unha vietnamita que mostra unha percepción e sensibilidade exquisita plasmada na abundancia de detalles na que nada está de balde.
Agora descubrimos catro novos libros seus publicados na editora San Pablo. Dicímoslle a todo o mundo que Khoa Le fala da vida, da natureza e dos seus tempos , ou dos conflitos cotiás na vida dun neno -chorar, non querer bañarse ou peitearse-, e sen embargo os seus libros non teñen ese tufo didáctico que se detecta a tantos outros.Ela conta historias, non dá leccións.
Las hermanas Sol y Luna reinan en el cielo, pero están celosas una de la otra. Una noche deciden averiguar quién es más importante y cambian sus horarios, pero se dan cuenta de que causan un montón de problemas. Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores. Sol y Luna ha sido galardonado con el Premio Samsung KidsTime que otorga el Consejo Nacional de Fomento del Libro de Singapur.
La dulce princesa vive feliz en las nubes, pero quiere descubrir el mundo que está debajo de ella. Un día desciende a la Tierra, cada vez más abajo, hasta que algo inesperado sucede. Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
Simón nunca pierde la oportunidad de coger un berrinche porque piensa que así conseguirá todo lo que se propone. Sin embargo, un día sus padres deciden no hacerle caso, y Simón llora tanto que inunda toda la casa y se forma un río, y luego, un mar de lágrimas… Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
Tony no quiere peinarse, no le gusta que nadie le toque la cabeza. Su pelo está tan enredado que dos pajarillos deciden hacer su nido en él. Y cuando los pájaros comienzan a cantar y crecen sus primeros polluelos, empiezan los problemas para Tony… Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
A Sebas no le gusta nada el agua. Nunca se baña, y en la suciedad que le cubre cada día un poco más, se multiplican unos invitados no deseados: las temidas bacterias. Para derrotarlas, Sebas tendrá que llegar a un acuerdo con el agua, ísu peor enemigo! Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
Ás veces, e sen contalo, atopamos un tesouro nas librerías. Neste caso, trátase de “El paraguas”, un libro con música incluída, editado en Pastel de Luna, e grazas ao que descubrimos outros da mesma editorial.
.
É un libro inusual, dos que poñen o maxín en funcionamento, unha fermosura do que podemos botar man en infinidade de momentos e con moi diversos motivos: para deleitarnos, para inspirarnos, para crear, para profundar nas súas mensaxes implícitas, etc. É un libro sen idade, nin tema, así que calquera poderá empregalo para o que desexe: ler, inventar historias, dramatizar, evocar, representar plasticamente, falar do que nos diferenza e do que nos iguala…
“El paraguas”, é un álbum ilustrado sen ningún texto, a cada páxina que pasamos fai que creemos unha nova historia. Comeza coa imaxe dun paraugas amarelo na porta dunha casa nunha rúa calquera, ao que pouco a pouco se lle van unindo outros paraugas de distintas cores no percorrido que fan polos espazos coñecidos dunha vila calquera. É altamente suxestivo e mesmo sinestésico. Acompáñase dunha música de piano especialmente composta para el.
Segundo o ilustrador, Jae Soo Liu, “El paraguas”, ocorréuselle mentres vía desde unha xanela como chegaban os seus alumnos ao instituto nun día chuvioso, baixo os paraugas non había diferenzas, eran todos iguais. E iso é o que pretende contar o libro.
Dong Il Sheen, o compositor, di que o tema está composto só por tres notas Do-Re-Mi, con variacións para contar o que vai sucedendo cada páxina.
Aquí, pódese saber máis do álbum e escoitar un fragmento da música que evoca as gotas de choiva.
Hai días do libro e libros para todos os días. Nós, hai pouco que, grazas á compañeira Vicky, coñecemos “Um livro para todos os días” de Isabel Minhós Martíns, publicado en Planeta Tangerina, esa editora portuguesa que fai que cando viaxamos ao país veciño, merquemos algunha das súas pequenas xoíñas. Isto é algo que lle recomendamos a todas as persoas amantes da LIX, pois teñen títulos inesquecibles coma “Quando eu nascí”, “Depressa, devagar“, “Este libro está a chamar-te, nâo ouves”, “As duas estradas”.
“Um livro para todos os días”, na liña doutros da mesma autora, xoga coa contraposición, así, nalgunha das súas páxinas lemos:
Hai días tan grandes que parecen un mes enteiro e días que pasan nun abrir e pechar de ollos. Días para esquecer e días para lembrar. Días simples e días que son unha confusión. Días silenciosos e días con vontade de falar, días cheos e días vacíos, días reais e días irreais, días nos que nos cruzamos os brazos e días nos que nos remangamos… Hai días e días, días que non son días, e mellores días virán.
O dito, un libro sobre os días, co que todas e todos nos sentiremos identificados e que reservamos para un día coma o de hoxe.
Certo que está publicado en portugués, a súa lectura non entraña ningunha dificultade nin para os galego falantes nin para os casteláns.
Que é o que fai que un poema lle guste aos cativos? Pregunta complexa con resposta difícil que supoñemos se farán todos aqueles que dun xeito ou doutro queren achegar os pequenos á poesía, quen a escribe, quen a edita, quen a vende, quen a merca e quen a escolma. As temáticas, a linguaxe empregada, a rima, as relacións que se establecen entre os protagonistas, o momento no que se lle presente …, son algúns dos elementos determinantes, pero, con todo, aínda na súa medida xusta, hai obras nas que todo iso logra un conxunto harmonioso e noutras non lles toca a sensibilidade aos nenos.
Son moitos os libros de poesía infantil os que se publican e poucos os que quedan preto para botar man deles en calquera ocasión.
Nós, temos nos andeis da clase, desde o mes de setembro, “As señoras cousas” de Helena Villar Janeiro porque sempre pode ser un bo momento para ler un dos seus poemas que nos falan do sabor da auga, dun trono que vai de voda, da neve morna, do castelo da chuvia, da cabeleira do mar, da maleta da andoriña ou da vasoira do vento. Como se pode intuír, falando do de sempre, o que varía é a mirada sobre as cousas. Helena Villar, fixa a súa atención nese punto lírico que ten o cotiá, o rutineiro. Ben se lle nota toda a súa traxectoria de creación literaria, o dominio da vertente irreverente da que tanto gusta a cativada, e por riba de todo, nótaselle que é unha avoa que quere engaiolar coas palabras á súa netiña Helena, que xa anda coas cousas.
Para abrir boca, deixámosvos unha boa mostra do que estamos a dicir, un poema que nos fala de como as señoras cousas e os señores nomes andan sempre xuntos de día e de noite.
“As señoras cousas” está publicado en editorial Galaxia, acompañando os poemas de Helena Villar Janeiro coas ilustracións inconfundibles de Mª Fe Quesada.
Onte asistimos á presentación do libro disco “Canta a lúa coas estrelas”, que contén algúns dos poemas de Rosalía Morlán musicados e na voz de Manoele de Felisa.
Cando chegamos e vimos o Teatro Principal de Compostela ateigado de xente de todas as idades e condición; cando escoitamos as palabras de presentación de Xosé Neira Vilas, de Valentín García, de Pilar Varela, deMaría Antón e da propia Rosalía Morlán; cando gozamos coas interpretacións de Manoele de Felisa e demais músicos; e cando, coma todo o público, tivemos a sensación de estar pasando unha moi boa tarde; daquela, pensamos na fórmula máxica para que isto se dea.
Estamos nun momento no que se publican libros disco coma rosquillas, todas as editoras teñen algunha colección con cancións infantís, nas que procuran mesturar na medida exacta texto, ilustración, música, valores, mensaxes positivas e chiscadelas para a infancia. Pero, coma na cociña, que se preparen coa cantidade xusta de ingredientes saudables, con produtos de tempada e coa cocción perfecta, non é garantía de que sexa un prato saboroso nin memorable.
Dicía onte Xosé Neira Vilas que “se ten ou non se ten”, e este proxecto ten. Ten a substancia do corazón, ten o cariño de Rosalía, ten a acollida de todas as persoas que lle queren ben (que son moitas porque ela é unha boa persoa e profesional), ten a fermosa voz de Manoele de Felisa, ten o acompañamento de músicos e voces de amigos, e ten as ilustracións de Isa Albela que lle dan un toque moi naif. Con todo, cando o collemos entre as mans, non temos a sensación de ver unha suma acertada de “nutrientes”, senón de que estamos perante un prato redondo, deses que levan o recendo da amizade, o color dos recordos e o sabor do cariño.
Agora que se están a argallar as actividades para o vindeiro 21 de marzo, Día Mundial da Poesía, queremos compartir dous espazos nos que nós atopamos poemas infantís:
-No blog de Antonio García Teijeiro, Versos e aloumiños, onde, a máis das súas propias publicacións, ten un recuncho, Catavento de poemas infantís, no que vai escolmando aqueles que lle gustaron. Actualmente ten referenciados preto de cincuenta autores e de cada un deles publica cinco ou seis poesías. Hainas en galego, en castelán e noutras linguas, cumprindo todos elas coa condición que apuntaba a inesquecible Gloria Fuertes.
Si hay poetas que escriben bien
y no dicen nada
es que no escriben bien.
Lo dice Gloria Fuertes.
-No blog da biblioteca de Cocentaina, Bibliopoemas, un espazo do que xa temos falado noutras ocasións, así como do seu irmán Bibliocolors, dedicado á ilustración. Ambos os dous cunha actividade incansable, no que publican a diario poemas e ilustracións, organizadas por temas, por autores, por estacións, por meses, por celebracións, por países … Tamén teñen un apartado no que se poden atopar frases ou citas célebres sobre a poesía, para quen queira elixir un bo lema. De visita obrigada.
E ao que temos recollido neste blog sobre poesía infantil, queremos engadir unha descuberta que fixemos onte grazas a unha alumna que nos trouxo o libro “Versos de cuento”, de Carmen Gil, publicado en SM nunha colección na que se reunen outros seis títulos, entre os que atopamos “Versos para contar” ou “Versos de colores”.
Para rematar este apunte sobre poesía infantil, non queremos esquecernos dun libro co que nos agasallaron as compañeiras uruguaias Adriana e Doris durante a reunión da Rede Iberoamericana de Educación Infantil, “21 poemas raritos”/”Mirá vos”, un polo dereito e outro polo revés editado por Alfaguara.
“Dos libros en uno, al derecho y al revés. No importa cómo se mire. En Mirá vos se descubrirán pequeños mundos dentro del mundo: de grillos, bananas, elefantes, violines, globos con forma de corazones y hasta astronautas que pisan la luna. 21 poemas raritos es un divertido conjunto de poemas acompañados por coloridas ilustraciones donde hay canciones de cuna y anticanciones, gatos, cocineros y hasta un tiburón volador.”21 poemas raritos. Fernando González (textos) y Sebastián Santana (ilustraciones) Mirá vos. Fabio Guerra (textos) y Alfredo Soderguit (ilustraciones)Edición de Virginia Sandro. Montevideo, Uruguay. Editorial Alfaguara, 2006. Colección Alfaguara Infantil.
Nós o pasado ano fixéramos a actividade Liberando poemas, que repetiremos este ano pero cunha pequena modificación para chegar a moito máis público. Manterémosvos informados, pero lembrade que se necesitan poesías para todos os días, porque,
La poesía es pintura que habla, la pintura poesía que calla. (Simónides de Ceos)
La poesía es el sentimiento que le sobra al corazón y te sale por la mano. (Carmen Conde)
La poesía es la pintura que se mueve y la música que piensa. (Émile Deschamps)
La poesía le da a la humanidad lo que la historia le niega. (Francis Bacon)
La poesía no quiere adeptos, quiere amantes. (Federico García Lorca)
La poesía tal vez se realza cantando cosas humildes. (Miguel de Cervantes Saavedra)
“Érase una vez seis hombres que viajaban por el mundo buscando un lugar donde poder vivir y trabajar en paz. Por fin encontraron la tierra que anhelaban. Pero ¿por cuánto tiempo se puede mantener la paz?
Malia ser este un dos primeiros libros de David McKee (1972), soubemos del grazas á nosa compañeira Mª José, que nolo recomendou. Tras adiantarnos a historia, de inmediato buscamos información na rede. É unha publicación da editorial El zorro rojo, en cuxo web din que “en Seis hombres, David McKee explora a través de la alegoría las causas de la guerra en una historia que incluso los adultos podrán comprender. Con esta obra ha creado un mito de nuestro tiempo.”
Pouco ou nada podemos engadir ao xa escrito sobre “Seis hombres” en distintos medios, así:
No web de literatura Papel en blanco, din deste libro que “‘Seis hombres‘ es una historia de corte antibelicista, con un final circular que nos hace pensar que el hombre termina tropezando, no una ni dos, sino siempre con la misma piedra. Una obra deliciosa, no sólo para los lectores más jóvenes, sino para cualquier edad y para el que sepa apreciar la poesía encapsulada de las obras de McKee.”
Na Revista Babar, “Seis hombres es una alegoría sobre la guerra y la condición humana. De manera sencilla, y elegante, David McKee nos narra la historia de seis hombres “que viajaban por el mundo buscando un lugar donde poder vivir y trabajar en paz”. Pero poco a poco, a medida que se iban haciendo ricos, empezaron a volverse temerosos, desconfiados, y formaron un ejército. De tener un ejército para protegerse pasaron a utilizarlo para invadir otros pueblos, y así hasta que la guerra estalló, acabando con todo el mundo, excepto con seis hombres…”
E na Revista on line sobre LIX El templo de las mil puertas, Seis hombres puede engañar con su dibujo sencillo y escasas páginas, pero dentro encierra una historia universal narrada con tal maestría que no podemos dejar de recomendar su lectura tanto a niños como a adultos, y por supuesto a los jóvenes. Es imposible que el final deje indiferente, y eso que McKee se basta de un puñado de frases e ilustraciones de línea para llevarnos a su terreno. En estos tiempos en los que el álbum ilustrado goza de tan buena salud, y que lo disfrutan tanto los más pequeños como los mayores, merece la pena quitarse los prejuicios de encima, leer Seis hombres en un descanso de tanta literatura juvenil y confirmar que las mejores narraciones no entienden de rangos de edad, sino que son para todos. «Me gusta pensar que escribo para el adulto que el niño será un día y para el niño que aún está en el adulto», dijo McKee una vez.
O final, que non adiantamos, ten o mesmo punto desacougante e circular co que McKee pechaba outro dos seus clásicos, “Negros y blancos”.
O título deste libro xa engancha, un rato que come gatos, que barbaridade. Vaiche boa…
Pois é certo, nesta historia de Gianni Rodari, as cousas non son o que parecen, e un ilustre rato de biblioteca, cando vai visitar aos seus primos, dilles que el é un rato moi sabido porque le moito e que ten vivido todo tipo de aventuras. O que pronto descubriremos é que toda a súa sabedoría redúcese ao que ten visto nas páxinas dos libros, que non é pouco, pero tampouco é real. Así comía rinocerontes, elefantes e gatos das ilustracións dos libros. Demostra ser tan ignorante que cando se ve diante dun gato de verdade nin o recoñece, e só por sorte pode escapar del.
As persoas maiores, decontado sacaríamos unha conclusión, “ Tan malo é vivir sen libros coma vivir só nos libros, e curiosamente, os pequenos, chegan á mesma ca nós.
De cando en vez, entre as ducias de libros que se publican coa intención de marabillar a nenos e nenas -e nomeadamente aos seus pais, que son quen llelos mercan-, descubrimos algunha xoia coma esta, non nova porque xa foi publicada hai moitos anos por Gianni Rodari, pero agora enriquecida coas ilustracións de Emilio Urberuaga, editada por SM.
Un libro para engaiolar, para divertir, para engancharse das fantasías do rato sabido pero non sabio, un libro para tirar aprendizaxes.
O conto pódese atopar en un gran número de páxinas na rede, aquí volo deixamos, pero a verdade é que paga a pena velo ilustrado.
EL RATÓN QUE COMÍA GATOS Un viejo ratón de biblioteca fue a visitar a sus primos, que vivían en un solar y sabían muy poco del mundo. – Vosotros sabéis poco del mundo -les decía a sus tímidos parientes-, y probablemente ni siquiera sabéis leer. – ¡Oh, cuántas cosas sabes!- suspiraban aquéllos. – Por ejemplo, ¿os habéis comido alguna vez un gato? – ¡Oh, cuántas cosas sabes! Aquí son los gatos los que se comen a los ratones. – Porque sois unos ignorantes. Yo he comido más de uno y os aseguro que no dijeron ni siquiera “¡Ay!” – ¿Y a qué sabían? – A papel y a tinta en mi opinión. Pero eso no es nada. ¿Os habéis comido alguna vez un perro? – ¡Por favor! – Yo me comí uno ayer precisamente. Un perro lobo. Tenía unos colmillos… Pues bien, se dejó comer muy quietecito y ni siquiera dijo “¡Ay!” – ¿Y a qué sabía? – A papel, a papel. Y un rinoceronte, ¿os lo habéis comido alguna vez? – ¡Oh, cuántas cosas sabes! Pero nosotros ni siquiera hemos visto nunca un rinoceronte. ¿Se parece al queso parmesano o al gorgonzola? – Se parece a un rinoceronte, naturalmente. Y ¿habéis comido un elefante, un fraile, una princesa, un árbol de Navidad? En aquel momento el gato, que había estado escuchando detrás de un baúl, saltó afuera con un maullido amenazador. Era un gato de verdad, de carne y hueso, con bigotes y garras. Los ratoncitos corrieron a refugiarse, excepto el ratón de biblioteca, que, sorprendentemente, se quedó inmóvil sobre sus patas como una estatuilla. El gato lo agarró y empezó a jugar con él. – ¿No serás tú quizás el ratón que se come a los gatos? – Sí, Excelencia… Entiéndalo usted… Al estar siempre en una biblioteca… – Entiendo, entiendo. Te los comes en figura, impresos en los libros. – Algunas veces, pero sólo por razón de estudio. – Claro. También a mí me gusta la literatura. Pero ¿no te parece que deberías haber estudiado también un poquito de la realidad? Habrías aprendido que no todos los gatos están hechos de papel, y que no todos los rinocerontes se dejan roer por los ratones. Afortunadamente para el pobre prisionero, el gato tuvo un momento de distracción porque había visto pasar una araña por el suelo. El ratón de biblioteca regresó en dos saltos con sus libros, y el gato se tuvo que conformar con comerse la araña.
Agora que só nos queda un semestre xuntos, evidéncianse máis ca nunca as medras: o primeiro que fai 6 anos, a primeira á que lle cae un dente, o que deu un estirón nas vacacións, as zapatillas que son case o dobre de grandes que as que levaban cando chegaron ao cole…, pero hai moitas máis sinais do crecemento de cada alumno e de cada alumna. A quen non estea afeito a vivir con eles tres anos, poderían pasarlle desapercibidas, pero para nós son a mostra da pegada que vai deixando neles a educación. Acenos, palabras, accións que foron calando día a día e que nos fan percibir o sentido do noso traballo.
Emporiso nos gustou tanto o libro “Crececuentos. 10 cuentos para hacerse mayor” de Carmen Gil, magnificamente ilustrado por Anna Laura Cantone, publicado en Parramón. Dez historias centradas nas medras dos nenos e nenas: a caída dos dentes de leite, os estiróns, o recoñecemento das emocións, o gusto por compartir e rodearse dos iguais, o establecemento de hábitos de hixiene, o fortalecemento da perseveranza, o uso das palabras que fan brotar sorrisos ou ser quen de vestirse só, son o tema dalgunhas delas tocadas cunha admirable sensibilidade e intimidade cos nenos e nenas.
Deixamos como mostra unhas páxinas coas que se inicia e pecha o libro, porque son unha excelente carta de presentación do que atoparemos dentro.
Para os/as verdadeiros amantes das avaliacións, estes 10 contos poden dar pé a unha boa valoración do acontecido ao longo destes tres anos.
