Hai unha expresión moi galega para cando queremos referirnos a unha grande variedade de cousas, dicimos “un mundo de…”, pois así debemos entender o título do libro que hoxe compartimos, xa que logo recolle vinte e catro tipos de familias e abre a porta a outras moitas que se nos poidan ocorrer tal e como lle sucedeu á súa autora que fala de historias que coñece ou que lle contaron.
Estas datas adoitan ser de encontro de grupos humanos, ás veces con nexos familiares e outras sen eles, pero que hai algo que tira por eles para xuntalos con motivo destas celebracións anuais, de modo que pode ser unha boa ocasión para ver de que tipo de “familia” formamos parte:
-seremos familias funambulistas que ás veces tambalean, pero volven a poñerse en marcha para atopar o equilibrio e evitar a caída;
-seremos familias nómadas para as que un infindo lazo de amor e afecto que se burla dos desprazamentos, dos medios de transporte e dos adeus;
–familias alacena ás que lle apaixoa reunirse e pasar tempo xuntos sen buscar excusas para facelo;
–familias mar de nubes onde un pode caer sen sufrir, porque regalan cariño, protección e o amor necesario;
–familias orquestra que ás veces ensaian e desafinan, equivócanse, corrixen e volven a comezar;
–familias faiado que cada vez que conquistan un retrinco do pasado doman un anaco do presente;
–familias Babel que malia que dominan varios idiomas cren que a mellor palabra é a mellor dita: a que coida, calma, divirte ou aclara, a palabra que estamos esperando;
–familias arco da vella nas que hai máis dunha cor en todo: na pel, nas paredes, na roupa…;
–familias ás, que as colecciona porque cren que son a mellor menciña para a triste enfermidade de vivir separados;
–familias bosque, ás que lle preocupa a cor do ceo, a intensidade da choiva ou a dirección do vento;
–familias arca que pensan que familia son todos, tamén os primos e os amigos, e sobre todo eses outros seres que viven con eles;
–familias retallos, desas que non se crean dunha soa vez senón despois de varios intentos, con xente que decidiu darse unha segunda oportunidade para atopar a felicidade;
familias Amazonas, familias biblioteca, familias bolboreta, familias zen, familias foguete, familias estuche, familias macedonia, familias caravana, familias collage…, hai tantas familias coma seres humanos di a autora que tenta facer unha clasificación delas en función dos seus soños, así hai familias que soñan coa igualdade, outras con reunirse, con crear, con aprender, coa xenerosidade ou coa natureza.
No prólogo a propia autora di que se preguntou moitas veces sobre o que é unha familia e que chegou á seguinte conclusión:
“Algo así son para mí las familias: una especie de negocio que en realidad es muy simple. Se trata de compaginar el amor con la voluntad y el cariño con el esfuerzo. En base a esos ingredientes y gracias a la disposición de muchos, el mundo está lleno de grandes familias que día a día demuestran que vivir juntos hace que la vida sea mucho menos complicada y más bella. Al fin y al cabo, ese afán de hacerlo todo más sencillo y más agradable es uno de los motivos por los que se construyen estructuras familiares.”
Á descrición de tantas familias, engaden un “Dicionario ilustrado de familias” onde din o que lle aportan a estes células sociais Aficciones, Besos, Comidas, Diversión, Espacios, Fotos, Gracias, Hilos, Infancia, Juegos, Kilos, Leyendas, Mimos… e así ata a Z dos zapatos que deixan xuntos moitas familias para que os Reis Magos lles deixen agasallos, cando precisamente o agasallo máis grande é precisamente que uns cantos pares de zapatos descansen xuntos durante unha fría noite de xaneiro.
Unha delicia de libro para atopar e atoparse, para descubrir e descubrirse, para ler sos ou en familia ( sexa do tipo que sexa).
“Un mundo de familias” de Marta Gómez Mata e Carla Nazaret publicado en Comanegra en 2015.
Nos días de outonohai follas de corese ventos que escribenpolos corredoresmaiúsculas verdes,puntos amarelos,carreiros de pingas,letras de marmelos,gráficos de ramas,marxes de erbedelos,alfabetos de auga,conversas dos regos.Nos días de outono,tranquilos e moitos,hai cores nos campos,nas nubes nos froitos.
Chegou ás nosas mans o novo poemario de Ana María Fernandez, “Versos da tarde laranxa”, publicado na editorial Galaxia, e dende aquela andamos a gozar coa lectura das súas poesías cheas de imaxes, de cores, de sons, de musicalidade e de lirismo.
“A chuvia”, “Ese vento”, “O meu libro”, “Falemos”, “Agasallos” ou “Poesía porque si”, sabemos de certo que nos darán xogo para moitas ocasións.
Ás veces lemos polo gusto de que os poemas nos fagan cóxegas no oído, na pel e no corazón; outras para recrear coa imaxinación e outras para regalarlle a vista a todos os que pasen polas nosas aulas.
Con “Días de outono” déronnos ganas de representalo con acuarelas e completalo con follas.
Hai veces que mercamos os libros porque gustamos das súas mensaxes incluso máis ca do que poden gustarlle aos pequenos, aínda así, cremos que hai que contárllelos porque encerran grandes aprendizaxes.
Isto foi o que nos sucedeu con “El príncipe de los enredos”, de Roberto Aliaga e Roger Olmos, publicado en Edelvives, un libro no que todo ten o seu simbolismo e razón de ser: as personaxes elixidas (un corvo e unha enciña), un texto directo con escaseza de circunloquios ou de adobíos (abondan as ilustracións), o desacougante protagonista que se aproveita da inxenuidade dos outros, ou as proporcións nas imaxes.
Un corvo achégase a unha árbore cunha intención clara: regalo cada día coa desconfianza, o malestar e o facerlle crer ás partes que son máis importantes que o conxunto. Non engadimos máis, trala súa lectura, que cadaquén pense nos corvos e nas follas ou raíces que coñece.
Porque aínda non o descubriron os dos másteres de gestión de organización e de equipos, do contrario xa terían incorporado nas súas dinámicas.
Chegamos a este libro da man da amiga Pilar de KunArte, coa que entre outras moitas cousas compartimos a visión da infancia e dos pequenos como diversos, cambiantes, creativos, imaxinativos, non suxeitos a estereotipos nin clixés que os constrinxen.
Á vista deste álbum ilustrado con collages e de texto suxestivo, un pode ter meridianamente claro que un neno ou unha nena sempre nos poden sorprender: poden ser xigantes, o vento, unha acrobacia, un salto mortal, unha velocidade sobrehumana, unha pluma que cae paseniñamente ou o universo enteiro.
“Las personas somos por naturaleza un compendio de contradicciones y puntos opuestos, una mezcla de sentimientos, ideas concretas y conceptos abstractos. Somos un fantástico collage. De esta evidencia surge esta historia cargada de imágenes y palabras inspiradas en el mundo de la infancia.”
Unha boa recomendación para comezar o curso coa mirada aberta ás infindas posibilidades dos nenos e das nenas.
“Éranse muchas cosas“, Lupe Estévez e Maribel Ganso, publicado en Kókinos. Para saber máis pódese visitar o blog das autoras, onde incluso se pode ver o proceso de elaboración.
Aló polo mes de novembro descubrimos o libro “Sol y luna” de Khoa Le, unha historia que relata a necesidade da alternancia da noite de do día para a vida na Terra. Quedamos engaioladas coas orixinais, ricas e serenas ilustracións da autora, unha vietnamita que mostra unha percepción e sensibilidade exquisita plasmada na abundancia de detalles na que nada está de balde.
Agora descubrimos catro novos libros seus publicados na editora San Pablo. Dicímoslle a todo o mundo que Khoa Le fala da vida, da natureza e dos seus tempos , ou dos conflitos cotiás na vida dun neno -chorar, non querer bañarse ou peitearse-, e sen embargo os seus libros non teñen ese tufo didáctico que se detecta a tantos outros.Ela conta historias, non dá leccións.
Las hermanas Sol y Luna reinan en el cielo, pero están celosas una de la otra. Una noche deciden averiguar quién es más importante y cambian sus horarios, pero se dan cuenta de que causan un montón de problemas. Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores. Sol y Luna ha sido galardonado con el Premio Samsung KidsTime que otorga el Consejo Nacional de Fomento del Libro de Singapur.
La dulce princesa vive feliz en las nubes, pero quiere descubrir el mundo que está debajo de ella. Un día desciende a la Tierra, cada vez más abajo, hasta que algo inesperado sucede. Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
Simón nunca pierde la oportunidad de coger un berrinche porque piensa que así conseguirá todo lo que se propone. Sin embargo, un día sus padres deciden no hacerle caso, y Simón llora tanto que inunda toda la casa y se forma un río, y luego, un mar de lágrimas… Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
Tony no quiere peinarse, no le gusta que nadie le toque la cabeza. Su pelo está tan enredado que dos pajarillos deciden hacer su nido en él. Y cuando los pájaros comienzan a cantar y crecen sus primeros polluelos, empiezan los problemas para Tony… Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
A Sebas no le gusta nada el agua. Nunca se baña, y en la suciedad que le cubre cada día un poco más, se multiplican unos invitados no deseados: las temidas bacterias. Para derrotarlas, Sebas tendrá que llegar a un acuerdo con el agua, ísu peor enemigo! Este maravilloso cuento, escrito e ilustrado por la artista vietnamita Khoa Le y presentado en un cómodo formato y con una excepcional cubierta plastificada en 3-D, hará las delicias de niños y mayores.
Ás veces, e sen contalo, atopamos un tesouro nas librerías. Neste caso, trátase de “El paraguas”, un libro con música incluída, editado en Pastel de Luna, e grazas ao que descubrimos outros da mesma editorial.
.
É un libro inusual, dos que poñen o maxín en funcionamento, unha fermosura do que podemos botar man en infinidade de momentos e con moi diversos motivos: para deleitarnos, para inspirarnos, para crear, para profundar nas súas mensaxes implícitas, etc. É un libro sen idade, nin tema, así que calquera poderá empregalo para o que desexe: ler, inventar historias, dramatizar, evocar, representar plasticamente, falar do que nos diferenza e do que nos iguala…
“El paraguas”, é un álbum ilustrado sen ningún texto, a cada páxina que pasamos fai que creemos unha nova historia. Comeza coa imaxe dun paraugas amarelo na porta dunha casa nunha rúa calquera, ao que pouco a pouco se lle van unindo outros paraugas de distintas cores no percorrido que fan polos espazos coñecidos dunha vila calquera. É altamente suxestivo e mesmo sinestésico. Acompáñase dunha música de piano especialmente composta para el.
Segundo o ilustrador, Jae Soo Liu, “El paraguas”, ocorréuselle mentres vía desde unha xanela como chegaban os seus alumnos ao instituto nun día chuvioso, baixo os paraugas non había diferenzas, eran todos iguais. E iso é o que pretende contar o libro.
Dong Il Sheen, o compositor, di que o tema está composto só por tres notas Do-Re-Mi, con variacións para contar o que vai sucedendo cada páxina.
Aquí, pódese saber máis do álbum e escoitar un fragmento da música que evoca as gotas de choiva.
Hai días do libro e libros para todos os días. Nós, hai pouco que, grazas á compañeira Vicky, coñecemos “Um livro para todos os días” de Isabel Minhós Martíns, publicado en Planeta Tangerina, esa editora portuguesa que fai que cando viaxamos ao país veciño, merquemos algunha das súas pequenas xoíñas. Isto é algo que lle recomendamos a todas as persoas amantes da LIX, pois teñen títulos inesquecibles coma “Quando eu nascí”, “Depressa, devagar“, “Este libro está a chamar-te, nâo ouves”, “As duas estradas”.
“Um livro para todos os días”, na liña doutros da mesma autora, xoga coa contraposición, así, nalgunha das súas páxinas lemos:
Hai días tan grandes que parecen un mes enteiro e días que pasan nun abrir e pechar de ollos. Días para esquecer e días para lembrar. Días simples e días que son unha confusión. Días silenciosos e días con vontade de falar, días cheos e días vacíos, días reais e días irreais, días nos que nos cruzamos os brazos e días nos que nos remangamos… Hai días e días, días que non son días, e mellores días virán.
O dito, un libro sobre os días, co que todas e todos nos sentiremos identificados e que reservamos para un día coma o de hoxe.
Certo que está publicado en portugués, a súa lectura non entraña ningunha dificultade nin para os galego falantes nin para os casteláns.
Que é o que fai que un poema lle guste aos cativos? Pregunta complexa con resposta difícil que supoñemos se farán todos aqueles que dun xeito ou doutro queren achegar os pequenos á poesía, quen a escribe, quen a edita, quen a vende, quen a merca e quen a escolma. As temáticas, a linguaxe empregada, a rima, as relacións que se establecen entre os protagonistas, o momento no que se lle presente …, son algúns dos elementos determinantes, pero, con todo, aínda na súa medida xusta, hai obras nas que todo iso logra un conxunto harmonioso e noutras non lles toca a sensibilidade aos nenos.
Son moitos os libros de poesía infantil os que se publican e poucos os que quedan preto para botar man deles en calquera ocasión.
Nós, temos nos andeis da clase, desde o mes de setembro, “As señoras cousas” de Helena Villar Janeiro porque sempre pode ser un bo momento para ler un dos seus poemas que nos falan do sabor da auga, dun trono que vai de voda, da neve morna, do castelo da chuvia, da cabeleira do mar, da maleta da andoriña ou da vasoira do vento. Como se pode intuír, falando do de sempre, o que varía é a mirada sobre as cousas. Helena Villar, fixa a súa atención nese punto lírico que ten o cotiá, o rutineiro. Ben se lle nota toda a súa traxectoria de creación literaria, o dominio da vertente irreverente da que tanto gusta a cativada, e por riba de todo, nótaselle que é unha avoa que quere engaiolar coas palabras á súa netiña Helena, que xa anda coas cousas.
Para abrir boca, deixámosvos unha boa mostra do que estamos a dicir, un poema que nos fala de como as señoras cousas e os señores nomes andan sempre xuntos de día e de noite.
“As señoras cousas” está publicado en editorial Galaxia, acompañando os poemas de Helena Villar Janeiro coas ilustracións inconfundibles de Mª Fe Quesada.
Onte asistimos á presentación do libro disco “Canta a lúa coas estrelas”, que contén algúns dos poemas de Rosalía Morlán musicados e na voz de Manoele de Felisa.
Cando chegamos e vimos o Teatro Principal de Compostela ateigado de xente de todas as idades e condición; cando escoitamos as palabras de presentación de Xosé Neira Vilas, de Valentín García, de Pilar Varela, deMaría Antón e da propia Rosalía Morlán; cando gozamos coas interpretacións de Manoele de Felisa e demais músicos; e cando, coma todo o público, tivemos a sensación de estar pasando unha moi boa tarde; daquela, pensamos na fórmula máxica para que isto se dea.
Estamos nun momento no que se publican libros disco coma rosquillas, todas as editoras teñen algunha colección con cancións infantís, nas que procuran mesturar na medida exacta texto, ilustración, música, valores, mensaxes positivas e chiscadelas para a infancia. Pero, coma na cociña, que se preparen coa cantidade xusta de ingredientes saudables, con produtos de tempada e coa cocción perfecta, non é garantía de que sexa un prato saboroso nin memorable.
Dicía onte Xosé Neira Vilas que “se ten ou non se ten”, e este proxecto ten. Ten a substancia do corazón, ten o cariño de Rosalía, ten a acollida de todas as persoas que lle queren ben (que son moitas porque ela é unha boa persoa e profesional), ten a fermosa voz de Manoele de Felisa, ten o acompañamento de músicos e voces de amigos, e ten as ilustracións de Isa Albela que lle dan un toque moi naif. Con todo, cando o collemos entre as mans, non temos a sensación de ver unha suma acertada de “nutrientes”, senón de que estamos perante un prato redondo, deses que levan o recendo da amizade, o color dos recordos e o sabor do cariño.
Agora que se están a argallar as actividades para o vindeiro 21 de marzo, Día Mundial da Poesía, queremos compartir dous espazos nos que nós atopamos poemas infantís:
-No blog de Antonio García Teijeiro, Versos e aloumiños, onde, a máis das súas propias publicacións, ten un recuncho, Catavento de poemas infantís, no que vai escolmando aqueles que lle gustaron. Actualmente ten referenciados preto de cincuenta autores e de cada un deles publica cinco ou seis poesías. Hainas en galego, en castelán e noutras linguas, cumprindo todos elas coa condición que apuntaba a inesquecible Gloria Fuertes.
Si hay poetas que escriben bien
y no dicen nada
es que no escriben bien.
Lo dice Gloria Fuertes.
-No blog da biblioteca de Cocentaina, Bibliopoemas, un espazo do que xa temos falado noutras ocasións, así como do seu irmán Bibliocolors, dedicado á ilustración. Ambos os dous cunha actividade incansable, no que publican a diario poemas e ilustracións, organizadas por temas, por autores, por estacións, por meses, por celebracións, por países … Tamén teñen un apartado no que se poden atopar frases ou citas célebres sobre a poesía, para quen queira elixir un bo lema. De visita obrigada.
E ao que temos recollido neste blog sobre poesía infantil, queremos engadir unha descuberta que fixemos onte grazas a unha alumna que nos trouxo o libro “Versos de cuento”, de Carmen Gil, publicado en SM nunha colección na que se reunen outros seis títulos, entre os que atopamos “Versos para contar” ou “Versos de colores”.
Para rematar este apunte sobre poesía infantil, non queremos esquecernos dun libro co que nos agasallaron as compañeiras uruguaias Adriana e Doris durante a reunión da Rede Iberoamericana de Educación Infantil, “21 poemas raritos”/”Mirá vos”, un polo dereito e outro polo revés editado por Alfaguara.
“Dos libros en uno, al derecho y al revés. No importa cómo se mire. En Mirá vos se descubrirán pequeños mundos dentro del mundo: de grillos, bananas, elefantes, violines, globos con forma de corazones y hasta astronautas que pisan la luna. 21 poemas raritos es un divertido conjunto de poemas acompañados por coloridas ilustraciones donde hay canciones de cuna y anticanciones, gatos, cocineros y hasta un tiburón volador.”21 poemas raritos. Fernando González (textos) y Sebastián Santana (ilustraciones) Mirá vos. Fabio Guerra (textos) y Alfredo Soderguit (ilustraciones)Edición de Virginia Sandro. Montevideo, Uruguay. Editorial Alfaguara, 2006. Colección Alfaguara Infantil.
Nós o pasado ano fixéramos a actividade Liberando poemas, que repetiremos este ano pero cunha pequena modificación para chegar a moito máis público. Manterémosvos informados, pero lembrade que se necesitan poesías para todos os días, porque,
La poesía es pintura que habla, la pintura poesía que calla. (Simónides de Ceos)
La poesía es el sentimiento que le sobra al corazón y te sale por la mano. (Carmen Conde)
La poesía es la pintura que se mueve y la música que piensa. (Émile Deschamps)
La poesía le da a la humanidad lo que la historia le niega. (Francis Bacon)
La poesía no quiere adeptos, quiere amantes. (Federico García Lorca)
La poesía tal vez se realza cantando cosas humildes. (Miguel de Cervantes Saavedra)
“Érase una vez seis hombres que viajaban por el mundo buscando un lugar donde poder vivir y trabajar en paz. Por fin encontraron la tierra que anhelaban. Pero ¿por cuánto tiempo se puede mantener la paz?
Malia ser este un dos primeiros libros de David McKee (1972), soubemos del grazas á nosa compañeira Mª José, que nolo recomendou. Tras adiantarnos a historia, de inmediato buscamos información na rede. É unha publicación da editorial El zorro rojo, en cuxo web din que “en Seis hombres, David McKee explora a través de la alegoría las causas de la guerra en una historia que incluso los adultos podrán comprender. Con esta obra ha creado un mito de nuestro tiempo.”
Pouco ou nada podemos engadir ao xa escrito sobre “Seis hombres” en distintos medios, así:
No web de literatura Papel en blanco, din deste libro que “‘Seis hombres‘ es una historia de corte antibelicista, con un final circular que nos hace pensar que el hombre termina tropezando, no una ni dos, sino siempre con la misma piedra. Una obra deliciosa, no sólo para los lectores más jóvenes, sino para cualquier edad y para el que sepa apreciar la poesía encapsulada de las obras de McKee.”
Na Revista Babar, “Seis hombres es una alegoría sobre la guerra y la condición humana. De manera sencilla, y elegante, David McKee nos narra la historia de seis hombres “que viajaban por el mundo buscando un lugar donde poder vivir y trabajar en paz”. Pero poco a poco, a medida que se iban haciendo ricos, empezaron a volverse temerosos, desconfiados, y formaron un ejército. De tener un ejército para protegerse pasaron a utilizarlo para invadir otros pueblos, y así hasta que la guerra estalló, acabando con todo el mundo, excepto con seis hombres…”
E na Revista on line sobre LIX El templo de las mil puertas, Seis hombres puede engañar con su dibujo sencillo y escasas páginas, pero dentro encierra una historia universal narrada con tal maestría que no podemos dejar de recomendar su lectura tanto a niños como a adultos, y por supuesto a los jóvenes. Es imposible que el final deje indiferente, y eso que McKee se basta de un puñado de frases e ilustraciones de línea para llevarnos a su terreno. En estos tiempos en los que el álbum ilustrado goza de tan buena salud, y que lo disfrutan tanto los más pequeños como los mayores, merece la pena quitarse los prejuicios de encima, leer Seis hombres en un descanso de tanta literatura juvenil y confirmar que las mejores narraciones no entienden de rangos de edad, sino que son para todos. «Me gusta pensar que escribo para el adulto que el niño será un día y para el niño que aún está en el adulto», dijo McKee una vez.
O final, que non adiantamos, ten o mesmo punto desacougante e circular co que McKee pechaba outro dos seus clásicos, “Negros y blancos”.
O título deste libro xa engancha, un rato que come gatos, que barbaridade. Vaiche boa…
Pois é certo, nesta historia de Gianni Rodari, as cousas non son o que parecen, e un ilustre rato de biblioteca, cando vai visitar aos seus primos, dilles que el é un rato moi sabido porque le moito e que ten vivido todo tipo de aventuras. O que pronto descubriremos é que toda a súa sabedoría redúcese ao que ten visto nas páxinas dos libros, que non é pouco, pero tampouco é real. Así comía rinocerontes, elefantes e gatos das ilustracións dos libros. Demostra ser tan ignorante que cando se ve diante dun gato de verdade nin o recoñece, e só por sorte pode escapar del.
As persoas maiores, decontado sacaríamos unha conclusión, “ Tan malo é vivir sen libros coma vivir só nos libros, e curiosamente, os pequenos, chegan á mesma ca nós.
De cando en vez, entre as ducias de libros que se publican coa intención de marabillar a nenos e nenas -e nomeadamente aos seus pais, que son quen llelos mercan-, descubrimos algunha xoia coma esta, non nova porque xa foi publicada hai moitos anos por Gianni Rodari, pero agora enriquecida coas ilustracións de Emilio Urberuaga, editada por SM.
Un libro para engaiolar, para divertir, para engancharse das fantasías do rato sabido pero non sabio, un libro para tirar aprendizaxes.
O conto pódese atopar en un gran número de páxinas na rede, aquí volo deixamos, pero a verdade é que paga a pena velo ilustrado.
EL RATÓN QUE COMÍA GATOS Un viejo ratón de biblioteca fue a visitar a sus primos, que vivían en un solar y sabían muy poco del mundo. – Vosotros sabéis poco del mundo -les decía a sus tímidos parientes-, y probablemente ni siquiera sabéis leer. – ¡Oh, cuántas cosas sabes!- suspiraban aquéllos. – Por ejemplo, ¿os habéis comido alguna vez un gato? – ¡Oh, cuántas cosas sabes! Aquí son los gatos los que se comen a los ratones. – Porque sois unos ignorantes. Yo he comido más de uno y os aseguro que no dijeron ni siquiera “¡Ay!” – ¿Y a qué sabían? – A papel y a tinta en mi opinión. Pero eso no es nada. ¿Os habéis comido alguna vez un perro? – ¡Por favor! – Yo me comí uno ayer precisamente. Un perro lobo. Tenía unos colmillos… Pues bien, se dejó comer muy quietecito y ni siquiera dijo “¡Ay!” – ¿Y a qué sabía? – A papel, a papel. Y un rinoceronte, ¿os lo habéis comido alguna vez? – ¡Oh, cuántas cosas sabes! Pero nosotros ni siquiera hemos visto nunca un rinoceronte. ¿Se parece al queso parmesano o al gorgonzola? – Se parece a un rinoceronte, naturalmente. Y ¿habéis comido un elefante, un fraile, una princesa, un árbol de Navidad? En aquel momento el gato, que había estado escuchando detrás de un baúl, saltó afuera con un maullido amenazador. Era un gato de verdad, de carne y hueso, con bigotes y garras. Los ratoncitos corrieron a refugiarse, excepto el ratón de biblioteca, que, sorprendentemente, se quedó inmóvil sobre sus patas como una estatuilla. El gato lo agarró y empezó a jugar con él. – ¿No serás tú quizás el ratón que se come a los gatos? – Sí, Excelencia… Entiéndalo usted… Al estar siempre en una biblioteca… – Entiendo, entiendo. Te los comes en figura, impresos en los libros. – Algunas veces, pero sólo por razón de estudio. – Claro. También a mí me gusta la literatura. Pero ¿no te parece que deberías haber estudiado también un poquito de la realidad? Habrías aprendido que no todos los gatos están hechos de papel, y que no todos los rinocerontes se dejan roer por los ratones. Afortunadamente para el pobre prisionero, el gato tuvo un momento de distracción porque había visto pasar una araña por el suelo. El ratón de biblioteca regresó en dos saltos con sus libros, y el gato se tuvo que conformar con comerse la araña.