Gustamos moito desta iniciativa da editora Urco, sobre a que xa temos falado noutra ocasión, emporiso nos alegramos de que a colección “Os libros da merenda” medre con 4 títulos novos que seguen a manter o prezo de 2,50 euros.
Son uns libriños pequenos, cunha historia falangueira e unhas ilustracións sinxelas ao tempo que moi explícitas, que nos fan pensar noutras publicacións -de moito máis elevado custe- e que malia todo, non logran o que estas, engaiolar aos nenos e nenas. Unha ra lacazana, unha ovella sabia, unha cenoura sabichona, un polo valente, un burro larpeiro, un porco fedorento…, que teñen vida e calidades máis ou menos desexables, que conviven con outros animais, unha historia con ritmo e rima, ben contada nun galego moi preciso, nun texto alixeirado de todo o superfluo. Aínda levando dentro unha mensaxe potente (a alimentación, a amizade, a xenerosidade) aproveitable na escola, esta non se superpón á historia nin distrae no pracer de escoitala.
Nalgún momento, cumpriría unha reflexión sobre a finalidade das historias infantís. En calquera caso, Urco abre unha vía nova no ámbito das publicacións dirixidas ao público infantil:
Os libros da merenda” é unha aposta moi na liña desta editora levada por xente nova, cunhas concepcións diferentes sobre as maneiras de proporcionar libros a mozos/as e nenos/as, primando o fomento da lectura sobre o negocio. Calquera das súas obras poderían publicarse noutros formatos –máis custosos-, pero eles prefiren chegar a todos os petos, alixeirando custes na edición. Por outra banda, prescinden de toda a parafernalia que supón a presentación dos libros, a publicidade e encontros cos autores; así, neste caso, agóchanse baixo os seudónimos de Martinho Terrafría e Vladimir Zatonski.
Como lectoras, sempre nos preguntamos por que as editoras -se queren facer lectores- non sacan os seus libros en edicións de peto –moito máis accesibles, e logo en función do éxito que teñan –e para quen os queira- en formatos máis custosos; e non ao revés como se fai habitualmente.
Nalgún momento,tamén cumpriría reflexionar sobre o que quedaría de moitos libros infantís si se lle quitaran todos os adobíos cos que hoxe se disfrazan; contaríannos algunha historia que pagara a pena recordar?
Hai libros que nos fan reparar na beleza do cotiá e das palabras que empregamos habitualmente case sen decatarnos do seu significado e implicacións. Onte, grazas a Sandra, coñecemos o último traballo de Nathalie Minie publicado en Edelvives, “El ladrón de tiempo”, que nos fai recordar outro dos seus pequenos “ladróns”, “El ladrón de palabras”, que tanto xogo nos dera na aula publicado en Tarros de palabras.
Cunhas ilustracións do día e da noite -nas que destacan as constelacións-, entramos nun tempo elástico que se apura ou ralentiza en función das palabras ou expresións que se empregan: antes do luns, ao caer a noite, durou unha eternidade, un instante, unha mañá de verán, despois da clase, falta pouco, mañá será xoves, infinitamente corto, antes do xoves…
Todo el é unha continua alusión ao tempo:
¿Cuántas noches tienen que pasar? ¿Cuántos días? Le parecía mucho, mucho tiempo, infinitamente más tiempo de lo que tardan los cerezos en florecer, la luna en hacerse redonda, las manzanas en madurar, y mucho más tiempo que lo que hay que esperar para que llegue la nieve.
Necesitarán saber la hora de su próxima cita. (…) Buscaron todos los relojes de la ciudad. Contaron las horas, que giran alrededor de un gran eje si que se las vea, como el sol.
Se aprenderán los meses para imaginar otras estaciones.Sabrán que junio viene antes de julio, como el viernes precede al sábado.
Una semana, un día, unha hora pode ser moito ou pouco en función do que se faga ou do que se espere.
Nós contamos que sobre este libro volveremos moitas, moitas veces, tanto pola beleza da historia coma polas oportunidades que nos brinda.
Non todos os intentos de escribir poemas para nenos e nenas pequenas logran o seu obxectivo, uns por un exceso de abstracción, outros por ñoñería de máis, outros porque non atinan coas temáticas e outros porque a linguaxe non é a axeitada. Daquela, nós, preferimos desbotalos, pois fan más mal ca ben pola sensibilidade e gusto poético dos pequenos. Emporiso xa nos tardaba poder compartir con vós esta novidade de María Canosa, ilustrado por Yago Puentes e publicado en Galaxia. “Vagalume de versos” é un deses libriños de poemas que todas as mestras de infantil queremos ter á man porque en calquera momento podemos tirar proveito del, tanto pola variedade de temas coma porque son desas pequenas “píldoras poéticas” que deixan bo sabor de boca e ganas de máis. Un libro que nos recorda o que pasa nas noites de verán. Nas noites de verán, un dos espectáculos máis fermosos, ademais do ceo claro e estrelado, é ver os puntos de luz que desprenden os vagalumes, coándose entre as herbas, como tesouros agochados que chaman por nós. Así son estes poemas, sinxelos e naturais, coma se os versos estivesen voando entre as nubes, no aire, agardando ser atrapados por estas páxinas, para contarnos historias de todo o que nos arrodea.
Sabemos pasear ou só nos desprazamos dun punto a outro? Alguén lle fala aos pequenos do que pode supoñer un paseo ou só se sacan á rúa para que desafoguen? Paseamos por pracer ou só porque hai que mover o corpo?
Algo tan sinxelo como é pasear non todo o mundo sabe como facelo, emporiso quedamos marabilladas con esta pequena xoia de Raimon Juventeny, “Manual do bo paseante. Descrición en vinte puntos”, publicada por Faktoría K de Libros. Quixémolo desde que o vimos reseñado no blog Biblioabrazo. Encargámolo na librería, e cando o tivemos nas mans o primeiro que nos sorprendeu foi o seu pequeno formato e unha tipografía que recorda a das máquinas de escribir antigas. As ilustracións, de seu, xa producen unha sensación de serenidade, de paz e tranquilidade, e o texto é algo tan sinxelo como pequenos principios, básicos, elementais e indiscutiblemente necesarios para poder gozar dun paseo. Mesmo deberían plasmarse en carteis para expoñer en parques ou rutas de sendeirismo.
Punto un: O bo paseante sae a pasear cando lle peta. Punto dous: O bo paseante nunca ten présa.
Estes dous principios dun bo paseante poderían resumir o exposto no prólogo polo xornalista canadense Carl Honoré, recoñecido internacionalmente polo seu “Elogio de la lentitud”, no que critica a actual sociedade obsesionada coa velocidade. Neste caso, defende que “camiñar é unha actividade que vén de lonxe unha actividade normal” “Non obstante, na actual era da impaciencia, a maioría da xente camiña cunha actitude equivocada. Movémonos polas rúas descargando a nosa xenreira contra calquera ao que se lle ocorra frear a nosa marcha. Utilizamos podómetros que, co seu reconto de pasos e calorías queimadas, converten o paseo nun exercicio físico; e mesmo imos facendo outras cousas mentres camiñamos, como comer, beber café ou xogar co móbil.” “O Manual do bo paseante é unha certeira crítica a esta tendencia de correcamiños. É un pequeno e enxeñoso canto ao pracer que proporciona un bo paseo.”
Nós levamos días traballando con el na clase. O noso alumnado entendeu polas claras a mensaxe que tenta transmitir; de feito, á volta da fin de semana, contáronos que estiveran paseando coma bos paseantes: sen présa, sorrindo, observando, abraiándose coa natureza, conversando, escoitando, ollando as nubes, recordando melodías, descansando cando querían, e durmindo moi, moi ben trala camiñada.
Agora, para sensibilizar ás familias, o primeiro é preguntarlles se saben pasear, de modo que elaboramos unha enquisa que lles facilitarán os seus fillos/as, na que en vinte ítems, valorarán se son bos e boas paseantes ou non. Deseguido elaboraremos ese cartel coas calidades que debe reunir un bo paseante.
Para rematar, dicir que nunha obra así, parece do todo lóxico que esta publicación sexa froito da colaboración de varias editoriais e que recolla o cálculo da mochila ecolóxica de cada exemplar.
Unha delicia de libro para ter á man e mesmo para agasallar.
Unha das cousas que máis cohesiona a un grupo é aceptar as diferenzas de cada un dos integrantes, minimizando os puntos febles e salientando as potencialidades de cada un. Os nenos/as son plenamente conscientes das debilidades de cada un dos seus compañeiros, pero cústalles un chisco máis dicir algo positivo. Nisto pode que estean moi condicionados polas persoas adultas. Nós tamén temos moito que mellorar nese apartado, emporiso nos gustou tanto esta publicación da editorial A buen paso, “Los cinco desastres” de Beatrice Alemagna. Un álbum de escaso texto (pero dabondo suxestivo) e unhas ilustracións que foron o primeiro que chamaron por nós cando o vimos no escaparate da nosa librería de cabeceira.
Cinco personaxes desastrosos que viven coa sensación de que non serven para nada, o que lles vén a confirmar un ser perfecto, un tipo sensacional que chega non se sabe de onde belo, liso, co nariz no lugar do nariz, cun fermoso corpo ergueito e cunha fermosa melena. Cando este lles reprocha que non serven para nada, cada un deles descubre que teñen algo que el non posúe: un nunca se enfada, outro conserva todos os seus recordos, outro é tranquilo, o cuarto ve as cousas que os demais non ven, e o último ten a fortuna de satisfacerse co que lle sae ben. Non é pouca cousa, así deixan plantado coa boca aberta ao tipo perfecto.
Un tipo perfecto
Tiñamos dúbidas sobre se o noso alumnado entendería a mensaxe, pero deseguida a captaron. Agora estamos en pleno exercicio de recoñecemento de calidades persoais que ás veces quedan agochadas tralas “imperfeccións”: a alegría, a xenerosidade, a complicidade, a empatía, a sensibilidade, a afabilidade, a bondade …
Ninguén é perfecto nin tampouco un desastre absoluto.
“É un segredo da avoa que gardo no corazón. Cando enchas a cazola, falta botarlle o mellor! O mellor non é o picante, nin si é doce ou é salgado: son as pingas de ilusión as que dan bo resultado. O agarimo e a alegría son para min unha lei. Así fago, a lume manso, manxares dignos dun rei! Xa rematado o pasado curso mercamos o libro “A cociñeira do rei” de Soledad Felloza, ilustrado por Sandra de la Prada, publicado en OQO editora, e mesmo sentimos mágoa por ter que esperar ata setembro para amosárllelo ao noso alumnado. Segundo a autora, “A cociñeira do rei” mergúllanos nun mundo de cores, sabores e olores característicos da cociña tradicional, a que se fai a lume manso, con amor e produtos frescos, da terra. Pero, da man de Mencía, descubrimos tamén o valor da pequenas cousas, do cotiá, xa que ela é capaz de elaborar manxares exquisitos baseados na sinxeleza dos seus ingredientes. Tamén fala dos afectos, de deixar una pegada de nós naquelo facemos. Así, Mencía non pon só o coñecemento da receita, senón tamén o mimo, o coidado, o seu corazón. (…) Unha historia que desborda optimismo polos catro costados e que nos ensina a valorar a cociña, non só como base da nosa cultura, senon como parte da nosa vida e das nosas emocións.
Nós quedámonos coa mensaxe que tenta transmitir a arrichada protagonista do libro que sempre engaiola a todo o mundo, logrando que cando ela cociña sexa un día de festa. A súa receita: botarlle o mellor (de produtos frescos e de si mesma), lume manso e unhas pingas de ilusión. Con só (ou con todo) iso consigue triunfar e facer felices aos demais. Emporiso nos pareceu unha boa mensaxe para comezar coas nosas tarefas lectivas.
O noso amigo José Antonio, que desde hai anos nos acompaña co seu aprecio e consellos, cada vez que vía que nos íamos embarcar nalgunha das nosas aventuras sempre nos recordaba que chegar a bo porto precisa de tres patas coma unha banqueta: traballo (constancia, tesón), cabeza (intelixencia, sentidiño) e ilusión (agarimo, alegría). Todas elas se complementan, se falla unha, as outras dúas por si soas non poden soster nada.
Así, hoxe, cando (re)tomamos contacto cos nenos e nenas aos que acompañaremos na súa aprendizaxe ao longo dos vindeiros meses, queremos deixar presente o “ingrediente segredo” que nos axudará a afastar “as nubes negras que non nos deixan pensar” que de cando en vez atoldan o noso horizonte. Bo curso 2014_15.
A nosa compañeira Begoña ten moito empeño en que fagamos unha visita didáctica ao Castelo da Rocha Forte, a un tiro de pedra da nosa escola. Nós recoñecendo a importancia de tales vestixios arqueolóxicos do que foi no medievo unha das máis grandes fortalezas da Península, ata que foi arrasada na Revolta Irmandiña, tiñamos serias dúbidas de como presentárllelo ao noso alumnado de infantil. A solución ao noso problema veunos onte da man da poetisa Rosalía Morlán, grande amiga do centro, que xa nos ten visitado e deleitado en ocasións cos seus poemas.
Onte pola tarde, nun acto celebrado no Centro Galego de Arte Contemporánea de Compostela, presentouse o libro “O Castelo da Rocha Forte”, poemario de Rosalía Morlán, promovido pola Asociación Cultural Rocha Forte, abeirado pola Concello de Santiago e pola Secretaría Xeral de Política Lingüística.
Tal e como se dixo na presentación, este libro é unha ferramenta moi potente para darlle a coñecer aos nenos/as esta fortaleza a través da poesía de proximidade, da palabra amable e dos afectos, espertando neles o desexo de coñecer unha parte da nosa historia.
Nós xa temos solicitado a visita ao castelo para a volta de vacacións, porque o noso alumnado quedou engaiolado coas pequenas historias que nos conta Rosalía con aparente sinxeleza (o que precisa dunha técnica moi afinada), sobre “A fada do castelo”, “O sapo Rosendo”, “A princesa do castelo” ou “O dragón Antón”, moitas delas recitadas e musicadas no acto por Manuel de Felisa.
A nosa compañeira Mercedes deunos a coñecer este fragmento da obra “El mercado de los duendes y otros poemas” da escritora Christina Rossetti, poetisa insigne do período vitoriano británico. Xa nos advertiu que malia a súa aparente sinxeleza, -pois semellan rimas infantís-, hai nel unha ambigüidade que fai que supere o paso do tempo e se adapte a múltiples interpretacións, moito máis alá da posiblemente pretendida pola autora.
A nós esta tentación dos trasnos lévanos a pensar en moitos cantos de sereas que escoitamos día a día e que non perseguen outro obxectivo ca o de engaiolarnos e levarnos ao seu terreo.
Que cadaquén o aplique ao que considere: educación, política, medios de comunicación, mercado …
De la mañana a la noche gritan los duendes a troche y moche: “nuestros frutos compren, vengan, vengan y compren membrillos y manzanas, limones y naranjas rollizas cerezas, melones y fresas, sonrosados melocotones, arándanos silvestres moras atezadas, zarzamoras muy moradas, piñas y garraberas, albaricoques y frambuesas; que alcanzan su madurez en verano todas de vez; la mañana llega y la tarde se aleja, compren lo que el verano deja: de la viña uvas frescas, granadas hermosas y plenas, dátiles y peras, de fraile y claudias son las ciruelas, también damascenas y de yema, vengan y pruébenlas, no les dé pena: pasas y grosellas, encarnadas bayas, higos a raudales cítricos meridionales, dulces y lozanos: compren, alarguen esa mano.
Xa non é fácil sorprender con libros sobre paxaros, animais ou peixes, sen embargo quedamos engaioladas con tres libros de gran formato da editorial SM, cunha sorpresa agardándonos tras cada pase de folla.
“Océanos“, de Francesco Pittau e Bernardette Gervais.
Sumérgete en Océanos y nada entre peces, crustáceos y moluscos. ¿De quién son esas escamas? ¿Qué hay dentro de la concha? ¿Eso es una ballena? ¿De quién son esas pinzas? ¡Descubre el animal marino que se esconde bajo cada solapa!
Un libro de gran formato en el que se despliega, se repliega, se levanta… ¿De quién son esas plumas? ¿Y esa silueta? ¿Y ese ojo? ¿Y esa huella? ¡Descubre al pájaro que se esconde tras cada solapa!
Un libro de gran formato en el que se despliega, se repliega, se levanta… ¿De quién es ese pelaje? ¿Y esa silueta? ¿Y ese ojo? ¿Y esa huella? ¡Descubre al mamífero que se esconde tras cada solapa!
Para nós, visitar a Feira do Libro de Compostela é unha tradición que tratamos de manter e de transmitirlle aos nosos pequenos, así, cando menos, dedicámoslle unha sesión. Certo é que cando volvemos -nos últimos anos- sempre repetimos o mesmo: agora as feiras do libro xa non cumpren a mesma función ca no pasado, -xa non son espazos expositivos de novidades, porque iso foi asumido polas redes-, sen embargo crean un ambiente festivo-floclórico-literario que sería unha mágoa que se perdera porque lle dan outra vidiña ás vilas nas que se celebran. O por que hai tan poucas casetas, ou por que están tan apoleiradas, ou por que contan con tan pouco espazo –nomeadamente as dedicadas ao público infantil- é algo que deberan analizar os seus organizadores, máxime cando hai sitio dabondo para facelo doutro xeito. Con todo iso, na visita deste ano, levantamos unha desas pequenas descubertas que sempre nos agradan: a recente liña infantil da editora Urco. Urco editora é un proxecto renovador, que “vén a encher un oco histórico no sistema literario galego: a publicación de literatura de fantasía, ciencia ficción e terror.” Levan por diante e como sinal de identidade o uso de licenzas Creative Commons para as traducións de textos sen dereitos; o traballo editorial baseado no software libre; o recoñecemento da participación no traballo de todos os colaboradores -así aparecen recoñecidos nos créditos do mesmo-; e a impresión en papel reciclado 100%. Paseniño están a se facer un lugar de seu no panorama editorial, con iniciativas novas e enxeñosas, sempre de baixo custe, coma a súa participación en Módicos –edicións de 9,90€- ou os Libriscos, petiscos literarios que se distribúen a modo de tapa en locais hostaleiros de Compostela.
Pois agora Urco editora abre unha liña infantil, que polo momento conta con: – A colección Os libros da merenda, “nutritivos coma un bocadillo, doces coma unha onza de chocolate, divertidos coma un ovo Kider e ao alcance de todos os petos (2,5€ na feira)”. Está integrada por: “Don Bento o porco fedorento”, “Fariñeiro, o burro larpeiro”, “Don Fiz, o repolo feliz”, “Xoana, a ra lacazana”, “Besteira, a cebola falangueira”, “Ramona, a cenoria sabichona”, “Clemente, o polo valente”, “Rosa, a vaca agarimosa”, “Eladia, a ovella sabia”, “Sinforoso, o can temeroso”, de Martinho Terrafría e Vladimir Zatonski. Curtos e divertidos contos rimados acompañados de sinxelas ilustracións (moi semellantes ao debuxo infantil), cun formato que mesmo permite levalos no peto a calquera sitio e sacalos en calquera momento para contar e botar unha gargallada. – “Salgadiña a estrela de Fisterra”, de Anxo Moure e Cristina Ouro. Unha creación do mesmo autor do (re)coñecido “Carballo con botas”, un libro comprometido ao tempo que cheo de sensibilidade, de valores e de lirismo.
Sabemos que estes non son bos tempos para a lírica, e que as editoras non están pasando pola súa mellor etapa, ao igual que lle acontece a case todos os cidadáns, emporiso valoramos iniciativas coma a de Urco editora, na que mozos militantes da lectura, da cultura e da edición, están buscando outras alternativas para que ninguén pase “necesidade” de ter un bo libro entre as mans.
No Día Internacional do libro e dos dereitos de autor, queremos facer a nosa particular homenaxe a todas aquelas persoas que se esforzan para que os libros poidan chegar ás nosas mans: escritores, tradutores, ilustradores, axentes literarios, deseñadores, editores, fotógrafos, correctores, encadernadores, distribuidores, libreiros, bibliotecarios, contacontos, e outros moitos que de seguro descoñecemos.