Agora que só nos queda un semestre xuntos, evidéncianse máis ca nunca as medras: o primeiro que fai 6 anos, a primeira á que lle cae un dente, o que deu un estirón nas vacacións, as zapatillas que son case o dobre de grandes que as que levaban cando chegaron ao cole…, pero hai moitas máis sinais do crecemento de cada alumno e de cada alumna. A quen non estea afeito a vivir con eles tres anos, poderían pasarlle desapercibidas, pero para nós son a mostra da pegada que vai deixando neles a educación. Acenos, palabras, accións que foron calando día a día e que nos fan percibir o sentido do noso traballo.
Emporiso nos gustou tanto o libro “Crececuentos. 10 cuentos para hacerse mayor” de Carmen Gil, magnificamente ilustrado por Anna Laura Cantone, publicado en Parramón. Dez historias centradas nas medras dos nenos e nenas: a caída dos dentes de leite, os estiróns, o recoñecemento das emocións, o gusto por compartir e rodearse dos iguais, o establecemento de hábitos de hixiene, o fortalecemento da perseveranza, o uso das palabras que fan brotar sorrisos ou ser quen de vestirse só, son o tema dalgunhas delas tocadas cunha admirable sensibilidade e intimidade cos nenos e nenas.
Deixamos como mostra unhas páxinas coas que se inicia e pecha o libro, porque son unha excelente carta de presentación do que atoparemos dentro.
Para os/as verdadeiros amantes das avaliacións, estes 10 contos poden dar pé a unha boa valoración do acontecido ao longo destes tres anos.
Gustamos moito desta iniciativa da editora Urco, sobre a que xa temos falado noutra ocasión, emporiso nos alegramos de que a colección “Os libros da merenda” medre con 4 títulos novos que seguen a manter o prezo de 2,50 euros.
Son uns libriños pequenos, cunha historia falangueira e unhas ilustracións sinxelas ao tempo que moi explícitas, que nos fan pensar noutras publicacións -de moito máis elevado custe- e que malia todo, non logran o que estas, engaiolar aos nenos e nenas. Unha ra lacazana, unha ovella sabia, unha cenoura sabichona, un polo valente, un burro larpeiro, un porco fedorento…, que teñen vida e calidades máis ou menos desexables, que conviven con outros animais, unha historia con ritmo e rima, ben contada nun galego moi preciso, nun texto alixeirado de todo o superfluo. Aínda levando dentro unha mensaxe potente (a alimentación, a amizade, a xenerosidade) aproveitable na escola, esta non se superpón á historia nin distrae no pracer de escoitala.
Nalgún momento, cumpriría unha reflexión sobre a finalidade das historias infantís. En calquera caso, Urco abre unha vía nova no ámbito das publicacións dirixidas ao público infantil:
Os libros da merenda” é unha aposta moi na liña desta editora levada por xente nova, cunhas concepcións diferentes sobre as maneiras de proporcionar libros a mozos/as e nenos/as, primando o fomento da lectura sobre o negocio. Calquera das súas obras poderían publicarse noutros formatos –máis custosos-, pero eles prefiren chegar a todos os petos, alixeirando custes na edición. Por outra banda, prescinden de toda a parafernalia que supón a presentación dos libros, a publicidade e encontros cos autores; así, neste caso, agóchanse baixo os seudónimos de Martinho Terrafría e Vladimir Zatonski.
Como lectoras, sempre nos preguntamos por que as editoras -se queren facer lectores- non sacan os seus libros en edicións de peto –moito máis accesibles, e logo en función do éxito que teñan –e para quen os queira- en formatos máis custosos; e non ao revés como se fai habitualmente.
Nalgún momento,tamén cumpriría reflexionar sobre o que quedaría de moitos libros infantís si se lle quitaran todos os adobíos cos que hoxe se disfrazan; contaríannos algunha historia que pagara a pena recordar?
Hai libros que nos fan reparar na beleza do cotiá e das palabras que empregamos habitualmente case sen decatarnos do seu significado e implicacións. Onte, grazas a Sandra, coñecemos o último traballo de Nathalie Minie publicado en Edelvives, “El ladrón de tiempo”, que nos fai recordar outro dos seus pequenos “ladróns”, “El ladrón de palabras”, que tanto xogo nos dera na aula publicado en Tarros de palabras.
Cunhas ilustracións do día e da noite -nas que destacan as constelacións-, entramos nun tempo elástico que se apura ou ralentiza en función das palabras ou expresións que se empregan: antes do luns, ao caer a noite, durou unha eternidade, un instante, unha mañá de verán, despois da clase, falta pouco, mañá será xoves, infinitamente corto, antes do xoves…
Todo el é unha continua alusión ao tempo:
¿Cuántas noches tienen que pasar? ¿Cuántos días? Le parecía mucho, mucho tiempo, infinitamente más tiempo de lo que tardan los cerezos en florecer, la luna en hacerse redonda, las manzanas en madurar, y mucho más tiempo que lo que hay que esperar para que llegue la nieve.
Necesitarán saber la hora de su próxima cita. (…) Buscaron todos los relojes de la ciudad. Contaron las horas, que giran alrededor de un gran eje si que se las vea, como el sol.
Se aprenderán los meses para imaginar otras estaciones.Sabrán que junio viene antes de julio, como el viernes precede al sábado.
Una semana, un día, unha hora pode ser moito ou pouco en función do que se faga ou do que se espere.
Nós contamos que sobre este libro volveremos moitas, moitas veces, tanto pola beleza da historia coma polas oportunidades que nos brinda.
Non todos os intentos de escribir poemas para nenos e nenas pequenas logran o seu obxectivo, uns por un exceso de abstracción, outros por ñoñería de máis, outros porque non atinan coas temáticas e outros porque a linguaxe non é a axeitada. Daquela, nós, preferimos desbotalos, pois fan más mal ca ben pola sensibilidade e gusto poético dos pequenos. Emporiso xa nos tardaba poder compartir con vós esta novidade de María Canosa, ilustrado por Yago Puentes e publicado en Galaxia. “Vagalume de versos” é un deses libriños de poemas que todas as mestras de infantil queremos ter á man porque en calquera momento podemos tirar proveito del, tanto pola variedade de temas coma porque son desas pequenas “píldoras poéticas” que deixan bo sabor de boca e ganas de máis. Un libro que nos recorda o que pasa nas noites de verán. Nas noites de verán, un dos espectáculos máis fermosos, ademais do ceo claro e estrelado, é ver os puntos de luz que desprenden os vagalumes, coándose entre as herbas, como tesouros agochados que chaman por nós. Así son estes poemas, sinxelos e naturais, coma se os versos estivesen voando entre as nubes, no aire, agardando ser atrapados por estas páxinas, para contarnos historias de todo o que nos arrodea.
Sabemos pasear ou só nos desprazamos dun punto a outro? Alguén lle fala aos pequenos do que pode supoñer un paseo ou só se sacan á rúa para que desafoguen? Paseamos por pracer ou só porque hai que mover o corpo?
Algo tan sinxelo como é pasear non todo o mundo sabe como facelo, emporiso quedamos marabilladas con esta pequena xoia de Raimon Juventeny, “Manual do bo paseante. Descrición en vinte puntos”, publicada por Faktoría K de Libros. Quixémolo desde que o vimos reseñado no blog Biblioabrazo. Encargámolo na librería, e cando o tivemos nas mans o primeiro que nos sorprendeu foi o seu pequeno formato e unha tipografía que recorda a das máquinas de escribir antigas. As ilustracións, de seu, xa producen unha sensación de serenidade, de paz e tranquilidade, e o texto é algo tan sinxelo como pequenos principios, básicos, elementais e indiscutiblemente necesarios para poder gozar dun paseo. Mesmo deberían plasmarse en carteis para expoñer en parques ou rutas de sendeirismo.
Punto un: O bo paseante sae a pasear cando lle peta. Punto dous: O bo paseante nunca ten présa.
Estes dous principios dun bo paseante poderían resumir o exposto no prólogo polo xornalista canadense Carl Honoré, recoñecido internacionalmente polo seu “Elogio de la lentitud”, no que critica a actual sociedade obsesionada coa velocidade. Neste caso, defende que “camiñar é unha actividade que vén de lonxe unha actividade normal” “Non obstante, na actual era da impaciencia, a maioría da xente camiña cunha actitude equivocada. Movémonos polas rúas descargando a nosa xenreira contra calquera ao que se lle ocorra frear a nosa marcha. Utilizamos podómetros que, co seu reconto de pasos e calorías queimadas, converten o paseo nun exercicio físico; e mesmo imos facendo outras cousas mentres camiñamos, como comer, beber café ou xogar co móbil.” “O Manual do bo paseante é unha certeira crítica a esta tendencia de correcamiños. É un pequeno e enxeñoso canto ao pracer que proporciona un bo paseo.”
Nós levamos días traballando con el na clase. O noso alumnado entendeu polas claras a mensaxe que tenta transmitir; de feito, á volta da fin de semana, contáronos que estiveran paseando coma bos paseantes: sen présa, sorrindo, observando, abraiándose coa natureza, conversando, escoitando, ollando as nubes, recordando melodías, descansando cando querían, e durmindo moi, moi ben trala camiñada.
Agora, para sensibilizar ás familias, o primeiro é preguntarlles se saben pasear, de modo que elaboramos unha enquisa que lles facilitarán os seus fillos/as, na que en vinte ítems, valorarán se son bos e boas paseantes ou non. Deseguido elaboraremos ese cartel coas calidades que debe reunir un bo paseante.
Para rematar, dicir que nunha obra así, parece do todo lóxico que esta publicación sexa froito da colaboración de varias editoriais e que recolla o cálculo da mochila ecolóxica de cada exemplar.
Unha delicia de libro para ter á man e mesmo para agasallar.
Unha das cousas que máis cohesiona a un grupo é aceptar as diferenzas de cada un dos integrantes, minimizando os puntos febles e salientando as potencialidades de cada un. Os nenos/as son plenamente conscientes das debilidades de cada un dos seus compañeiros, pero cústalles un chisco máis dicir algo positivo. Nisto pode que estean moi condicionados polas persoas adultas. Nós tamén temos moito que mellorar nese apartado, emporiso nos gustou tanto esta publicación da editorial A buen paso, “Los cinco desastres” de Beatrice Alemagna. Un álbum de escaso texto (pero dabondo suxestivo) e unhas ilustracións que foron o primeiro que chamaron por nós cando o vimos no escaparate da nosa librería de cabeceira.
Cinco personaxes desastrosos que viven coa sensación de que non serven para nada, o que lles vén a confirmar un ser perfecto, un tipo sensacional que chega non se sabe de onde belo, liso, co nariz no lugar do nariz, cun fermoso corpo ergueito e cunha fermosa melena. Cando este lles reprocha que non serven para nada, cada un deles descubre que teñen algo que el non posúe: un nunca se enfada, outro conserva todos os seus recordos, outro é tranquilo, o cuarto ve as cousas que os demais non ven, e o último ten a fortuna de satisfacerse co que lle sae ben. Non é pouca cousa, así deixan plantado coa boca aberta ao tipo perfecto.
Un tipo perfecto
Tiñamos dúbidas sobre se o noso alumnado entendería a mensaxe, pero deseguida a captaron. Agora estamos en pleno exercicio de recoñecemento de calidades persoais que ás veces quedan agochadas tralas “imperfeccións”: a alegría, a xenerosidade, a complicidade, a empatía, a sensibilidade, a afabilidade, a bondade …
Ninguén é perfecto nin tampouco un desastre absoluto.
“É un segredo da avoa que gardo no corazón. Cando enchas a cazola, falta botarlle o mellor! O mellor non é o picante, nin si é doce ou é salgado: son as pingas de ilusión as que dan bo resultado. O agarimo e a alegría son para min unha lei. Así fago, a lume manso, manxares dignos dun rei! Xa rematado o pasado curso mercamos o libro “A cociñeira do rei” de Soledad Felloza, ilustrado por Sandra de la Prada, publicado en OQO editora, e mesmo sentimos mágoa por ter que esperar ata setembro para amosárllelo ao noso alumnado. Segundo a autora, “A cociñeira do rei” mergúllanos nun mundo de cores, sabores e olores característicos da cociña tradicional, a que se fai a lume manso, con amor e produtos frescos, da terra. Pero, da man de Mencía, descubrimos tamén o valor da pequenas cousas, do cotiá, xa que ela é capaz de elaborar manxares exquisitos baseados na sinxeleza dos seus ingredientes. Tamén fala dos afectos, de deixar una pegada de nós naquelo facemos. Así, Mencía non pon só o coñecemento da receita, senón tamén o mimo, o coidado, o seu corazón. (…) Unha historia que desborda optimismo polos catro costados e que nos ensina a valorar a cociña, non só como base da nosa cultura, senon como parte da nosa vida e das nosas emocións.
Nós quedámonos coa mensaxe que tenta transmitir a arrichada protagonista do libro que sempre engaiola a todo o mundo, logrando que cando ela cociña sexa un día de festa. A súa receita: botarlle o mellor (de produtos frescos e de si mesma), lume manso e unhas pingas de ilusión. Con só (ou con todo) iso consigue triunfar e facer felices aos demais. Emporiso nos pareceu unha boa mensaxe para comezar coas nosas tarefas lectivas.
O noso amigo José Antonio, que desde hai anos nos acompaña co seu aprecio e consellos, cada vez que vía que nos íamos embarcar nalgunha das nosas aventuras sempre nos recordaba que chegar a bo porto precisa de tres patas coma unha banqueta: traballo (constancia, tesón), cabeza (intelixencia, sentidiño) e ilusión (agarimo, alegría). Todas elas se complementan, se falla unha, as outras dúas por si soas non poden soster nada.
Así, hoxe, cando (re)tomamos contacto cos nenos e nenas aos que acompañaremos na súa aprendizaxe ao longo dos vindeiros meses, queremos deixar presente o “ingrediente segredo” que nos axudará a afastar “as nubes negras que non nos deixan pensar” que de cando en vez atoldan o noso horizonte. Bo curso 2014_15.
A nosa compañeira Begoña ten moito empeño en que fagamos unha visita didáctica ao Castelo da Rocha Forte, a un tiro de pedra da nosa escola. Nós recoñecendo a importancia de tales vestixios arqueolóxicos do que foi no medievo unha das máis grandes fortalezas da Península, ata que foi arrasada na Revolta Irmandiña, tiñamos serias dúbidas de como presentárllelo ao noso alumnado de infantil. A solución ao noso problema veunos onte da man da poetisa Rosalía Morlán, grande amiga do centro, que xa nos ten visitado e deleitado en ocasións cos seus poemas.
Onte pola tarde, nun acto celebrado no Centro Galego de Arte Contemporánea de Compostela, presentouse o libro “O Castelo da Rocha Forte”, poemario de Rosalía Morlán, promovido pola Asociación Cultural Rocha Forte, abeirado pola Concello de Santiago e pola Secretaría Xeral de Política Lingüística.
Tal e como se dixo na presentación, este libro é unha ferramenta moi potente para darlle a coñecer aos nenos/as esta fortaleza a través da poesía de proximidade, da palabra amable e dos afectos, espertando neles o desexo de coñecer unha parte da nosa historia.
Nós xa temos solicitado a visita ao castelo para a volta de vacacións, porque o noso alumnado quedou engaiolado coas pequenas historias que nos conta Rosalía con aparente sinxeleza (o que precisa dunha técnica moi afinada), sobre “A fada do castelo”, “O sapo Rosendo”, “A princesa do castelo” ou “O dragón Antón”, moitas delas recitadas e musicadas no acto por Manuel de Felisa.
A nosa compañeira Mercedes deunos a coñecer este fragmento da obra “El mercado de los duendes y otros poemas” da escritora Christina Rossetti, poetisa insigne do período vitoriano británico. Xa nos advertiu que malia a súa aparente sinxeleza, -pois semellan rimas infantís-, hai nel unha ambigüidade que fai que supere o paso do tempo e se adapte a múltiples interpretacións, moito máis alá da posiblemente pretendida pola autora.
A nós esta tentación dos trasnos lévanos a pensar en moitos cantos de sereas que escoitamos día a día e que non perseguen outro obxectivo ca o de engaiolarnos e levarnos ao seu terreo.
Que cadaquén o aplique ao que considere: educación, política, medios de comunicación, mercado …
De la mañana a la noche gritan los duendes a troche y moche: “nuestros frutos compren, vengan, vengan y compren membrillos y manzanas, limones y naranjas rollizas cerezas, melones y fresas, sonrosados melocotones, arándanos silvestres moras atezadas, zarzamoras muy moradas, piñas y garraberas, albaricoques y frambuesas; que alcanzan su madurez en verano todas de vez; la mañana llega y la tarde se aleja, compren lo que el verano deja: de la viña uvas frescas, granadas hermosas y plenas, dátiles y peras, de fraile y claudias son las ciruelas, también damascenas y de yema, vengan y pruébenlas, no les dé pena: pasas y grosellas, encarnadas bayas, higos a raudales cítricos meridionales, dulces y lozanos: compren, alarguen esa mano.
Xa non é fácil sorprender con libros sobre paxaros, animais ou peixes, sen embargo quedamos engaioladas con tres libros de gran formato da editorial SM, cunha sorpresa agardándonos tras cada pase de folla.
“Océanos“, de Francesco Pittau e Bernardette Gervais.
Sumérgete en Océanos y nada entre peces, crustáceos y moluscos. ¿De quién son esas escamas? ¿Qué hay dentro de la concha? ¿Eso es una ballena? ¿De quién son esas pinzas? ¡Descubre el animal marino que se esconde bajo cada solapa!
Un libro de gran formato en el que se despliega, se repliega, se levanta… ¿De quién son esas plumas? ¿Y esa silueta? ¿Y ese ojo? ¿Y esa huella? ¡Descubre al pájaro que se esconde tras cada solapa!
Un libro de gran formato en el que se despliega, se repliega, se levanta… ¿De quién es ese pelaje? ¿Y esa silueta? ¿Y ese ojo? ¿Y esa huella? ¡Descubre al mamífero que se esconde tras cada solapa!
Para nós, visitar a Feira do Libro de Compostela é unha tradición que tratamos de manter e de transmitirlle aos nosos pequenos, así, cando menos, dedicámoslle unha sesión. Certo é que cando volvemos -nos últimos anos- sempre repetimos o mesmo: agora as feiras do libro xa non cumpren a mesma función ca no pasado, -xa non son espazos expositivos de novidades, porque iso foi asumido polas redes-, sen embargo crean un ambiente festivo-floclórico-literario que sería unha mágoa que se perdera porque lle dan outra vidiña ás vilas nas que se celebran. O por que hai tan poucas casetas, ou por que están tan apoleiradas, ou por que contan con tan pouco espazo –nomeadamente as dedicadas ao público infantil- é algo que deberan analizar os seus organizadores, máxime cando hai sitio dabondo para facelo doutro xeito. Con todo iso, na visita deste ano, levantamos unha desas pequenas descubertas que sempre nos agradan: a recente liña infantil da editora Urco. Urco editora é un proxecto renovador, que “vén a encher un oco histórico no sistema literario galego: a publicación de literatura de fantasía, ciencia ficción e terror.” Levan por diante e como sinal de identidade o uso de licenzas Creative Commons para as traducións de textos sen dereitos; o traballo editorial baseado no software libre; o recoñecemento da participación no traballo de todos os colaboradores -así aparecen recoñecidos nos créditos do mesmo-; e a impresión en papel reciclado 100%. Paseniño están a se facer un lugar de seu no panorama editorial, con iniciativas novas e enxeñosas, sempre de baixo custe, coma a súa participación en Módicos –edicións de 9,90€- ou os Libriscos, petiscos literarios que se distribúen a modo de tapa en locais hostaleiros de Compostela.
Pois agora Urco editora abre unha liña infantil, que polo momento conta con: – A colección Os libros da merenda, “nutritivos coma un bocadillo, doces coma unha onza de chocolate, divertidos coma un ovo Kider e ao alcance de todos os petos (2,5€ na feira)”. Está integrada por: “Don Bento o porco fedorento”, “Fariñeiro, o burro larpeiro”, “Don Fiz, o repolo feliz”, “Xoana, a ra lacazana”, “Besteira, a cebola falangueira”, “Ramona, a cenoria sabichona”, “Clemente, o polo valente”, “Rosa, a vaca agarimosa”, “Eladia, a ovella sabia”, “Sinforoso, o can temeroso”, de Martinho Terrafría e Vladimir Zatonski. Curtos e divertidos contos rimados acompañados de sinxelas ilustracións (moi semellantes ao debuxo infantil), cun formato que mesmo permite levalos no peto a calquera sitio e sacalos en calquera momento para contar e botar unha gargallada. – “Salgadiña a estrela de Fisterra”, de Anxo Moure e Cristina Ouro. Unha creación do mesmo autor do (re)coñecido “Carballo con botas”, un libro comprometido ao tempo que cheo de sensibilidade, de valores e de lirismo.
Sabemos que estes non son bos tempos para a lírica, e que as editoras non están pasando pola súa mellor etapa, ao igual que lle acontece a case todos os cidadáns, emporiso valoramos iniciativas coma a de Urco editora, na que mozos militantes da lectura, da cultura e da edición, están buscando outras alternativas para que ninguén pase “necesidade” de ter un bo libro entre as mans.
No Día Internacional do libro e dos dereitos de autor, queremos facer a nosa particular homenaxe a todas aquelas persoas que se esforzan para que os libros poidan chegar ás nosas mans: escritores, tradutores, ilustradores, axentes literarios, deseñadores, editores, fotógrafos, correctores, encadernadores, distribuidores, libreiros, bibliotecarios, contacontos, e outros moitos que de seguro descoñecemos.
Como lectoras non podemos deixar de agradecérllelo, pero como mestras este xesto debería multiplicarse por mil. Nós que comezamos no oficio fai xa uns anos, fomos vendo pouco a pouco a evolución desta industria da que tanto nos valemos no día a día das nosas aulas. Hoxe podemos ir á biblioteca e botar man do libro que precisemos segundo a ocasión o requira: para ler, para soñar, para pensar, para aprender, para mirar, para coñecer, para rir, para sentir, para emocionar, para asustar, para contar, para escoitar, para falar ou para calar. É marabilloso, e todo ilo grazas aos viven por e para o libro.
Nós finalmente somos unhas mediadoras que nos emocionamos cando vemos imaxes como as das fotografías que acompañan esta entrada, dunha nena que aproveita calquera recuncho nun paseo familiar para abrir o seu libro e soñar.
Julia está lendo “Onde viven os monstros” de Maurice Sendak editado por Kalandraka nas cinco linguas peninsulares con motivo do cincuenta aniversario da súa publicación. Ela non sabe que ten entre as mans o álbum por excelencia, merecedor de prestixiosos premios en todo o mundo e sobre o que se fixo unha película. Ela non sabe que foi obxecto de numerosas críticas no momento da súa publicación por consideralo pouco adecuado aos canons da literatura para a infancia. Pero o que si sabe é que lle gusta, que a ten engaiolada e que lle esperta o desexo de miralo.
Velaquí o ingrediente segredo que fai que un libro permaneza vixente ao longo de cincuenta anos.
Pois esta é tamén a nosa particular petición para os que hoxe homenaxeamos: dádenos libros que desgastemos de tanto abrilos e pechalos. Deixade no caixón os que responden a modas, a necesidades efémeras ou aqueles que perseguen o aplauso dun día, porque os nenos e nenas deseguida o notan e desbótanos, malia que as mestras nos gastemos os cartos pensando que hai que ter nos andeis as últimas novidades editoriais.
Nos pasados 10 e 11 de abril tiven a honra de formar parte do xurado do VII Premio Compostela de Álbum ilustrado. Certamente foi un pracer e unha responsabilidade polo prestixio deste galardón que ano a ano se vai consolidando coma unha convocatoria referencial para todas aquelas persoas que se dedican tanto á creación como para todas as admiradoras deste formato editorial que cada vez vai gañando máis adeptos.
A día de hoxe o álbum ilustrado xa non só se concibe coma un produto dirixido ao público infantil e xuvenil, senón que, pola calidade das ilustracións, pola complexidade das temáticas abordadas, e pola necesidade de simultanear a lectura de texto e imaxe, conta con auténticos devotos adultos. Con todo, aínda con frecuencia se confunde o álbum ilustrado con outros tipos de publicacións como poden ser os libros de imaxes ou os libros ilustrados, e isto é algo que se fomenta tanto desde as mesmas editoriais coma desde a crítica porque saben que a lapela “álbum” confire un valor engadido. O álbum ilustrado é unha sorte de comuñón entre texto e imaxe que nos leva a pensar en literatura visual e en pintura que fala, sen descartar as súas calidades sinestésicas que poden aludir a sentidos coma o olfacto, o gusto ou o tacto.
Cando, nas anteriores edicións, asistía aos actos de entrega dos premios, sempre se me pasaba pola cabeza o marabilloso que podía ser ver todos os proxectos entregados, o que non podía contar é que nesta ocasión estaría nesas labores. Inicialmente custoume superar a miña visión de mestra de infantil que, por defecto profesional, me levar a mirar calquera material pensando nas súas posibilidades para as idades coas que adoito traballar. Neste caso, a experiencia do resto do xurado foi toda unha lección para min.
Foron 255 os traballos presentados, chegados de 21 países, algo que sen dúbida é unha satisfacción para os convocantes, o concello de Santiago de Compostela e maila editorial Kalandraka. E se ben foi traballoso escolmar unha ducia de seleccionados, máis complicado aínda foi chegar a determinar o gañador. Por fortuna o xurado estaba integrado por persoas con grande coñecemento, criterio e olfacto: Joao Vaz de Carvalho, ilustrador portugués, Fina Casalderrey, escritora galega; Manuela Rodríguez por parte da editorial Kalandraka, Xosé Manuel López-Abella polo Departamento de educación; María Castelao, concelleira de Compostela; e eu mesma.
De “Ícaro” non podo engadir nada ao xa recollido na acta froito do consenso de todos os que alí estábamos, prolixamente recollido no web e blog de Kalandraka. E de Federico Delicado, autor de “Ícaro”, convidar a ler a entrevista que lle fixo o profesor Ramón Nicolás con motivo do Premio Compostela 2014, publicada no seu blog Caderno da crítica.
É de xustiza recoñecer que iniciativas coma estas honran a unha cidade e a unha editorial, ningunha das dúas precisada de más proxección que a do seu compromiso coa contemporaneidade.
“Buenas noticias. Malas noticias” é un sinxelo libro de Jeff Mac, que con tan só catro palabras nos permite mostrarlle ao noso alumnado o enfoque positivo de moitas das súas experiencias e vivencias cotiás. Case todas as noticias teñen un lado bo que favorece a alguén. Isto é algo que debemos ensinarlle aos nenos e nenas exercitándoo todos os días, porque é unha actitude que se aprende e se mellora coa práctica.
“Es un día de sol, y Conejo y Ratón deciden hacer un picnic. Buenas noticias: Conejo ha traído una cesta. Malas noticias: está comenzando a llover. Buenas noticias: Conejo tiene un paraguas. Malas noticias: el viento se lleva volando el paraguas… ¡y a Ratón!
El optimismo de Conejo se opone constantemente al pesimismo de Ratón en esta tierna historia de apenas cuatro palabras, que los niños (y sus padres) podrán leer siguiendo las imágenes.”
Nunha das nosas últimas visitas ás librerías descubrimos “Soy un artista”, de Marta Altés, un libro que ilustra a diferente mirada que teñen unha nai e un fillo sobre o proceso creativo. El ve arte en todas partes, todo lle inspira, pero a nai non está tan contenta con algunha das súas creacións.
Que os nenos e nenas dean renda solta á súa imaxinación artística, ten as súas vantaxes e os seus inconvenientes, nomeadamente algo que non lle gusta moito aos seus pais: que se ensucien e manchen roupa, paredes, mesas, chan… Pero hai que ser consecuentes, si se quere que sexan creativos hai que deixalos crear e experimentar.
Si pensamos nun libro infantil no que aparecen cores, alimentos, animais e números, parece que se nos escapa un bocexo imaxinando un deses aburridos dicionarios visuais para pequenos. Pois “Sopa verde” vén a demostrarnos o contrario, é un divertido conto de Ángela Madeira fermosamente ilustrado por Till Charlier que nos fai rir a grandes e pequenos pensando na obstinación dun pequeno coello testán que se resiste a probar cousas novas e diferentes, así como pola astucia dos outros animais que o forzan a cambiar de opinión.
Era unha vez un coello ao que só lle gustaba o verde: leitugas verdes, brócolis verdes, coles verdes,chícharos verdes, espinacas verdes, alcachofas verdes, pementos verdes…
—Só me gusta o verde –repetía a todas horas.
Para a escritora Ângela Madeira este relato é, no fondo, a historia de todos, pequenos e adultos: “a miúdo aferrámonos á seguridade do que coñecemos e tememos experimentar co novo, o descoñecido… E é unha mágoa”. Ademais, destaca que “un mundo cheo de cores (como os dos alimentos que lle ofrecen ao coello) é moito máis divertido”.
Precisamente, ademais de cos sabores, o libro xoga tamén coas cores e os números: unha miguiña de torta marrón, dous anaquiños vermellos de tomate, tres rebandas de pan branco, catro sardiñas grises, cinco berenxenas moradas, seis cenorias laranxas e sete espigas de millo amarelas.
O noso alumnado pídenos que llelo contemos unha e outra vez.
Ao longo desta tempada fomos descubrindo libros que, por un motivo ou outro, chamaron a nosa atención e que gardamos na categoría de “libros fermosos”. Agora, con tempo, queremos compartilos con vós:
-“Seda”, un “clásico” de Alessandro Baricco que case todos temos lido desde a súa publicación en 1996, pero agora “enriquecido” coas extraordinarias ilustracións de Rébecca Dautremer. Con este título e con “Amantes”, Edelvives, inaugura unha nova colección, Contempla, de narrativa ilustrada para adultos.
– “Sementes de papel”, fábula ecoloxista moderna en formato album ilustrado de Bea e Silvia Gil en Baía Edicións.
-“El zar Saltán”, relato baseado en contos populares rusos, de Alexander Pushkin, editado en Gadir con ilustracións de Iván Bilibin.
–“Swingin Chritsmas”, un conto musical de Benjamín Lacombe baseado nun relato de Olivia Ruíz, en Edelvives.
-“Recuerdos en el paladar”, un interesante proxecto de crowfounding no que participan 15 ilustradores/autores/cociñeiros.
-“Un paseo pola vida“, de Manuel Lamas en MeuBook. Unha mirada chea de sensibilidade e comprensiva sobre os mal vistos e demonizados socialmente que caeron nas mans da praga que asolou a moitos mozos dos oitenta.
-“Mi ciudad”, sorprendente álbum ilustrado de Cécile Bonbon e Roi Arnaud en Edelvives.
-“Amo amar, amor”, suxestivo álbum adulto no que se recollen poemas de amor de menos de 160 carácteres, de Geert de Kockere, ilustrado por Sabien Clement, en Bárbara Fiore Editora.
Nestes días hai un vídeo na rede que está batendo o récord de visitas; trátase dunha nena arxentina que renega das princesas Disney, das que di que son unhas “boludas” e que non son intelixentes. Ao longo del fai unha disertación sobre o “flojas” que son sempre esperando que as veñan a salvar os príncipes azuis.
Isto tróuxonos de novo á cabeza un tema que xurde en moitas entrevistas coas familias do noso alumnado cando nos piden recomendacións de lectura cuestionado a pertinencia dos valores que se transmiten en moitos dos contos clásicos. Hai quen ten o temor de que eses estereotipos de sexo/xénero ou situacións de violencia e de medo non sexan os máis adecuados para estas idades.
Daría para un longo debate, xa que logo hai moitos detractores e moitos defensores. Sen embargo, analizados baixo esa óptica poucos contos clásicos, populares ou tradicionais se salvarían da queima. Certo é que contarlle aos cativos que unha princesa queda durmida ata que é salvada polo bico dun príncipe ao que non coñece pode parecer fóra de lugar; pero tamén o é que unha nena vaia soa polo monte e se encontre co lobo que logo a devora a ela e máis á súa avoa, ou que unha cabuxa lle abra a tripa a un lobo para sacar aos seus fillos e logo llela encha de pedras que fan que morra afogado no río. Pola outra banda, hai contos actuais, froito desa tendencia de mostrarlle aos pequenos a realidade crúa e descarnada, que tamén merecerían unha análise rigorosa por anticiparlle preocupacións adultas, ao noso entender, non propias destas idades.
Os contos cumpren unhas funcións tal e como analizou Vladímir Propp na súa obra “Morfología del cuento”, e serven para transmitir valores, normas e convencións sociais que eran válidas nun determinado momento, malia que na actualidade poden estar desfasados ou obsoletos, o que non quere dicir que llelos debamos evitar aos nenos e nenas. Moi pola contra, poden coexistir con outros moitos nos que se salientan os valores imperantes na sociedade actual. Nós somos das que confiamos en que os cativos, ao igual que a nena arxentina, froito do que viven día a día, vaian conformándose unha opinión crítica sobre esas situacións ou comportamentos anacrónicos.
Cremos que se poden combinar perfectamente contos clásicos do pasado e do presente, sempre e cando cumpran coa condición de ser literariamente ricos.
Onte, da man dunha compañeira, descubrimos dous contos de recente publicación que veñen a incidir en visións máis actuais das “princesas”.
Había una vez, en una torre muy cercana al lugar en el que vives, una princesa solitaria, la princesa Susana.
-Algún día -suspiraba-, mi príncipe llegará. Pero me gustaría que fuera un aventurero de verdad.
Sin embargo, cuando finalmente llega el príncipe, no es lo que Susana se imaginaba…
¿Estás aburrida de las princesas tradicionales? ¿Cansada de los cuentos en los que la princesa siempre encuentra a su príncipe azul? Entonces, ¡¡este es el libro para ti!!
Olvídate de los vestidos bonitos, los cuentos de hadas, las bodas y los grandes bailes. A la princesa Susana le va la aventura, la travesura y los amigos poco habituales. Ella es, realmente, ¡la princesa rebelde!
Vuelve nuestra princesa favorita –con botas de montaña y todo–, esta vez cargada de preguntas para su papá.
«¿Es verdad que las princesas besan a los sapos?»
Todo el mundo conoce a una princesa. Mientras ésta y su papá pasean por el bosque, ocurre todo tipo de maravillas. Ella descubre que, seamos quienes seamos, en el interior de cada uno de nosotros hay una princesa.
«¿Les gusta a las princesas subirse a las piedras?»
Que aburrido é ser unha princesa! Sabela está farta de que llo dean todo feio, de ter que sorrir decote e vestir roupas bonitas e súper limpas. Ela quere poder subir ás árbores, meter o dedo no nariz, vestirse e peitearse soa… Unha mañá, cansa de ser unha princesa, decide guindar a súa coroa ao estanque dos peixes. O rei, como castigo, ordena que Sabela traballe na cociña de palacio e no cortello dos porcos. Que divertido! Nunca fora tan feliz!
Os motivos que nos levan a mercar un libro para a aula son ben diversos; ás veces deixámonos levar polo seu lirismo, outras pola súa calidade literaria, outras pola temática que se aborda, outras porque cremos será do gusto dos pequenos. Pero poucas, moi poucas veces é porque nos fai rir ás persoas adultas e porque esperamos escoitalo unha e outra vez. Esa é unha razón más ca poderosa cando se está tratando de facer lectores desde estas idades.
Pois onte sucedeunos iso. Visitamos a nosa librería de cabeceira, pedimos recomendacións e déronos -entre outros que xa referenciaremos-, “O grúfalo” de Julia Donaldson e Axel Scheffler en Patasdepeixe editora.
Esta é a versión en galego dun xa clásico editorial que nos fala dun animal inventado por un ratiño pillabán e inxenioso, “unha criatura con arrepiantes garras e dentes arrepiantes na arrepiante queixada. Con xeonllos broullentos e reviradas unllas e no cabo do fuciño unha horrenda espulla. Os seus ollos son roxos, a lingua é negra coma o carbón e ten espiñas no lombo que mesmo parece un dragón.” Un grúfalo que busca merenda e gosta de raposo á grella, moucho ao caldeiro e revolto de serpe con pan de boroa.
Para escachar coa risa.
O Grúfalo ten web oficial, na que nos conta as orixes deste conto rimado publicado en 1999, preséntanos á súa autora e ilustradora e mesmo oferta xogos.
Velaqui unha mostra de curtas baseadas na historia.
Esta mañá, os nosos “observadores do ceo” repararon na presenza da lúa enfrontada ao sol, véndose ambos con total claridade. Foi algo que os estrañou moito, e sobre o que nos deron todo tipo de explicacións, desde as máis líricas, ás máis fantásticas, pasando por algunhas pseudocientíficas:
-“É que espertaron ao mesmo tempo.”
-“É que a lúa quería vernos a nós espertos.” Estanos axexando, porque nos quere ver.”
-“Non, era porque quería ver a tarde.”
-“É unha nube con forma de lúa, pero non é a lúa.”
-“Non está enteira, fáltanlle cachos que llelos comeron os unicornios pola noite.”
-“Foi porque nós espertamos moi cedo.”
“La luna llena solo se ve de noche, la luna nueva no se ve, el cuarto creciente se ve al atardecer y por la noche y el cuarto menguante al amanecer y por la mañana”, resume a RTVE.es Antonio Pérez Verde, astrónomo de la REDA (Red Española para la Divulgación de la Astronomía).
Foi unha mañá de moito proveito, que nos deu ocasión para amosar as distintas fases da lúa, e mesmo tirar de contos tan fermosos como “Pedro y la luna” ou “Quen levou a lúa”. Seguiremos afondando neste filón, ao que xa lle dedicáramos un tempo, con outra promoción de alumnado e que recollemos nesta entrada fai catro anos.
Temos que dicir que buscamos fotografías para ilustrar esta entrada e non atopamos ningunha de lúa minguante, por iso empregamos esta.
“O neno case non notou o cambio, nós seguimos estando igual con el”, isto é o que adoitan dicirnos moitas nais/pais inmersos nun proceso de separación da parella.
Emporiso nos gustou tanto este libro, “El niño y la bestia”, de Uwe Heidschötter e Marcus Sauermann, publicado en Picarona. Debe ser das poucas ocasións nas que reseñamos un libro sen telo probado co noso alumnado, pero neste caso, consideramos que é aconsellable telo á man. É un tratamento divertido e sutil da separación dos proxenitores, sen caer no dramático da situación (na que si repararemos as persoas adultas). Para reflexionar sobre como o viven os pequenos/as.
Muchas cosas cambian cuando mamá «se convierte» en una bestia. ¿Por qué mamá está tan triste? ¿Por qué se ha convertido en mamá-monstruo? Ésta es la historia de un niño y su mamá-bestia, su triste, enorme y muy necesitada de cariño mamá-bestia. El pequeño debe ocuparse de ella para que no esté tan triste, y también de sí mismo, porque mamá olvida muchas cosas. Pero, ¿cuánto tiempo durará esta situación?
O pasado sábado presentouse na Galería Sargadelos de Compostela o libro disco “Pan de millo” de Migallas editado por Kalandraka.
Nós xa tivéramos ocasión de escoitalo con anterioridade, pero cómpre dicir que a posta en escena de María Campos e Carlos Yus lle dá un valor engadido que vai máis alá da súa presentación en público.
Penduradas polas paredes fermosas ilustracións de Dani Padrón, e repartidos pola sala elementos relacionados coa elaboración do pan de millo tratando de achegarlle aos pequenos tarefas tradicionais xa case descoñecidas para eles: a semente do millo, as espigas, cestas e canastros, hórreos, muíños de man, peneiras, artesas e a boroa cocida, que finalmente foi repartida entre os asistentes.
Os nenos e nenas cantaron, mimaron e bailaron con algunhas das cancións recollidas no CD, “Unha vella tiña un can”, “Pan de millo”, pechando, como non podía ser doutro xeito, con “Miña abuela Manuela”, xa que logo, o libro vai dedicado “Aos vellos que coidan dos nenos e aos nenos que coidan dos vellos”.
Providencialmente, tralo episodio que narrábamos no post anterior, atopamos dous libros na biblioteca do noso centro que, a súa lectura, cremos que axudou a contrarrestar vivido naquel intre, ou mellor dito a reforzar os valores inherentes ao feito educativo: a amizade, a comprensión, a aceptación positiva das diferenzas, etc. Estes son:
Los polluelos de Cocorina son testigos en su escuela del rechazo que sufre un compañero e, incluso, ellos mismos son blanco de las burlas y la incomprensión. Sin embargo, ahí está su mamá con su puchero mágico para minimizar los malos sentimientos y… ¡acabar reciclándolos!
Unha amiga que ben nos quer agasállanos a final de curso cun pequeno conto de León Tolstoi, “Las tres preguntas”, publicado en Gadir, que queremos compartir con todas as persoas que nos seguides.
Na introdución dise que “Las tres preguntas” é un relato moi sinxelo, “unha parábola que case parece extraída da Biblia, aínda que podería moi ben ser un texto budista”. Comeza así: “Un zar pensó una vez que siempre supiera el momento en el que comenzar cada tarea; si supiera con qué personas hay que consultar y con cuáles no; y, sobre todo, si siempre supiera cuál de todas las tareas es la más importante, entonces nunca se equivocaría al tomar decisiones. En vista de esto, el zar anunció a lo largo y ancho de su reino que daría una gran recompensa a aquel que respondiera a estas tres preguntas: ¿Cuál es el momento adecuado para cada tarea? ¿Qué personas son las más necesarias? ¿Cómo no equivocarse al decidir qué tarea es la más importante de todas?”
Tres grandes preguntas que nos xorden a todas as persoas en diversos contextos, ás que se lle poden dar moi diferentes respostas, pero as que lle deu Tolstoi pode que sexan as máis certeiras: “Así que recuerda que el momento más adecuado es sólo uno, ahora, y es el más importante porque sólo en él somos dueños de nosotros mismos; la persona más importante es aquella con quien te encuentras ahora, porque nadie puede saber si podrá tratar con alguna otra persona; y la tarea más importante es hacerle el bien, porque sólo para eso ha sido enviado el hombre a esta vida.”
Desde aquí pódese ler unha versión do conto. Gozade con el.
Grazas Mercedes por todo o que nos achegas tanto no profesional coma no persoal.
Na biblioteca do centro no que traballamos fixeron unha escolma de libros infantís nos que os lobos rachan cos clichés habituais e son bondadosos. Velaquí algúns deses:
“El buen lobito”, de Nadia Shireen en Bruño, publicado en abril de 2013, premiado na recente Feira do Libro Infantil de Bolonia.
“Para ser un lobo de verdad: 1. Hay que aullarle a la luna.
2. Hay que derribar casas a soplidos.
3. Hay que comerse a la gente.
Al Buen Lobito le encanta preparar postres riquísimos, siempre se acaba tooooda
la verdura del plato y es encantador con todos sus amigos. ¡Es un lobito muy BUENO! Pero se supone que los lobos de verdad no son buenos, sino MALOS, muy MALOS… ¿Descubrirá el Buen Lobito en este cuento que hay que tener mucho cuidado con los lobos MALOS?
¡Una divertida historia con una gran sorpresa final que dejará a los lectores con la boca abierta! “
“Un lobo malo, hambriento y que habla de una forma rarísima espera en el bosque a que aparezca un delicioso bocado. Con tan mala suerte que se topa con un par de conejitos listos que le quitarán un pelo que tiene en la lengua y, sobre todo… ¡las ganas de comer carne!”
“Una historia protagonizada por dos viejos conocidos de los cuentos infantiles, el lobo y la oveja, pero esta vez con un giro argumental sorprendente y divertido. Un lobo hambriento recibe la inesperada visita de una pequeña e indefensa oveja. Su primera intención es comérsela, pero empieza a dudar ante la ternura que la oveja le produce. El lobo tendrá que decidir entre disfrutar de una suculenta comida o ayudar a su indefensa y tierna visita. Las ilustraciones de la obra reflejan la indecisión del lobo y la inocencia de la oveja con una humorística perfección.”
No blog Soñando cuentos podemos escoitalo en versión audioconto, así como un vídeo e unha presentación en kamishibai.
“Desde hace tiempo Lobo grande vivía allí, solo bajo su árbol en lo alto de la colina. Un día apareció Lobo pequeño. Ahora, bajo el árbol, eran dos. Para Lobo grande, el solitario, no era fácil aceptar a otro lobo, aunque fuera pequeño y también estuviera solo. Este libro sencillo y fácil de entender cuenta una historia muy madura y profunda sobre la soledad y el valor de la amistad. Las ilustraciones crean un mundo de vivos y profundos tonos rosas, amarillos, azules y verdes, que intensifican el contenido y la personalidad de sus personajes, dos lobos buenos.”
“Juan se ha perdido en el bosque, ¡un bosque que su mamá le ha dicho que está lleno de fieras feroces! Pero las criaturas que Juan encuentra parecen muy amistosas, aunque están un poco preocupadas por las fieras feroces que el niño les ha contado que hay en el bosque… Pero entonces escuchan un terrible rugido… ¿Quién será?”
“O lobo”, de Xan Rodiño e María Lires en Sotelo Blanco.
“En sencillos pareados y presentados con un trabajo de ilustración que combina el minimalismo de las figuras ingenuistas, a veces con el recurso a referentes fotográficos, con un fondo colorista que crea un ambiente amable, se explican algunas características elementales del lobo en un lenguaje sencillo. Así: El lobezno no creció en un nido sino en una madriguera, pero ahora está medio ciego porque un cura le atinó con una pieda. Como en el bosque no hay comida no le queda más salida que bajar a la aldea y cazar a cualquier animal. Antes, el monte era peligroso. Ahora no vive el oso ni case ningún animal, pero él vive con miedo y siempre huyendo para escapar de la batida.”
Todos sabemos que aos cativos lle gustan os contos que teñen un chisco de intriga e aqueles que os fan estremecerse sen chegar a asustalos. Esa medida exacta do medo xusto non é doada de conseguir, emporiso queremos salientar un libro que vimos de descubrir: “Gorilón“.
Certamente a portada de Gorilón bota un pouco para atrás, xa que nos presenta un animal arrepiante, que nada ten que ver coa tenrura que logo amosará coa rata que perdeu ao seu bebé.
Un libro trepidante, no que ao paso de cada folla parece que sucederá o peor mantendo aos pequenos en estado de expectación, ata que finalmente descobren que as cousas non son o que parecen e que non deben deixarse guiar polo aspecto externo dos demais.
Días atrás mencionábamos outro que tamén incidía no lado tenro e cariñoso dos gorilas, “Cosita linda”, de Anthony Browne. Curiosamente nos dous aparece unha chiscadela ao clásico King Kong.
Sería tarefa ímproba tratar de recompilar todas as versións que se teñen feito deste conto da tradición oral, modificado inicialmente por Perrault e logo polos irmáns Grimm, como tamén parece imposible sorprender cunha nova edición do mesmo. Pois a editorial Bruño conségueo cun fermoso texto de Concha López Narváez, coas ilustracións de Violeta Monreal e cunha coidada presentación nun álbum de gran formato.
Cunha rica linguaxe literaria conseguen introducir ao lector/a na historia, que ás veces contrasta o seu coñecemento previo cos xiros na trama que introduce esta nova versión. Mesmo poderíamos dicir del que é un conto “interactivo”.
Na mesma colección podemos atopar tamén outro clásico, “Blancanieves”.
“En ¡Gracias! una nieta tiene muchas preguntas que hacer a su abuela y ésta no tiene respuestas. Lo cierto es que no hace falta saberlo todo, comprenderlo todo, analizarlo todo, muchas veces es suficiente con disfrutarlo, vivirlo y, sobre todo, agradecerlo. Un cuento verdaderamente hermoso lleno de silencios en los que la narrativa se llena del color de las delicadas ilustraciones de Anuska y el texto se abre invitándonos a callar y sentir. Y a agradecer cada una de las maravillas que nos rodean y que, por habituales, podemos dejar pasar sin atender. Un libro álbum fantástico, ideal para leer, contar, compartir, regalar y disfrutar.”