Como lectoras non podemos deixar de agradecérllelo, pero como mestras este xesto debería multiplicarse por mil. Nós que comezamos no oficio fai xa uns anos, fomos vendo pouco a pouco a evolución desta industria da que tanto nos valemos no día a día das nosas aulas. Hoxe podemos ir á biblioteca e botar man do libro que precisemos segundo a ocasión o requira: para ler, para soñar, para pensar, para aprender, para mirar, para coñecer, para rir, para sentir, para emocionar, para asustar, para contar, para escoitar, para falar ou para calar. É marabilloso, e todo ilo grazas aos viven por e para o libro.
Nós finalmente somos unhas mediadoras que nos emocionamos cando vemos imaxes como as das fotografías que acompañan esta entrada, dunha nena que aproveita calquera recuncho nun paseo familiar para abrir o seu libro e soñar.
Julia está lendo “Onde viven os monstros” de Maurice Sendak editado por Kalandraka nas cinco linguas peninsulares con motivo do cincuenta aniversario da súa publicación. Ela non sabe que ten entre as mans o álbum por excelencia, merecedor de prestixiosos premios en todo o mundo e sobre o que se fixo unha película. Ela non sabe que foi obxecto de numerosas críticas no momento da súa publicación por consideralo pouco adecuado aos canons da literatura para a infancia. Pero o que si sabe é que lle gusta, que a ten engaiolada e que lle esperta o desexo de miralo.
Velaquí o ingrediente segredo que fai que un libro permaneza vixente ao longo de cincuenta anos.
Pois esta é tamén a nosa particular petición para os que hoxe homenaxeamos: dádenos libros que desgastemos de tanto abrilos e pechalos. Deixade no caixón os que responden a modas, a necesidades efémeras ou aqueles que perseguen o aplauso dun día, porque os nenos e nenas deseguida o notan e desbótanos, malia que as mestras nos gastemos os cartos pensando que hai que ter nos andeis as últimas novidades editoriais.
Nos pasados 10 e 11 de abril tiven a honra de formar parte do xurado do VII Premio Compostela de Álbum ilustrado. Certamente foi un pracer e unha responsabilidade polo prestixio deste galardón que ano a ano se vai consolidando coma unha convocatoria referencial para todas aquelas persoas que se dedican tanto á creación como para todas as admiradoras deste formato editorial que cada vez vai gañando máis adeptos.
A día de hoxe o álbum ilustrado xa non só se concibe coma un produto dirixido ao público infantil e xuvenil, senón que, pola calidade das ilustracións, pola complexidade das temáticas abordadas, e pola necesidade de simultanear a lectura de texto e imaxe, conta con auténticos devotos adultos. Con todo, aínda con frecuencia se confunde o álbum ilustrado con outros tipos de publicacións como poden ser os libros de imaxes ou os libros ilustrados, e isto é algo que se fomenta tanto desde as mesmas editoriais coma desde a crítica porque saben que a lapela “álbum” confire un valor engadido. O álbum ilustrado é unha sorte de comuñón entre texto e imaxe que nos leva a pensar en literatura visual e en pintura que fala, sen descartar as súas calidades sinestésicas que poden aludir a sentidos coma o olfacto, o gusto ou o tacto.
Cando, nas anteriores edicións, asistía aos actos de entrega dos premios, sempre se me pasaba pola cabeza o marabilloso que podía ser ver todos os proxectos entregados, o que non podía contar é que nesta ocasión estaría nesas labores. Inicialmente custoume superar a miña visión de mestra de infantil que, por defecto profesional, me levar a mirar calquera material pensando nas súas posibilidades para as idades coas que adoito traballar. Neste caso, a experiencia do resto do xurado foi toda unha lección para min.
Foron 255 os traballos presentados, chegados de 21 países, algo que sen dúbida é unha satisfacción para os convocantes, o concello de Santiago de Compostela e maila editorial Kalandraka. E se ben foi traballoso escolmar unha ducia de seleccionados, máis complicado aínda foi chegar a determinar o gañador. Por fortuna o xurado estaba integrado por persoas con grande coñecemento, criterio e olfacto: Joao Vaz de Carvalho, ilustrador portugués, Fina Casalderrey, escritora galega; Manuela Rodríguez por parte da editorial Kalandraka, Xosé Manuel López-Abella polo Departamento de educación; María Castelao, concelleira de Compostela; e eu mesma.
De “Ícaro” non podo engadir nada ao xa recollido na acta froito do consenso de todos os que alí estábamos, prolixamente recollido no web e blog de Kalandraka. E de Federico Delicado, autor de “Ícaro”, convidar a ler a entrevista que lle fixo o profesor Ramón Nicolás con motivo do Premio Compostela 2014, publicada no seu blog Caderno da crítica.
É de xustiza recoñecer que iniciativas coma estas honran a unha cidade e a unha editorial, ningunha das dúas precisada de más proxección que a do seu compromiso coa contemporaneidade.
“Buenas noticias. Malas noticias” é un sinxelo libro de Jeff Mac, que con tan só catro palabras nos permite mostrarlle ao noso alumnado o enfoque positivo de moitas das súas experiencias e vivencias cotiás. Case todas as noticias teñen un lado bo que favorece a alguén. Isto é algo que debemos ensinarlle aos nenos e nenas exercitándoo todos os días, porque é unha actitude que se aprende e se mellora coa práctica.
“Es un día de sol, y Conejo y Ratón deciden hacer un picnic. Buenas noticias: Conejo ha traído una cesta. Malas noticias: está comenzando a llover. Buenas noticias: Conejo tiene un paraguas. Malas noticias: el viento se lleva volando el paraguas… ¡y a Ratón!
El optimismo de Conejo se opone constantemente al pesimismo de Ratón en esta tierna historia de apenas cuatro palabras, que los niños (y sus padres) podrán leer siguiendo las imágenes.”
Nunha das nosas últimas visitas ás librerías descubrimos “Soy un artista”, de Marta Altés, un libro que ilustra a diferente mirada que teñen unha nai e un fillo sobre o proceso creativo. El ve arte en todas partes, todo lle inspira, pero a nai non está tan contenta con algunha das súas creacións.
Que os nenos e nenas dean renda solta á súa imaxinación artística, ten as súas vantaxes e os seus inconvenientes, nomeadamente algo que non lle gusta moito aos seus pais: que se ensucien e manchen roupa, paredes, mesas, chan… Pero hai que ser consecuentes, si se quere que sexan creativos hai que deixalos crear e experimentar.
Si pensamos nun libro infantil no que aparecen cores, alimentos, animais e números, parece que se nos escapa un bocexo imaxinando un deses aburridos dicionarios visuais para pequenos. Pois “Sopa verde” vén a demostrarnos o contrario, é un divertido conto de Ángela Madeira fermosamente ilustrado por Till Charlier que nos fai rir a grandes e pequenos pensando na obstinación dun pequeno coello testán que se resiste a probar cousas novas e diferentes, así como pola astucia dos outros animais que o forzan a cambiar de opinión.
Era unha vez un coello ao que só lle gustaba o verde: leitugas verdes, brócolis verdes, coles verdes,chícharos verdes, espinacas verdes, alcachofas verdes, pementos verdes…
—Só me gusta o verde –repetía a todas horas.
Para a escritora Ângela Madeira este relato é, no fondo, a historia de todos, pequenos e adultos: “a miúdo aferrámonos á seguridade do que coñecemos e tememos experimentar co novo, o descoñecido… E é unha mágoa”. Ademais, destaca que “un mundo cheo de cores (como os dos alimentos que lle ofrecen ao coello) é moito máis divertido”.
Precisamente, ademais de cos sabores, o libro xoga tamén coas cores e os números: unha miguiña de torta marrón, dous anaquiños vermellos de tomate, tres rebandas de pan branco, catro sardiñas grises, cinco berenxenas moradas, seis cenorias laranxas e sete espigas de millo amarelas.
O noso alumnado pídenos que llelo contemos unha e outra vez.
Ao longo desta tempada fomos descubrindo libros que, por un motivo ou outro, chamaron a nosa atención e que gardamos na categoría de “libros fermosos”. Agora, con tempo, queremos compartilos con vós:
-“Seda”, un “clásico” de Alessandro Baricco que case todos temos lido desde a súa publicación en 1996, pero agora “enriquecido” coas extraordinarias ilustracións de Rébecca Dautremer. Con este título e con “Amantes”, Edelvives, inaugura unha nova colección, Contempla, de narrativa ilustrada para adultos.
– “Sementes de papel”, fábula ecoloxista moderna en formato album ilustrado de Bea e Silvia Gil en Baía Edicións.
-“El zar Saltán”, relato baseado en contos populares rusos, de Alexander Pushkin, editado en Gadir con ilustracións de Iván Bilibin.
–“Swingin Chritsmas”, un conto musical de Benjamín Lacombe baseado nun relato de Olivia Ruíz, en Edelvives.
-“Recuerdos en el paladar”, un interesante proxecto de crowfounding no que participan 15 ilustradores/autores/cociñeiros.
-“Un paseo pola vida“, de Manuel Lamas en MeuBook. Unha mirada chea de sensibilidade e comprensiva sobre os mal vistos e demonizados socialmente que caeron nas mans da praga que asolou a moitos mozos dos oitenta.
-“Mi ciudad”, sorprendente álbum ilustrado de Cécile Bonbon e Roi Arnaud en Edelvives.
-“Amo amar, amor”, suxestivo álbum adulto no que se recollen poemas de amor de menos de 160 carácteres, de Geert de Kockere, ilustrado por Sabien Clement, en Bárbara Fiore Editora.
Nestes días hai un vídeo na rede que está batendo o récord de visitas; trátase dunha nena arxentina que renega das princesas Disney, das que di que son unhas “boludas” e que non son intelixentes. Ao longo del fai unha disertación sobre o “flojas” que son sempre esperando que as veñan a salvar os príncipes azuis.
Isto tróuxonos de novo á cabeza un tema que xurde en moitas entrevistas coas familias do noso alumnado cando nos piden recomendacións de lectura cuestionado a pertinencia dos valores que se transmiten en moitos dos contos clásicos. Hai quen ten o temor de que eses estereotipos de sexo/xénero ou situacións de violencia e de medo non sexan os máis adecuados para estas idades.
Daría para un longo debate, xa que logo hai moitos detractores e moitos defensores. Sen embargo, analizados baixo esa óptica poucos contos clásicos, populares ou tradicionais se salvarían da queima. Certo é que contarlle aos cativos que unha princesa queda durmida ata que é salvada polo bico dun príncipe ao que non coñece pode parecer fóra de lugar; pero tamén o é que unha nena vaia soa polo monte e se encontre co lobo que logo a devora a ela e máis á súa avoa, ou que unha cabuxa lle abra a tripa a un lobo para sacar aos seus fillos e logo llela encha de pedras que fan que morra afogado no río. Pola outra banda, hai contos actuais, froito desa tendencia de mostrarlle aos pequenos a realidade crúa e descarnada, que tamén merecerían unha análise rigorosa por anticiparlle preocupacións adultas, ao noso entender, non propias destas idades.
Os contos cumpren unhas funcións tal e como analizou Vladímir Propp na súa obra “Morfología del cuento”, e serven para transmitir valores, normas e convencións sociais que eran válidas nun determinado momento, malia que na actualidade poden estar desfasados ou obsoletos, o que non quere dicir que llelos debamos evitar aos nenos e nenas. Moi pola contra, poden coexistir con outros moitos nos que se salientan os valores imperantes na sociedade actual. Nós somos das que confiamos en que os cativos, ao igual que a nena arxentina, froito do que viven día a día, vaian conformándose unha opinión crítica sobre esas situacións ou comportamentos anacrónicos.
Cremos que se poden combinar perfectamente contos clásicos do pasado e do presente, sempre e cando cumpran coa condición de ser literariamente ricos.
Onte, da man dunha compañeira, descubrimos dous contos de recente publicación que veñen a incidir en visións máis actuais das “princesas”.
Había una vez, en una torre muy cercana al lugar en el que vives, una princesa solitaria, la princesa Susana.
-Algún día -suspiraba-, mi príncipe llegará. Pero me gustaría que fuera un aventurero de verdad.
Sin embargo, cuando finalmente llega el príncipe, no es lo que Susana se imaginaba…
¿Estás aburrida de las princesas tradicionales? ¿Cansada de los cuentos en los que la princesa siempre encuentra a su príncipe azul? Entonces, ¡¡este es el libro para ti!!
Olvídate de los vestidos bonitos, los cuentos de hadas, las bodas y los grandes bailes. A la princesa Susana le va la aventura, la travesura y los amigos poco habituales. Ella es, realmente, ¡la princesa rebelde!
Vuelve nuestra princesa favorita –con botas de montaña y todo–, esta vez cargada de preguntas para su papá.
«¿Es verdad que las princesas besan a los sapos?»
Todo el mundo conoce a una princesa. Mientras ésta y su papá pasean por el bosque, ocurre todo tipo de maravillas. Ella descubre que, seamos quienes seamos, en el interior de cada uno de nosotros hay una princesa.
«¿Les gusta a las princesas subirse a las piedras?»
Que aburrido é ser unha princesa! Sabela está farta de que llo dean todo feio, de ter que sorrir decote e vestir roupas bonitas e súper limpas. Ela quere poder subir ás árbores, meter o dedo no nariz, vestirse e peitearse soa… Unha mañá, cansa de ser unha princesa, decide guindar a súa coroa ao estanque dos peixes. O rei, como castigo, ordena que Sabela traballe na cociña de palacio e no cortello dos porcos. Que divertido! Nunca fora tan feliz!
Os motivos que nos levan a mercar un libro para a aula son ben diversos; ás veces deixámonos levar polo seu lirismo, outras pola súa calidade literaria, outras pola temática que se aborda, outras porque cremos será do gusto dos pequenos. Pero poucas, moi poucas veces é porque nos fai rir ás persoas adultas e porque esperamos escoitalo unha e outra vez. Esa é unha razón más ca poderosa cando se está tratando de facer lectores desde estas idades.
Pois onte sucedeunos iso. Visitamos a nosa librería de cabeceira, pedimos recomendacións e déronos -entre outros que xa referenciaremos-, “O grúfalo” de Julia Donaldson e Axel Scheffler en Patasdepeixe editora.
Esta é a versión en galego dun xa clásico editorial que nos fala dun animal inventado por un ratiño pillabán e inxenioso, “unha criatura con arrepiantes garras e dentes arrepiantes na arrepiante queixada. Con xeonllos broullentos e reviradas unllas e no cabo do fuciño unha horrenda espulla. Os seus ollos son roxos, a lingua é negra coma o carbón e ten espiñas no lombo que mesmo parece un dragón.” Un grúfalo que busca merenda e gosta de raposo á grella, moucho ao caldeiro e revolto de serpe con pan de boroa.
Para escachar coa risa.
O Grúfalo ten web oficial, na que nos conta as orixes deste conto rimado publicado en 1999, preséntanos á súa autora e ilustradora e mesmo oferta xogos.
Velaqui unha mostra de curtas baseadas na historia.
Esta mañá, os nosos “observadores do ceo” repararon na presenza da lúa enfrontada ao sol, véndose ambos con total claridade. Foi algo que os estrañou moito, e sobre o que nos deron todo tipo de explicacións, desde as máis líricas, ás máis fantásticas, pasando por algunhas pseudocientíficas:
-“É que espertaron ao mesmo tempo.”
-“É que a lúa quería vernos a nós espertos.” Estanos axexando, porque nos quere ver.”
-“Non, era porque quería ver a tarde.”
-“É unha nube con forma de lúa, pero non é a lúa.”
-“Non está enteira, fáltanlle cachos que llelos comeron os unicornios pola noite.”
-“Foi porque nós espertamos moi cedo.”
“La luna llena solo se ve de noche, la luna nueva no se ve, el cuarto creciente se ve al atardecer y por la noche y el cuarto menguante al amanecer y por la mañana”, resume a RTVE.es Antonio Pérez Verde, astrónomo de la REDA (Red Española para la Divulgación de la Astronomía).
Foi unha mañá de moito proveito, que nos deu ocasión para amosar as distintas fases da lúa, e mesmo tirar de contos tan fermosos como “Pedro y la luna” ou “Quen levou a lúa”. Seguiremos afondando neste filón, ao que xa lle dedicáramos un tempo, con outra promoción de alumnado e que recollemos nesta entrada fai catro anos.
Temos que dicir que buscamos fotografías para ilustrar esta entrada e non atopamos ningunha de lúa minguante, por iso empregamos esta.
“O neno case non notou o cambio, nós seguimos estando igual con el”, isto é o que adoitan dicirnos moitas nais/pais inmersos nun proceso de separación da parella.
Emporiso nos gustou tanto este libro, “El niño y la bestia”, de Uwe Heidschötter e Marcus Sauermann, publicado en Picarona. Debe ser das poucas ocasións nas que reseñamos un libro sen telo probado co noso alumnado, pero neste caso, consideramos que é aconsellable telo á man. É un tratamento divertido e sutil da separación dos proxenitores, sen caer no dramático da situación (na que si repararemos as persoas adultas). Para reflexionar sobre como o viven os pequenos/as.
Muchas cosas cambian cuando mamá «se convierte» en una bestia. ¿Por qué mamá está tan triste? ¿Por qué se ha convertido en mamá-monstruo? Ésta es la historia de un niño y su mamá-bestia, su triste, enorme y muy necesitada de cariño mamá-bestia. El pequeño debe ocuparse de ella para que no esté tan triste, y también de sí mismo, porque mamá olvida muchas cosas. Pero, ¿cuánto tiempo durará esta situación?
O pasado sábado presentouse na Galería Sargadelos de Compostela o libro disco “Pan de millo” de Migallas editado por Kalandraka.
Nós xa tivéramos ocasión de escoitalo con anterioridade, pero cómpre dicir que a posta en escena de María Campos e Carlos Yus lle dá un valor engadido que vai máis alá da súa presentación en público.
Penduradas polas paredes fermosas ilustracións de Dani Padrón, e repartidos pola sala elementos relacionados coa elaboración do pan de millo tratando de achegarlle aos pequenos tarefas tradicionais xa case descoñecidas para eles: a semente do millo, as espigas, cestas e canastros, hórreos, muíños de man, peneiras, artesas e a boroa cocida, que finalmente foi repartida entre os asistentes.
Os nenos e nenas cantaron, mimaron e bailaron con algunhas das cancións recollidas no CD, “Unha vella tiña un can”, “Pan de millo”, pechando, como non podía ser doutro xeito, con “Miña abuela Manuela”, xa que logo, o libro vai dedicado “Aos vellos que coidan dos nenos e aos nenos que coidan dos vellos”.
Providencialmente, tralo episodio que narrábamos no post anterior, atopamos dous libros na biblioteca do noso centro que, a súa lectura, cremos que axudou a contrarrestar vivido naquel intre, ou mellor dito a reforzar os valores inherentes ao feito educativo: a amizade, a comprensión, a aceptación positiva das diferenzas, etc. Estes son:
Los polluelos de Cocorina son testigos en su escuela del rechazo que sufre un compañero e, incluso, ellos mismos son blanco de las burlas y la incomprensión. Sin embargo, ahí está su mamá con su puchero mágico para minimizar los malos sentimientos y… ¡acabar reciclándolos!
Unha amiga que ben nos quer agasállanos a final de curso cun pequeno conto de León Tolstoi, “Las tres preguntas”, publicado en Gadir, que queremos compartir con todas as persoas que nos seguides.
Na introdución dise que “Las tres preguntas” é un relato moi sinxelo, “unha parábola que case parece extraída da Biblia, aínda que podería moi ben ser un texto budista”. Comeza así: “Un zar pensó una vez que siempre supiera el momento en el que comenzar cada tarea; si supiera con qué personas hay que consultar y con cuáles no; y, sobre todo, si siempre supiera cuál de todas las tareas es la más importante, entonces nunca se equivocaría al tomar decisiones. En vista de esto, el zar anunció a lo largo y ancho de su reino que daría una gran recompensa a aquel que respondiera a estas tres preguntas: ¿Cuál es el momento adecuado para cada tarea? ¿Qué personas son las más necesarias? ¿Cómo no equivocarse al decidir qué tarea es la más importante de todas?”
Tres grandes preguntas que nos xorden a todas as persoas en diversos contextos, ás que se lle poden dar moi diferentes respostas, pero as que lle deu Tolstoi pode que sexan as máis certeiras: “Así que recuerda que el momento más adecuado es sólo uno, ahora, y es el más importante porque sólo en él somos dueños de nosotros mismos; la persona más importante es aquella con quien te encuentras ahora, porque nadie puede saber si podrá tratar con alguna otra persona; y la tarea más importante es hacerle el bien, porque sólo para eso ha sido enviado el hombre a esta vida.”
Desde aquí pódese ler unha versión do conto. Gozade con el.
Grazas Mercedes por todo o que nos achegas tanto no profesional coma no persoal.
Na biblioteca do centro no que traballamos fixeron unha escolma de libros infantís nos que os lobos rachan cos clichés habituais e son bondadosos. Velaquí algúns deses:
“El buen lobito”, de Nadia Shireen en Bruño, publicado en abril de 2013, premiado na recente Feira do Libro Infantil de Bolonia.
“Para ser un lobo de verdad: 1. Hay que aullarle a la luna.
2. Hay que derribar casas a soplidos.
3. Hay que comerse a la gente.
Al Buen Lobito le encanta preparar postres riquísimos, siempre se acaba tooooda
la verdura del plato y es encantador con todos sus amigos. ¡Es un lobito muy BUENO! Pero se supone que los lobos de verdad no son buenos, sino MALOS, muy MALOS… ¿Descubrirá el Buen Lobito en este cuento que hay que tener mucho cuidado con los lobos MALOS?
¡Una divertida historia con una gran sorpresa final que dejará a los lectores con la boca abierta! “
“Un lobo malo, hambriento y que habla de una forma rarísima espera en el bosque a que aparezca un delicioso bocado. Con tan mala suerte que se topa con un par de conejitos listos que le quitarán un pelo que tiene en la lengua y, sobre todo… ¡las ganas de comer carne!”
“Una historia protagonizada por dos viejos conocidos de los cuentos infantiles, el lobo y la oveja, pero esta vez con un giro argumental sorprendente y divertido. Un lobo hambriento recibe la inesperada visita de una pequeña e indefensa oveja. Su primera intención es comérsela, pero empieza a dudar ante la ternura que la oveja le produce. El lobo tendrá que decidir entre disfrutar de una suculenta comida o ayudar a su indefensa y tierna visita. Las ilustraciones de la obra reflejan la indecisión del lobo y la inocencia de la oveja con una humorística perfección.”
No blog Soñando cuentos podemos escoitalo en versión audioconto, así como un vídeo e unha presentación en kamishibai.
“Desde hace tiempo Lobo grande vivía allí, solo bajo su árbol en lo alto de la colina. Un día apareció Lobo pequeño. Ahora, bajo el árbol, eran dos. Para Lobo grande, el solitario, no era fácil aceptar a otro lobo, aunque fuera pequeño y también estuviera solo. Este libro sencillo y fácil de entender cuenta una historia muy madura y profunda sobre la soledad y el valor de la amistad. Las ilustraciones crean un mundo de vivos y profundos tonos rosas, amarillos, azules y verdes, que intensifican el contenido y la personalidad de sus personajes, dos lobos buenos.”
“Juan se ha perdido en el bosque, ¡un bosque que su mamá le ha dicho que está lleno de fieras feroces! Pero las criaturas que Juan encuentra parecen muy amistosas, aunque están un poco preocupadas por las fieras feroces que el niño les ha contado que hay en el bosque… Pero entonces escuchan un terrible rugido… ¿Quién será?”
“O lobo”, de Xan Rodiño e María Lires en Sotelo Blanco.
“En sencillos pareados y presentados con un trabajo de ilustración que combina el minimalismo de las figuras ingenuistas, a veces con el recurso a referentes fotográficos, con un fondo colorista que crea un ambiente amable, se explican algunas características elementales del lobo en un lenguaje sencillo. Así: El lobezno no creció en un nido sino en una madriguera, pero ahora está medio ciego porque un cura le atinó con una pieda. Como en el bosque no hay comida no le queda más salida que bajar a la aldea y cazar a cualquier animal. Antes, el monte era peligroso. Ahora no vive el oso ni case ningún animal, pero él vive con miedo y siempre huyendo para escapar de la batida.”
Todos sabemos que aos cativos lle gustan os contos que teñen un chisco de intriga e aqueles que os fan estremecerse sen chegar a asustalos. Esa medida exacta do medo xusto non é doada de conseguir, emporiso queremos salientar un libro que vimos de descubrir: “Gorilón“.
Certamente a portada de Gorilón bota un pouco para atrás, xa que nos presenta un animal arrepiante, que nada ten que ver coa tenrura que logo amosará coa rata que perdeu ao seu bebé.
Un libro trepidante, no que ao paso de cada folla parece que sucederá o peor mantendo aos pequenos en estado de expectación, ata que finalmente descobren que as cousas non son o que parecen e que non deben deixarse guiar polo aspecto externo dos demais.
Días atrás mencionábamos outro que tamén incidía no lado tenro e cariñoso dos gorilas, “Cosita linda”, de Anthony Browne. Curiosamente nos dous aparece unha chiscadela ao clásico King Kong.
Sería tarefa ímproba tratar de recompilar todas as versións que se teñen feito deste conto da tradición oral, modificado inicialmente por Perrault e logo polos irmáns Grimm, como tamén parece imposible sorprender cunha nova edición do mesmo. Pois a editorial Bruño conségueo cun fermoso texto de Concha López Narváez, coas ilustracións de Violeta Monreal e cunha coidada presentación nun álbum de gran formato.
Cunha rica linguaxe literaria conseguen introducir ao lector/a na historia, que ás veces contrasta o seu coñecemento previo cos xiros na trama que introduce esta nova versión. Mesmo poderíamos dicir del que é un conto “interactivo”.
Na mesma colección podemos atopar tamén outro clásico, “Blancanieves”.
“En ¡Gracias! una nieta tiene muchas preguntas que hacer a su abuela y ésta no tiene respuestas. Lo cierto es que no hace falta saberlo todo, comprenderlo todo, analizarlo todo, muchas veces es suficiente con disfrutarlo, vivirlo y, sobre todo, agradecerlo. Un cuento verdaderamente hermoso lleno de silencios en los que la narrativa se llena del color de las delicadas ilustraciones de Anuska y el texto se abre invitándonos a callar y sentir. Y a agradecer cada una de las maravillas que nos rodean y que, por habituales, podemos dejar pasar sin atender. Un libro álbum fantástico, ideal para leer, contar, compartir, regalar y disfrutar.”
Na editorial aconséllano para lectores de entre 7 e 8 anos. A nós gustaranos saber a resposta que lle dá o noso alumnado a preguntas que lle fai Candela á súa avoa tales como por que non cae a lúa ou porque o mar non pasa da area.
Charo Pita seica que garda nun peto todas as preguntas que lle xorden, desde que leu “El libro de las preguntas” de Pablo Neruda, e de moitas desas preguntas sen máis resposta ca o silencio, naceu este album ilustrado por Anuska Allepuz. En case todos os seus libros hai unha posta en valor dos pequenos acenos que fan grande a vida e unha permanente actitude de agradecemento á sabedoría dos maiores, e neste acontece o mesmo, é un libro para falar sobre a gratitude, para acostumarse a dar as grazas polo que se nos dá de balde.
Xa temos entre as mans a última publicación que trata de achegar a obra de Rosalía de Castro aos máis pequenos, que auguramos será de presenza obrigada na biblioteca de todos os centros escolares de educación infantil e primaria: “Rosalía pequeniña”, da editorial Galaxia, un libro CD, prologado por Begoña Caamaño, que recolle dez poemas musicados pola cantante Uxía.
Dicía Freixanes, o editor, na súa presentación que cada xeración le a Rosalía dun xeito distinto, e neste caso, a luz da contemporaneidade, faise unha reinterpretación musical dos seus textos e máis da imaxe da poetisa a través das fermosas ilustracións de Marina Seoane.
Esta Rosalía pequeniña pequeneira, que escribía na nosa fala, na voz de Uxía soñaba con ser pirata, era rebelde e rebuldeira, medio meiga medio fada, vestida de moitas cores, non cantaba nin as pombas nin as delicadas flores, senón que chamaba pola alborada.
Os 40 concertos programados nos centros de ensino, darán ocasión de falar desta grande, fermosa e necesaria iniciativa, que se enmarca dentro da conmemoración do 150 aniversario da publicación de “Cantares gallegos”.
Desde que descubrimos o libro “O peizoque Roque” estivemos coleccionando palabras coas que agasallar ao paporroibo que nos visitaría na primavera, tal e como nos prometeran os seus creadores, a escritora Dores Tembrás e o ilustrador Xosé Tomás. Acordouse que sería o 7 de maio e desde que o soubemos, comezamos co preparativos. Houbo que refacer o niño, no seu momento era un fogar de outono e agora tiñan que notarse os cambios, ao igual que acontece na paisaxe. Tamén queríamos ter algún agasallo para os nosos convidados, polo que cada neno/a coa axuda da súa familia, prepararon un Peizoque (habíaos desde o máis sofisticado con plumas e cores brillantes, ata os máis reais).
O martes chegaron Dores e Xosé Tomás e esta é a crónica que se fai da visita desde:
–O blog dunha alumna de 5 anos, que reflicte as súas experiencias a través dos seus debuxos.
Catro visións agradecidas e satisfeitas pola experiencia.
Tanto nós coma o noso alumnado non nos cansamos de dárllelas grazas a aqueles creadores que se toman un tempo para coñecer ao seu público admirador da súa obra; cremos que é unha grande labor en prol do recoñecemento do traballo literario e artístico.
O noso alumnado está engaiolado cos niños. Fomos facendo unha liña do tempo do acaecido na vida dos paxaros nestes últimos meses: A súa migración outonal cara zonas máis cálidas, o seu retorno a finais do inverno; o seu casorio segundo a tradición popular; o inicio da feitura do niño ou o aproveitamento doutras xa feitas; a posta dos ovos, e a súa incubación; o nacemento dos paxariños … Hai moito do que falar e moitos paralelismos que establecer co devir das persoas.
Para documentarnos empregamos un magnífico libro informativo publicado por Altea Visual, “Os paxaros e o seu niño” de David Burnie.
Moito se ten feito sobre isto nos centros educativos, porén bebemos de moitos proxectos publicados na rede, como este que recollemos aquí.
Sobre paxaros e sobre niños tamén hai moito na literatura infantil. Do máis recente salientamos:
“Niños”, de Pepe Márquez e Natalia Colombo en Kaladraka. Grandes, pequenos, accesibles, agochados, orixinais, sinxelos… estes paxaros estrafalarios habitan en fogares dispares. Tan diferentes e á vez tan parecidas, as aves suscitan curiosidade e admiración.. Con motivo da súa presentación, a editora ten unha orixinal exposición na Galería Sargadelos de Santiago na que se poden ver niños do máis creativo.
“Un pájaro hermoso” en Blume, un espectacular álbum pop up, unha fantasía de papel creada polo inxeñeiro francés Philippe Ug, que nos narra a historia dun pequeno paxaro que, desde o bosque dos seus soños, no seu acolledor niño, sae a dar os seus primeiros pasos para explorar o mundo e acaba por converterse nun paxaro magnífico que voa para descubrir o mundo.
Descubrimos dous libros da editorial Comanegra que se centran na figura da nai, da autora Marta Gómez Mata e da ilustradora Carla Nazareth.
“Un mundo de mamás”, do que na sinopse editorial din que propoñen unha viaxe a través da figura materna, cunha revisión do rol tradicional da nai. Cun texto cheo de poesía e de fermosas ilustracións, poderemos coñecer as particularidades de 25 tipos de mamás: desde os poderes de Mamá Fada, ata a destreza de Mamá bólido, da calor de Mamá Cheminea, ás loucuras de Mamá Montaña Rusa, pasando polas cálidas notas de Mamá Mozart ao misterio de Mamá Dragona.
“Un mundo de mamás fantásticas”, é unha constelación de nais entre as que atopamos ás do Parrulo Feo, á do Rei Gaspar, á de Peter Pan, á do Ogro ou á do Lobo Feroz xunto coa nai de Einstein, Sancho Panza, Marco Polo ou Scheherazade.
Na nosa memoria a Feira do Libro de Compostela vai indefectiblemente cinguida á chegada da primavera –que non do bo tempo-, ao ver as árbores da Alameda cubertas de follas, aos rododendros e azaleas en flor, aos macizos de tulipáns, ao sol no Paseo da Ferradura, e como non, aos preparativos da Ascensión. Logo, tamén levaba asociados aqueles tempos que lle dedicábamos a todo o que mercábamos. Cando descubrimos a Feira, daquela parecíanos grandísima, unha morea de librerías con milleiros de libros que nunca antes víramos, mesmo houbo ocasións nos que se uniu cunha Mostra de Arte e era unha fermosura, xente que ía, que viña, que miraba, que mercaba …
Hai uns anos deixamos de ir a este tipo de eventos. Agora coa rede podemos saber a cada momento das novas de todas as editoriais existentes, xa non había nada que nos parecera unha novidade. Mesmo cuestionamos en máis dunha ocasión a pertinencia da realización e subvención deste tipo de actividades, tanto para o público como para as librerías que participan. Pensábamos que había que buscar outro modelo de negocio, outra forma de promocionar o produto e outra maneira de facer lectores.
Onte amañeceu o día claro e soleado, mesmo pedindo saídas desde ben cedo, así que convencemos ás nosas nenas de que podíamos pasar unha bonita mañá en Compostela e alá fomos.
Certamente xa non é o que era. Dado o cambiante da climatoloxía, agora as casetas –que non sei se chegarán a dez- apoléiranse baixo unha carpa. Pero, e con todo …, aínda paga a pena ir.
O bo facer e criterio dos libreiros fai xurdir perante os nosos ollos libros e editoras que non coñecíamos; emporiso ten ese punto de descuberta. O contacto físico cos libros suscita un desexo máis intenso ca o producido pola oferta virtual; diante dun libro, xa se pode sentir se haberá química ou non. A profesionalidade dos libreiros fai que na conversa co potencial cliente se transmita o seu amor polos libros e as súas recomendacións. Certamente, non é o mesmo, Internet aínda non nos pode dar iso.
Chama a nosa atención que o groso do exposto é de literatura infantil. Ben saben os libreiros de quen vai á feira, como, con quen vai e por quen se rascan o peto.
Líamos días atrás no blog da editorial Galaxia un artigo de Xosé Antonio López Silva, titulado “Casetas, libros e cadernos“, que nos fixo lembrar con nostalxia o que foi a Feira do Libro para moitos e moitas de nós. Contamos, esperamos e desexamos que así sexa para as nosas nenas e para todos os cativos que esta mañá trouleaban felices cos seus libros baixo o brazo polo Paseo das Letras Galegas.
Serían innumerables as mencións que se fan aos libros e á lectura nos libros. Xa temos apuntado algunhas noutras ocasións, pero hoxe, con motivo da celebración do seu día grande, queremos salientar tres:
¿Cómo contarle a un niño lo que es un libro? Esto es lo que se plantearon en 1962 Murray McCain y John Alcorn, y dio como resultado ¡Libros!, una de las obras más preciadas en la historia del libro ilustrado infantil.
A través de un rítmico juego textual y visual de preguntas, respuestas, aseveraciones y exclamaciones, el pequeño lector de este volumen descubrirá que el libro es objeto, industria, texto, lenguaje, conocimiento, emoción, aprendizaje, diversión, tipografía, lectura, imagen, diseño, edición y, en definitiva, una ventana abierta a todo.
¿Cómo contarle a un niño lo que es un libro? La respuesta de McCain y Alcorn no está en ¡Libros! sino en la experiencia de su lectura. Una propuesta que en 1962 le valió el reconocimiento del American Institute of Graphic Arts (AIGA) como uno de los 50 mejores libros del año y como mejor libro infantil del año por elNew York Times.
-“Lleva un libro en la maleta”, da editorial Pintar-Pintar, que no seu web nos informan da iniciativa solidaria asociada á publicación deste libro.
La escritora Virginia Read Escobal, promotora de esta acción, nos cuenta la historia de Yaniris; su llegada a España cuando era muy pequeña y sus recuerdos: las flores rojas del flamboyán, los jugosos mangos y la biblioteca con los estantes casi vacíos de su antigua escuela en Hatillo. Por eso, ahora que vuelve con su familia de vacaciones, decide que el mejor regalo que puede llevar no son chuches o ropa, es un libro: un libro en su maleta.
-“Loles”. Como se pode ver no booktrailer aos que podemos acceder desde o web da editorial Pintar-Pintar, Loles é unha cativa que de pequena odiaba os libros e borraba todo o que escribía, ata que un día se arrepentiu e decidiu escribir todo o que borrara.
Sexa soño ou ilusión, Loles é unha nena que pode ser un deses modelos referenciais para os seus iguais, nomeadamente nun tempo no que os exemplos de triunfo pouco teñen que ver co traballo intelectual e de creación.
Sempre insistimos na idea de que o fomento da lectura é algo que hai que facer no día a día, na escola, na casa e noutros ámbitos da vida dos nenos e das nenas, agora ben, como se recolle na mensaxe da UNESCO , é unha oportunidade para reflexionar sobre a maneira de espallar a cultura escrita e o acceso a ela.
«Este día brinda la oportunidad de reflexionar juntos sobre la mejor manera de difundir la cultura escrita y de permitir que todas las personas, hombres, mujeres y niños, accedan a ella, mediante el aprendizaje de la lectura y el apoyo al oficio de la edición, las librerías, las bibliotecas y las escuelas. Los libros son nuestros aliados para difundir la educación, la ciencia, la cultura y la información en todo el mundo.»
Mensaje de la Sra. Irina Bokova, Directora General de la UNESCO,
con motivo del Día Mundial del Libro y del Derecho de Autor, 23 de abril de 2013
Dabondo temos falado e reflexionado sobre a celebración do Día do Libro. En calquera caso, e na nosa experiencia, o mellor que se pode facer pola lectura e polos lectores é aconsellar bos libros. Libros que a nós nos gustaron e que son acollidos con por quen confía no noso criterio.
Emporiso, queremos compartir unha recomendación; un fermosísimo álbum co que nos agasallou unha amiga polo Nadal. Titúlase “Paxaro de mar e vento”, escrito por Tucho Calvo e ilustrado por Xosé Cobas.
Advertimos que, de lérllelo ao noso alumnado require dalgunha que outra explicación, pero como lectura adulta, deixaranos con ganas de velo unha e outra vez para así mellor apreciar o lirismo do texto e das imaxes en perfecta simbiose. Ilustracións que se poden ver nesta reportaxe emitida no Zigzag diario, e que mesmo se poden solicitar á editora Biblos-Clube de Lectores para expoñer nos centros de ensino.
Cómpre engadir que nós témoslle reservada unha actividade especial de cara ao final da primavera, cando nacen os paxaros e cando os cativos xa van á praia e nos traen como regalo as cousas miúdas que o mar deita na area.
Sen contar moito máis, convidámosvos á lectura un fragmento do seu inicio no que se nos explica como nacen os paxaros:
“Os paxaros nacen dos ovos.
Coa calor das nais e dos pais, que deitan enriba deles para os chocar, algo marabilloso acontece nesas pequena cápsulas. Dalgún xeito, o branco da clara e o amarelo da xema do ovo convértense en pitiños. Despois, eles mesmos escachan a casca e saen. Abondan uns poucos días para que acaden milleiros de cores e formas. E unha mañá calquera, mergúllanse no ceo azul sobre o mar azul dunha Galicia verde e aínda bretemosa.”
agás a “astrófuga mariña” que nace da imaxinación, razón pola que hai que repetir moitas veces o seu nome para non esquecelo ou escribilo, xa que logo se non o lembramos, desaparece.