Na editorial aconséllano para lectores de entre 7 e 8 anos. A nós gustaranos saber a resposta que lle dá o noso alumnado a preguntas que lle fai Candela á súa avoa tales como por que non cae a lúa ou porque o mar non pasa da area.
Charo Pita seica que garda nun peto todas as preguntas que lle xorden, desde que leu “El libro de las preguntas” de Pablo Neruda, e de moitas desas preguntas sen máis resposta ca o silencio, naceu este album ilustrado por Anuska Allepuz. En case todos os seus libros hai unha posta en valor dos pequenos acenos que fan grande a vida e unha permanente actitude de agradecemento á sabedoría dos maiores, e neste acontece o mesmo, é un libro para falar sobre a gratitude, para acostumarse a dar as grazas polo que se nos dá de balde.
Xa temos entre as mans a última publicación que trata de achegar a obra de Rosalía de Castro aos máis pequenos, que auguramos será de presenza obrigada na biblioteca de todos os centros escolares de educación infantil e primaria: “Rosalía pequeniña”, da editorial Galaxia, un libro CD, prologado por Begoña Caamaño, que recolle dez poemas musicados pola cantante Uxía.
Dicía Freixanes, o editor, na súa presentación que cada xeración le a Rosalía dun xeito distinto, e neste caso, a luz da contemporaneidade, faise unha reinterpretación musical dos seus textos e máis da imaxe da poetisa a través das fermosas ilustracións de Marina Seoane.
Esta Rosalía pequeniña pequeneira, que escribía na nosa fala, na voz de Uxía soñaba con ser pirata, era rebelde e rebuldeira, medio meiga medio fada, vestida de moitas cores, non cantaba nin as pombas nin as delicadas flores, senón que chamaba pola alborada.
Os 40 concertos programados nos centros de ensino, darán ocasión de falar desta grande, fermosa e necesaria iniciativa, que se enmarca dentro da conmemoración do 150 aniversario da publicación de “Cantares gallegos”.
Desde que descubrimos o libro “O peizoque Roque” estivemos coleccionando palabras coas que agasallar ao paporroibo que nos visitaría na primavera, tal e como nos prometeran os seus creadores, a escritora Dores Tembrás e o ilustrador Xosé Tomás. Acordouse que sería o 7 de maio e desde que o soubemos, comezamos co preparativos. Houbo que refacer o niño, no seu momento era un fogar de outono e agora tiñan que notarse os cambios, ao igual que acontece na paisaxe. Tamén queríamos ter algún agasallo para os nosos convidados, polo que cada neno/a coa axuda da súa familia, prepararon un Peizoque (habíaos desde o máis sofisticado con plumas e cores brillantes, ata os máis reais).
O martes chegaron Dores e Xosé Tomás e esta é a crónica que se fai da visita desde:
–O blog dunha alumna de 5 anos, que reflicte as súas experiencias a través dos seus debuxos.
Catro visións agradecidas e satisfeitas pola experiencia.
Tanto nós coma o noso alumnado non nos cansamos de dárllelas grazas a aqueles creadores que se toman un tempo para coñecer ao seu público admirador da súa obra; cremos que é unha grande labor en prol do recoñecemento do traballo literario e artístico.
O noso alumnado está engaiolado cos niños. Fomos facendo unha liña do tempo do acaecido na vida dos paxaros nestes últimos meses: A súa migración outonal cara zonas máis cálidas, o seu retorno a finais do inverno; o seu casorio segundo a tradición popular; o inicio da feitura do niño ou o aproveitamento doutras xa feitas; a posta dos ovos, e a súa incubación; o nacemento dos paxariños … Hai moito do que falar e moitos paralelismos que establecer co devir das persoas.
Para documentarnos empregamos un magnífico libro informativo publicado por Altea Visual, “Os paxaros e o seu niño” de David Burnie.
Moito se ten feito sobre isto nos centros educativos, porén bebemos de moitos proxectos publicados na rede, como este que recollemos aquí.
Sobre paxaros e sobre niños tamén hai moito na literatura infantil. Do máis recente salientamos:
“Niños”, de Pepe Márquez e Natalia Colombo en Kaladraka. Grandes, pequenos, accesibles, agochados, orixinais, sinxelos… estes paxaros estrafalarios habitan en fogares dispares. Tan diferentes e á vez tan parecidas, as aves suscitan curiosidade e admiración.. Con motivo da súa presentación, a editora ten unha orixinal exposición na Galería Sargadelos de Santiago na que se poden ver niños do máis creativo.
“Un pájaro hermoso” en Blume, un espectacular álbum pop up, unha fantasía de papel creada polo inxeñeiro francés Philippe Ug, que nos narra a historia dun pequeno paxaro que, desde o bosque dos seus soños, no seu acolledor niño, sae a dar os seus primeiros pasos para explorar o mundo e acaba por converterse nun paxaro magnífico que voa para descubrir o mundo.
Descubrimos dous libros da editorial Comanegra que se centran na figura da nai, da autora Marta Gómez Mata e da ilustradora Carla Nazareth.
“Un mundo de mamás”, do que na sinopse editorial din que propoñen unha viaxe a través da figura materna, cunha revisión do rol tradicional da nai. Cun texto cheo de poesía e de fermosas ilustracións, poderemos coñecer as particularidades de 25 tipos de mamás: desde os poderes de Mamá Fada, ata a destreza de Mamá bólido, da calor de Mamá Cheminea, ás loucuras de Mamá Montaña Rusa, pasando polas cálidas notas de Mamá Mozart ao misterio de Mamá Dragona.
“Un mundo de mamás fantásticas”, é unha constelación de nais entre as que atopamos ás do Parrulo Feo, á do Rei Gaspar, á de Peter Pan, á do Ogro ou á do Lobo Feroz xunto coa nai de Einstein, Sancho Panza, Marco Polo ou Scheherazade.
Na nosa memoria a Feira do Libro de Compostela vai indefectiblemente cinguida á chegada da primavera –que non do bo tempo-, ao ver as árbores da Alameda cubertas de follas, aos rododendros e azaleas en flor, aos macizos de tulipáns, ao sol no Paseo da Ferradura, e como non, aos preparativos da Ascensión. Logo, tamén levaba asociados aqueles tempos que lle dedicábamos a todo o que mercábamos. Cando descubrimos a Feira, daquela parecíanos grandísima, unha morea de librerías con milleiros de libros que nunca antes víramos, mesmo houbo ocasións nos que se uniu cunha Mostra de Arte e era unha fermosura, xente que ía, que viña, que miraba, que mercaba …
Hai uns anos deixamos de ir a este tipo de eventos. Agora coa rede podemos saber a cada momento das novas de todas as editoriais existentes, xa non había nada que nos parecera unha novidade. Mesmo cuestionamos en máis dunha ocasión a pertinencia da realización e subvención deste tipo de actividades, tanto para o público como para as librerías que participan. Pensábamos que había que buscar outro modelo de negocio, outra forma de promocionar o produto e outra maneira de facer lectores.
Onte amañeceu o día claro e soleado, mesmo pedindo saídas desde ben cedo, así que convencemos ás nosas nenas de que podíamos pasar unha bonita mañá en Compostela e alá fomos.
Certamente xa non é o que era. Dado o cambiante da climatoloxía, agora as casetas –que non sei se chegarán a dez- apoléiranse baixo unha carpa. Pero, e con todo …, aínda paga a pena ir.
O bo facer e criterio dos libreiros fai xurdir perante os nosos ollos libros e editoras que non coñecíamos; emporiso ten ese punto de descuberta. O contacto físico cos libros suscita un desexo máis intenso ca o producido pola oferta virtual; diante dun libro, xa se pode sentir se haberá química ou non. A profesionalidade dos libreiros fai que na conversa co potencial cliente se transmita o seu amor polos libros e as súas recomendacións. Certamente, non é o mesmo, Internet aínda non nos pode dar iso.
Chama a nosa atención que o groso do exposto é de literatura infantil. Ben saben os libreiros de quen vai á feira, como, con quen vai e por quen se rascan o peto.
Líamos días atrás no blog da editorial Galaxia un artigo de Xosé Antonio López Silva, titulado “Casetas, libros e cadernos“, que nos fixo lembrar con nostalxia o que foi a Feira do Libro para moitos e moitas de nós. Contamos, esperamos e desexamos que así sexa para as nosas nenas e para todos os cativos que esta mañá trouleaban felices cos seus libros baixo o brazo polo Paseo das Letras Galegas.
Serían innumerables as mencións que se fan aos libros e á lectura nos libros. Xa temos apuntado algunhas noutras ocasións, pero hoxe, con motivo da celebración do seu día grande, queremos salientar tres:
¿Cómo contarle a un niño lo que es un libro? Esto es lo que se plantearon en 1962 Murray McCain y John Alcorn, y dio como resultado ¡Libros!, una de las obras más preciadas en la historia del libro ilustrado infantil.
A través de un rítmico juego textual y visual de preguntas, respuestas, aseveraciones y exclamaciones, el pequeño lector de este volumen descubrirá que el libro es objeto, industria, texto, lenguaje, conocimiento, emoción, aprendizaje, diversión, tipografía, lectura, imagen, diseño, edición y, en definitiva, una ventana abierta a todo.
¿Cómo contarle a un niño lo que es un libro? La respuesta de McCain y Alcorn no está en ¡Libros! sino en la experiencia de su lectura. Una propuesta que en 1962 le valió el reconocimiento del American Institute of Graphic Arts (AIGA) como uno de los 50 mejores libros del año y como mejor libro infantil del año por elNew York Times.
-“Lleva un libro en la maleta”, da editorial Pintar-Pintar, que no seu web nos informan da iniciativa solidaria asociada á publicación deste libro.
La escritora Virginia Read Escobal, promotora de esta acción, nos cuenta la historia de Yaniris; su llegada a España cuando era muy pequeña y sus recuerdos: las flores rojas del flamboyán, los jugosos mangos y la biblioteca con los estantes casi vacíos de su antigua escuela en Hatillo. Por eso, ahora que vuelve con su familia de vacaciones, decide que el mejor regalo que puede llevar no son chuches o ropa, es un libro: un libro en su maleta.
-“Loles”. Como se pode ver no booktrailer aos que podemos acceder desde o web da editorial Pintar-Pintar, Loles é unha cativa que de pequena odiaba os libros e borraba todo o que escribía, ata que un día se arrepentiu e decidiu escribir todo o que borrara.
Sexa soño ou ilusión, Loles é unha nena que pode ser un deses modelos referenciais para os seus iguais, nomeadamente nun tempo no que os exemplos de triunfo pouco teñen que ver co traballo intelectual e de creación.
Sempre insistimos na idea de que o fomento da lectura é algo que hai que facer no día a día, na escola, na casa e noutros ámbitos da vida dos nenos e das nenas, agora ben, como se recolle na mensaxe da UNESCO , é unha oportunidade para reflexionar sobre a maneira de espallar a cultura escrita e o acceso a ela.
«Este día brinda la oportunidad de reflexionar juntos sobre la mejor manera de difundir la cultura escrita y de permitir que todas las personas, hombres, mujeres y niños, accedan a ella, mediante el aprendizaje de la lectura y el apoyo al oficio de la edición, las librerías, las bibliotecas y las escuelas. Los libros son nuestros aliados para difundir la educación, la ciencia, la cultura y la información en todo el mundo.»
Mensaje de la Sra. Irina Bokova, Directora General de la UNESCO,
con motivo del Día Mundial del Libro y del Derecho de Autor, 23 de abril de 2013
Dabondo temos falado e reflexionado sobre a celebración do Día do Libro. En calquera caso, e na nosa experiencia, o mellor que se pode facer pola lectura e polos lectores é aconsellar bos libros. Libros que a nós nos gustaron e que son acollidos con por quen confía no noso criterio.
Emporiso, queremos compartir unha recomendación; un fermosísimo álbum co que nos agasallou unha amiga polo Nadal. Titúlase “Paxaro de mar e vento”, escrito por Tucho Calvo e ilustrado por Xosé Cobas.
Advertimos que, de lérllelo ao noso alumnado require dalgunha que outra explicación, pero como lectura adulta, deixaranos con ganas de velo unha e outra vez para así mellor apreciar o lirismo do texto e das imaxes en perfecta simbiose. Ilustracións que se poden ver nesta reportaxe emitida no Zigzag diario, e que mesmo se poden solicitar á editora Biblos-Clube de Lectores para expoñer nos centros de ensino.
Cómpre engadir que nós témoslle reservada unha actividade especial de cara ao final da primavera, cando nacen os paxaros e cando os cativos xa van á praia e nos traen como regalo as cousas miúdas que o mar deita na area.
Sen contar moito máis, convidámosvos á lectura un fragmento do seu inicio no que se nos explica como nacen os paxaros:
“Os paxaros nacen dos ovos.
Coa calor das nais e dos pais, que deitan enriba deles para os chocar, algo marabilloso acontece nesas pequena cápsulas. Dalgún xeito, o branco da clara e o amarelo da xema do ovo convértense en pitiños. Despois, eles mesmos escachan a casca e saen. Abondan uns poucos días para que acaden milleiros de cores e formas. E unha mañá calquera, mergúllanse no ceo azul sobre o mar azul dunha Galicia verde e aínda bretemosa.”
agás a “astrófuga mariña” que nace da imaxinación, razón pola que hai que repetir moitas veces o seu nome para non esquecelo ou escribilo, xa que logo se non o lembramos, desaparece.
Un libro que aboga pola imaxinación transformadora dos nenos e das nenas.
Nunca deixamos de visitar as tendas dos museos, especialmente dos dedicados á arte moderna ou contemporánea, porque nelas, na actualidade, pódense ver libros dirixidos ao público infantil moi interesantes. Xeralmente trátase de publicacións que polas súas características –artísticas, de formato ou de contido- non terían acollida en librarías convencionais, emporiso non é doado atopalos.
Mercamos e vimos moitos que pouco a pouco iremos compartindo.
O que hoxe reseñamos está en lingua inglesa, cunha sintaxe e vocabulario sinxelo, mesmo con repeticións, que o converte en algo moi do gusto dos nenos/as.
“In the forest” é un elegante libro pop-up que fala da deforestación das masas verdes. Escollémolo neste preciso intre que todo na natureza empeza a agromar, no que día a día, a través das xanelas vemos como a cor verde a a cor amarela van desprazando as cores invernais. Para que o noso alumnado se decate de que debemos coidar o medio, pois o que hoxe temos, poida que non sempre estea aí.
Nestes días de agasallos, chegou ás nosas mans o álbum ilustrado“O soño de Mateo”, unha emocionante aventura que nos transporta ao universo de imaxes fantásticas que xorden na mente do futuro creador do Pórtico da Gloria.
Co “O soño de Mateo”, a Fundación Barrié persegue a consecución de dous obxectivos fundamentais: fomentar e difundir o coñecemento do patrimonio histórico-artístico entre os máis novos, e, ao mesmo tempo, contribuír á concienciación sobre a importancia da súa conservación. Da man do mozo Mateo, os lectores embárcanse nunha viaxe a través dun mundo misterioso cuxos secretos revelaránselles aos poucos, proporcionándolles as claves para entender os significados desta obra cume do Románico. Á expresividade e beleza dos debuxos de Rodrigo Chao únese o texto evocador e poético de Francisco Prado, enriquecido con metáforas impactantes e alusións a grandes obras da literatura como “A Odisea” de Homero e “A Divina Comedia” de Dante.
Acompañado de anexos históricos e fotográficos, “O Soño de Mateo” ofrece unha experiencia única para que os xóvenes lectores penetren nos significados do Pórtico, á vez que aprenden as conexións entre a lectura, a imaxinación e a creatividade, entre a arte como forma de expresión persoal e como fonte de coñecemento, así como os valores do estudo, o esforzo, a tolerancia e a apreciación do patrimonio cultural.
Na súa formulación didáctica, “O Soño de Mateo” atopa a súa inspiración nas mesmas virtudes que fixeron que o Pórtico da Gloria consiga cativar a espectadores de todas as idades durante séculos, xa que, do mesmo xeito que esta gran obra, o libro pretende ser á vez accesible e profundo, apelando ás emocións e ao intelecto, ao espíritu e á mente. É, por iso, unha obra dinámica que non se esgota nunha primeira lectura senón que impulsa aos nenos a volver a ela, e volver ao Pórtico, para descubrir novas dimensións, aprendendo a sentir o patrimonio como algo seu, sabendovaloralo, protexelo e conservalo para xeracións futuras.
Deixámosvos aquí o vídeo de presentación deste álbum, que sen duda será de proveito para xóvenes e adultos. O noso agradecemento para quen nolo fixo chegar.
Agasalláronos con “O libro dos Reis Magos”, unha fermosa e orixinal iniciativa da Rede de Dinamización Lingüística para que os dirixentes de cada concello integrante da mesma, poidan ter ao seu dispor 25 discursos de benvida cos que recibir aos Reis Magos cando chegan nas cabalgatas da véspera.
Máis alá das soporíferas, oportunistas e panfletarias proclamas dalgúns mandatarios locais coas que aburren a nenos e maiores -que tan só os aturan por ver aos personaxes máis esperados ao longo do ano-, máis alá diso, hai outras maneiras de dirixirse ao publico enriquecendo o discurso con mensaxes cargadas de consignas positivas para coa nosa lingua, o galego. Esa é a intencionalidade desta publicación que foi enviada aos concellos galegos e que todos podemos ver na rede.
Con todo, é un libro que pode ser empregado máis veces que nese día concreto. Das arelas de 25 mulleres senlleiras na cultura galega sobre a nosa lingua pódese tirar en calquera momento do ano. Cómpre ler devagar porque hai contos, lendas, poemas, adiviñas, epístolas, escenas teatrais, etc., nas que estas Raíñas Magas nos falan do vello tesouro que temos que custodiar, do noso idioma rexo e feiticeiro; da lingua das cantigas das coplas e refráns, chea de palabras para aloumiñar, para contar contos e para cantar, con palabras esponxosas que agariman os oídos, para que nos medre a lingua e o sorriso; con palabras que recenden a choiva, saben a marmelada e brincan coa lúa mentres soñan coa alborada. Unha Galaxia de palabras, mesmo con algunhas perdidas ou en perigo de extinción.
Os Reis Magos, personaxes que transcenden o ámbito cultural no que foron concibidos sendo esperados hogano tanto polos crentes como polos non crentes, son un exemplo de respecto as tradicións para as novas xeracións, porén parécenos moi atinada esta alianza coa nosa lingua, entendéndoa como un galano gaioleiro que a todos ten que agradar porque, con el, pódese construír o que cadaquén queira: desexos, soños e ilusións.
Outro acerto da publicación é o cambio de visión: voces femininas para descursos tradicionalmente masculinos. Así, as fermosas ilustracións de Marina Seoane acompañan a escrita de Iolanda Castaño, Andrea Porto, Rosario Golmar, Celia Parra, Rosalía Morlán, Beatriz García, Oriana Méndez, María Solar, Lupe Gómez, Ledicia Costas, Helena Villar Janeiro, Elena Gallego, Ana Mª Fernández, Antía Otero, Eva Lozano, María Canosa, Inma López Silva, Fina Casalderrey, Dores Tembrás, Mercedes Queixas Zas, Clara do Roxo, Concha Blanco, Anxos Sumai, Paula Carballeira, Rosa Aneiros e Teresa González Costa.
Mañá, 21 do 12 do 2012, ás 12:12 será o inicio da estación do inverno, porén hoxe é o último día do otono.
Non é asunto doado explicarlle ao noso alumnado estas transicións estacionais, cando non hai unha diferenza obvia entre a estación que se pecha e a que se abre. Aquí nesta zona de Galicia non é algo que se evidencie coa claridade que precisarían para entendelo. Danse cambios sutís e paulatinos.
Tendo que recorrer a estereotipos sobre as estacións, gustounos a colección de libros “El último día de…” de Edebé, distinguida co Premio Lazarillo 2004.
“El último día del otoño” é un álbum impresionista, tanto polas ilustracións coma polo texto, entre as que se aprecia unha perfecta comuñón, xa que logo o ilustrador e o autor, Adriá Gódia, son unha mesma persoa. Hai un uso das pinceladas de cor que fai que os pequenos reparen no tránsito das cores ocres cálidas ás azuis/verdosas máis frías que representan o cambio estacional.
Os protagonistas deste lírico álbum son dous pequenos raposos que se preguntan que é o inverno, mentres escoitan o canto da curuxa que repite:
“El lirón ya duerme, nada florece. / El sol ya no calienta, la hierba no crece. / Todo está en silencio, ha llegado el invierno.”
Á volta de vacacións trataremos de comprobar se aquí no inverno, acontecen as mesmas cousas ca no libro.
No todos somos capaces de hacerlo todo bien, ni tenemos los mismos puntos fuertes y debilidades. Eso no implica que nadie sea mejor o peor que el resto. Cada uno es como es, y eso, está bien.
“Mi papá“, de Coralie Saudo e Kris di Giacomo en Kókinos.
El papá del niño que protagoniza este libro es grande y fuerte. Sin embargo, tiene una pequeña debilidad: por la noche no quiere ir a dormir. Protesta, remolonea, pide un cuento tras otro e inventa mil excusas para no quedarse a solas en el cuarto.
¿Logrará este niño arropar a su papá y apagar la luz?
Un cuento contado en primera persona por el niño, con un lenguaje desenfadado y chispeante, arropado por un concepto estético divertido, original y moderno.
Este álbum funcionará mejor que cualquier cantinela adulta repetitiva hasta con los más reacios a dormir. Y quién sabe… ¡Quizá algún padre con insomnio lo adoptará también como libro de cabecera!
Desde que no mes de xuño coñecemos a “O Peizoque Roque” andábamos dándolle voltas para desenvolver unha algunha experiencia centrada neste fermosísimo libro de Dores Tembrás que nos fala dun pequeno paporroibo que devece polas palabras, poemas e lindos versos.
Mamá peizoque / nun toxo aniñou / e os cinco ovos / do vento gardou.Naceron xuntos / os pequerrechos / entre poemas / e lindos versos. (…)O máis pequeño / anda a rosmar / chámase Roque / e non vai parar.Insiste e rabea / nada quere saber / se non son palabras / tampouco ha comer.
E así vai pedíndolle aos distintos animais cos que se atopa palabras longas coma un río, palabras que collan nun saco, palabras que o estarrezan, palabras para soñar ou palabras que dean calor, ata que de volta ao niño, as comparte cos seus irmáns e así
O peizoque canso / reconta feliz / as palabras todas / antes de ir durmir.
Unha compañeira préstanos dous niños abandonados polos seus habitantes, polo que buscamos información na rede, así descubrimos que este peizoque adoita facer os niños con forma de prato nas silveiras con follas, ramiñas e raíces, fai a posta de ovos alá polo mes de marzo, que se alimenta de vermes ou insectos e agora no inverno de baias. Escoitamos o seu canto e mailos seus nomes noutras linguas que sempre aluden ao seu característico peito roibo (petirrojo, paporrubio). Soubemos que é habitual que agora no outono baixen doutras latitudes máis frías e que é moi confiado cos humanos de tal xeito que é un dos paxaros máis fáciles de atraer para comedeiros e caixas-niño.
Retomando a historia de Roque, acordamos facerlle un niño especial na aula, un niño que iremos enchendo de palabras ao longo desta temporada para na primavera ofrecérllelo como lugar para aniñar, para poñer ovos e para criar aos seus fillos entre palabras poemas e lindos versos. Daquela pedirémoslle á súa autora, Dores Tembrás, e ao ilustrador, Xosé Tomás, que nos traigan ao Peizoque Roque para ver se lle gusta o lugar para quedar.
O niño será un lugar simbólico no que iremos gardando os coñecementos adquiridos, algo que se irá construíndo co tempo e coas vivencias da clase. Axudaranos a decatarnos do paso do tempo e das nosas aprendizaxes. Algo presente, para o que tamén pediremos a colaboración das familias e doutras especialistas que interveñen co alumnado, así, por exemplo, xa fomos xuntando tamén palabras en inglés. Ata pode ser que con algunhas lle fagamos lindos versos.
Esperaremos a ver se o Peizoque Roque considera a posibilidade de vir con nós.
Nós non imos facer nada especial na clase para conmemorar o día dos Dereitos dos Nenos, pola sinxela razón de que é algo que cremos debemos traballar cada un dos días que estamos xuntos: co exemplo, co trato que lles dispensamos, coa maneira na que os estimulamos fomentando a súa autoestima e conciencia dos outros.
Así que nin carteis, nin exposicións, nin grandes declaracións, nada … Nada máis e nada menos que co exercicio diario dos dereitos.
Hai tempo que temos na clase un libro que sempre nos axuda a suscitar algunha conversa da que tirar moito proveito. Trátase de “Érase otra vez un bosque”, publicado por Intermon Oxfam, no que a través dunhas fermosas ilustracións moi planas, se nos amosa un escenario, un bosque, no que os seus habitantes mostran total intransixencia cara calquera “intruso” diferente a eles.
Un máis para abordar esas cuestións que deben estar presentes na aula no día a día, non só un día ao ano.
Vimos de asistir á presentación dun dos proxectos editoriais máis sorprendentes e ricos que temos visto nunca. Onte pola tarde, na Biblioteca Ánxel Casal de Compostela subimos á locomotora da Familia María FumaÇa, xunto con ducias de nenos/as e adultos engaiolados co clima de alegría e felicidade que se xerou na sala. Pero non vos levedes a engano, isto non é só unha recompilación de cancións, é a historia que se constrúe arredor de Ruí, un neno especial.
Segundo di a editorial Galaxia María FumaÇa é un proxecto musical de celebración da vida. Ducias de artistas cantando a alegría de vivir. Montados na alegre e colorida locomotora de vapor, percorren vales e montañas, nos seus vagóns o ambiente é de festa, unha morea de xente que cantan e tocan xuntos a ritmo de muiñeira, de samba, rock ou forró para facerlle un agasallo a Ruí, que interpreta como solista sinfonías vocais que lembran o son máxico do canto das baleas. Unha aventura que esperan non remate nunca e que os leve por mil novos horizontes.
O proxecto está conformado polo libro, o DVD-Karaoke e o CD. No DVD recóllense as explicacións dos pais de Ruí de como María FumaÇa é un agasallo familiar para a noite de Reis, e de como esta idea foi medrando ao longo de seis anos e agora chegan a participar preto de 40 persoas amigas. Noutro apartado temos 7 espectaculares videoclips, dos que nos custaría elixir un para recomendar, pois todos eles son sorprendentes. Nunha terceira parte vemos as gravacións dos nenos cantando con Ruí. Deseguido podemos cantar 6 pezas con pictogramas. Remátase cuns extras, onde se recollen os créditos e un agasallo “Ruí e as baleas” acompañado de fotografías da vida do neno que nos fan entender o agradecemento final “A Ruí, por ampliar o noso horizonte”.
O mesmo lle dicimos nós a toda a Familia María FumaÇa: grazas por facernos entender que a discapacidade non é unha maldición, senón unha diferenza que pode ser vivida con normalidade, nun ambiente musical, festivo e optimista.
Grazas mil tamén a quen en tempos editoriais difíciles aposta por proxectos que nacen do amor.
Ogallá que a locomotora de María FumaÇa viaxe por todos os centros de ensino de Galicia porque é toda unha lección de vida.
“Cando eu nacín nunca tiña visto nada. Só o escuro, moi escuro na barriga da miña nai” (páxina en negro agás a tipografía en branco). Pouco a pouco irase facendo a luz e chegando a cor, “un mundo por estrear”.
A primeira vez que tivemos entre as mans o fermoso libro de Isabel Minhós, “Quando eu nascí” publicado orixinalmente en portugués por Planeta Tangerina, desexamos que unha editora galega ou española o traducira, xa que logo é un dos albumes más belos que temos visto, nunha perfecta comuñón entre o lirismo do texto e as ilustracións de Madalena Matoso.
Agora, desde xaneiro podemos atopalo traducido ao español por Intermón Oxfam, e quixemos reservalo para un comezo de curso, porque este libro é coma un ir descubrindo a ledicia de chegar ao mundo, e ir gozando con aquilo que podemos ver, gorentar, ulir, tocar ou ouvir e do que nunca antes soubéramos nin que existía.
Este libro é unha festa á vida, ao feito de estar vivo e de medrar cada día descubrindo unha nova cousa.
“Cando eu nacín non sabía case nada. Agora polo menos unha cousa xa deprendín. Aínda hai un mundo enteiro por coñecer, millóns e millóns de cousas e lugares onde as miñas mans nunca chegarán. (…) Mais unha cousa tamén é certa. Todos os días descubro un anaquiño. E iso é a cousa máis fantástica que hai.”
É doado imaxinar as posibilidades que nos brinda para o traballo na aula: nós imos ir construíndo un libro persoal no que vaian recollendo aquelas descubertas que fan grazas aos seus sentidos.
Planeta Tangerina é para nós unha editora referencial en Portugal, cun catálogo exquisito do que xa iremos dando conta aquí, ademais intuímos saben rodearse dun extraordinario equipo didáctico, non hai máis ca botarlle unha ollada ás propostas educativas que acompañan cada unha das súas publicacións. Esta é a súa web, o seu blog e tamén podedes seguilos desde Facebook.
“En outubro, o ventocompón alaláse orquestras aéreasmarcan o compás.Cabalgan os músicosaves musicaisao trote de danzasroldas e espirais.O vento mareirointerpreta un valse:as follas de outonodespídense e vanse.”
Este é o poema de Antonio Rubio correspondente ao mes de outubro do “Almanaque musical”, fermosamente ilustrado por David Pintor e publicado por Kalandraka. Preséntase acompañado por un CD cunha escolma de Concertos para corda, de entre os que nós seleccionamos o “Concerto en si bemol maior para violonchelo”, de Boccherini. Paga a pena ter este almanaque con poesía, imaxe e música tan acaída a cada mes.
Noutras ocasións, para este melancólica época, tomamos a recomendación da nosa compañeira a especialista de inglés do centro con “Autumn leaves” na voz de Nat King Cole, Frank Sinatra, Barbra Streisand ou Edith Piaf.
Este verán mercamos nunha librería de París unha colección de libros filosóficos dirixidos aos máis pequenos, descoñecendo que algúns deles xa podíamos atopalos traducidos en español polas editoriais Océano e SM.
Trátase da colaboración de Oscar Brenifier, filósofo francés a quen coñecemos hai varios anos nos “IV Encontros de Infantil”e de quen xa temos falado neste blog, e do ilustrador Jacques Després, quen como se pode ver deseguido, fai un alarde de creatividade cunhas ilustracións propias da animación audiovisual.
Uns libros que cómpre ter de fondo de biblioteca, inicialmente dirixidos a nenos de máis idade pero que sen forzar situacións podemos empregalos en infantil cando xurda a ocasión.
Fixémonos con:
– “El amor y la amistad”, un libro que mostra a grande diversidade de significados do amor. Hai quen pensa que a amizade pode nacer e desaparecer nun só instante, outros opinan que unha amizade verdadeira dura toda a vida… Non hai unha única resposta para as grandes preguntas da vida. Non existe só unha forma de pensar. Cadaquén debe buscar, elaborar e construír a súa propia. Doce ideas sobre o amor e a amizade.Ver algunhas páxinas.
– “El sentido de la vida” un libro que nos leva a pensar nas cousas que lle dan sentido á nosa vida. Non existe unha única resposta ás grandes preguntas sobre a vida. Non existe unha única forma de pensar. Cadaquén debe descubrir, buscar e construir a súa… Neste libro preséntanse doce ideas sobre o sentido da vida. Algúns pensan que a vida é sempre igual, e outros que cada día é diferente. Para algúns a vida é un xogo, e para ouros, é do máis complicado. Ver algunhas páxinas.
– “El bien y el mal”, unha excelente introdución ao mundo das ideas. Algúns cren que o ben é natural no ser humano. Outros pensan que facer o ben require dun esforzo. O certo é que non hai unha única resposta para as grandes preguntas da vida. Neste libro contrástanse doce ideas sobre o ben e o mal.Ver algunhas páxinas.
– “El libro de los grandes opuestos psicológicos”, unha fermosa introdución á diversidade.Desde a infancia convivimos con persoas que se parecen a nós e con outras que teñen un carácter claramente diferente. Existen os que son serios e os alegres, os simples e os complicados, os expresivos e os discretos… Pouco a pouco, descubrimos que detrás desa aparentemente sinxela clasificación se agochan personalidades e matices máis complexos. Unha introdución para entender a psicoloxía das persoas coas que convivimos a diario e a de nós mesmos.Ver algunhas páxinas. Un libro que ninguén debería deixar de ler.
Como dicíamos ao comezo, unha colección para incluír nas bibliotecas de centro.
“Hoxe non podo ir á escolaque non me atopo moi ben,dóenme a cabeza e o queixo,as pálpebras e un pé.Mamá di que non é certo,que non quero ir estudar,pero o proído do ombreiroaféctame o calcañar. Non sei por quenon me cre,por que desconfía tanto,se este latexo das sensme fai cóxegas no brazo.-Mamá, quero que me entendas,dóeme o van e as canelas,as coxas e as costelas.E a dor non para aí,pasa das dedas ao ventree remata nos cadrís.Non quixera esaxerar,pero sinto nas orellas,no cóbado e máis nas cellasmoitas ganas de encamar.(…)”
Quen non sentiu algunha vez esas dores indefinidas que se estenden por todo o corpo e que só se curan con un día de cama sen ir á escola?
Esta é unha parte do poema Canta dor! , recollido no libro “Versos en flor”, de Carlos Fontes, fermosamente ilustrado por Leandro Lamas, publicado na colección Tartaruga de Galaxia, que dramatizamos, recitando e sinalando todas as partes do corpo mencionadas.
Si ben o autor xa nos sorprendera con “Poemas con piruleta”, agora botamos unha risa con cada un dos “Versos en flor”, e ocórrensenos unha morea de actividades arredor de: E por que?, Sentidos, Auga máxica, O abrazo de papá, Ven á terra, ou Oficio e beneficio.
En breve, mostraremos o que fixemos con Son alfabeto.
Convidamos á poetisa Rosalía Morlán a vir á escola para falar cos admiradores dos seus poemas, os nenos e nenas. Aceptou de inmediato e nada máis dicírllelo ao noso alumnado, puxémonos a matinar sobre o que lle agasallaríamos como agradecemento pola súa atención. Coma sempre son do máis tallantes nas súas decisións, un poema é a súa suxestión. Eles non pensan no difícil que é facer un poema para unha persoa que os escribe a cotío.
Tras moitas voltas, acordamos facer un poema acróstico co nome a apelidos da autora. Pensando en como presentalo, primeiro falámoslle das letras capitulares, xa que cada un deles tería que iniciar un verso cunha letra das que forman parte do nome de Rosalía.
Resolta a cuestión do agasallo, poñémonos a preparar algunhas das preguntas que lle farán durante a visita, así como un cartel de benvida, cheo de estrelas de azucre e máis co poema acróstico.
Cando chega a poetisa -supervisora de enfermería no Hospital de Conxo-, xa os vai coñecer ao patio, alí é recibida como unha estrela famosa coñecida de sempre. Vén acompañada polo seu marido e polo vicepresidente da Fundación Xosé Neira Vilas, Luís Reimóndez. Os tres quedan gratamente sorprendidos da vida desta escola dedicada polo arquitecto Pedro de Llano á memoria de Don Gregorio, o inesquecible mestre de “A lingua das bolboretas”.
Xa na aula, explícanlle o cartel, e escoitan con atención as preguntas que lles fai Rosalía. Finalmente dilles que lles trouxo dous agasallos:
-O primeiro, un poema especialmente escrito para eles, pero escúsase, inacabado; deben buscarlle un título e rematalo. Xa o fan de inmediato.
-O segundo, como gustaran tanto do poema “Rebumbio no galiñeiro”, tráelles como recordo unha das galiñas, advertíndoos de que é máxica, polo que cada noite cambiará de sitio, e que poñan moito coidado en pechar portas e xanelas pois pode escapar.
-Un terceiro para a mestra, un marca páxinas feito por ela, con follas de árbores autóctonas e co poema manuscrito “Unha aldea especial”.
-Un cuarto para o centro, un exemplar de “Estrelas de azucre” dedicado.
Os nenos e nenas tamén lle teñen fan entrega de dous agasallos:
-O kartonlibro co poema acróstico. Ver presentación.
-Unha interpretación con música de cunca-culler.
Rosalía Morlán é unha desas persoas que as súas obras son un fiel reflexo da súa personalidade. Ao igual que os seus poemas, é unha muller afable, divertida, agarimosa, doce, intelixente, sinxela e con moi boa química cos nenos/as.
Vaia desde aquí o noso agradecemento, primeiro a quen nola deu a coñecer (a nai da alumna que nos agasallou cos seus libros), a propia poetisa por ser tan accesible e achegada, e aos seus acompañantes por facer desta mañá unha velada inesquecible.
Un libro dos que sempre botamos man é de “Tras, tras, cucutrás“, de Juan Clemente e Aitana Carrasco en Factoría K de libros, 2010, para divertirnos coa pronuncia, coa rima, coa linguaxe , coas palabras e coa súa sonoridade.
“Pito pato, pato pito,
pita pata, para atrás.
Barro borra, barre burra
barra arriba, Barrabás.
Tole tole, paparrucha,
ringo rango, sasasfrás.
Tristre trasto, cucufate,
picaporte, Don Tomás”.
Os 28 poemas de “Tras, tras, cucutrás” son a materialización sonora e literaria da diversión; representan a dimensión lúdica do verso, ; compoñen un divertimento de rimas en hábil equilibrio.
Letras e sílabas agrúpanse nunha simpática compaña para dar lugar a palabras surrealistas e sin sentido, cando non son as propias palabras as que adquiren significados exóticos.
“… pois mentres fago os contos adoito esculcar con disimulo o meu auditorio, por ver se a historia elixida e o ton empregado son acaídos e evitar así que a xente se aborreza. Procuro fixarme especialmente en calquera mirada escéptica, calquera xesto de incredulidade que poida pór en perigo o éxito do meu labor, pois aínda que a maior parte da audiencia sabe que case todas as historias son lendas fantásticas e irreais, non por iso deixan de querer escoitalas de xeito que soen o máis verosímiles posíbel, pois ninguén quere perder o tempo en ouvir contos que non crerían nin os máis cativos do lugar; e a maxia de contar reside niso: en crear a ilusión capaz de facernos sentir como certo aquilo que sabemos irreal.”
Quen así fala é o lendario Merlín, -o mago da epopea artúrica-, cando, aínda rapazolo lizgairo, antes de visitar a escola de sabios da illa de Ávalon se dedicou a percorrer as terras da Bretaña para coñecer as xentes, costumes e crenzas do que logo conformarían o seu soñado reino de Britania.
Como días atrás andábamos enleadas coa maneira de contarlle os contos aos nenos e nenas, esta pareceunos unha das mellores estratexias que vimos e atopámola mentres líamos a fermosa obra de Begoña Caamaño, “Morgana en Esmelle”, un libro deses que non abundan, dos que desde que os comezas xa non queres deixalo.
Con todo, sería inxusto facer esta soa mención desta revisión da lenda artúrica -con reminiscencias á obra de Cunqueiro e de Risco-, dándolle voz e protagonismo ás mulleres que sempre estiveron nun segundo plano -Morgana, Viviana, Xenebra, Igraine- como meros adobíos nas historias de Artur, Lancelot ou Merlín. En palabras da autora, un libro dende unha óptica feminista sen botar contra dos homes.
“Morgana en Esmelle” é un libro con múltiples lecturas, todas elas interesantes e complementarias, que dan pé a unha reflexión sobre a construción das identidades, dos pobos, das crenzas, do modelo de sociedade, mesmo sobre a propiedade e divulgación do coñecemento, e de como todo ilo, como feito humano, está mediado polas decisións, afectos e sentimentos dos implicados.
Como din na recensión editorial: “Unha novela que reescribe o mito cunha ollada contemporánea.”
Como imaxe de portada, tomaron a obra “A sedución de Merlín”, de Edward Burne-Jones, un prerrafaelista engaiolado polos romances medievais e o mito artúrico.
“Os contos do camiño“, é unha serie que consta de 26 capítulos de 10 minutos de duración e está dirixida a un público de 3 a 7 anos. Cada capítulo corresponde á adaptación dunha historia tradicional ou contemporánea publicada en forma de álbum ilustrado por OQO editora.
1. A incrible historia da nenapaxaro e o neno terrible
2. Bebé Bigotes
3. Os sete cabritos
4. E que podo facer eu?
5. Fiz o coleccionista de medos
6. A bruxa regañadentes
7. A cousa que máis doe do mundo
8. A pota que trota
9. A princesa do Caurel
10. A viaxe das bolboretas
11. Chocolata
12. Corre, corre cabaciña
13. Un gato na árbore
14. A grande viaxe
15. Lobo feroz
16. Mister corvo
18. Pedra, pau e palla
19. Rato Tom e Rata Tomasa
20. A tartaruga que quería durmir
21. O día en que a mamá se lle puxo cara de teteira
22. Tres desexos
23. Tres osos
24. Sal e azucre
25. O sultán e os tres ratos
26. Ollo brusco
Chegamos a un punto de sobreexposición ás miserias humanas que, cando emiten reportaxes na televisión sobre a vulneración dos dereitos das persoas, cando vemos imaxes na rede ou noticias nos xornais, somos quen de seguir facendo o que estábamos a facer coa mesma tranquilidade. Xa se nos inmunizou o sentir, xa nada nos impresiona; pódenos conmover no momento, pero pasado iso quedamos como estábamos; tan só nos provocan reaccións viscerais efémeras. Todo acadou un nivel de brutalidade, de realismo, de recreación na desgraza que conseguiu que nos afixéramos á ela.
Isto é o que nos pasa aos adultos, que vivimos outros tempos diferentes nos que nada sabíamos disto, pero aos máis novos, aos mozos e mozas que medraron con esas imaxes no telexornal á hora do xantar, déixaos totalmente indiferentes. É todo tan impersoal, tan anónimo que lles parece irreal, froito doutro produto da ficción, mesmo poderían ser mundos virtuais. Non son quen de poñerse na pel do que están vendo na pantalla.
Talvez hai que cambiar de estratexia, cando se quere mobilizar á sociedade en prol da defensa dos dereitos humanos. E isto é o que fixeron dous escritores comprometidos co tempo no que viven: Fina Casalderrey e Francisco Castro, que veñen de publicar “O neno can“. Comparten os dous, a mais desta obra, unha amizade de vello, moito oficio e unha sensibilidade exquisita. Con estes vimbios, con catro mans e vinte dedos foron quen de escribir cinco relatos que entre a lectura de cada un deles tíñamos que deixar pasar un tempo para sobrepoñernos. Agora, cando falamos de nenos con nome –Aakesh, Nadim, Altair, Leila ou Carlos- non hai escapatoria, tócanos a fibra sensible. Todos eles teñen ou establecen unha relación especial cun can, que parece ser o único toque de tenrura que se lles permite nas súas vidas privadas dalgún dos seus dereitos fundamentais.
Con todo, aquí radica a mestría de Fina e de Francisco, non se recrean nos detalles escabrosos ou sórdidos, eles colócannos na situación, sen darnos drama de balde e deixan que sexa a imaxinación do lector a que lle bote o resto. Póñennos o maxín a funcionar; agora non somos meros espectadores nin consumidores de imaxes nos parques temáticos da pobreza. Non; eles souberon apelar á nosa humanidade, aos nosos afectos e facernos reaccionar contra esas situacións inxustas nas que viven tantos nenos e nenas.
Non sabemos ben onde empeza e onde acaba a man de cada un deles; crearon un estilo distinto: directo, lixeiro e claro, de frases curtas que ás veces hai que volver sobre elas cando se repara na beleza que encerran.
“O neno can” é un libro a favor de UNICEF, así, cada un dos contos é introducido cunha interpretación dos artigos da Convención dos Dereitos dos Nenos/as, que logo veremos vulnerado na historia que nos relatan. Igualmente, péchase cada un deles cunha cita. A soberbia capacidade de Patricia Castelao para retratar expresións infantís, fai o resto. Preséntase cunha coidada edición, nun formato que o afasta dun típico libro de contos (algo que repele a lectores adolescentes), e agocha unha brincadeira dos autores nas lapelas. Mírese por onde se mire, estamos ante un libro diferente.
En definitiva, é un libro para ler, para gozar cunha boa lectura e, sobre todo, para reflexionar. Porén, considerámolo altamente recomendable, para lectura de centro, de aula, de biblioteca, con alumnado de dez ou doce anos en diante. Co alumnado da ESO daría para o traballo dunha materia ao longo de todo o ano. Cumpre todos os requisitos para ser unha obra de referencia nos institutos, sacudíndolle aos mozos e mozas a capacidade -que teñen adormecida- de compadecerse e dándolle a forza para rebelarse contra as inxustizas.
Francisco Castro e Fina Casalderrey con este libro denuncian a mala vida de moitos nenos e nenas. Eles non calan, non cumpren con aquilo do que se laia Mahatma Gandhi e que lle pon punto final ao primeiro conto, “O neno can”, e que di:
O máis terrible das cousas malas da xente mala é o silencio da xente boa.
A pasada semana unha alumna asistiu á presentación dun libro de poemas escrito por unha compañeira de traballo da nai, e tróuxonos un exemplar dedicado (pola poetisa e máis por ela). Xa é o segundo que nos trae de Rosalía Morlán, o primeiro foi “A coitada lúa”, prologado por Xosé Neira Vilas, no que advirte dos que pensan que é doado escribir para nenos, e que con ofrecerlle miudezas e ñoñadas xa contentan a eses “tolos baixiños”. Destaca que Rosalía non incorre neses erros, senón, pola contra é das persoas que trata con nenos, sabe como senten, como pensan, cales son os seus intereses, o seu mundo e a súa linguaxe.
Neira Vilas volveuna acompañar na presentación de “Estrelas de azucre” o pasado día 4 de maio, libro tamén prologado por outra persoa a quen apreciamos moito, Olimpio Arca Caldas, quen di que “en cada verso dos poemas de Rosalía Morlán xorde espontánea unha aura que acaricia e aloumiña con tenrura o microcosmos inmediato da nenez e entrega bocadiños de ambrosía na memoria das persoas felizmente chegadas ao cénit dun firmamento mesto de anos.”
“Estrelas de azucre” son corenta poemas que, cunha linguaxe luminosa e brincadeira fan voar a imaxinación dos nenos e nenas. De entre os seus preferidos salientamos:
Unha aldea especial, O señor pote, Rebumbio no galiñeiro, O home do saco, O baile dos peixes, ou A vaca Roberta.
Agora, convidámola a vir á escola, esperamos que poida ser antes de que remate o curso.
“Cantiga do mazarico” de Emilio Pita, é outro dos poemas que integra o Kartonlibro. Neste caso, a máis de escoitalo e memorizalo, tamén puidemos velo grazas á interesante iniciativa da editorial Espiral Maior, que coa súa colección Lúa lueira-Poesía para nenos e nenas, nos quere ofrecer unha serie de libros dedicados a un poema que destaca pola súa linguaxe, rima e musicalidade para os máis pequenos. Xa coñecíamos “Parece unha rosa” que nos deu pé a un fermoso traballo; agora tocoulle a quenda a “Cantiga do mazarico”, igual ca o anterior, magnificamente ilustrado por Isabel Pintado. Cómpre salientar estas apostas editoriais, que perseguen achegar a lingua e a cultura popular aos nenos. Reparen en que non é o mesmo recitarlles un poema, do que poden perder o sentido/significado dalgunha palabra, ca amosarlle as imaxes que ilustran cada un dos versos que o compoñen. O noso agradecemento e parabéns. Esperamos que sigan a colección, tal e como anticipaba M.A. Fernán-Vello, o seu director, no momento da presentación.
Hai poucos días unha amiga tróuxonos un fermoso agasallo da Arxentina, un exemplar dos libros de Eloísa Cartonera.
Eloísa Cartonera é unha cooperativa arxentina das chamadas editoriais cartoneiras, sita no popular barrio porteño de La Boca. Unha iniciativa alternativa que xurde no ano 2002, trala crise do país, e que quere competir coas grandes editoras. Venden libros con textos dos autores que lles ceden os dereitos de edición e fanlle as tapas con cartón mercado a un prezo xusto aos cartoneiros que recollen cartón pola cidade; logo son ilustradas e coloreadas por nenos en risco de exclusión social. Os libros, finalmente, véndense a baixo prezo, porque tamén cren que hai que poñer a cultura ao acceso de todo o mundo, mesmo, para os con menos posibles. Os ingresos axudan a mellorar as condicións de todas esas persoas de vida marxinal. Tras 10 anos da creación de Eloísa Cartonera, existen na actualidade, máis de 50 editoriais cartoneiras en todo o mundo, mesmo en Galicia.