Un libro que aboga pola imaxinación transformadora dos nenos e das nenas.
Nunca deixamos de visitar as tendas dos museos, especialmente dos dedicados á arte moderna ou contemporánea, porque nelas, na actualidade, pódense ver libros dirixidos ao público infantil moi interesantes. Xeralmente trátase de publicacións que polas súas características –artísticas, de formato ou de contido- non terían acollida en librarías convencionais, emporiso non é doado atopalos.
Mercamos e vimos moitos que pouco a pouco iremos compartindo.
O que hoxe reseñamos está en lingua inglesa, cunha sintaxe e vocabulario sinxelo, mesmo con repeticións, que o converte en algo moi do gusto dos nenos/as.
“In the forest” é un elegante libro pop-up que fala da deforestación das masas verdes. Escollémolo neste preciso intre que todo na natureza empeza a agromar, no que día a día, a través das xanelas vemos como a cor verde a a cor amarela van desprazando as cores invernais. Para que o noso alumnado se decate de que debemos coidar o medio, pois o que hoxe temos, poida que non sempre estea aí.
Nestes días de agasallos, chegou ás nosas mans o álbum ilustrado“O soño de Mateo”, unha emocionante aventura que nos transporta ao universo de imaxes fantásticas que xorden na mente do futuro creador do Pórtico da Gloria.
Co “O soño de Mateo”, a Fundación Barrié persegue a consecución de dous obxectivos fundamentais: fomentar e difundir o coñecemento do patrimonio histórico-artístico entre os máis novos, e, ao mesmo tempo, contribuír á concienciación sobre a importancia da súa conservación. Da man do mozo Mateo, os lectores embárcanse nunha viaxe a través dun mundo misterioso cuxos secretos revelaránselles aos poucos, proporcionándolles as claves para entender os significados desta obra cume do Románico. Á expresividade e beleza dos debuxos de Rodrigo Chao únese o texto evocador e poético de Francisco Prado, enriquecido con metáforas impactantes e alusións a grandes obras da literatura como “A Odisea” de Homero e “A Divina Comedia” de Dante.
Acompañado de anexos históricos e fotográficos, “O Soño de Mateo” ofrece unha experiencia única para que os xóvenes lectores penetren nos significados do Pórtico, á vez que aprenden as conexións entre a lectura, a imaxinación e a creatividade, entre a arte como forma de expresión persoal e como fonte de coñecemento, así como os valores do estudo, o esforzo, a tolerancia e a apreciación do patrimonio cultural.
Na súa formulación didáctica, “O Soño de Mateo” atopa a súa inspiración nas mesmas virtudes que fixeron que o Pórtico da Gloria consiga cativar a espectadores de todas as idades durante séculos, xa que, do mesmo xeito que esta gran obra, o libro pretende ser á vez accesible e profundo, apelando ás emocións e ao intelecto, ao espíritu e á mente. É, por iso, unha obra dinámica que non se esgota nunha primeira lectura senón que impulsa aos nenos a volver a ela, e volver ao Pórtico, para descubrir novas dimensións, aprendendo a sentir o patrimonio como algo seu, sabendovaloralo, protexelo e conservalo para xeracións futuras.
Deixámosvos aquí o vídeo de presentación deste álbum, que sen duda será de proveito para xóvenes e adultos. O noso agradecemento para quen nolo fixo chegar.
Agasalláronos con “O libro dos Reis Magos”, unha fermosa e orixinal iniciativa da Rede de Dinamización Lingüística para que os dirixentes de cada concello integrante da mesma, poidan ter ao seu dispor 25 discursos de benvida cos que recibir aos Reis Magos cando chegan nas cabalgatas da véspera.
Máis alá das soporíferas, oportunistas e panfletarias proclamas dalgúns mandatarios locais coas que aburren a nenos e maiores -que tan só os aturan por ver aos personaxes máis esperados ao longo do ano-, máis alá diso, hai outras maneiras de dirixirse ao publico enriquecendo o discurso con mensaxes cargadas de consignas positivas para coa nosa lingua, o galego. Esa é a intencionalidade desta publicación que foi enviada aos concellos galegos e que todos podemos ver na rede.
Con todo, é un libro que pode ser empregado máis veces que nese día concreto. Das arelas de 25 mulleres senlleiras na cultura galega sobre a nosa lingua pódese tirar en calquera momento do ano. Cómpre ler devagar porque hai contos, lendas, poemas, adiviñas, epístolas, escenas teatrais, etc., nas que estas Raíñas Magas nos falan do vello tesouro que temos que custodiar, do noso idioma rexo e feiticeiro; da lingua das cantigas das coplas e refráns, chea de palabras para aloumiñar, para contar contos e para cantar, con palabras esponxosas que agariman os oídos, para que nos medre a lingua e o sorriso; con palabras que recenden a choiva, saben a marmelada e brincan coa lúa mentres soñan coa alborada. Unha Galaxia de palabras, mesmo con algunhas perdidas ou en perigo de extinción.
Os Reis Magos, personaxes que transcenden o ámbito cultural no que foron concibidos sendo esperados hogano tanto polos crentes como polos non crentes, son un exemplo de respecto as tradicións para as novas xeracións, porén parécenos moi atinada esta alianza coa nosa lingua, entendéndoa como un galano gaioleiro que a todos ten que agradar porque, con el, pódese construír o que cadaquén queira: desexos, soños e ilusións.
Outro acerto da publicación é o cambio de visión: voces femininas para descursos tradicionalmente masculinos. Así, as fermosas ilustracións de Marina Seoane acompañan a escrita de Iolanda Castaño, Andrea Porto, Rosario Golmar, Celia Parra, Rosalía Morlán, Beatriz García, Oriana Méndez, María Solar, Lupe Gómez, Ledicia Costas, Helena Villar Janeiro, Elena Gallego, Ana Mª Fernández, Antía Otero, Eva Lozano, María Canosa, Inma López Silva, Fina Casalderrey, Dores Tembrás, Mercedes Queixas Zas, Clara do Roxo, Concha Blanco, Anxos Sumai, Paula Carballeira, Rosa Aneiros e Teresa González Costa.
Mañá, 21 do 12 do 2012, ás 12:12 será o inicio da estación do inverno, porén hoxe é o último día do otono.
Non é asunto doado explicarlle ao noso alumnado estas transicións estacionais, cando non hai unha diferenza obvia entre a estación que se pecha e a que se abre. Aquí nesta zona de Galicia non é algo que se evidencie coa claridade que precisarían para entendelo. Danse cambios sutís e paulatinos.
Tendo que recorrer a estereotipos sobre as estacións, gustounos a colección de libros “El último día de…” de Edebé, distinguida co Premio Lazarillo 2004.
“El último día del otoño” é un álbum impresionista, tanto polas ilustracións coma polo texto, entre as que se aprecia unha perfecta comuñón, xa que logo o ilustrador e o autor, Adriá Gódia, son unha mesma persoa. Hai un uso das pinceladas de cor que fai que os pequenos reparen no tránsito das cores ocres cálidas ás azuis/verdosas máis frías que representan o cambio estacional.
Os protagonistas deste lírico álbum son dous pequenos raposos que se preguntan que é o inverno, mentres escoitan o canto da curuxa que repite:
“El lirón ya duerme, nada florece. / El sol ya no calienta, la hierba no crece. / Todo está en silencio, ha llegado el invierno.”
Á volta de vacacións trataremos de comprobar se aquí no inverno, acontecen as mesmas cousas ca no libro.
No todos somos capaces de hacerlo todo bien, ni tenemos los mismos puntos fuertes y debilidades. Eso no implica que nadie sea mejor o peor que el resto. Cada uno es como es, y eso, está bien.
“Mi papá“, de Coralie Saudo e Kris di Giacomo en Kókinos.
El papá del niño que protagoniza este libro es grande y fuerte. Sin embargo, tiene una pequeña debilidad: por la noche no quiere ir a dormir. Protesta, remolonea, pide un cuento tras otro e inventa mil excusas para no quedarse a solas en el cuarto.
¿Logrará este niño arropar a su papá y apagar la luz?
Un cuento contado en primera persona por el niño, con un lenguaje desenfadado y chispeante, arropado por un concepto estético divertido, original y moderno.
Este álbum funcionará mejor que cualquier cantinela adulta repetitiva hasta con los más reacios a dormir. Y quién sabe… ¡Quizá algún padre con insomnio lo adoptará también como libro de cabecera!
Desde que no mes de xuño coñecemos a “O Peizoque Roque” andábamos dándolle voltas para desenvolver unha algunha experiencia centrada neste fermosísimo libro de Dores Tembrás que nos fala dun pequeno paporroibo que devece polas palabras, poemas e lindos versos.
Mamá peizoque / nun toxo aniñou / e os cinco ovos / do vento gardou.Naceron xuntos / os pequerrechos / entre poemas / e lindos versos. (…)O máis pequeño / anda a rosmar / chámase Roque / e non vai parar.Insiste e rabea / nada quere saber / se non son palabras / tampouco ha comer.
E así vai pedíndolle aos distintos animais cos que se atopa palabras longas coma un río, palabras que collan nun saco, palabras que o estarrezan, palabras para soñar ou palabras que dean calor, ata que de volta ao niño, as comparte cos seus irmáns e así
O peizoque canso / reconta feliz / as palabras todas / antes de ir durmir.
Unha compañeira préstanos dous niños abandonados polos seus habitantes, polo que buscamos información na rede, así descubrimos que este peizoque adoita facer os niños con forma de prato nas silveiras con follas, ramiñas e raíces, fai a posta de ovos alá polo mes de marzo, que se alimenta de vermes ou insectos e agora no inverno de baias. Escoitamos o seu canto e mailos seus nomes noutras linguas que sempre aluden ao seu característico peito roibo (petirrojo, paporrubio). Soubemos que é habitual que agora no outono baixen doutras latitudes máis frías e que é moi confiado cos humanos de tal xeito que é un dos paxaros máis fáciles de atraer para comedeiros e caixas-niño.
Retomando a historia de Roque, acordamos facerlle un niño especial na aula, un niño que iremos enchendo de palabras ao longo desta temporada para na primavera ofrecérllelo como lugar para aniñar, para poñer ovos e para criar aos seus fillos entre palabras poemas e lindos versos. Daquela pedirémoslle á súa autora, Dores Tembrás, e ao ilustrador, Xosé Tomás, que nos traigan ao Peizoque Roque para ver se lle gusta o lugar para quedar.
O niño será un lugar simbólico no que iremos gardando os coñecementos adquiridos, algo que se irá construíndo co tempo e coas vivencias da clase. Axudaranos a decatarnos do paso do tempo e das nosas aprendizaxes. Algo presente, para o que tamén pediremos a colaboración das familias e doutras especialistas que interveñen co alumnado, así, por exemplo, xa fomos xuntando tamén palabras en inglés. Ata pode ser que con algunhas lle fagamos lindos versos.
Esperaremos a ver se o Peizoque Roque considera a posibilidade de vir con nós.
Nós non imos facer nada especial na clase para conmemorar o día dos Dereitos dos Nenos, pola sinxela razón de que é algo que cremos debemos traballar cada un dos días que estamos xuntos: co exemplo, co trato que lles dispensamos, coa maneira na que os estimulamos fomentando a súa autoestima e conciencia dos outros.
Así que nin carteis, nin exposicións, nin grandes declaracións, nada … Nada máis e nada menos que co exercicio diario dos dereitos.
Hai tempo que temos na clase un libro que sempre nos axuda a suscitar algunha conversa da que tirar moito proveito. Trátase de “Érase otra vez un bosque”, publicado por Intermon Oxfam, no que a través dunhas fermosas ilustracións moi planas, se nos amosa un escenario, un bosque, no que os seus habitantes mostran total intransixencia cara calquera “intruso” diferente a eles.
Un máis para abordar esas cuestións que deben estar presentes na aula no día a día, non só un día ao ano.
Vimos de asistir á presentación dun dos proxectos editoriais máis sorprendentes e ricos que temos visto nunca. Onte pola tarde, na Biblioteca Ánxel Casal de Compostela subimos á locomotora da Familia María FumaÇa, xunto con ducias de nenos/as e adultos engaiolados co clima de alegría e felicidade que se xerou na sala. Pero non vos levedes a engano, isto non é só unha recompilación de cancións, é a historia que se constrúe arredor de Ruí, un neno especial.
Segundo di a editorial Galaxia María FumaÇa é un proxecto musical de celebración da vida. Ducias de artistas cantando a alegría de vivir. Montados na alegre e colorida locomotora de vapor, percorren vales e montañas, nos seus vagóns o ambiente é de festa, unha morea de xente que cantan e tocan xuntos a ritmo de muiñeira, de samba, rock ou forró para facerlle un agasallo a Ruí, que interpreta como solista sinfonías vocais que lembran o son máxico do canto das baleas. Unha aventura que esperan non remate nunca e que os leve por mil novos horizontes.
O proxecto está conformado polo libro, o DVD-Karaoke e o CD. No DVD recóllense as explicacións dos pais de Ruí de como María FumaÇa é un agasallo familiar para a noite de Reis, e de como esta idea foi medrando ao longo de seis anos e agora chegan a participar preto de 40 persoas amigas. Noutro apartado temos 7 espectaculares videoclips, dos que nos custaría elixir un para recomendar, pois todos eles son sorprendentes. Nunha terceira parte vemos as gravacións dos nenos cantando con Ruí. Deseguido podemos cantar 6 pezas con pictogramas. Remátase cuns extras, onde se recollen os créditos e un agasallo “Ruí e as baleas” acompañado de fotografías da vida do neno que nos fan entender o agradecemento final “A Ruí, por ampliar o noso horizonte”.
O mesmo lle dicimos nós a toda a Familia María FumaÇa: grazas por facernos entender que a discapacidade non é unha maldición, senón unha diferenza que pode ser vivida con normalidade, nun ambiente musical, festivo e optimista.
Grazas mil tamén a quen en tempos editoriais difíciles aposta por proxectos que nacen do amor.
Ogallá que a locomotora de María FumaÇa viaxe por todos os centros de ensino de Galicia porque é toda unha lección de vida.
“Cando eu nacín nunca tiña visto nada. Só o escuro, moi escuro na barriga da miña nai” (páxina en negro agás a tipografía en branco). Pouco a pouco irase facendo a luz e chegando a cor, “un mundo por estrear”.
A primeira vez que tivemos entre as mans o fermoso libro de Isabel Minhós, “Quando eu nascí” publicado orixinalmente en portugués por Planeta Tangerina, desexamos que unha editora galega ou española o traducira, xa que logo é un dos albumes más belos que temos visto, nunha perfecta comuñón entre o lirismo do texto e as ilustracións de Madalena Matoso.
Agora, desde xaneiro podemos atopalo traducido ao español por Intermón Oxfam, e quixemos reservalo para un comezo de curso, porque este libro é coma un ir descubrindo a ledicia de chegar ao mundo, e ir gozando con aquilo que podemos ver, gorentar, ulir, tocar ou ouvir e do que nunca antes soubéramos nin que existía.
Este libro é unha festa á vida, ao feito de estar vivo e de medrar cada día descubrindo unha nova cousa.
“Cando eu nacín non sabía case nada. Agora polo menos unha cousa xa deprendín. Aínda hai un mundo enteiro por coñecer, millóns e millóns de cousas e lugares onde as miñas mans nunca chegarán. (…) Mais unha cousa tamén é certa. Todos os días descubro un anaquiño. E iso é a cousa máis fantástica que hai.”
É doado imaxinar as posibilidades que nos brinda para o traballo na aula: nós imos ir construíndo un libro persoal no que vaian recollendo aquelas descubertas que fan grazas aos seus sentidos.
Planeta Tangerina é para nós unha editora referencial en Portugal, cun catálogo exquisito do que xa iremos dando conta aquí, ademais intuímos saben rodearse dun extraordinario equipo didáctico, non hai máis ca botarlle unha ollada ás propostas educativas que acompañan cada unha das súas publicacións. Esta é a súa web, o seu blog e tamén podedes seguilos desde Facebook.
“En outubro, o ventocompón alaláse orquestras aéreasmarcan o compás.Cabalgan os músicosaves musicaisao trote de danzasroldas e espirais.O vento mareirointerpreta un valse:as follas de outonodespídense e vanse.”
Este é o poema de Antonio Rubio correspondente ao mes de outubro do “Almanaque musical”, fermosamente ilustrado por David Pintor e publicado por Kalandraka. Preséntase acompañado por un CD cunha escolma de Concertos para corda, de entre os que nós seleccionamos o “Concerto en si bemol maior para violonchelo”, de Boccherini. Paga a pena ter este almanaque con poesía, imaxe e música tan acaída a cada mes.
Noutras ocasións, para este melancólica época, tomamos a recomendación da nosa compañeira a especialista de inglés do centro con “Autumn leaves” na voz de Nat King Cole, Frank Sinatra, Barbra Streisand ou Edith Piaf.
Este verán mercamos nunha librería de París unha colección de libros filosóficos dirixidos aos máis pequenos, descoñecendo que algúns deles xa podíamos atopalos traducidos en español polas editoriais Océano e SM.
Trátase da colaboración de Oscar Brenifier, filósofo francés a quen coñecemos hai varios anos nos “IV Encontros de Infantil”e de quen xa temos falado neste blog, e do ilustrador Jacques Després, quen como se pode ver deseguido, fai un alarde de creatividade cunhas ilustracións propias da animación audiovisual.
Uns libros que cómpre ter de fondo de biblioteca, inicialmente dirixidos a nenos de máis idade pero que sen forzar situacións podemos empregalos en infantil cando xurda a ocasión.
Fixémonos con:
– “El amor y la amistad”, un libro que mostra a grande diversidade de significados do amor. Hai quen pensa que a amizade pode nacer e desaparecer nun só instante, outros opinan que unha amizade verdadeira dura toda a vida… Non hai unha única resposta para as grandes preguntas da vida. Non existe só unha forma de pensar. Cadaquén debe buscar, elaborar e construír a súa propia. Doce ideas sobre o amor e a amizade.Ver algunhas páxinas.
– “El sentido de la vida” un libro que nos leva a pensar nas cousas que lle dan sentido á nosa vida. Non existe unha única resposta ás grandes preguntas sobre a vida. Non existe unha única forma de pensar. Cadaquén debe descubrir, buscar e construir a súa… Neste libro preséntanse doce ideas sobre o sentido da vida. Algúns pensan que a vida é sempre igual, e outros que cada día é diferente. Para algúns a vida é un xogo, e para ouros, é do máis complicado. Ver algunhas páxinas.
– “El bien y el mal”, unha excelente introdución ao mundo das ideas. Algúns cren que o ben é natural no ser humano. Outros pensan que facer o ben require dun esforzo. O certo é que non hai unha única resposta para as grandes preguntas da vida. Neste libro contrástanse doce ideas sobre o ben e o mal.Ver algunhas páxinas.
– “El libro de los grandes opuestos psicológicos”, unha fermosa introdución á diversidade.Desde a infancia convivimos con persoas que se parecen a nós e con outras que teñen un carácter claramente diferente. Existen os que son serios e os alegres, os simples e os complicados, os expresivos e os discretos… Pouco a pouco, descubrimos que detrás desa aparentemente sinxela clasificación se agochan personalidades e matices máis complexos. Unha introdución para entender a psicoloxía das persoas coas que convivimos a diario e a de nós mesmos.Ver algunhas páxinas. Un libro que ninguén debería deixar de ler.
Como dicíamos ao comezo, unha colección para incluír nas bibliotecas de centro.
“Hoxe non podo ir á escolaque non me atopo moi ben,dóenme a cabeza e o queixo,as pálpebras e un pé.Mamá di que non é certo,que non quero ir estudar,pero o proído do ombreiroaféctame o calcañar. Non sei por quenon me cre,por que desconfía tanto,se este latexo das sensme fai cóxegas no brazo.-Mamá, quero que me entendas,dóeme o van e as canelas,as coxas e as costelas.E a dor non para aí,pasa das dedas ao ventree remata nos cadrís.Non quixera esaxerar,pero sinto nas orellas,no cóbado e máis nas cellasmoitas ganas de encamar.(…)”
Quen non sentiu algunha vez esas dores indefinidas que se estenden por todo o corpo e que só se curan con un día de cama sen ir á escola?
Esta é unha parte do poema Canta dor! , recollido no libro “Versos en flor”, de Carlos Fontes, fermosamente ilustrado por Leandro Lamas, publicado na colección Tartaruga de Galaxia, que dramatizamos, recitando e sinalando todas as partes do corpo mencionadas.
Si ben o autor xa nos sorprendera con “Poemas con piruleta”, agora botamos unha risa con cada un dos “Versos en flor”, e ocórrensenos unha morea de actividades arredor de: E por que?, Sentidos, Auga máxica, O abrazo de papá, Ven á terra, ou Oficio e beneficio.
En breve, mostraremos o que fixemos con Son alfabeto.
Convidamos á poetisa Rosalía Morlán a vir á escola para falar cos admiradores dos seus poemas, os nenos e nenas. Aceptou de inmediato e nada máis dicírllelo ao noso alumnado, puxémonos a matinar sobre o que lle agasallaríamos como agradecemento pola súa atención. Coma sempre son do máis tallantes nas súas decisións, un poema é a súa suxestión. Eles non pensan no difícil que é facer un poema para unha persoa que os escribe a cotío.
Tras moitas voltas, acordamos facer un poema acróstico co nome a apelidos da autora. Pensando en como presentalo, primeiro falámoslle das letras capitulares, xa que cada un deles tería que iniciar un verso cunha letra das que forman parte do nome de Rosalía.
Resolta a cuestión do agasallo, poñémonos a preparar algunhas das preguntas que lle farán durante a visita, así como un cartel de benvida, cheo de estrelas de azucre e máis co poema acróstico.
Cando chega a poetisa -supervisora de enfermería no Hospital de Conxo-, xa os vai coñecer ao patio, alí é recibida como unha estrela famosa coñecida de sempre. Vén acompañada polo seu marido e polo vicepresidente da Fundación Xosé Neira Vilas, Luís Reimóndez. Os tres quedan gratamente sorprendidos da vida desta escola dedicada polo arquitecto Pedro de Llano á memoria de Don Gregorio, o inesquecible mestre de “A lingua das bolboretas”.
Xa na aula, explícanlle o cartel, e escoitan con atención as preguntas que lles fai Rosalía. Finalmente dilles que lles trouxo dous agasallos:
-O primeiro, un poema especialmente escrito para eles, pero escúsase, inacabado; deben buscarlle un título e rematalo. Xa o fan de inmediato.
-O segundo, como gustaran tanto do poema “Rebumbio no galiñeiro”, tráelles como recordo unha das galiñas, advertíndoos de que é máxica, polo que cada noite cambiará de sitio, e que poñan moito coidado en pechar portas e xanelas pois pode escapar.
-Un terceiro para a mestra, un marca páxinas feito por ela, con follas de árbores autóctonas e co poema manuscrito “Unha aldea especial”.
-Un cuarto para o centro, un exemplar de “Estrelas de azucre” dedicado.
Os nenos e nenas tamén lle teñen fan entrega de dous agasallos:
-O kartonlibro co poema acróstico. Ver presentación.
-Unha interpretación con música de cunca-culler.
Rosalía Morlán é unha desas persoas que as súas obras son un fiel reflexo da súa personalidade. Ao igual que os seus poemas, é unha muller afable, divertida, agarimosa, doce, intelixente, sinxela e con moi boa química cos nenos/as.
Vaia desde aquí o noso agradecemento, primeiro a quen nola deu a coñecer (a nai da alumna que nos agasallou cos seus libros), a propia poetisa por ser tan accesible e achegada, e aos seus acompañantes por facer desta mañá unha velada inesquecible.
Un libro dos que sempre botamos man é de “Tras, tras, cucutrás“, de Juan Clemente e Aitana Carrasco en Factoría K de libros, 2010, para divertirnos coa pronuncia, coa rima, coa linguaxe , coas palabras e coa súa sonoridade.
“Pito pato, pato pito,
pita pata, para atrás.
Barro borra, barre burra
barra arriba, Barrabás.
Tole tole, paparrucha,
ringo rango, sasasfrás.
Tristre trasto, cucufate,
picaporte, Don Tomás”.
Os 28 poemas de “Tras, tras, cucutrás” son a materialización sonora e literaria da diversión; representan a dimensión lúdica do verso, ; compoñen un divertimento de rimas en hábil equilibrio.
Letras e sílabas agrúpanse nunha simpática compaña para dar lugar a palabras surrealistas e sin sentido, cando non son as propias palabras as que adquiren significados exóticos.
“… pois mentres fago os contos adoito esculcar con disimulo o meu auditorio, por ver se a historia elixida e o ton empregado son acaídos e evitar así que a xente se aborreza. Procuro fixarme especialmente en calquera mirada escéptica, calquera xesto de incredulidade que poida pór en perigo o éxito do meu labor, pois aínda que a maior parte da audiencia sabe que case todas as historias son lendas fantásticas e irreais, non por iso deixan de querer escoitalas de xeito que soen o máis verosímiles posíbel, pois ninguén quere perder o tempo en ouvir contos que non crerían nin os máis cativos do lugar; e a maxia de contar reside niso: en crear a ilusión capaz de facernos sentir como certo aquilo que sabemos irreal.”
Quen así fala é o lendario Merlín, -o mago da epopea artúrica-, cando, aínda rapazolo lizgairo, antes de visitar a escola de sabios da illa de Ávalon se dedicou a percorrer as terras da Bretaña para coñecer as xentes, costumes e crenzas do que logo conformarían o seu soñado reino de Britania.
Como días atrás andábamos enleadas coa maneira de contarlle os contos aos nenos e nenas, esta pareceunos unha das mellores estratexias que vimos e atopámola mentres líamos a fermosa obra de Begoña Caamaño, “Morgana en Esmelle”, un libro deses que non abundan, dos que desde que os comezas xa non queres deixalo.
Con todo, sería inxusto facer esta soa mención desta revisión da lenda artúrica -con reminiscencias á obra de Cunqueiro e de Risco-, dándolle voz e protagonismo ás mulleres que sempre estiveron nun segundo plano -Morgana, Viviana, Xenebra, Igraine- como meros adobíos nas historias de Artur, Lancelot ou Merlín. En palabras da autora, un libro dende unha óptica feminista sen botar contra dos homes.
“Morgana en Esmelle” é un libro con múltiples lecturas, todas elas interesantes e complementarias, que dan pé a unha reflexión sobre a construción das identidades, dos pobos, das crenzas, do modelo de sociedade, mesmo sobre a propiedade e divulgación do coñecemento, e de como todo ilo, como feito humano, está mediado polas decisións, afectos e sentimentos dos implicados.
Como din na recensión editorial: “Unha novela que reescribe o mito cunha ollada contemporánea.”
Como imaxe de portada, tomaron a obra “A sedución de Merlín”, de Edward Burne-Jones, un prerrafaelista engaiolado polos romances medievais e o mito artúrico.
“Os contos do camiño“, é unha serie que consta de 26 capítulos de 10 minutos de duración e está dirixida a un público de 3 a 7 anos. Cada capítulo corresponde á adaptación dunha historia tradicional ou contemporánea publicada en forma de álbum ilustrado por OQO editora.
1. A incrible historia da nenapaxaro e o neno terrible
2. Bebé Bigotes
3. Os sete cabritos
4. E que podo facer eu?
5. Fiz o coleccionista de medos
6. A bruxa regañadentes
7. A cousa que máis doe do mundo
8. A pota que trota
9. A princesa do Caurel
10. A viaxe das bolboretas
11. Chocolata
12. Corre, corre cabaciña
13. Un gato na árbore
14. A grande viaxe
15. Lobo feroz
16. Mister corvo
18. Pedra, pau e palla
19. Rato Tom e Rata Tomasa
20. A tartaruga que quería durmir
21. O día en que a mamá se lle puxo cara de teteira
22. Tres desexos
23. Tres osos
24. Sal e azucre
25. O sultán e os tres ratos
26. Ollo brusco
Chegamos a un punto de sobreexposición ás miserias humanas que, cando emiten reportaxes na televisión sobre a vulneración dos dereitos das persoas, cando vemos imaxes na rede ou noticias nos xornais, somos quen de seguir facendo o que estábamos a facer coa mesma tranquilidade. Xa se nos inmunizou o sentir, xa nada nos impresiona; pódenos conmover no momento, pero pasado iso quedamos como estábamos; tan só nos provocan reaccións viscerais efémeras. Todo acadou un nivel de brutalidade, de realismo, de recreación na desgraza que conseguiu que nos afixéramos á ela.
Isto é o que nos pasa aos adultos, que vivimos outros tempos diferentes nos que nada sabíamos disto, pero aos máis novos, aos mozos e mozas que medraron con esas imaxes no telexornal á hora do xantar, déixaos totalmente indiferentes. É todo tan impersoal, tan anónimo que lles parece irreal, froito doutro produto da ficción, mesmo poderían ser mundos virtuais. Non son quen de poñerse na pel do que están vendo na pantalla.
Talvez hai que cambiar de estratexia, cando se quere mobilizar á sociedade en prol da defensa dos dereitos humanos. E isto é o que fixeron dous escritores comprometidos co tempo no que viven: Fina Casalderrey e Francisco Castro, que veñen de publicar “O neno can“. Comparten os dous, a mais desta obra, unha amizade de vello, moito oficio e unha sensibilidade exquisita. Con estes vimbios, con catro mans e vinte dedos foron quen de escribir cinco relatos que entre a lectura de cada un deles tíñamos que deixar pasar un tempo para sobrepoñernos. Agora, cando falamos de nenos con nome –Aakesh, Nadim, Altair, Leila ou Carlos- non hai escapatoria, tócanos a fibra sensible. Todos eles teñen ou establecen unha relación especial cun can, que parece ser o único toque de tenrura que se lles permite nas súas vidas privadas dalgún dos seus dereitos fundamentais.
Con todo, aquí radica a mestría de Fina e de Francisco, non se recrean nos detalles escabrosos ou sórdidos, eles colócannos na situación, sen darnos drama de balde e deixan que sexa a imaxinación do lector a que lle bote o resto. Póñennos o maxín a funcionar; agora non somos meros espectadores nin consumidores de imaxes nos parques temáticos da pobreza. Non; eles souberon apelar á nosa humanidade, aos nosos afectos e facernos reaccionar contra esas situacións inxustas nas que viven tantos nenos e nenas.
Non sabemos ben onde empeza e onde acaba a man de cada un deles; crearon un estilo distinto: directo, lixeiro e claro, de frases curtas que ás veces hai que volver sobre elas cando se repara na beleza que encerran.
“O neno can” é un libro a favor de UNICEF, así, cada un dos contos é introducido cunha interpretación dos artigos da Convención dos Dereitos dos Nenos/as, que logo veremos vulnerado na historia que nos relatan. Igualmente, péchase cada un deles cunha cita. A soberbia capacidade de Patricia Castelao para retratar expresións infantís, fai o resto. Preséntase cunha coidada edición, nun formato que o afasta dun típico libro de contos (algo que repele a lectores adolescentes), e agocha unha brincadeira dos autores nas lapelas. Mírese por onde se mire, estamos ante un libro diferente.
En definitiva, é un libro para ler, para gozar cunha boa lectura e, sobre todo, para reflexionar. Porén, considerámolo altamente recomendable, para lectura de centro, de aula, de biblioteca, con alumnado de dez ou doce anos en diante. Co alumnado da ESO daría para o traballo dunha materia ao longo de todo o ano. Cumpre todos os requisitos para ser unha obra de referencia nos institutos, sacudíndolle aos mozos e mozas a capacidade -que teñen adormecida- de compadecerse e dándolle a forza para rebelarse contra as inxustizas.
Francisco Castro e Fina Casalderrey con este libro denuncian a mala vida de moitos nenos e nenas. Eles non calan, non cumpren con aquilo do que se laia Mahatma Gandhi e que lle pon punto final ao primeiro conto, “O neno can”, e que di:
O máis terrible das cousas malas da xente mala é o silencio da xente boa.
A pasada semana unha alumna asistiu á presentación dun libro de poemas escrito por unha compañeira de traballo da nai, e tróuxonos un exemplar dedicado (pola poetisa e máis por ela). Xa é o segundo que nos trae de Rosalía Morlán, o primeiro foi “A coitada lúa”, prologado por Xosé Neira Vilas, no que advirte dos que pensan que é doado escribir para nenos, e que con ofrecerlle miudezas e ñoñadas xa contentan a eses “tolos baixiños”. Destaca que Rosalía non incorre neses erros, senón, pola contra é das persoas que trata con nenos, sabe como senten, como pensan, cales son os seus intereses, o seu mundo e a súa linguaxe.
Neira Vilas volveuna acompañar na presentación de “Estrelas de azucre” o pasado día 4 de maio, libro tamén prologado por outra persoa a quen apreciamos moito, Olimpio Arca Caldas, quen di que “en cada verso dos poemas de Rosalía Morlán xorde espontánea unha aura que acaricia e aloumiña con tenrura o microcosmos inmediato da nenez e entrega bocadiños de ambrosía na memoria das persoas felizmente chegadas ao cénit dun firmamento mesto de anos.”
“Estrelas de azucre” son corenta poemas que, cunha linguaxe luminosa e brincadeira fan voar a imaxinación dos nenos e nenas. De entre os seus preferidos salientamos:
Unha aldea especial, O señor pote, Rebumbio no galiñeiro, O home do saco, O baile dos peixes, ou A vaca Roberta.
Agora, convidámola a vir á escola, esperamos que poida ser antes de que remate o curso.
“Cantiga do mazarico” de Emilio Pita, é outro dos poemas que integra o Kartonlibro. Neste caso, a máis de escoitalo e memorizalo, tamén puidemos velo grazas á interesante iniciativa da editorial Espiral Maior, que coa súa colección Lúa lueira-Poesía para nenos e nenas, nos quere ofrecer unha serie de libros dedicados a un poema que destaca pola súa linguaxe, rima e musicalidade para os máis pequenos. Xa coñecíamos “Parece unha rosa” que nos deu pé a un fermoso traballo; agora tocoulle a quenda a “Cantiga do mazarico”, igual ca o anterior, magnificamente ilustrado por Isabel Pintado. Cómpre salientar estas apostas editoriais, que perseguen achegar a lingua e a cultura popular aos nenos. Reparen en que non é o mesmo recitarlles un poema, do que poden perder o sentido/significado dalgunha palabra, ca amosarlle as imaxes que ilustran cada un dos versos que o compoñen. O noso agradecemento e parabéns. Esperamos que sigan a colección, tal e como anticipaba M.A. Fernán-Vello, o seu director, no momento da presentación.
Hai poucos días unha amiga tróuxonos un fermoso agasallo da Arxentina, un exemplar dos libros de Eloísa Cartonera.
Eloísa Cartonera é unha cooperativa arxentina das chamadas editoriais cartoneiras, sita no popular barrio porteño de La Boca. Unha iniciativa alternativa que xurde no ano 2002, trala crise do país, e que quere competir coas grandes editoras. Venden libros con textos dos autores que lles ceden os dereitos de edición e fanlle as tapas con cartón mercado a un prezo xusto aos cartoneiros que recollen cartón pola cidade; logo son ilustradas e coloreadas por nenos en risco de exclusión social. Os libros, finalmente, véndense a baixo prezo, porque tamén cren que hai que poñer a cultura ao acceso de todo o mundo, mesmo, para os con menos posibles. Os ingresos axudan a mellorar as condicións de todas esas persoas de vida marxinal. Tras 10 anos da creación de Eloísa Cartonera, existen na actualidade, máis de 50 editoriais cartoneiras en todo o mundo, mesmo en Galicia.
O libro titúlase “1000 gotas”, e foi especialmente escollido pola nosa amiga porque lle pareceu que a historia era “moi InnovArte”. No peculiar estilo de escrita automática e surrealista que caracteriza ao seu autor César Aira, cóntanos que un día, sen saber como, desapareceu a pintura de “La Gioconda” do Museo del Louvre; a fina capa de óleo transformouse en 1000 gotas que fuxiron por uns microburatos que apareceron no cristal blindado que a protexía. Unha aventura trepidante e hilarante que non é máis ca un pretexto para contarnos outras moitas historias.
Gustounos tanto a iniciativa, que tardamos moi pouco en decidir facer algo similar co noso alumnado. Agora, xusto neste tempo de libros, de letras, de tantas e tantas celebracións arredor da lectura, quixemos facer algo que tamén nos permitira que en cada casa houbera un libro con aqueles poemas que máis nos gustaron ao longo destes tres anos que pasamos xuntos. En vindeiras entradas do blog iremos presentado esa escolma. Nesta preferimos centrarnos unicamente na elaboración do “libro cartoneiro”. Queremos falar do traballo matemático que supuxo o corte do cartón aproveitando ao máximo cada caixa; do coñecemento dun libro por dentro, dos detalles nos que habitualmente non se repara, como a función das gardas, a necesidade de recoller datos identificativos –lugar e data de edición-¸da paxinación, da ilustración, etc. Elaborouse un libro cartoneiro en toda regra.
Resultou un libro de poemas galegos; podería ser de un conto escrito en cada casa para logo poder intercambiar entre todos os nenos; podería ser calquera tipo de texto que lles fixera entender que o valor dun libro non radica nunha custosa edición, senón no proxecto que hai detrás del, máxime como é o caso das editoriais cartoneiras.
Onde aprendemos os mestres a ler e a contar contos?
Isto debería ser un contido fundamental na formación inicial dos docentes; pola contra, cadaquén, con maior o menor fortuna vai aprendendo como pode, aproveitando as súas cualidades e experiencias de ter asistido a sesións de contacontos.
Non é nada doado engaiolar aos nenos/as, logrando que se metan dentro da historia que se está narrando -ou lendo-, emporiso hai certas habilidades, técnicas e estratexias que todo o mundo debería practicar, para non converter este momento máxico en algo soporífero.
No SOL, atopamos as recomendacións de Kepa Osoro, mestre e experto en literatura infantil. Do primeiro que nos advirte é de que non é o mesmo ler que contar un conto. En calquera caso, o narrador ten que vibrar co relato, sabendo transmitir a súa esencia para acadar unha íntima relación co público; previamente débese practicar a narración; no momento, obter un silencio expectante, non cortándoa nunca; hai que procurar a brevidade, a sucesión lóxica de ideas e a claridade na verbalización; usar a mobilidade da mirada buscando a expresividade pero sen forzar o temperamento do narrador; e concederlle moita importancia á voz, contándoo como si o estivéramos vivindo, variando as entoacións, e acompañándoo dos xestos oportunos e ben medidos.
Por outra banda, “El arte de contar cuentos” é un clásico da escritora Marie L. Shedlock, seica, inigualable contadora de contos, que está dispoñible na rede. Comeza advertíndonos dos perigos nos que pode incorrer un narrador/a: desviarse cara cuestións secundarias escurecendo a historia con demasiados detalles; introducir palabras non familiares; ou de non saber ler os rostros do público. Continúa cos principios básicos para a narración de contos, e os elementos que se deben evitar ao seleccionar o material.
Para nós, unha premisa básica á hora contar –e ler contos-: non aburrirnos a nós mesmas.
Seguimos disfrutando dos “Cuentos al amor de la lumbre II”. Como un ritual, recreamos un ambiente propicio para escoitar estas historias; todos en círculo arredor do lume (agora non hai pelexas por ver as imaxes), con pouca luz, e o contacontos nun lugar destacado desde onde todos poden velo e escoitalo.
No segundo volume atopamos un conto moi interesante. Con moita cerimonia empregamos as fórmulas de inicio –remataremos tamén coas de peche-, usamos un ton máis propio dun narrador que o dun lector, empregamos moitos xestos para acompañar as palabras, e medimos moito os silencios. Non lle dicimos máis ca o título antes de empezar a contalo, aínda sabendo o que ía a suceder cando o recoñeceran.