O libro titúlase “1000 gotas”, e foi especialmente escollido pola nosa amiga porque lle pareceu que a historia era “moi InnovArte”. No peculiar estilo de escrita automática e surrealista que caracteriza ao seu autor César Aira, cóntanos que un día, sen saber como, desapareceu a pintura de “La Gioconda” do Museo del Louvre; a fina capa de óleo transformouse en 1000 gotas que fuxiron por uns microburatos que apareceron no cristal blindado que a protexía. Unha aventura trepidante e hilarante que non é máis ca un pretexto para contarnos outras moitas historias.
Gustounos tanto a iniciativa, que tardamos moi pouco en decidir facer algo similar co noso alumnado. Agora, xusto neste tempo de libros, de letras, de tantas e tantas celebracións arredor da lectura, quixemos facer algo que tamén nos permitira que en cada casa houbera un libro con aqueles poemas que máis nos gustaron ao longo destes tres anos que pasamos xuntos. En vindeiras entradas do blog iremos presentado esa escolma. Nesta preferimos centrarnos unicamente na elaboración do “libro cartoneiro”. Queremos falar do traballo matemático que supuxo o corte do cartón aproveitando ao máximo cada caixa; do coñecemento dun libro por dentro, dos detalles nos que habitualmente non se repara, como a función das gardas, a necesidade de recoller datos identificativos –lugar e data de edición-¸da paxinación, da ilustración, etc. Elaborouse un libro cartoneiro en toda regra.
Resultou un libro de poemas galegos; podería ser de un conto escrito en cada casa para logo poder intercambiar entre todos os nenos; podería ser calquera tipo de texto que lles fixera entender que o valor dun libro non radica nunha custosa edición, senón no proxecto que hai detrás del, máxime como é o caso das editoriais cartoneiras.
Onde aprendemos os mestres a ler e a contar contos?
Isto debería ser un contido fundamental na formación inicial dos docentes; pola contra, cadaquén, con maior o menor fortuna vai aprendendo como pode, aproveitando as súas cualidades e experiencias de ter asistido a sesións de contacontos.
Non é nada doado engaiolar aos nenos/as, logrando que se metan dentro da historia que se está narrando -ou lendo-, emporiso hai certas habilidades, técnicas e estratexias que todo o mundo debería practicar, para non converter este momento máxico en algo soporífero.
No SOL, atopamos as recomendacións de Kepa Osoro, mestre e experto en literatura infantil. Do primeiro que nos advirte é de que non é o mesmo ler que contar un conto. En calquera caso, o narrador ten que vibrar co relato, sabendo transmitir a súa esencia para acadar unha íntima relación co público; previamente débese practicar a narración; no momento, obter un silencio expectante, non cortándoa nunca; hai que procurar a brevidade, a sucesión lóxica de ideas e a claridade na verbalización; usar a mobilidade da mirada buscando a expresividade pero sen forzar o temperamento do narrador; e concederlle moita importancia á voz, contándoo como si o estivéramos vivindo, variando as entoacións, e acompañándoo dos xestos oportunos e ben medidos.
Por outra banda, “El arte de contar cuentos” é un clásico da escritora Marie L. Shedlock, seica, inigualable contadora de contos, que está dispoñible na rede. Comeza advertíndonos dos perigos nos que pode incorrer un narrador/a: desviarse cara cuestións secundarias escurecendo a historia con demasiados detalles; introducir palabras non familiares; ou de non saber ler os rostros do público. Continúa cos principios básicos para a narración de contos, e os elementos que se deben evitar ao seleccionar o material.
Para nós, unha premisa básica á hora contar –e ler contos-: non aburrirnos a nós mesmas.
Seguimos disfrutando dos “Cuentos al amor de la lumbre II”. Como un ritual, recreamos un ambiente propicio para escoitar estas historias; todos en círculo arredor do lume (agora non hai pelexas por ver as imaxes), con pouca luz, e o contacontos nun lugar destacado desde onde todos poden velo e escoitalo.
No segundo volume atopamos un conto moi interesante. Con moita cerimonia empregamos as fórmulas de inicio –remataremos tamén coas de peche-, usamos un ton máis propio dun narrador que o dun lector, empregamos moitos xestos para acompañar as palabras, e medimos moito os silencios. Non lle dicimos máis ca o título antes de empezar a contalo, aínda sabendo o que ía a suceder cando o recoñeceran.
Titúlase “La hormiguita”, e sobre el aclarara Antonio R. Almodovar:
Sorprenderá a muchos que se trate de una hormiguita y no de una “ratita” como quieren las versiones comerciales de años atrás. El origen de este cambio lo hemos rastreado y llegado a la siguiente conclusión: en las versiones del siglo XIX, y todavía en algunas del XX, el marido de nuestro personaje es el “ratompérez”, que, contra lo que pueda parecer, ni es ratón ni se llama Pérez de apellido, sino que se trata del inofensivo y asustadizo insecto así llamado en Andalucía occidental. Este falso “ratón”, andando el tiempo, debió creer en algún arreglista que se trataba de un auténtico múrido y, ni corto ni perezoso transformó a la hormiguita en ratita, para mayor acuerdo de especies a matrimoniar. Semejante fuga de imaginación ha contribuido seguramente a la pérdida de la segunda secuencia, donde la hormiguita se come al maridito, el cual imprudentemente, se ha asomado a la olla y caído dentro de ella. De esta manera, el cuento queda desvirtuado y reducido a la mera coqueterías de la “ratita” que no es más que el inicio de esta historia.
A nós fíxonos moita ilusión ver este “arquetipo” recuperado por Almodovar, porque na nosa infancia así nolo contaban –versión rata-, pero no que o seu marido remataba na pota tentando sacar unha casca de cebola. E finamente, nunha reviravolta para nós, case “caníbal” era comido con moito deleite pola ratiña. Nunca máis víramos nin escoitáramos nada semellante, e pensamos que era froito da desbordante imaxinación da nosa tía que nolo contaba.
Cando llelo contamos, os nenos ao rematar de inmediato nos din que lles recorda a outros tres contos dos que “deberon copialos”; detectan semellanzas coa “Ratiña presumida”, con “Rato Tom e Rata Tomasa” -no devir dos acontecementos trala desgraza-, e co “Rato Pérez”. Faise preciso aclararlle que esta versión que veñen de escoitar é anterior aos libros que eles coñecen, porque era de cando a xente contaba contos sen ter que lelos nos libros. Parécelles imposible. Fannos moitas preguntas sobre como os recordaban todos, ou como podían contar sempre o mesmo conto; isto dános pé a falar das distintas versións.
Facemos unha proba, poñémonos en situación e pedimos voluntarios para contar o conto de “Caperucita Roja”, saen seis nenos e nenas. Convidámolos a saír da clase. Un a un, iranlle contando a súa versión aos demais sen escoitar a dos anteriores. Ninguén o fai igual ca os outros. Perciben que os personaxes son case fixos, que a trama tamén, pero a maneira de contalo, as palabras que se empregan, e os elementos que adornan a historia son totalmente diferente. Unha nena que acaba de chegar á escola de Canarias, dilles que a Caperucita lle levaba plátanos de Canarias á avoa, o que provoca o enfado duns e a hilaridade doutros.
Agora, como tarefa para a fin de semana, levan unha nota para as súas familias, na que lle solicitan colaboración para aprender a contar un “conto de boca” e logo podérllelo ofrecer aos compañeiros de clase, como se fosen contacontos amateur.
Rematamos lendo as versións dos contos nacidos a partir de “La hormiguita”.
Se ben ata o de agora case todas as historias que lle contábamos ao noso alumnado eran en formato álbum ou libro ilustrado porque críamos que a estas idades hai que fornecerlle o maxín con moitas e variadas representacións plásticas do relato, agora chegou o momento que xa teñen bagaxe dabondo como para prescindir deste apoio visual, botando man do seu imaxinario para ir recreando o que escoitan.
Creamos unha ambientación axeitada e preparámolos para esta nova experiencia, explicándolle a razón do título da colección, Cuentos al amor de la lumbre. Relatámoslle o que facía a xente cando non había televisión, nin ordenadores, nin iPAD, nin luz; de como pasaban o tempo e gozaban do pracer de escoitar contos marabillosos de princesas ou príncipes encantados, de nenos valentes, de seres mitolóxicos, etc. Deixámoslle elixir entre as distintas categorías nas que o autor organizou esta antoloxía, de tal xeito que tamén aproveitamos para saber cal é a función do índice dos libros. A piques estivemos de cambiar a súa decisión, xa que o elixido nos pareceu un pouco truculento de máis, pero seguimos para diante.
En poucas ocasións logramos tanta atención por tan prolongado tempo. E o mellor da experiencia foi cando ao rematar, seguían falando por pequenos grupos dos personaxes, de como os imaxinaban, así como dos escenarios nos que sucedían. As posteriores representacións foron das máis ricas en detalles que levan realizado ata o de agora; tamén certo que cheas de estereotipias sobre os protagonistas en función do rol que asumían.
O folclorista Antonio R. Almodovar, certeiramente chamado por Ana Mª Matute “o terceiro irmán Grimm”, experto en semiótica estrutural, leva parte da súa vida profesional dedicado á recuperación dos contos tradicionais hispanos, eido sobre o que se investigara moi pouco e polo que tamén había moito desapego. Non hai máis que preguntarlle a calquera persoa de a pé polos contos populares españois que coñece, para descubrir que pouco sabemos deste rico patrimonio inmaterial.
Almodovar, premio nacional de LIJ no 2005, é unha persoa moi polifacética; escoitar as súas conferencias é unha delicia –é un contador de contos, no máis extenso e rico sentido da palabra-, logra engaiolar ao público co seu discurso. No web do Centro Virtual Cervantes, pódese acceder á súa biografía, obra, colaboracións na televisión e artigos, de entre os que salientamos Cuentos populares perfectamente incorrectos e No toqueis a Blancanieves. En Google Books pódense atopar vistas previas ou completas de moitas das súas obras.
Nesta colección fai unha compilación de “arquetipos”. O arquetipo dun conto popular é a versión resultante que se obtén ao comparar moitas versións particulares dun mesmo conto ata conseguir que ao lelo se pareza o máis posible á versión dominante na única etapa na que aínda podemos ter acceso. Nesta guía complementaria pódese atopar máis información.
Así temos 135 contos populares españois divididos en dous volumes, e agrupado por temas como: contos marabillosos, de princesas encantadas, de príncipes, de nenos en perigo, de pícaros, de pobres e ricos, de mulleres difíciles, de medo, de tontos, de animais, ou acumulativos e disparatados. En ambos os dous tomos acompáñase cunha amena explicación do autor sobre cada unha das categorías establecidas, das súas orixes, da intencionalidade, e dos vínculos con outros atopados na tradición europea.
Desde hai moitos anos somos devotas das súas versións de contos populares recollidos na colección “La media lunita”, -actualmente tamén dispoñibles en galego-, dedicadas a un público infantil. Agora, neste caso, aconsellamos aos docentes unha lectura previa, xa que logo, estes contos que se contaban ao carón do lume ían dirixidos a persoas adultas, malia que os nenos tamén estiveran por alí.
No Día do Libro 2012, con tal saturación de declaracións, vídeos, testemuños, etc, tan só dúas reflexións:
1º Ninguén dubida do que supón para a persoa o feito de ler, de ser lector, agora ben, todos estas celebracións e fastos arredor do libro van á procura de lectores ou de consumidores de libros? Ollo que non é o mesmo. Hai alguén que promova o pracer de ler e reler un libro que non sexa novidade editorial? Poida que estéamos esvarando perigosamente xusto polo lado contrario.
2º Nas idades coas que nós traballamos, o mellor fomento da lectura é lerlles en voz alta, tal e como vimos nun cartel exposto nunha das escolas italianas que visitamos recentemente, no que se recollía unha cita de Emilia Ferreiro, que vén a dicir algo así como:
Asistir a un acto de lectura en voz alta é asistir a un espectáculo máxico. Parte da maxia consiste no feito de que as mesmas palabras e na mesma orde volven repetíndose unha e outra vez, unha e outra vez cos mesmos signos.
A fascinación dos nenos pola lectura e relectura da mesma historia apoiase con este descubrimento fundamental: a escritura aprehende a lingua, contrólaa de tal xeito que as palabras non se poden evadir, non poden escapar nin se substitúen as unhas coas outras.
Para predicar co exemplo, propoñemos unha relectura, ou primeira lectura da conferencia que impartiu Emilia Ferreiro no 26º Congreso Internacional de editores (CINVESTAV) en México no ano 2000; que segue de plena actualidade e vixencia e no que, entre outras moitas cuestións relacionadas coa lectura, cos lectores ou co ilestrismo, lles dixo aos asistentes:
“Por más eruditos y humanistas que sean, LOS EDITORES PRODUCEN OBJETOS INCOMPLETOS POR NATURALEZA.
Un libro es un objeto en busca de un lector, y no puede realizarse como objeto cultural hasta que no encuentra un lector. Ese lector es muy mal caracterizado cuando se lo define simplemente como un cliente. Se puede comprar una colección de libros para exhibirlos en la sala de recepción de la casa o en el estudio profesional. Esos libros siguen siendo objetos incompletos: bibelots sin intérpretes. El libro se completa cuando encuentra un lector-intérprete (y se convierte en patrimonio cultural cuando encuentra una comunidad de lectores-intérpretes).
Por eso es tan singular la tarea de un editor: no solamente debe producir un objeto tan cuidado y acabado como sea posible, sino tener conciencia de que tal objeto, por más cuidado y acabado que sea, será siempre incompleto si no encuentra “el otro”/”los otros” que le darán completud. Ese “otro” (esos “otros”) deben ser lectores.”
Bolonia, primeira parada. Cando programamos esta viaxe de estudo, pensamos que poderíamos chegar aos últimos días da Feira do Libro Infantil de Bolonia, unha das máis importantes citas internacionais da edición para nenos, logo, por un acurtamento da súa duración vimos que non era posible, o que non sabíamos é que ao longo de toda a primavera tiña lugar a Fieri di leggere, un evento iniciado no ano 2000, coincidindo coa distinción de Bolonia como capital cultural europea.
A Fieri di Leggere é unha festa para todos, con mostras, encontros con autores/as, lecturas e obradoiros, baixo o lema “Orgullos de ler”. Esténdese a toda a provincia, e participan museos, bibliotecas, espazos expositivos, editoras, escolas, etc. O que se pretende é o contacto dos pequenos lectores con todo aquilo que rodea o libro. Nesta ocasión, con motivo do bicentenario do nacemento de Charles Dickens, organizouse unha programación de eventos que atravesa a linguaxe da literatura, das artes figurativas e cinematográficas.
Percorrer Bolonia nestes días é unha invitación á lectura de libros infantís, en calquera librería atopamos en primeiro lugar os libros dedicados aos nenos- nós, non nos puidemos resistir a mercar algúns-, en calquera rúa hai un local que realiza actividades relacionadas cos nenos e os libros, e entre outras destacamos:
-A “Mostra de ilustradores”, na que 72 artistas de 60 países ofrecen unha panorámica global das tendencias máis innovadoras no ámbito da ilustración para nenos. Disto cómpre falar máis polo miúdo, porque, sen restarlle importancia á calidade das propostas creativas e plásticas, habería moito que dicir canto á súa sintonía cos gustos dos máis pequenos. Se ben como admiradoras da arte contemporánea nos gustaron, como seleccionadoras de libros para nenos e nenas, teríamos moito que obxectar. Como adultas podemos ver a influenza da banda deseñada, da estética manga, da arte povera, ou da ilustración clásica. Cabería preguntarse canto hai de produto de consumo, canto hai de negocio, canto da busca sen límites da novidade por novidade, e canto de coñecemento do que Alain Serres denomina “espírito da infancia”. En calquera caso, as editoras saben ben a diferenza entre prestixio e ventas. Volveremos sobre isto.
-“Bestiario accidentale”, sobre o traballo de Guido Scarabottolo.
-O “ABC dei colori”, unha mostra sobre libros de actividades que permiten descubrir o universo cromático,e as clasificacións de cores (primarios, secundarios, cálidas, frías), gradacións e escalas de cores.
-“La trilogia del limite” de Suzy Lee no MAMbo (Museo d´Arte Moderna di Bologna), na que se fai un percorrido polo traballo da ilustradora de “La ola”, “El espejo” e “La sombra”.
-“ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ”, unha revisión da exposición xa realizada no ano 2000 sobre o alfabeto.
-“Sole, Terra, Acqua e vento: un´energia da leoni”, unha mostra sobre a declaración da ONU coa que se trata de sensibilizar aos máis pequenos sobre fontes alternativas e accións de futuro para salvar o planeta.
-“Ler o álbum ilustrado”, unha mostra didáctica que atravesa o funcionamento, regras internas, características e proceso creativo desde novo produto editorial.
-“Intervalo de poesía”, celebra a natureza, o verde, as árbores, as plantas, as hortas e os xardineiros da poesía.
Recomendamos botarlle unha ollada ao programa, e ao blog no que van recollendo as distintas accións que se desenvolven de marzo a xuño con motivo da Fieri di leggere, porque se poden tomar moitas ideas de libros, e de accións conxuntas de fomento da lectura.
Como adultas caemos rendidas perante o último albume ilustrado de Raquel Díaz Reguera, “Catálogo de besos”, e de inmediato xa se nos dispararon as ideas para “versionealo” nas aulas co noso alumnado.
Da librería pasamos a un bazar no que mercamos unha grande variedade de barras de labios, mesmo de cores do máis inverosímil; non é doado poñerlle cor aos bicos envelenados, a bicos de pedir perdón, bicos sacapenas, recompensa, rutineiros, bicos de espertar, bicos de boas noites, bicos de amor, bicos de amizade, bicos de despedida, bicos de consolo, bicos de cortesía …
Cada neno/a, coa colaboración das súas familias, aporta bicos, co seu correspondente nome e posoloxía. Consérvanse en botes de cristal, anunciando a súa existencia e dispoñibilidade nun cartel que temos na porta da clase, no que tamén se convida a deixar un bico. Asemade, elaborouse unha carta de bicos na que teñen cabida os bicos metralleta, bicos tutifruti, bicos sonoros, bicos voadores…, e así ata trinta variedades.
As compañeiras de El Biblioabrazo, fixeron unha excelente escolma de imaxes de bicos: na arte, na fotografía, na danza ou no cinema, ao que nós engadimos o sofá “Labios” deseñado por Dalí con Óscar Tusquets, e “Beso de fuego” do mesmo autor.
Dará para máis …, xa que logo, cada bico é único e irrepetible e cadaquén fai a súa clasificación, algunhas inolvidables como a da Nobel chilena Gabriela Mistral no poema “Besos”.
Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro. Ese conto en realidade non era un só, senón moitos máis que comezaron a poboar o mundo coas súas historias de nenas desobedientes e lobos sedutores, de zapatiños de cristal e príncipes namorados, de gatos enxeñosos e soldadiños de chumbo, de xigantes bonachóns e fábricas de chocolate. Poboárono de palabras, de intelixencia, de imaxes, de personaxes extraordinarios. Permitíronlle rir, asombrarse, convivir. Cargárono de significados. E dende aquela eses contos continuaron multiplicándose para dicirnos mil e unha veces “Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro”
Ao ler, ao contar ou ao escoitar contos estamos exercitando a imaxinación, coma se fose necesario adestrala para mantela en forma. Algún día, seguramente sen que o saibamos, unha desas historias acudirá ás nosas vidas para ofrecernos solucións creativas aos obstáculos que se nos presenten no camiño.
Ao ler, ao contar ou ao escoitar contos en voz alta tamén estamos repetindo un ritual moi antigo que cumpriu un papel fundamental na historia da civilización: facer comunidade. Ao redor deses contos reuníronse as culturas, as épocas e as xeracións para dicirnos que somos un só os xaponeses, os alemáns e os mexicanos; aqueles que viviron no século XVII e nós que lemos un conto en Internet; os avós, os pais e os fillos. Os contos énchennos por igual aos seres humanos, a pesar das nosas enormes diferenzas, porque todos somos, no fondo, os seus protagonistas.
Ao contrario dos organismos vivos, que nacen, se reproducen e morren, os contos, que xorden colmados de fertilidade, poden ser inmortais. En especial aqueles de tradición popular que se adecúan ás circunstancias, ao contexto do presente no que son contados ou reescritos. Trátase de contos que, ao reproducilos ou escoitalos, os converten nos seus coautores.
E había unha vez, tamén, un país cheo de mitos, contos e lendas que viaxaron polos séculos, de boca en boca, para exhibir a súa idea da creación, para narrar a súa historia, para ofrecer a súa riqueza cultural, para excitar a curiosidade e encher de sorrisos os beizos. Era tamén un país no que poucos dos seus poboadores tiñan acceso aos libros. Pero esa é unha historia que xa empezou a cambiar. Hoxe os contos están chegando cada vez máis a recunchos afastados do meu país, México. E ao atoparse cos seus lectores están cumprindo co seu papel de facer comunidade, facer familia e facer individuos con maior posibilidade de ser felices.
Francisco Hinojosa
O 2 de abril, celébrase o día Internacional do Libro Infantil, unha data proposta do IBBY desde 1967, que conmemora o nacemento de Hans Christian Andersen. Cada ano encoméndaselle a un autor a escrita dunha mensaxe que se traduce a 40 idiomas; nesta ocasión, a que vimos de ler, a cargo do mexicano Francisco Hinojosa, coa ilustración de Gedovius.
Agora que xa se empezan a apreciar cambios na contorna que anuncian a chegada, adiantada, da primavera, gustounos atopar este fermoso libro, “Pedro y su roble“, de Claude Levert ilustrado por Carme Solé Vendrell, no que se nos conta unha historia de amizade e inxenuidade infantil. Coa chegada do outono Pedro pensou que o seu carballo ía morrer, porén todos os coidados son poucos, mesmo o protexe do frío invernal; o seu esforzo e cariño será recompensado porque coa chegada da primavera a árbore “revivirá” día a día.
Unha recomendación para comprender os cambios da natureza co paso das estacións.
Xa van alá dez anos do pasamento de Carlos Casares; con tal motivo, a editorial Galaxia -que el dirixiu durante anos-, abreu un blog no que desde o día 9 de marzo ata o 31 de decembro, se irán publicando artigos, reflexións, estudos e recomendacións sobre a obra deste autor.
“Atendendo á miña faceta profesional, pídenme que reseñe algunha obra infantil de Carlos Casares. É cousa doada, podería falar dalgunhas obras que escribiu dirixidas a nenos e nenas. Nunha lectura actual, diría que en todas elas hai unha visión respectuosa e integradora da diferenza, do que non é igual ca todo o demais; algo que nos tempos que corren debe entenderse coma un valor. Así, “A galiña azul”, “As laranxas máis laranxas de todas as laranxas” ou “Lolo anda en bicicleta”, serían obras das que recomendaría á súa lectura nas aulas.
No entanto, vou salientar a súa contribución como tradutor de “O Principiño”. Non cómpre dicir aquí que Casares sabía que para fornecer e manter viva a lingua galega, non abondaba con publicar obras escritas nela, senón tamén, facer a tradución desde outros idiomas, sendo determinante a labor dun tradutor; e el, que atesouraba preto de cen edicións distintas da obra de Saint-Exupéry, foi moito máis ca un tradutor, era un admirador deste personaxe aparentemente inxenuo e mesmo estrambótico, pero cheo das razóns que nos faltan aos adultos. Porén, como persoa interesada na comprensión e atención da infancia, agradézolle a Carlos Casares que me permitira lelo na miña lingua materna, e recoméndollo a todas aquelas que pensamos que estamos sacando novas fornadas cocidas co lume da presa e da cobiza.
Eu, nun exercicio de revitalización profesional, de cando en vez, preciso que un principiño que vive só no seu asteroide B612 me diga que se me está a pechar o maxín pola falta de uso; que teño que facer o que eu quero e non o que os outros queren; que paga a pena gastar cincuenta e tres minutos en ir a beber a unha fonte ou en esperar un solpor. Preciso que un neno irritado me faga cuestionarme todas as respostas feitas que dou sen pensar e que me confíe o segredo do raposo: “Soamente se ve ben co corazón. O esencial é invisible para os ollos.” E quero que todo isto mo diga en galego, na lingua na que me gusta escoitar falar aos nenos.”
Gústannos os abecedarios diferentes e os libros abecedarios; de tal xeito que temos moitos dos que, por exemplo, recompilaron no blog El biblioabrazo. Hoxe mercamos un novo, “Letra a letra” de Ángels Navarro, unha experta en xogos de enxeño. Recomendamos a visita ao seu web EnginyFactory, unha fábrica de ideas lúdicas.