Titúlase “La hormiguita”, e sobre el aclarara Antonio R. Almodovar:
Sorprenderá a muchos que se trate de una hormiguita y no de una “ratita” como quieren las versiones comerciales de años atrás. El origen de este cambio lo hemos rastreado y llegado a la siguiente conclusión: en las versiones del siglo XIX, y todavía en algunas del XX, el marido de nuestro personaje es el “ratompérez”, que, contra lo que pueda parecer, ni es ratón ni se llama Pérez de apellido, sino que se trata del inofensivo y asustadizo insecto así llamado en Andalucía occidental. Este falso “ratón”, andando el tiempo, debió creer en algún arreglista que se trataba de un auténtico múrido y, ni corto ni perezoso transformó a la hormiguita en ratita, para mayor acuerdo de especies a matrimoniar. Semejante fuga de imaginación ha contribuido seguramente a la pérdida de la segunda secuencia, donde la hormiguita se come al maridito, el cual imprudentemente, se ha asomado a la olla y caído dentro de ella. De esta manera, el cuento queda desvirtuado y reducido a la mera coqueterías de la “ratita” que no es más que el inicio de esta historia.
A nós fíxonos moita ilusión ver este “arquetipo” recuperado por Almodovar, porque na nosa infancia así nolo contaban –versión rata-, pero no que o seu marido remataba na pota tentando sacar unha casca de cebola. E finamente, nunha reviravolta para nós, case “caníbal” era comido con moito deleite pola ratiña. Nunca máis víramos nin escoitáramos nada semellante, e pensamos que era froito da desbordante imaxinación da nosa tía que nolo contaba.
Cando llelo contamos, os nenos ao rematar de inmediato nos din que lles recorda a outros tres contos dos que “deberon copialos”; detectan semellanzas coa “Ratiña presumida”, con “Rato Tom e Rata Tomasa” -no devir dos acontecementos trala desgraza-, e co “Rato Pérez”. Faise preciso aclararlle que esta versión que veñen de escoitar é anterior aos libros que eles coñecen, porque era de cando a xente contaba contos sen ter que lelos nos libros. Parécelles imposible. Fannos moitas preguntas sobre como os recordaban todos, ou como podían contar sempre o mesmo conto; isto dános pé a falar das distintas versións.
Facemos unha proba, poñémonos en situación e pedimos voluntarios para contar o conto de “Caperucita Roja”, saen seis nenos e nenas. Convidámolos a saír da clase. Un a un, iranlle contando a súa versión aos demais sen escoitar a dos anteriores. Ninguén o fai igual ca os outros. Perciben que os personaxes son case fixos, que a trama tamén, pero a maneira de contalo, as palabras que se empregan, e os elementos que adornan a historia son totalmente diferente. Unha nena que acaba de chegar á escola de Canarias, dilles que a Caperucita lle levaba plátanos de Canarias á avoa, o que provoca o enfado duns e a hilaridade doutros.
Agora, como tarefa para a fin de semana, levan unha nota para as súas familias, na que lle solicitan colaboración para aprender a contar un “conto de boca” e logo podérllelo ofrecer aos compañeiros de clase, como se fosen contacontos amateur.
Rematamos lendo as versións dos contos nacidos a partir de “La hormiguita”.
Se ben ata o de agora case todas as historias que lle contábamos ao noso alumnado eran en formato álbum ou libro ilustrado porque críamos que a estas idades hai que fornecerlle o maxín con moitas e variadas representacións plásticas do relato, agora chegou o momento que xa teñen bagaxe dabondo como para prescindir deste apoio visual, botando man do seu imaxinario para ir recreando o que escoitan.
Creamos unha ambientación axeitada e preparámolos para esta nova experiencia, explicándolle a razón do título da colección, Cuentos al amor de la lumbre. Relatámoslle o que facía a xente cando non había televisión, nin ordenadores, nin iPAD, nin luz; de como pasaban o tempo e gozaban do pracer de escoitar contos marabillosos de princesas ou príncipes encantados, de nenos valentes, de seres mitolóxicos, etc. Deixámoslle elixir entre as distintas categorías nas que o autor organizou esta antoloxía, de tal xeito que tamén aproveitamos para saber cal é a función do índice dos libros. A piques estivemos de cambiar a súa decisión, xa que o elixido nos pareceu un pouco truculento de máis, pero seguimos para diante.
En poucas ocasións logramos tanta atención por tan prolongado tempo. E o mellor da experiencia foi cando ao rematar, seguían falando por pequenos grupos dos personaxes, de como os imaxinaban, así como dos escenarios nos que sucedían. As posteriores representacións foron das máis ricas en detalles que levan realizado ata o de agora; tamén certo que cheas de estereotipias sobre os protagonistas en función do rol que asumían.
O folclorista Antonio R. Almodovar, certeiramente chamado por Ana Mª Matute “o terceiro irmán Grimm”, experto en semiótica estrutural, leva parte da súa vida profesional dedicado á recuperación dos contos tradicionais hispanos, eido sobre o que se investigara moi pouco e polo que tamén había moito desapego. Non hai máis que preguntarlle a calquera persoa de a pé polos contos populares españois que coñece, para descubrir que pouco sabemos deste rico patrimonio inmaterial.
Almodovar, premio nacional de LIJ no 2005, é unha persoa moi polifacética; escoitar as súas conferencias é unha delicia –é un contador de contos, no máis extenso e rico sentido da palabra-, logra engaiolar ao público co seu discurso. No web do Centro Virtual Cervantes, pódese acceder á súa biografía, obra, colaboracións na televisión e artigos, de entre os que salientamos Cuentos populares perfectamente incorrectos e No toqueis a Blancanieves. En Google Books pódense atopar vistas previas ou completas de moitas das súas obras.
Nesta colección fai unha compilación de “arquetipos”. O arquetipo dun conto popular é a versión resultante que se obtén ao comparar moitas versións particulares dun mesmo conto ata conseguir que ao lelo se pareza o máis posible á versión dominante na única etapa na que aínda podemos ter acceso. Nesta guía complementaria pódese atopar máis información.
Así temos 135 contos populares españois divididos en dous volumes, e agrupado por temas como: contos marabillosos, de princesas encantadas, de príncipes, de nenos en perigo, de pícaros, de pobres e ricos, de mulleres difíciles, de medo, de tontos, de animais, ou acumulativos e disparatados. En ambos os dous tomos acompáñase cunha amena explicación do autor sobre cada unha das categorías establecidas, das súas orixes, da intencionalidade, e dos vínculos con outros atopados na tradición europea.
Desde hai moitos anos somos devotas das súas versións de contos populares recollidos na colección “La media lunita”, -actualmente tamén dispoñibles en galego-, dedicadas a un público infantil. Agora, neste caso, aconsellamos aos docentes unha lectura previa, xa que logo, estes contos que se contaban ao carón do lume ían dirixidos a persoas adultas, malia que os nenos tamén estiveran por alí.
No Día do Libro 2012, con tal saturación de declaracións, vídeos, testemuños, etc, tan só dúas reflexións:
1º Ninguén dubida do que supón para a persoa o feito de ler, de ser lector, agora ben, todos estas celebracións e fastos arredor do libro van á procura de lectores ou de consumidores de libros? Ollo que non é o mesmo. Hai alguén que promova o pracer de ler e reler un libro que non sexa novidade editorial? Poida que estéamos esvarando perigosamente xusto polo lado contrario.
2º Nas idades coas que nós traballamos, o mellor fomento da lectura é lerlles en voz alta, tal e como vimos nun cartel exposto nunha das escolas italianas que visitamos recentemente, no que se recollía unha cita de Emilia Ferreiro, que vén a dicir algo así como:
Asistir a un acto de lectura en voz alta é asistir a un espectáculo máxico. Parte da maxia consiste no feito de que as mesmas palabras e na mesma orde volven repetíndose unha e outra vez, unha e outra vez cos mesmos signos.
A fascinación dos nenos pola lectura e relectura da mesma historia apoiase con este descubrimento fundamental: a escritura aprehende a lingua, contrólaa de tal xeito que as palabras non se poden evadir, non poden escapar nin se substitúen as unhas coas outras.
Para predicar co exemplo, propoñemos unha relectura, ou primeira lectura da conferencia que impartiu Emilia Ferreiro no 26º Congreso Internacional de editores (CINVESTAV) en México no ano 2000; que segue de plena actualidade e vixencia e no que, entre outras moitas cuestións relacionadas coa lectura, cos lectores ou co ilestrismo, lles dixo aos asistentes:
“Por más eruditos y humanistas que sean, LOS EDITORES PRODUCEN OBJETOS INCOMPLETOS POR NATURALEZA.
Un libro es un objeto en busca de un lector, y no puede realizarse como objeto cultural hasta que no encuentra un lector. Ese lector es muy mal caracterizado cuando se lo define simplemente como un cliente. Se puede comprar una colección de libros para exhibirlos en la sala de recepción de la casa o en el estudio profesional. Esos libros siguen siendo objetos incompletos: bibelots sin intérpretes. El libro se completa cuando encuentra un lector-intérprete (y se convierte en patrimonio cultural cuando encuentra una comunidad de lectores-intérpretes).
Por eso es tan singular la tarea de un editor: no solamente debe producir un objeto tan cuidado y acabado como sea posible, sino tener conciencia de que tal objeto, por más cuidado y acabado que sea, será siempre incompleto si no encuentra “el otro”/”los otros” que le darán completud. Ese “otro” (esos “otros”) deben ser lectores.”
Bolonia, primeira parada. Cando programamos esta viaxe de estudo, pensamos que poderíamos chegar aos últimos días da Feira do Libro Infantil de Bolonia, unha das máis importantes citas internacionais da edición para nenos, logo, por un acurtamento da súa duración vimos que non era posible, o que non sabíamos é que ao longo de toda a primavera tiña lugar a Fieri di leggere, un evento iniciado no ano 2000, coincidindo coa distinción de Bolonia como capital cultural europea.
A Fieri di Leggere é unha festa para todos, con mostras, encontros con autores/as, lecturas e obradoiros, baixo o lema “Orgullos de ler”. Esténdese a toda a provincia, e participan museos, bibliotecas, espazos expositivos, editoras, escolas, etc. O que se pretende é o contacto dos pequenos lectores con todo aquilo que rodea o libro. Nesta ocasión, con motivo do bicentenario do nacemento de Charles Dickens, organizouse unha programación de eventos que atravesa a linguaxe da literatura, das artes figurativas e cinematográficas.
Percorrer Bolonia nestes días é unha invitación á lectura de libros infantís, en calquera librería atopamos en primeiro lugar os libros dedicados aos nenos- nós, non nos puidemos resistir a mercar algúns-, en calquera rúa hai un local que realiza actividades relacionadas cos nenos e os libros, e entre outras destacamos:
-A “Mostra de ilustradores”, na que 72 artistas de 60 países ofrecen unha panorámica global das tendencias máis innovadoras no ámbito da ilustración para nenos. Disto cómpre falar máis polo miúdo, porque, sen restarlle importancia á calidade das propostas creativas e plásticas, habería moito que dicir canto á súa sintonía cos gustos dos máis pequenos. Se ben como admiradoras da arte contemporánea nos gustaron, como seleccionadoras de libros para nenos e nenas, teríamos moito que obxectar. Como adultas podemos ver a influenza da banda deseñada, da estética manga, da arte povera, ou da ilustración clásica. Cabería preguntarse canto hai de produto de consumo, canto hai de negocio, canto da busca sen límites da novidade por novidade, e canto de coñecemento do que Alain Serres denomina “espírito da infancia”. En calquera caso, as editoras saben ben a diferenza entre prestixio e ventas. Volveremos sobre isto.
-“Bestiario accidentale”, sobre o traballo de Guido Scarabottolo.
-O “ABC dei colori”, unha mostra sobre libros de actividades que permiten descubrir o universo cromático,e as clasificacións de cores (primarios, secundarios, cálidas, frías), gradacións e escalas de cores.
-“La trilogia del limite” de Suzy Lee no MAMbo (Museo d´Arte Moderna di Bologna), na que se fai un percorrido polo traballo da ilustradora de “La ola”, “El espejo” e “La sombra”.
-“ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ”, unha revisión da exposición xa realizada no ano 2000 sobre o alfabeto.
-“Sole, Terra, Acqua e vento: un´energia da leoni”, unha mostra sobre a declaración da ONU coa que se trata de sensibilizar aos máis pequenos sobre fontes alternativas e accións de futuro para salvar o planeta.
-“Ler o álbum ilustrado”, unha mostra didáctica que atravesa o funcionamento, regras internas, características e proceso creativo desde novo produto editorial.
-“Intervalo de poesía”, celebra a natureza, o verde, as árbores, as plantas, as hortas e os xardineiros da poesía.
Recomendamos botarlle unha ollada ao programa, e ao blog no que van recollendo as distintas accións que se desenvolven de marzo a xuño con motivo da Fieri di leggere, porque se poden tomar moitas ideas de libros, e de accións conxuntas de fomento da lectura.
Como adultas caemos rendidas perante o último albume ilustrado de Raquel Díaz Reguera, “Catálogo de besos”, e de inmediato xa se nos dispararon as ideas para “versionealo” nas aulas co noso alumnado.
Da librería pasamos a un bazar no que mercamos unha grande variedade de barras de labios, mesmo de cores do máis inverosímil; non é doado poñerlle cor aos bicos envelenados, a bicos de pedir perdón, bicos sacapenas, recompensa, rutineiros, bicos de espertar, bicos de boas noites, bicos de amor, bicos de amizade, bicos de despedida, bicos de consolo, bicos de cortesía …
Cada neno/a, coa colaboración das súas familias, aporta bicos, co seu correspondente nome e posoloxía. Consérvanse en botes de cristal, anunciando a súa existencia e dispoñibilidade nun cartel que temos na porta da clase, no que tamén se convida a deixar un bico. Asemade, elaborouse unha carta de bicos na que teñen cabida os bicos metralleta, bicos tutifruti, bicos sonoros, bicos voadores…, e así ata trinta variedades.
As compañeiras de El Biblioabrazo, fixeron unha excelente escolma de imaxes de bicos: na arte, na fotografía, na danza ou no cinema, ao que nós engadimos o sofá “Labios” deseñado por Dalí con Óscar Tusquets, e “Beso de fuego” do mesmo autor.
Dará para máis …, xa que logo, cada bico é único e irrepetible e cadaquén fai a súa clasificación, algunhas inolvidables como a da Nobel chilena Gabriela Mistral no poema “Besos”.
Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro. Ese conto en realidade non era un só, senón moitos máis que comezaron a poboar o mundo coas súas historias de nenas desobedientes e lobos sedutores, de zapatiños de cristal e príncipes namorados, de gatos enxeñosos e soldadiños de chumbo, de xigantes bonachóns e fábricas de chocolate. Poboárono de palabras, de intelixencia, de imaxes, de personaxes extraordinarios. Permitíronlle rir, asombrarse, convivir. Cargárono de significados. E dende aquela eses contos continuaron multiplicándose para dicirnos mil e unha veces “Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro”
Ao ler, ao contar ou ao escoitar contos estamos exercitando a imaxinación, coma se fose necesario adestrala para mantela en forma. Algún día, seguramente sen que o saibamos, unha desas historias acudirá ás nosas vidas para ofrecernos solucións creativas aos obstáculos que se nos presenten no camiño.
Ao ler, ao contar ou ao escoitar contos en voz alta tamén estamos repetindo un ritual moi antigo que cumpriu un papel fundamental na historia da civilización: facer comunidade. Ao redor deses contos reuníronse as culturas, as épocas e as xeracións para dicirnos que somos un só os xaponeses, os alemáns e os mexicanos; aqueles que viviron no século XVII e nós que lemos un conto en Internet; os avós, os pais e os fillos. Os contos énchennos por igual aos seres humanos, a pesar das nosas enormes diferenzas, porque todos somos, no fondo, os seus protagonistas.
Ao contrario dos organismos vivos, que nacen, se reproducen e morren, os contos, que xorden colmados de fertilidade, poden ser inmortais. En especial aqueles de tradición popular que se adecúan ás circunstancias, ao contexto do presente no que son contados ou reescritos. Trátase de contos que, ao reproducilos ou escoitalos, os converten nos seus coautores.
E había unha vez, tamén, un país cheo de mitos, contos e lendas que viaxaron polos séculos, de boca en boca, para exhibir a súa idea da creación, para narrar a súa historia, para ofrecer a súa riqueza cultural, para excitar a curiosidade e encher de sorrisos os beizos. Era tamén un país no que poucos dos seus poboadores tiñan acceso aos libros. Pero esa é unha historia que xa empezou a cambiar. Hoxe os contos están chegando cada vez máis a recunchos afastados do meu país, México. E ao atoparse cos seus lectores están cumprindo co seu papel de facer comunidade, facer familia e facer individuos con maior posibilidade de ser felices.
Francisco Hinojosa
O 2 de abril, celébrase o día Internacional do Libro Infantil, unha data proposta do IBBY desde 1967, que conmemora o nacemento de Hans Christian Andersen. Cada ano encoméndaselle a un autor a escrita dunha mensaxe que se traduce a 40 idiomas; nesta ocasión, a que vimos de ler, a cargo do mexicano Francisco Hinojosa, coa ilustración de Gedovius.
Agora que xa se empezan a apreciar cambios na contorna que anuncian a chegada, adiantada, da primavera, gustounos atopar este fermoso libro, “Pedro y su roble“, de Claude Levert ilustrado por Carme Solé Vendrell, no que se nos conta unha historia de amizade e inxenuidade infantil. Coa chegada do outono Pedro pensou que o seu carballo ía morrer, porén todos os coidados son poucos, mesmo o protexe do frío invernal; o seu esforzo e cariño será recompensado porque coa chegada da primavera a árbore “revivirá” día a día.
Unha recomendación para comprender os cambios da natureza co paso das estacións.
Xa van alá dez anos do pasamento de Carlos Casares; con tal motivo, a editorial Galaxia -que el dirixiu durante anos-, abreu un blog no que desde o día 9 de marzo ata o 31 de decembro, se irán publicando artigos, reflexións, estudos e recomendacións sobre a obra deste autor.
“Atendendo á miña faceta profesional, pídenme que reseñe algunha obra infantil de Carlos Casares. É cousa doada, podería falar dalgunhas obras que escribiu dirixidas a nenos e nenas. Nunha lectura actual, diría que en todas elas hai unha visión respectuosa e integradora da diferenza, do que non é igual ca todo o demais; algo que nos tempos que corren debe entenderse coma un valor. Así, “A galiña azul”, “As laranxas máis laranxas de todas as laranxas” ou “Lolo anda en bicicleta”, serían obras das que recomendaría á súa lectura nas aulas.
No entanto, vou salientar a súa contribución como tradutor de “O Principiño”. Non cómpre dicir aquí que Casares sabía que para fornecer e manter viva a lingua galega, non abondaba con publicar obras escritas nela, senón tamén, facer a tradución desde outros idiomas, sendo determinante a labor dun tradutor; e el, que atesouraba preto de cen edicións distintas da obra de Saint-Exupéry, foi moito máis ca un tradutor, era un admirador deste personaxe aparentemente inxenuo e mesmo estrambótico, pero cheo das razóns que nos faltan aos adultos. Porén, como persoa interesada na comprensión e atención da infancia, agradézolle a Carlos Casares que me permitira lelo na miña lingua materna, e recoméndollo a todas aquelas que pensamos que estamos sacando novas fornadas cocidas co lume da presa e da cobiza.
Eu, nun exercicio de revitalización profesional, de cando en vez, preciso que un principiño que vive só no seu asteroide B612 me diga que se me está a pechar o maxín pola falta de uso; que teño que facer o que eu quero e non o que os outros queren; que paga a pena gastar cincuenta e tres minutos en ir a beber a unha fonte ou en esperar un solpor. Preciso que un neno irritado me faga cuestionarme todas as respostas feitas que dou sen pensar e que me confíe o segredo do raposo: “Soamente se ve ben co corazón. O esencial é invisible para os ollos.” E quero que todo isto mo diga en galego, na lingua na que me gusta escoitar falar aos nenos.”