“Letra a letra” contén 27 xogos de percepción, imaxinación, linguaxe e observación. Un libro para aprender e divertirse, que ademais, nos convida a entrar nun mundo de fantasía e de imaxinación, onde o máis inesperado e sorprendente se converte nunha letra do alfabeto.
Hai pouco tiven que atender a outro grupo de alumnado de cinco anos nun tempo que non daba para moito máis, polo cal lle propuxen xogar a palabras encadeadas; como me miraron un pouco estrañados, volvín a insistir e pregunteilles se non xogaban a iso cando facían viaxes longas. Certamente non pensara en que agora aos cativos en canto soben ao coche conéctanlles un DVD e non volven a falar ata chegar ao destino.
Para aqueles que aínda non teñen DVD no auto; para os nostálxicos; para os que non queren escoitar a cada intre “Canto falta?”, “Falta moito?”; para os que cren que hai outras formas de pasar o tempo, a editorial Combel vén de publicar “¡En marcha!” de Patricia Geis, unha recompilación de 30 xogos diferentes para non aburrirse nas viaxes: palabras encadeadas, xogos coas matrículas dos coches ou coas sinais de tráfico.
Xogos divertidos para viaxes en avión, coche, tren ou barco.
O momento no que un neno ou unha nena descubre que é quen de ler só un libro é algo único. Hai un antes e un despois. Ese brillo na mirada, esa satisfacción que sente, esa medra no seu desenvolvemento é inigualable e máxica.
A meirande parte do noso alumnado xa viviu ese intre, porén, o que queremos agora é ofrecerlle lecturas funcionais e do seu gusto que lles sigan proporcionando esa satisfacción. Emporiso, mercamos toda a colección El caballo alado da editorial Combel, xa que cumpre uns requisitos, para nós importantes:
1º Son versións breves de contos clásicos, moitos deles xa coñecidos polo nenos, o que lles axuda a facer anticipacións sobre o texto.
2º Xogan moito coas repeticións e coas onomatopeas. As sinxelas ilustracións acompañan e completan a mensaxe sen, neste caso, superar o peso do texto.
3º Hainos con letra tipo pau, imprenta e manuscrita. De tal xeito que, malia que preferimos comezar a lectura e a escrita con maiúsculas, pouco a pouco podemos ir introducindo outras tipografías.
4º Son relativamente baratos, tanto como para poder permitirnos mercar libros dabondo para todos.
Todas estas condicións fixeron que nos decantarnos por eles, aínda que lles obxectamos que non os haxa en galego. Compensaremos esta situación.
Agora, estableceremos un sistema de préstamo de fin de semana, para que estes libros poidan ser lidos e gozar con eles na casa, sos ou na compaña dos seus familiares.
“Saber ler é ser quen de transformar unha mensaxe escrita nunha mensaxe seguindo certas leis moi concretas. É comprender o contido dunha mensaxe escrita; é ser quen de xulgar e apreciar o valor estético…” (Mialaret, 1972)
Hai tempo que decidimos que para o alumnado de infantil, poñeríamos en positivo todo aquilo que puidéramos. Evitamos falar da morte, preferimos falar da alegría de vivir; non queremos afondar na violencia senón na ledicia de coñecer e respectar aos outros, poñendo en valor cuestións nas que decote non se repara.
Nesa liña, vimos de descubrir tres fermosos libros que falan do amor, do goce de querer e ser querido, deses que nos deixan co sorriso pintado na cara:
É bastante habitual que cun grupo de 5 anos vivamos episodios de caída dos primeiros dentes. Fai pouco tivo lugar a nosa “primeira caída” do grupo, de aquí en diante, irán uns detrás dos outros, chegarán a fin de curso case todos desdentados.
Aproveitamos para falar de cales son os dentes que primeiro caen e se isto garda algún tipo de relación cos que primeiro saen ou cos que se empregan en “tarefas” máis duras. Iremos facendo un cadro coas estatísticas. Preguntáronlle ás familias polo momento no que lle apareceu o seu primeiro dente, a idade que tiñan e a posición dese dente. Como curiosidade soubemos de bebés con dentes e dos inconvenientes desta rareza.
Pode dar moito xogo, pero decidimos tirar polo camiño literario. Como non mencionar ao máis xenuíno personaxe infantil español, o “Rato Pérez” e dos seus “homólogos” noutras culturas. Comprometémonos a que teremos un conto distinto do Rato Pérez para cada dente que caia.
Velaquí o que fomos atopando:
“Ratón Pérez” del Padre Coloma, o que deu orixe a todos os demais. Recollido nunha exposición do CVC xunto con 80 diferentes ilustracións do personaxe infantil que vén de celebrar o seu aniversario.
Onte levaba baixo o brazo un libro que chamaba a atención de todas as compañeiras, mesmo houbo quen me dixo que hai libros que tan só vendo a portada xa sabes que vai a ser do gusto dos nenos e nenas. Non se enganaba. “Un amor de botón” é un deses fermosos libros, malia que cando o empezamos a ler coa nosa contaminada mirada didactista lle facemos algunha que outra obxección que por sorte pronto obviamos se recordamos que as historias teñen que gustar aínda que non sexan “politicamente correctas”. Xa se sabe, ás veces mesmo caemos no ridículo e absurdo.
“La señorita Enriqueta es una joven muy coqueta.
El señor Gabriel va siempre como un pincel.
Ambos estrenan abrigo y salen a pasear.
Pero…, ¡ay, qué desventura!
¡Un botón se ha dado a la fuga!
Y lo salen a buscar.
Quién sabe adónde los llevarán los hilos del destino…
Dos libros bajo un gran corazón,
dos botones cosidos con mucho amor.”
Dúas historias paralelas de dous amantes dos abrigos cun texto cheo de rima e musicalidade, que nos permitirá pasear por diversos establecementos comerciais coñecendo as súas especialidades, e sobre todo gozar cunha adxetivación tan fermosa, tan rica e tan certeira como as ilustracións.
Para prolongar o xogo, velaquí tres propostas que desenvolvemos:
1º Ofrecerlle unha grande variedade de botóns para que xoguen a clasificalos, ordenalos, serialos, etc., negociando cos compañeiros doutras mesas para conseguir os que precisan.
2º Xogar a buscar a parella. Darlle a cada un botón que ninguén pode ver. Deseguido sairán a buscar a súa parella describindo as características dese botón e aqueles que pensen que coincide co seu responderán ao chamamento.
3º Facer composicións artísticas cos botóns, tralo visionado de algunhas das imaxes desta presentación ou das acuarelas de Günter Grass nas que os botóns son os protagonistas.
Non cremos que haxa ningún mestre/a de infantil que non lle lera ao seu alumnado os dous títulos que seguen, xa convertidos en clásicos e que agora nos presentan as súas respectivas editoriais actualizados
“La pequeña oruga glotona”, en edición especial despregable para conmemorar o 40 aniversario da súa publicación. Unha fermosura que lle engade valor a este libro que nos fala do proceso vital dunha eiruga, da alimentación, dos días da semana, dos excesos alimentarios, etc. No web do seu autor, Eric Carle podemos ver todo tipo de produtos creados a partir da famosa hungry caterpillar, de tal xeito que ata vimos en UK librerías con seccións dedicadas a este personaxe ou á obra do seu autor.
“A toupiña que quería saber quen lle fixera aquilo na cabeza”, se a versión pop-up xa lle dera máis animación a esta escatolóxica e hilarante historia da toupiña, agora con sons como plas-chof-plin… somos aínda máis conscientes do noxento agravio que sufriu e do que se vingará.
Días atrás, falando dos libros preferidos, unha nena respondeume que a ela os que máis lle gustaban eran os “contos de boca”, aqueles que lle contaba o seu pai pola noite na cama e que lle falaban dos países descoñecidos que visitarían.
Velaquí a conclusión a moitos dos nosos desvelos sobre cales son as historias máis adecuadas para os nenos e nenas. Poida que estivéramos moi ocupadas buscando a última novidade editorial, valorando a harmonía texto/imaxe, considerando o formato máis axeitado…, e resulta que o cerne está na compoñente afectiva.
Ler contos ou contar contos? As dúas cousas, en función do que pretendamos, non hai porque contrapoñer estas dúas necesarias actividades, pero non releguemos a que vai directamente de boca a orella, tan só co recurso da nosa voz.
Agora ben, todos/as sabemos contar historias?, ou será que a falta desa capacidade nos fai aferrarnos a outros soportes como o libro ou o audiovisual. Cales son as cualidades que debe ter un conto e un contador/a de “contos de boca”?
Recorremos ao experto Paco Abril que no artigo “Para contar historias” esboza algunhas premisas fundamentais sobre a narración, así como as 5 características que, a xuízo deste contacontos, se deben aplicar para chegar aos nenos/as.
-El contador es un escuhador. Es capaz de oír a los niños/as cuando cuentan cosas que a las orejas maduras les parecen misteriosas. Es capaz de oír lo que los niños quieren, de verdad, sentir.
-Quien narra es un contador, no está representado un papel, Por eso se centrará en lo que cuenta, y en que eso que cuenta suene verdadero, recordando que los niños/as quieren ficciones no mentiras.
-Sólo cuando consiga la difícil sencillez de narrar sin alharacas, con el solo recurso de la palabra, podrá recurrir a usar los elementos que considere oportunos para fortalecer sus relatos.
-Su repertorio, que deberá sentir como si formara parte de su vida, se nutrirá de historias, de cuentos, de palabras que contegan el imprescindible ingrediente del “y de repente.
-El contador de cuentos debe poner la mejor disposición para relatar, aunque no tenga ganas, deberá salir a la “pista” con ellas, de lo contrario no saldrá.
Y es que en el momento en que los niños/as sienten que lo que les narran tiene que ver con sus vevencias, y les cuentan historias con ganas, se convierten en los mejores escuchadores que haya habido jamás.
Nestas idades, todos os nenos e nenas queren ter unha mascota; poucos poden facelo, e menos soñar con compañías como as que se recollen no libro “Criaturas” que toma o seu nome do programa televisivo que se emite na TVG.
Preséntansenos vinte e cinco historias de vida, de xenerosidade, de amizade, de amor entre os animais e os seus amigos/as nun libro de gran formato, con grandes fotografías e con pequenas pílulas informativas sobre a especie, pero o que prima é a narración do estreito vínculo que une persoas e animais.
Michi é unha gata, nai adoptiva e de leite de Berni e Strech, dous cadeliños que quedaron orfos ao nacer. Sombra é a cadela que está a piques de perder a vista, polo que, malia os tratamentos de acupuntura, agora leva lentes, ao igual que Brais o neno co que xoga. Ataúlfo, unha tartaruga que estaba tristeira ata que lle buscaron a Margarida, outra tartaruga que lle fixo recuperar a alegría de vivir. Bruno é un pequeno pardal que un día entrou no bar-estanco de Helena, e desde aquela fíxoo todos os días, ata que se correu a voz de que daba boa sorte que peteirara os décimos de lotería e houbo quen o quixo roubar, desde aquela non volveu e todos notan a súa falta. Ata que enfermou, Chico era un fervello de can; todo quedou nun susto grazas a Pongo que doou do seu sangue para que lle fixeran unha transfusión. Brais mimou á pequena curuxa Maruxa desde que o seu pai a atopou preto da estrada ; foina alimentando ata xa se fixo demasiado grande para estar na casa e tívoa que deixar volver ao seu hábitat. Pepa é unha nena galego-inglesa con Síndrome de Down, que asiste ás clases con Bru e Piroco, dous cadelos que lle axudan a exercitar os seus músculos. Froito da campaña “Salvemos a Quinín”, este porco foi indultado e agora vive nunha leira coma un señor e sendo o máis coñecido da bisbarra. Fenicio era un bebé de foca cando o señor Plácido a atopou desorientada na praia; agora é unha estrela mediática no acuario do Grove. Marta-Hari é un pequeno morcego que leva un dispositivo, un chip coma os espías, para transmitirlle información a Róber e Moncho, dous estudosos da vida destes mamíferos. Tonín é un electricista xubilado que fai niños para as cegoñas, agora precisa da axuda do seu neto Mario porque perdeu unha perna e non pode subir aos postes; Eulalia unha cegoña que se hospeda desde hai moitos anos nos seus “aloxamentos”, decátase do problema de Tonín e todas as mañás lle leva o xornal para que o poida ler.
Isto non é a vida de vinte e cinco animais, son vinte e cinco historias de vida de criaturas que engaiolan a cativos e grandes.
Nos previos ao Nadal vén sendo bastante habitual que desde as bibliotecas escolares ou desde as ANPAs se preparen folletos para as familias con recomendacións de libros infantís.
Unha compañeira suxírenos que nesta ocasión os libros seleccionados poderían ser os recollidos no proxecto “Dálle a volta” do Instituto Galego de Consumo, xa que logo, deste xeito, a máis da lectura, poderíase aproveitar para fomentar o consumo responsable. Así se fixo tamén, recentemente, na Escola de Pais do suplemento semanal “La Voz en la Escuela”.
Alí escolmamos 30 libros agrupados arredor de sete eixos temáticos, que son os que seguen e que se poden consultar no proxecto (páxinas 22-50), así como as propostas de traballo para a aula ou coas familias.
1.- Unha festa diferente. Alternativas ao consumismo nos aniversarios e noutras celebracións infantís.
“Area fai seis” (versión interactiva), “A memoria das árbores” e “Cumpleañeros”.
2.- Quero isto, isto, e isto tamén! O fácil acceso dos máis novos aos catálogos publicitarios de xoguetes.
“A caixa dos recordos”.
3.- Mércame. Os caprichos consumistas dos pequenos. O valor dos cartos e das pequenas cousas que non se poden mercar. O máis grande ou o máis custoso non sempre é o mellor.
“La palabra que se fue de vacaciones”, “Coas mans baleiras”, “El regalo del pescador”, “El coleccionista de momentos” e “A casa máis grande do mundo”.
4.- Espello, espelliño. A imaxe persoal; influenza das series e persoaxes televisivos. Moda e publicidade. Estereotipos de sexo/xénero. Traspaso de hábitos estéticos adultos á infancia.
“Petra”, “¿Hay algo más aburrido que ser una princesa rosa?”, “Sapo Manuel Quenorrana”, “Ranilda”, “Nariz de ouro” e “Cuervo”.
5.- Como como. Estilos de vida saudables, alimentación e actividade física. Doces, snacks e lambetadas.
“Picurruchos”, “Nicolás cocina sin fuego”, “Una cocina tan grande como un huerto” e “O incrible neno devorador de libros”.
6.- Como consumo. As implicacións do consumo no medio natural e nas relacións humanas.
“Misterio na selva de Ngorongon”, “León y el medio ambiente”, “Que fai falta?”, “Non é unha caixa”, “Caixa de cartón”, “Xaime e as landras” e “A árbore de follas DIN A4”.
7.- Gargalladas sen cartos. Actividades alternativas que non incrementan o consumo irresponsable.
“Un agasallo diferente”, “Russell y el tesoro perdido de Valderranas”, “Te regalo un cuento” e “El mejor regalo del mundo”.
No proxecto atoparedes información sobre cada unha das publicación e ligazóns a ás páxinas web das súas editoras.
O 20 de novembro conmemórase o Día Universal do Neno/a, os dereitos e benestar da infancia,algo aínda lonxe de acadar á vista do Informe UNICEF “Estado mundial de la infancia 2011”. Aconsellamos botarlle unha ollada á Táboa 9-Protección infantil (pax.120-123) onde recollen indicadores como traballo infantil, matrimonio infantil, actitudes de cara á violencia doméstica, disciplina infantil e mutilación/excisión xenital feminina.
Con tal motivo queremos recomendar dous libros de Alain Serres, director editorial de Rue du Monde, que deberían estar presentes en toda biblioteca de centro, malia que están aconsellados para idades superiores (6-9):
“Yo seré 3000 millones de niños”, no que o autor seleccionou un conxunto de fotografías que reflicten a realidade dos nenos/as do planeta. Unha reflexión sobre os dereitos dos nenos con textos de grande beleza e ilustracións de intensa luz xunto a fotografías en branco e negro que amosan rostros de nenos sen infancia.
“Tengo derecho a ser niño”, unha clara mensaxe en defensa da infancia que se expresa neste libro con vistosas ilustracións que compoñen un mundo ideal, alegre e luminoso ao que teñen dereito todos os nenos do mundo.
Mostra do Libro de Ciencia é unha guía bilbliográfica con unha escolma de 55 títulos de divulgación científica dirixidos ao público infantil.
Entre elas atopanse obras como “El pequeño inventor”, “Los números en la naturaleza” ou “Bichos”. Sin embargo non recolle un dos nosos preferidos “Uno, y si no, ninguno” de Katrina Lange en UnaLuna.
Hainas de moitos tipos: saltonas, tenras, verdes estranxeiras, moi gordas e vermellas da ira, e algunhas tan longas que é imposible pronuncialas… (…) O ladrón de palabras, entón, clasifícaas e méteas en tarros de cristal. Logo proba algunhas receitas: 2 palabras doces, 3 molladas, 1 picante e 2 cálidas. Mestúrao ben e lánzao todo ao ar. E así, o azar trenza alfombras de loanzas, tece bufandas de inxurias e calceta calcetíns de explicacións complicadas.
“O ladrón de palabras”, unha das últimas publicacións de Edelvives, un fermosísimo álbum de Nathalie Minne, que nos conta, nunha perfecta comuñón entre o texto e as imaxes, a historia dun neno que sae pola noite con todo o seu equipo cara a cidade, alí, rastrexando voces e luces, sen que ninguén o vexa, gabea polos tellados e comeza a súa colleita de palabras.
Tras lelo e deleitarnos coas imaxes (un día falaremos de como ler os álbums ilustrados), non puidemos resistirnos a facer coma o ladrón de palabras. Recollemos e metemos en tarros de cristal os ingredientes de moitos xogos.
Comezamos inspirándonos nas palabras clasificadas polo pequeno ladrón: palabras negras (toro, carbón, noite), palabras despreocupadas (sola, feliz, tranquila), palabras simples (vida, gato, bico, amar), nunha palabra (stop, pum, clac), palabras de viaxe (ir, lugar, aquí), palabras doces (querer, amar), palabras de soños (unicornio, ilusión, príncipe), palabras feas (mugre, morte, insecto), palabras bonitas (claxon, globo, lúa, mimo), palabras baleiras (cero, solo, nada de nada), palabras raras (trisomía, lechuza), palabra a palabra (paso a paso, pouco a pouco), palabras hilarantes, palabras frías, grandes palabras, palabras moi fermosas, palabras difíciles, palabrotas, palabras confusas, palabras solitarias…
Agora pedímoslle a cada neno/a que nos traia un tarro coas palabras da súa casa.
Velaquí o comezo da nosa clasificación que nos dará xogo para moito, moito tempo. Palabras amorosas, palabras mareiras, palabras longas, palabras curtas, palabras dos contos, palabras xoguetonas…
Unha amiga fíxonos notar que vender e regalar palabras tamén era o que facía Belisa Crepusculario vendedora de palabras no conto Dos palabras que integra a obra “Cuentos de Eva Luna” de Isabel Allende. Belisa un día descubriu que as palabras andaban soltas sen dono e que calquera cun pouco de maña podería apoderarse delas para comerciar, polo que lle pagou vinte pesos a un cura para que lle ensinara a ler e escribir, e cos tres que lle sobraron mercou un dicionario, que logo de revisalo a A á Z, tirou ao mar para non estafar aos seus clientes con palabras envasadas.
O poder das palabras.
Onte, ao recibir o IV Premio Internacional Compostela de Álbum Ilustrado, por “A viaxe de Olaf”, na intervención de agradecemento o seu autor, Martín León Barreto, escusou a brevidade desta, debido a que é un home ao que lle resulta máis doado expresarse con imaxes que con palabras. Dixo que se a obra se traducise en porcentaxes, un 95% sería imaxe e tan só un 5% texto.
Velaquí unha das características que diferenza o álbum doutro tipo de publicacións como poden ser os contos ilustrados.
“Grandes ilustracións, texto escaso e situacións que propician a intertextualidade, o que non deixa indiferente ao pequeno lector; así a todo, provócao de tal modo que sente a necesidade de avanzar na lectura para a comprensión do insinuado nas páxinas anteriores. Así pois, a narración visual é o motor e a imaxinación do neno/a pon o resto.”
Así se define en “O álbum na literatura infantil e xuvenil (2000-2010)”, unha obra de recente publicación en Xerais, coordinada por Blanca-Ana Roig Rechou, Isabel Soto López e Marta Neira Rodríguez. Iníciase con dous artigos teóricos nos que se trata de perfilar o que é o álbum ilustrado e as súas diferenzas con respecto a outro tipo de publicacións ilustradas, así como unha interesante análise da influenza das correntes artísticas do século XX nalgún destes traballos. Segue con unha selección de doce obras “canónicas”,-inesquecibles-, que constitúen un referente nesta modalidade de libro infantil; unha escolma de setenta e catro álbums para a educación literaria do marco ibérico e iberoamericano; e remata con comentarios para a formación lectora.
Un gran traballo que facilitaría a súa lectura se estivesen traducidos ao galego os artigos, recensións e citas en portugués, catalán, éuscaro ou inglés.
Olaf vivía nun planeta moi, moi pequeno. Nunha casa moi, moi grande. Un bo día, aburrido, Olaf saíu a camiñar… e camiñou! Olaf camiñou e camiñou, e un peixe que tiña a cola do revés atopou.
–Vés comigo? –preguntoulle.
E como non dixo que non…
Así principia este relato acumulativo de estrutura repetitiva e circular. Un Principiño, farto da soidade, emprende un camiño iniciático. Diversos animais fantásticos -de inspiración mítica e valor simbólico- vanlle facendo compaña e conformando un grupo heteroxéneo e compacto: o peixe que tiña a cola do revés, o cabalo alado, o tigre arco da vella, o elefante elegante…
As imaxes, segundo Xosé Ballesteros, director de Kalandraka, feitas cunha paleta cromática fermosísima e cun aspecto xeométrico case mecánico, mesmo dan ganas de tocalas, apetece velas en tridimensional.
Xa se presentou traducido ao castelán, portugués, éuscaro e catalán.
“Aprender a leer es un procedimiento que se enseña en la escuela.El gusto por la palabra y el amor a los libros se descubren en casa, en el ámbito de la familia, si bien la escuela ocupa un lugar de privilegio en esta conquista.Cuando una maestra de educación infantil está contando un cuento a sus alumnos, no solo está relatando una historia divertida o triste, está enseñando conceptos que tienen que ver con la lengua, procedimientos que atañen al proceso de comprensión y unos valores determinados contenidos en el libro.Cuando una abuela, o una madre, o un padre cuentan un cuento a sus nietos, o a sus hijos, están realizando un acto de amor. “
Así comeza o caderno do Observatorio Andaluz da Lectura realizado por Antonio Ventura coa pretensión de ser unha guía para as familias. Non cremos que sexa casual que o primeiro número desta publicación se dedique a ler na casa; tras moitos anos, traballos e campañas de animación á lectura, sábese que ese é o ámbito determinante no fomento da lectura.
Esta sinxela guía aborda, entre outros temas, a necesidade da ficción, as palabras e as imaxes, o gusto polas palabras e o amor polos libros, os momentos da lectura, as clases de libros, e remata cunha selección de textos.
Paga a pena poñela a disposición das familias, ben a través dos blogs (de aula, de biblioteca, de centro) ou fotocopiala.
O 24 de outubro é o Día Internacional da Biblioteca escolar, porén formulamos dúas preguntas:
1ª Pódese celebrar o día da biblioteca escolar nos centros de educación infantil?
2ª Celébrase?
Que comecemos con esta pregunta é unha ironía, xa que logo, se nos axustamos ao que establece a normativa, a biblioteca escolar é un espazo que non existe nos centros de educación infantil. O non-espazo. É paradoxal, pero a tenor do que se estipula no RD 132/2010, do 12 de febreiro, polo que se establecen os requisitos mínimos dos centros que impartan as ensinanzas de segundo ciclo de educación infantil, educación primaria e educación secundaria, a biblioteca non se contempla entre as instalacións mínimas coas que deben contar os centros de infantil. Estamos a falar dun regulamento recente, non dunha norma de hai moitos anos. Supoñemos que a reflexión que fixeron os seus redactores é que como os nenos/as de infantil, supostamente, non len, para que precisan dunha biblioteca?