Gústannos os abecedarios diferentes e os libros abecedarios; de tal xeito que temos moitos dos que, por exemplo, recompilaron no blog El biblioabrazo. Hoxe mercamos un novo, “Letra a letra” de Ángels Navarro, unha experta en xogos de enxeño. Recomendamos a visita ao seu web EnginyFactory, unha fábrica de ideas lúdicas.
“Letra a letra” contén 27 xogos de percepción, imaxinación, linguaxe e observación. Un libro para aprender e divertirse, que ademais, nos convida a entrar nun mundo de fantasía e de imaxinación, onde o máis inesperado e sorprendente se converte nunha letra do alfabeto.
Hai pouco tiven que atender a outro grupo de alumnado de cinco anos nun tempo que non daba para moito máis, polo cal lle propuxen xogar a palabras encadeadas; como me miraron un pouco estrañados, volvín a insistir e pregunteilles se non xogaban a iso cando facían viaxes longas. Certamente non pensara en que agora aos cativos en canto soben ao coche conéctanlles un DVD e non volven a falar ata chegar ao destino.
Para aqueles que aínda non teñen DVD no auto; para os nostálxicos; para os que non queren escoitar a cada intre “Canto falta?”, “Falta moito?”; para os que cren que hai outras formas de pasar o tempo, a editorial Combel vén de publicar “¡En marcha!” de Patricia Geis, unha recompilación de 30 xogos diferentes para non aburrirse nas viaxes: palabras encadeadas, xogos coas matrículas dos coches ou coas sinais de tráfico.
Xogos divertidos para viaxes en avión, coche, tren ou barco.
O momento no que un neno ou unha nena descubre que é quen de ler só un libro é algo único. Hai un antes e un despois. Ese brillo na mirada, esa satisfacción que sente, esa medra no seu desenvolvemento é inigualable e máxica.
A meirande parte do noso alumnado xa viviu ese intre, porén, o que queremos agora é ofrecerlle lecturas funcionais e do seu gusto que lles sigan proporcionando esa satisfacción. Emporiso, mercamos toda a colección El caballo alado da editorial Combel, xa que cumpre uns requisitos, para nós importantes:
1º Son versións breves de contos clásicos, moitos deles xa coñecidos polo nenos, o que lles axuda a facer anticipacións sobre o texto.
2º Xogan moito coas repeticións e coas onomatopeas. As sinxelas ilustracións acompañan e completan a mensaxe sen, neste caso, superar o peso do texto.
3º Hainos con letra tipo pau, imprenta e manuscrita. De tal xeito que, malia que preferimos comezar a lectura e a escrita con maiúsculas, pouco a pouco podemos ir introducindo outras tipografías.
4º Son relativamente baratos, tanto como para poder permitirnos mercar libros dabondo para todos.
Todas estas condicións fixeron que nos decantarnos por eles, aínda que lles obxectamos que non os haxa en galego. Compensaremos esta situación.
Agora, estableceremos un sistema de préstamo de fin de semana, para que estes libros poidan ser lidos e gozar con eles na casa, sos ou na compaña dos seus familiares.
“Saber ler é ser quen de transformar unha mensaxe escrita nunha mensaxe seguindo certas leis moi concretas. É comprender o contido dunha mensaxe escrita; é ser quen de xulgar e apreciar o valor estético…” (Mialaret, 1972)
Hai tempo que decidimos que para o alumnado de infantil, poñeríamos en positivo todo aquilo que puidéramos. Evitamos falar da morte, preferimos falar da alegría de vivir; non queremos afondar na violencia senón na ledicia de coñecer e respectar aos outros, poñendo en valor cuestións nas que decote non se repara.
Nesa liña, vimos de descubrir tres fermosos libros que falan do amor, do goce de querer e ser querido, deses que nos deixan co sorriso pintado na cara:
É bastante habitual que cun grupo de 5 anos vivamos episodios de caída dos primeiros dentes. Fai pouco tivo lugar a nosa “primeira caída” do grupo, de aquí en diante, irán uns detrás dos outros, chegarán a fin de curso case todos desdentados.
Aproveitamos para falar de cales son os dentes que primeiro caen e se isto garda algún tipo de relación cos que primeiro saen ou cos que se empregan en “tarefas” máis duras. Iremos facendo un cadro coas estatísticas. Preguntáronlle ás familias polo momento no que lle apareceu o seu primeiro dente, a idade que tiñan e a posición dese dente. Como curiosidade soubemos de bebés con dentes e dos inconvenientes desta rareza.
Pode dar moito xogo, pero decidimos tirar polo camiño literario. Como non mencionar ao máis xenuíno personaxe infantil español, o “Rato Pérez” e dos seus “homólogos” noutras culturas. Comprometémonos a que teremos un conto distinto do Rato Pérez para cada dente que caia.
Velaquí o que fomos atopando:
“Ratón Pérez” del Padre Coloma, o que deu orixe a todos os demais. Recollido nunha exposición do CVC xunto con 80 diferentes ilustracións do personaxe infantil que vén de celebrar o seu aniversario.
Onte levaba baixo o brazo un libro que chamaba a atención de todas as compañeiras, mesmo houbo quen me dixo que hai libros que tan só vendo a portada xa sabes que vai a ser do gusto dos nenos e nenas. Non se enganaba. “Un amor de botón” é un deses fermosos libros, malia que cando o empezamos a ler coa nosa contaminada mirada didactista lle facemos algunha que outra obxección que por sorte pronto obviamos se recordamos que as historias teñen que gustar aínda que non sexan “politicamente correctas”. Xa se sabe, ás veces mesmo caemos no ridículo e absurdo.
“La señorita Enriqueta es una joven muy coqueta.
El señor Gabriel va siempre como un pincel.
Ambos estrenan abrigo y salen a pasear.
Pero…, ¡ay, qué desventura!
¡Un botón se ha dado a la fuga!
Y lo salen a buscar.
Quién sabe adónde los llevarán los hilos del destino…
Dos libros bajo un gran corazón,
dos botones cosidos con mucho amor.”
Dúas historias paralelas de dous amantes dos abrigos cun texto cheo de rima e musicalidade, que nos permitirá pasear por diversos establecementos comerciais coñecendo as súas especialidades, e sobre todo gozar cunha adxetivación tan fermosa, tan rica e tan certeira como as ilustracións.
Para prolongar o xogo, velaquí tres propostas que desenvolvemos:
1º Ofrecerlle unha grande variedade de botóns para que xoguen a clasificalos, ordenalos, serialos, etc., negociando cos compañeiros doutras mesas para conseguir os que precisan.
2º Xogar a buscar a parella. Darlle a cada un botón que ninguén pode ver. Deseguido sairán a buscar a súa parella describindo as características dese botón e aqueles que pensen que coincide co seu responderán ao chamamento.
3º Facer composicións artísticas cos botóns, tralo visionado de algunhas das imaxes desta presentación ou das acuarelas de Günter Grass nas que os botóns son os protagonistas.
Non cremos que haxa ningún mestre/a de infantil que non lle lera ao seu alumnado os dous títulos que seguen, xa convertidos en clásicos e que agora nos presentan as súas respectivas editoriais actualizados
“La pequeña oruga glotona”, en edición especial despregable para conmemorar o 40 aniversario da súa publicación. Unha fermosura que lle engade valor a este libro que nos fala do proceso vital dunha eiruga, da alimentación, dos días da semana, dos excesos alimentarios, etc. No web do seu autor, Eric Carle podemos ver todo tipo de produtos creados a partir da famosa hungry caterpillar, de tal xeito que ata vimos en UK librerías con seccións dedicadas a este personaxe ou á obra do seu autor.
“A toupiña que quería saber quen lle fixera aquilo na cabeza”, se a versión pop-up xa lle dera máis animación a esta escatolóxica e hilarante historia da toupiña, agora con sons como plas-chof-plin… somos aínda máis conscientes do noxento agravio que sufriu e do que se vingará.
Días atrás, falando dos libros preferidos, unha nena respondeume que a ela os que máis lle gustaban eran os “contos de boca”, aqueles que lle contaba o seu pai pola noite na cama e que lle falaban dos países descoñecidos que visitarían.
Velaquí a conclusión a moitos dos nosos desvelos sobre cales son as historias máis adecuadas para os nenos e nenas. Poida que estivéramos moi ocupadas buscando a última novidade editorial, valorando a harmonía texto/imaxe, considerando o formato máis axeitado…, e resulta que o cerne está na compoñente afectiva.
Ler contos ou contar contos? As dúas cousas, en función do que pretendamos, non hai porque contrapoñer estas dúas necesarias actividades, pero non releguemos a que vai directamente de boca a orella, tan só co recurso da nosa voz.
Agora ben, todos/as sabemos contar historias?, ou será que a falta desa capacidade nos fai aferrarnos a outros soportes como o libro ou o audiovisual. Cales son as cualidades que debe ter un conto e un contador/a de “contos de boca”?
Recorremos ao experto Paco Abril que no artigo “Para contar historias” esboza algunhas premisas fundamentais sobre a narración, así como as 5 características que, a xuízo deste contacontos, se deben aplicar para chegar aos nenos/as.
-El contador es un escuhador. Es capaz de oír a los niños/as cuando cuentan cosas que a las orejas maduras les parecen misteriosas. Es capaz de oír lo que los niños quieren, de verdad, sentir.
-Quien narra es un contador, no está representado un papel, Por eso se centrará en lo que cuenta, y en que eso que cuenta suene verdadero, recordando que los niños/as quieren ficciones no mentiras.
-Sólo cuando consiga la difícil sencillez de narrar sin alharacas, con el solo recurso de la palabra, podrá recurrir a usar los elementos que considere oportunos para fortalecer sus relatos.
-Su repertorio, que deberá sentir como si formara parte de su vida, se nutrirá de historias, de cuentos, de palabras que contegan el imprescindible ingrediente del “y de repente.
-El contador de cuentos debe poner la mejor disposición para relatar, aunque no tenga ganas, deberá salir a la “pista” con ellas, de lo contrario no saldrá.
Y es que en el momento en que los niños/as sienten que lo que les narran tiene que ver con sus vevencias, y les cuentan historias con ganas, se convierten en los mejores escuchadores que haya habido jamás.
Nestas idades, todos os nenos e nenas queren ter unha mascota; poucos poden facelo, e menos soñar con compañías como as que se recollen no libro “Criaturas” que toma o seu nome do programa televisivo que se emite na TVG.
Preséntansenos vinte e cinco historias de vida, de xenerosidade, de amizade, de amor entre os animais e os seus amigos/as nun libro de gran formato, con grandes fotografías e con pequenas pílulas informativas sobre a especie, pero o que prima é a narración do estreito vínculo que une persoas e animais.
Michi é unha gata, nai adoptiva e de leite de Berni e Strech, dous cadeliños que quedaron orfos ao nacer. Sombra é a cadela que está a piques de perder a vista, polo que, malia os tratamentos de acupuntura, agora leva lentes, ao igual que Brais o neno co que xoga. Ataúlfo, unha tartaruga que estaba tristeira ata que lle buscaron a Margarida, outra tartaruga que lle fixo recuperar a alegría de vivir. Bruno é un pequeno pardal que un día entrou no bar-estanco de Helena, e desde aquela fíxoo todos os días, ata que se correu a voz de que daba boa sorte que peteirara os décimos de lotería e houbo quen o quixo roubar, desde aquela non volveu e todos notan a súa falta. Ata que enfermou, Chico era un fervello de can; todo quedou nun susto grazas a Pongo que doou do seu sangue para que lle fixeran unha transfusión. Brais mimou á pequena curuxa Maruxa desde que o seu pai a atopou preto da estrada ; foina alimentando ata xa se fixo demasiado grande para estar na casa e tívoa que deixar volver ao seu hábitat. Pepa é unha nena galego-inglesa con Síndrome de Down, que asiste ás clases con Bru e Piroco, dous cadelos que lle axudan a exercitar os seus músculos. Froito da campaña “Salvemos a Quinín”, este porco foi indultado e agora vive nunha leira coma un señor e sendo o máis coñecido da bisbarra. Fenicio era un bebé de foca cando o señor Plácido a atopou desorientada na praia; agora é unha estrela mediática no acuario do Grove. Marta-Hari é un pequeno morcego que leva un dispositivo, un chip coma os espías, para transmitirlle información a Róber e Moncho, dous estudosos da vida destes mamíferos. Tonín é un electricista xubilado que fai niños para as cegoñas, agora precisa da axuda do seu neto Mario porque perdeu unha perna e non pode subir aos postes; Eulalia unha cegoña que se hospeda desde hai moitos anos nos seus “aloxamentos”, decátase do problema de Tonín e todas as mañás lle leva o xornal para que o poida ler.
Isto non é a vida de vinte e cinco animais, son vinte e cinco historias de vida de criaturas que engaiolan a cativos e grandes.
Nos previos ao Nadal vén sendo bastante habitual que desde as bibliotecas escolares ou desde as ANPAs se preparen folletos para as familias con recomendacións de libros infantís.
Unha compañeira suxírenos que nesta ocasión os libros seleccionados poderían ser os recollidos no proxecto “Dálle a volta” do Instituto Galego de Consumo, xa que logo, deste xeito, a máis da lectura, poderíase aproveitar para fomentar o consumo responsable. Así se fixo tamén, recentemente, na Escola de Pais do suplemento semanal “La Voz en la Escuela”.
Alí escolmamos 30 libros agrupados arredor de sete eixos temáticos, que son os que seguen e que se poden consultar no proxecto (páxinas 22-50), así como as propostas de traballo para a aula ou coas familias.
1.- Unha festa diferente. Alternativas ao consumismo nos aniversarios e noutras celebracións infantís.
“Area fai seis” (versión interactiva), “A memoria das árbores” e “Cumpleañeros”.
2.- Quero isto, isto, e isto tamén! O fácil acceso dos máis novos aos catálogos publicitarios de xoguetes.
“A caixa dos recordos”.
3.- Mércame. Os caprichos consumistas dos pequenos. O valor dos cartos e das pequenas cousas que non se poden mercar. O máis grande ou o máis custoso non sempre é o mellor.
“La palabra que se fue de vacaciones”, “Coas mans baleiras”, “El regalo del pescador”, “El coleccionista de momentos” e “A casa máis grande do mundo”.
4.- Espello, espelliño. A imaxe persoal; influenza das series e persoaxes televisivos. Moda e publicidade. Estereotipos de sexo/xénero. Traspaso de hábitos estéticos adultos á infancia.
“Petra”, “¿Hay algo más aburrido que ser una princesa rosa?”, “Sapo Manuel Quenorrana”, “Ranilda”, “Nariz de ouro” e “Cuervo”.
5.- Como como. Estilos de vida saudables, alimentación e actividade física. Doces, snacks e lambetadas.
“Picurruchos”, “Nicolás cocina sin fuego”, “Una cocina tan grande como un huerto” e “O incrible neno devorador de libros”.
6.- Como consumo. As implicacións do consumo no medio natural e nas relacións humanas.
“Misterio na selva de Ngorongon”, “León y el medio ambiente”, “Que fai falta?”, “Non é unha caixa”, “Caixa de cartón”, “Xaime e as landras” e “A árbore de follas DIN A4”.
7.- Gargalladas sen cartos. Actividades alternativas que non incrementan o consumo irresponsable.
“Un agasallo diferente”, “Russell y el tesoro perdido de Valderranas”, “Te regalo un cuento” e “El mejor regalo del mundo”.
No proxecto atoparedes información sobre cada unha das publicación e ligazóns a ás páxinas web das súas editoras.
Nos días de outono
hai follas de cores
e ventos que escriben
polos corredores
maiúsculas verdes,
puntos amarelos,
carreiros de pingas,
letras de marmelos,
gráficos de ramas,
marxes de erbedelos,
alfabetos de auga,
conversas dos regos.
Nos días de outono,
tranquilos e moitos,
hai cores nos campos,
nas nubes nos froitos.
Hai veces que mercamos os libros porque gustamos das súas mensaxes incluso máis ca do que poden gustarlle aos pequenos, aínda así, cremos que hai que contárllelos porque encerran grandes aprendizaxes.
“Dos libros en uno, al derecho y al revés. No importa cómo se mire. En Mirá vos se descubrirán pequeños mundos dentro del mundo: de grillos, bananas, elefantes, violines, globos con forma de corazones y hasta astronautas que pisan la luna. 21 poemas raritos es un divertido conjunto de poemas acompañados por coloridas ilustraciones donde hay canciones de cuna y anticanciones, gatos, cocineros y hasta un tiburón volador.”21 poemas raritos. Fernando González (textos) y Sebastián Santana (ilustraciones) Mirá vos. Fabio Guerra (textos) y Alfredo Soderguit (ilustraciones)Edición de Virginia Sandro. Montevideo, Uruguay. Editorial Alfaguara, 2006. Colección Alfaguara Infantil. 
Divertidísimo manual sobre las aventuras y desventuras de ser princesa de cuento de hadas en el mundo real .
-“
Unha amiga que ben nos quer agasállanos a final de curso cun pequeno conto de León Tolstoi, “
Agasalláronos con “
Mañá, 21 do 12 do 2012, ás 12:12 será o inicio da estación do inverno, porén hoxe é o último día do otono.
Nós non imos facer nada especial na clase para conmemorar o día dos Dereitos dos Nenos, pola sinxela razón de que é algo que cremos debemos traballar cada un dos días que estamos xuntos: co exemplo, co trato que lles dispensamos, coa maneira na que os estimulamos fomentando a súa autoestima e conciencia dos outros.
Vimos de asistir á presentación dun dos proxectos editoriais máis sorprendentes e ricos que temos visto nunca. 
– “
– “
– “
– “
– “
Un libro dos que sempre botamos man é de “
“
Onde aprendemos os mestres a ler e a contar contos?
Seguimos disfrutando dos “Cuentos al amor de la lumbre II”. Como un ritual, recreamos un ambiente propicio para escoitar estas historias; todos en círculo arredor do lume (agora non hai pelexas por ver as imaxes), con pouca luz, e o contacontos nun lugar destacado desde onde todos poden velo e escoitalo.
Se ben ata o de agora case todas as historias que lle contábamos ao noso alumnado eran en formato álbum ou libro ilustrado porque críamos que a estas idades hai que fornecerlle o maxín con moitas e variadas representacións plásticas do relato, agora chegou o momento que xa teñen bagaxe dabondo como para prescindir deste apoio visual, botando man do seu imaxinario para ir recreando o que escoitan.
Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro. Ese conto en realidade non era un só, senón moitos máis que comezaron a poboar o mundo coas súas historias de nenas desobedientes e lobos sedutores, de zapatiños de cristal e príncipes namorados, de gatos enxeñosos e soldadiños de chumbo, de xigantes bonachóns e fábricas de chocolate. Poboárono de palabras, de intelixencia, de imaxes, de personaxes extraordinarios. Permitíronlle rir, asombrarse, convivir. Cargárono de significados. E dende aquela eses contos continuaron multiplicándose para dicirnos mil e unha veces “Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro”
Xa van alá dez anos do pasamento de Carlos Casares; con tal motivo, a editorial Galaxia -que el dirixiu durante anos-, abreu 
Hai pouco tiven que atender a outro grupo de alumnado de cinco anos nun tempo que non daba para moito máis, polo cal lle propuxen xogar a palabras encadeadas; como me miraron un pouco estrañados, volvín a insistir e pregunteilles se non xogaban a iso cando facían viaxes longas. Certamente non pensara en que agora aos cativos en canto soben ao coche conéctanlles un DVD e non volven a falar ata chegar ao destino.
Onte levaba baixo o brazo un libro que chamaba a atención de todas as compañeiras, mesmo houbo quen me dixo que hai libros que tan só vendo a portada xa sabes que vai a ser do gusto dos nenos e nenas. Non se enganaba. “