Non importa que, en coherencia coa esquizofrenia da administración, nunha norma anterior, de rango superior como é a LOE se estipule no seu artigo 113.1 que “os centros de ensino disporán de biblioteca escolar”; non importa que se convoquen premios a boas prácticas en bibliotecas escolares con apartados para educación infantil; afortunadamente non importa para que poidan recibir subvención; tampouco importa para que nos discursos sobre o fomento do hábito lector se fale de comezar desde a máis tenra infancia; non importa para que se fagan campañas publicitarias institucionais nas que aparecen nenos e nenas asistindo a actividades de animación lectora na biblioteca escolar; e non importa para que se constitúan equipos de dinamización da biblioteca escolar –con coordinador/a-recoñecido-, mesmo nos centros de infantil.
Dá para pensar un pouco. Por que nesa normativa de referencia á hora de construír un centro educativo non se contempla un espazo para a biblioteca? Acaso non merecen os nenos e nenas de 3-6 anos 75 metros cadrados coma os de secundaria, ou os escasos 45 dos de primaria –isto tampouco é doado de entender, por que menos metros para nenos que precisan máis movemento?-; acaso incrementaría moito os custes das novas edificacións? Outra curiosidade é que cando se constrúen novos centros ás veces deixase un espazo que todo o mundo entende como biblioteca, pero si se precisa incrementar unidades é o primeiro do que se bota man, dado que a biblioteca non existe, pódese empregar como se considere.
Paradoxos da educación.
Canto á segunda pregunta, claro que se celebra. Celébrase, e hai bibliotecas nos centros de infantil. O profesorado, non é que sexamos un dos sectores que máis lee, pero si sabemos da importancia de que os nenos/as lean, emporiso, podemos acondicionar unha fermosa biblioteca debaixo dunha escaleira, nun almacén, ou no recibidor do centro. E mercamos libros, moitos libros que lles lemos ao noso alumnado, tras seleccionalos, plastificalos, catalogalos e ordenalos nese non-espazo.
Hai poucos centros de infantil nos que chegado o momento de organizar a biblioteca escolar non tiveran o debate sobre si deben seguir existindo as bibliotecas de aula. Pode ser enriquecedor, pero máis das veces desgasta e enfronta aos partidarios dunha ou outra opción. Acaba sendo estéril.
Máis que centrarse na aglutinación ou dispersión dos fondos, debería facelo sobre as funcións dunha e doutra biblioteca. Xa que logo, sendo complementarias, non excluíntes, non son as mesmas. A biblioteca de aula pode ser unha sucursal da biblioteca escolar, malia non estar subordinada a esta.
Non somos quen de expoñelo con máis claridade que o fai Kepa Osoro neste documento da FGSR do Proyecto de lectura para centros escolares (PLEC), no que dá argumentos, mesmo comparativas da función dunha y doutra.
Persoalmente, e atendendo ás idades coas que traballamos (3-6), se tivésemos que elixir, optariamos pola biblioteca de aula, xa que logo, neste momento impórtanos máis prender a mecha da lectura que a formación de usuarios. Afortunadamente, non hai por que tomar esas decisións.
Tampouco deberíamos esquecer que na actualidade existe unha boa rede de bibliotecas públicas que tamén teñen os seus obxectivos de cara a este público infantil. Porén, non dupliquemos tarefas; a cadaquén o seu, que tamén hai moito solapamento de responsabilidades, na biblioteca pública fanse actividades máis propias da biblioteca escolar, e na de aula outras que lle corresponderían á pública.
Malgástanse moitos esforzos, ilusións e recursos. Esta é, tamén, unha reflexión que cómpre facer mesmo no día grande das bibliotecas escolares.
Xogar coas palabras é unha das nosas actividades preferidas (ver categoría AlfabetizArte), palabras curtas, palabras longas, palabras que nos aloumiñan, palabras que nos fan cóxegas no padal…, pásanos o mesmo que á protagonista de “La coleccionista de palabras”, de Sonja Wimmer, en Cuentos de luz.
“Luna es una apasionada de las palabras. Adora su luz y se ríe con sus cosquillas. Pero un día se da cuenta de que poco a poco las palabras bellas, magníficas y divertidas están desapareciendo del mundo, y la niña decide que es hora de actuar. Un poético cuento sobre la magia de la palabra, sobre el poder que tiene cuando es positiva y que invita a lectores de todas las edades a seguir esta maravillosa historia de una forma original y divertida.”
Un libro para ler e para xogar despois da súa lectura, agora que os nenos/as cada vez xogan menos coa lingua.
Acabamos de mercar dous libros que foron moi do gusto do noso alumnado. Calquera dos dous rompe cos cliches das cualidades que debe reunir un libro para ter éxito entre os máis cativos.
“Un libro”, de Hervé Tullet en Kókinos. Nada máis e nada menos que un libro. Sen máis historia que unhas instrucións de uso en cada páxina. Unha ilustración do máis sinxela, tan só uns círculos de cores. E malia todo, pódese considerar un libro co que os nenos interaccionan, un libro que logra engaiolar a inxenuidade infantil.
“La ardilla miedosa”, de Mélanie Watt en Almadraba. Un conto que a primeira vista a ilustración pouco favor lle fai (posteriormente mudaremos de opinión). A historia xira arredor dun esquío medio “chalado”, que vive presa dos seus medos e paranoias persoais, aferrado as súas rutinas. Os pequenos de inmediato se identifican con el e tratan de racionalizar os seus medos. Os adultos deseguido nos decatamos de que reflicte a vida de moitas persoas que viven bloqueadas polas súas teimas e temores.
En calquera caso, son un sopro de aire fresco no medio de tanta publicación máis do gusto dos maiores ca dos nenos e nenas.
“La noche previa a su primer día de escuela, Splat tiene los ojos como platos. Y a la mañana siguiente, está tan asustado que inventa cualquier excusa para no dejar su confortable hogar… Y es que ¿quién no ha sentido pavor ante su primer día de colegio? ¿Cómo serán los nuevos compañeros? ¿Y los profesores? ¿Habrá muchos deberes? ¿Se integrará Splat con facilidad? Todas estas preguntas tienen respuesta a lo largo de las páginas de este delicioso álbum, entre las que, además, esperan grandes sorpresas… “
Para as que nos namoramos do tenro Russell el borrego, xa temos nas mans outro dos doces personaxes de Rob Scotton, “Splat, el gato”, traducido ao español por Jaguar. Un libro no que se ven reflectidos todos os que se están incorporando á escola.
Con motivo da celebración do Día Mundial dos Dereitos do Consumidor o pasado 15 de marzo, a Escola Galega de Consumo presentou o proxecto educativo “Dálle a volta”, para introducir a perspectiva do consumo responsable en infantil. Integrado por un conto interactivo e material didáctico dirixido ao profesorado, educadores, monitores e familias, dispoñible desde o web do IGC.
Agora a editorial Galaxia presenta “Area fai seis” a versión libro do conto interactivo. Escrito por Araceli Gonda e ilustrado en plastilina por Mª Noel Toledo, fálanos dunha cativa moi graciosa, á que lle falta un dente de diante, e a piques de cumprir 6 anos. Ela quere unha festa como a de todos os seus amigos: con invitacións, con piscinas de bolas, nun centro comercial, con paiasos, con tortas de tres pisos e cunha morea de regalos. O seu pai e a súa nai decidiron que ela tería unha festa diferente; sen agasallos e sen gastos innecesarios que finalmente non deixan ningunha pegada. Area case está decidida a non cumprir os seis anos e a quedar con cinco para sempre, pero algo fai que cambie de idea…
O realmente importante non se consigue con cartos.
A ONU declarou o 2011 Ano Internacional dos Bosques, coa fin de crear máis conciencia na conservación e explotación sostible de todos os tipos de bosque, para beneficio das xeracións presentes e futuras.
Con tal motivo, o S.O.L. (Servicio de Orientación Lectora) da FGSR preparou unha escolma de publicacións, tanto de carácter literario coma informativo para diferentes tramos de idade: ata 5 anos, de 6-8, de 9-11, de 12-14 e de 15-18. En cada unha das fichas, a máis dos datos identificativos do libro, indica se existen versións noutras linguas oficiais do estado.
Temos nas mans o último albume da editorial Galaxia. Dos que coñecemos, é o máis fermoso libro que vimos sobre a chegada dun irmán; xa se luciran con “Mamá, ti si que me entendes” e “Eu tamén son fonte”, de Teresa Moure que trataban o tema do embarazo e do aleitamento materno.
En “Vou ter un irmán!!!”, María Solar métese na pel e dálle voz aos sentimentos dunha cativa desde que sabe que vai ter un irmanciño. Non deixa ningún cabo solto; coa frescura da curiosidade infantil e coa rigorosidade científica que os pequenos poden comprender, fala do tempo do embarazo, dos que nacen prematuros, das ecografías, do tamaño e partes do feto, das molestias da nai, dos preparativos, da procura do nome –en galego-, do parto e da aceptación da chegada asumindo o rol de irmán maior para evitar os ciumes. Nótase que a autora é unha divulgadora da ciencia. Con todo, non é un texto informativo, é un conto infantil áxil, dinámico e lírico, moi do gusto dos nenos e nenas, redondeado polo bo facer do ilustrador Xosé Tomás.
Velaí o booktrailer.
A nosa última descuberta é unha delicia de libro, titúlase “El jardín curioso” de Peter Brown, publicado pola editorial Takatuka.
Un día, mentres explora a súa cidade monótona e gris, un neno curioso chamado Liam descubre un xardín en apuro. Decide axudarlle a medrar, sen decatarse de que acabará provocando que o xardín teña vida propia e que se estenda pola cidade mudando todo ao seu paso.
Malia o aproveitamento didáctico que se pode sacar del, o autor insiste en que tan só quixo contar unha boa historia. O noso alumnado deseguida caeu na conta do que se pode cambiar cun pequeno xesto, cando as persoas deciden colaborar coa natureza en troques de loitar contra ela. Un conto cunha visión ecoloxista e medioambiental coma poucos.
As imaxes teñen a forza suficiente para transmitirnos esa transformación da paisaxe, coas flores, cos topiarios, coas plantas trepadoras…; aquí deixamos unha mostra.
Moi recomendable para falar do medioambiente en calquera ocasión ou no seu día.
“Todo o mundo lle ten medo a algo. Vivir con medo pode facer mesmo que a persoa máis valente se sinta pequena.”
Así comeza “O gran libro dos medos do rato pequeño”, a nova publicación libro que nos brinda a editora Patas de Peixe, á que non parece gustarlle moito darnos libros sen pasado; ao igual ca o anterior este tamén está roído; xa ten historia.
Un libro fundamental para superar as túas fobias dándolle nome, teratofofia (medo aos monstruos), clinofobia (medo a ir para a cama), entomofobia (medo aos insectos), lixirofobia (medo aos ruídos fortes), nonseiondestoufobia (medo a perderse)…, así unha morea máis de medos que senten os máis pequenos.
Un ocorrente libro de Emily Gravett, autora de historias, sinxelas moi do gusto dos nenos e nenas pero que dan moito xogo, como sucede con “Dogs”, que recomendamos especialmente para as especialistas de lingua estranxeira en infantil.
Velaí a pequena colaboración que fixemos esta semana para o blog da editorial Galaxia, titulámola “Contos curriculares”, porque malia que pensemos o contrario publícase moita pseudoliteratura infantil de corte absolutamente didactista, e isto non cremos que favoreza nin a literatura nin a infancia.
“Contos concibidos in vitro ou nun ventre de aluguer, froito dun cruce de valores e contidos curriculares, que nacen no momento preciso, con escaso peso literario, cun recendo a didactismo rancio, bendicidos con nomes e reseñas que nos espertan a vena programadora aos mestres e mestras.”
Precísase unha reflexión longa e profunda sobre cales son os motivos que levan a que se publique ese tipo de material, a que se merque, a que se empregue, e sobre todo, arredor da función da literatura na escola e na infancia.
En 1943, Jacques Prèvert escribiu este poema dedicado a Elsa Henríquez para unha das súas exposicións. Foi ilustrado por primeira vez en 1953 con 23 debuxos desta artista.
Agora a Factoría K de Libros, deléitanos coa edición en galego de “Para facer o retrato dun paxaro” con ilustracións de Mordicai Gerstein.
Un libro que mercamos pola súa beleza, tanto das imaxes coma do texto, malia que un pouco temerosas de que os nenos e nenas non o souberan entender. Comeza de forma atípica con catro ilustracións antes da páxina de créditos –que nos sitúan, de seu xa contextualizan a historia-, e logo aparece a narración baseada neste poema surrealista.
Pintar primeiro unha gaiola
cunha porta aberta.
Despois pintar algo agradable,
algo sinxelo,
algo fermoso,
algo útil para o paxaro.
Logo apoiar o lenzo contra unha árbore nun xardín,
ou nun parque,
ou nun bosque.
Agocharse tras dá árbore
Sen dicir nada,
sen se mover. (…)
Se o paxaro non canta é mala sinal,
sinal de que o cadro é malo. (…)
Non podemos máis que convidarvos a lelo, porque é incrible como cativa a atención dos nenos e como estes entenden a mensaxe do cadro.
Axudámoslle a imaxinar como podería ser o paxaro, e como cantaría con este vídeo.
Un libro que nos permite explorar nunha situación bastante habitual, os choros, pero nun mundo descoñecido. Cal é a orixe das lágrimas, de onde veñen, a onde van…; sorprenderanvos a ideas previas dos nenos e das nenas sobre este tema.
A veces lloro. Como hoy. Igual que un volcán en erupción el llanto comienza en el profundo de mi barriga… ¿Y si los mares y los océanos fueran las lágrimas de todas las personas reunidas en un mismo lugar?
“Como agua” é unha das últimas publicacións de Sleepyslaps, con texto de Carmen Sara Floriano Pardal e ilustrado por Susana Pérez Barrera; recomendamos non pasar por alto as dedicatorias das dúas autoras.
Máis ca unha viaxe á tristeza é un motivo para a alegría.
Por eso, a veces, pongo mis lágrimas al sol para que se sequen. Como hoy.
Moi, moi aproveitable en calquera momento, en especial neses de choros inexplicables.
“Hay casas” da editorial Sleepsyslaps é unha das nosas últimas adquisicións.
Hay casas abandonadas que aún sostienen el latido. Hay casas pequeñas pero con el corazón grande. Hay casas llenas de color y otras apagadas de emoción.
De inmediato pódese establecer un paralelismo entre as persoas e as casas, das que sen dúbida son o seu fiel reflexo.
Gustounos porque é deses libros nos que o texto está en perfecta comuñón coas ilustracións, neste caso mérito de Mª José Alavarría e Gemma Capdevila. Tamén é dos que che brinda mil posibilidades, mil miradas, mil poemas, tantos coma casas hai, descubrindo que é o realmente importante nas casas mái alá do seu aspecto.
“El corazón de una madre no es solo un músculo que late sin parar. Es un lugar mágico donde suceden las cosas más extraordinarias. El corazón de una madre está unido al corazón de cada hijo por un hilo muy fino casi invisible. Gracias a ese hilo todo lo que le sucede a un hijo hace que algo pase también en el corazón de una madre.”
As mamás son eses seres perfectos que de pequenas comían toda a comida, ordenaban os seus xoguetes, non desobedecían…, non!!! Foron nenas coma todas as nenas, ao igual cas nenas de agora.
No blog “Soñando cuentos” fixeron unha excelente escolma de libros sobre as nais con motivo do seu día.
Sei de poucos equipos de biblioteca que non se atoparan cun problema no centro chegado o momento de realizar un expurgo para organizar a biblioteca escolar.
Sendo unha tarefa necesaria nas bibliotecas, o expurgo, ás veces, é mal acollido na comunidade xa que logo implica desfacerse de algo, destruílo, eliminalo. Adoita haber bastantes discrepancias canto aos exemplares que se deciden retirar.
Os motivos polos que se debe facer son illar o material desfasado, ampliar o espazo dispoñible, restaurar fondos deteriorados ou organizar a colección. Os criterios obxectivos a ter en conta son a antigüidade/obsolescencia, o seu uso, a duplicidade de documentos ou a redundancia da información. Os criterios subxectivos serían a actualidade da información, a adecuación da obra ás necesidades da comunidade e a calidade da información. Malia que o criterio do profesorado que vai realizar o expurgo é determinante, deberíase contar coa opinión de especialistas, xa que aínda sendo unha práctica saudable, débese realizar con coidado e acerto.
Pero, unha vez feito o expurgo, que facer cos libros retirados?, este é outro grande problema, polo que nun chiscadelo á celebración do Día do Libro queremos facer unhas suxestións, para dar unha nova vida aos libros vellos.
Con motivo da celebración do Día do Libro, o pasado sábado líamos artigos en distintos xornais, revistas e na rede, case todos eles cun denominador común: vaticinaban a desaparición do libro en soporte papel nun prazo de quince anos.
Vamos a facer entón unha proposta contracorrente, romántica, sen visión de futuro e non rendible económicamente. Hai tantas desas que unha máis…
Hai moitos anos visitamos a pequena vila galesa Hay-on-Wye, coñecida como a vila dos libros, na que trinta librerías ocupan as antigas casas, cuadras, torres, castelos e murallas. Logo soubemos doutras como Montereggio en Italia, Saint-Pierre-de-Clages en Suiza, Sedberg en Inglaterra, Montolieu en Francia ou Urueña en España. Pódense coñecer todas elas na súa páxina oficial Booktown.net, ou a través dos distintos post que lle dedican no blog Papel en Blanco.
Sería moi desatinado pensar en facer algo así en Galicia? Vilas fermosas precisadas dunha revitalización temos dabondo. Fanse vilas de turismo rural, vilas termais, vilas outlet, vilas… Imaxinade calquera das nosas pequenas vilas -tanto nos dá de interior coma de costa- con librerías especializadas para todos os públicos, podería haber espazos destinados á ilustración, ao teatro, á poesía, á gastronomía literaria, tabernas con tapas e viños literarios, e ducias de propostas máis. Algo vivo, por suposto. Un novo tipo de turismo cultural. Cal sería o problema?, non teremos libros dabondo?, non haberá público? Algún dos grandes empresarios visionarios galegos estaría disposto a respaldar o proxecto?
Se fose preciso, ata aceptaríamos que quedara de paso dalgunha das mega-áreas comerciais galegas. Maloserá que aburridos e aburridas das caravanas, dos atascos de tráfico e das “superofertas do día” non recalen na vila.
Hai certas sensacións que as persoas lectoras vencellan para sempre co feito de ler, tales como o recendo dos libros. Os libros olen dun xeito inconfundible, aínda que non todos igual, non é o mesmo o olor a tinta dun libro novo que o olor avainillado dun libro vello. O cheiro dunha biblioteca ou dunha librería é especial e diferente do de calquera outro establecemento. O recendo dos libros é tan importante que xa comercializan perfumes para complementar a lectura nos dispositivos electrónicos e dese xeito suplir esa eiva que detectaban tantos usuarios.
Como fomos ensinándolle ao noso alumnado que no deleite coa lectura inflúen outros aspectos tales como os lugares onde se le, a postura na que se le, a forma, a compañía…, quixemos facerlles caer na conta do recendo único dos libros. Visitar a biblioteca, suxestionalos para que o olfato case anule aos outros sentidos, facéndolles crer que só son narices, axudará a apreciar intensamente a experiencia activando o recordo. De seguro que cando volvan a abrir un libro prestaranlle atención a os estímulos olfativos que reciben.
Pero os libros tamén nos producen olores simbólicos, mesmo sabores; que persoa adulta non se obsesionou cos olores de “El perfume”?, quen non saboreou os platillos de “Como agua para chocolate”? Temos que ensinar aos nenos e nenas a ver, ulir, gustar e tocar todo o que se nos conta nos libros. Non é máis ca un xogo. Nalgúns casos moi doado e coincidente, “A casiña de chocolate”, “Sopa de calabaza” ou “Carapuchiña vermella”, chéiralles igual a todos; noutros hai que forzalo un pouco, pero paga a pena, a experiencia será moito máis intensa e rica.
Como se achega o Día do Libro, unha recomendación de lectura, “Tardes con Margueritte”.
Germain, un home de preto de cincuenta anos, bruto, langrán e case analfabeto, coñece no parque a Margueritte, unha velliña ilustrada amante da lectura. Comezan falando das pombas e isto lévaa a facerlle a primeira recomendación de lectura. Pouco a pouco Germain vai sendo consciente do valor que lle aportan as palabras cando é capaz de entender o seu significado, cando é quen de comprender o que queren dicir máis de dez xuntas e cando se decata de que serven para poñerlle nome ao que sente.
Margueritte “enganchouno” léndolle. Explicoume que a ler se empeza escoitando. Eu pensei máis ben que se empezara lendo. Pero díxome: “Non, non, Germain, non pense iso!, para conseguir que lles guste a lectura aos pequenos cómpre lerlle en voz alta” Engadiu que se iso se fai ben, máis adiante, vólvense dependentes, porque é coma unha droga. Despois, segundo van medrando precisan libros. Resultoume estraño, pero pensándoo ben, pareceume que non era ningunha parvada. Se me lesen contos sendo un cativo, pode que metese máis a miúdo o nariz nos libros, no canto de facer parvadas, simplemente por aburrimento.
Levada ao cine, con Gèrard Depardieu no papel protagonista, quen fai crible unha historia ás veces pouco verosímil, malia que tenra e entrañable.
“Tardes con Margueritte”, un libro da mestra de infantil Marie-Sabine Roger, agora en galego editado por Galaxia.
picantes, cargantes, insoportables y resbaladizos?
¡CAMBIA!
¿Son gruñones, charlatanes, asquerobabeantes,
albondigadenarizantes, comeconlimpiasmanos?
¡CAMBIA!
As nenas e os nenos tamén teñen as súas propias expectativas sobre as familias; mesmo establecen unha tipoloxía recollida neste divertido “Catálogo de padres para niños que deseen cambiarlos” da editorial Corimbo.
Pais pesados, rañosos, pegañosos, charlatáns…, para que soña con cambialos; coa vantaxe de que no caso de que reconsideres a decisión, devólvenche os orixinais, independentemente de como reintegres aos de recambio.
Unha escolma do que se pode atopar publicado, agrupado en torno a os seguintes temas e clasificado por idades:
O deporte de cada día. O exercicio físico na vida cotiá.
Á carreira. Coa presa nos talóns, carreiras pedestres ou con máquinas.
Deporte ao natural. A natureza como pista.
Rolda de individuais. Personaxes no frontón, no tatami, na pista…
Todos a unha. O valor do equipo.
Baixo o facho. O deporte que une pobos.
Deporte paso a paso. Historia das disciplinas deportivas.
Esperábamos con interese esta publicación, porque con motivo da elaboración do proxecto “Medrando sans. De bocado en bocado, de xogo en xogo”, rastrexáramos as editoras galegas para buscar albumes que trataran o exercicio físico e foran poucos os que atopáramos. Agora constatamos que, malia que pasaron preto de tres anos, a situación é a mesma: para estas idades non hai case ningún libro no que se fale do deporte como necesidade, como valor, como actividade lúdica, etc. Cómpre convidar as editoras galegas a que fagan algo nese eido, sobre o que tanto se fala e no que tan pouco se actúa.
A FGSR vén de pór en marcha a acción Dónde lees tú, na que, coa finalidade da promoción da lectura, recollen “leotestimonios”, documentos e imaxes nas que se fixan nas persoas que len, nos seus lugares, en se o fan sos ou con outros, a quen lle len ou quen lles le, etc.
Gustounos tanto a iniciativa que, de cara ao Día do Libro, imos facer algo similar; solicitarémoslle ás familias do alumnado que nos envíen fotografías de momentos de lectura dos seus fillos e fillas; con todas elas prepararemos unha exposición acompañadas dun pequeno pé de foto no que cadaquén explicará cando le, porque lle gusta ese lugar e esa postura.
Para inspirarnos, vía Nosololibros, vemos o vídeo do espectáculo de danza e acrobacia “Traces”, da compañía Les 7 doigts no que adoptan posturas de lectura inimaxinables e inverosímiles. De seguro que na nosa exposición tamén veremos algunhas imposibles pero cómodas para o lector ou lectora.
– Bibliopoemes, para nós, o máis completo e selecto blog sobre a poesía infantil e xuvenil. É da biblioteca de Cocentaina –nin sabíamos onde quedaba esa vila, ata que os descubrimos-, está en catalán, e nel pódese seguir información case a diario: novas publicacións, escolmas sobre determinados temas (poesía de inverno ou sobre a muller, etc), poesía mundial –clasificada por países, por idiomas-, autores, editoriais, webs de poesía, e moitos recursos máis para facernos lectores de poesía.
-A editorial Literatura Vertical, única no seu campo que imprime poemas ilustrados, en vinilo para pegar nas paredes. Polo de agora só dá a posibilidade de solicitar os poemas dispoñibles en catalán, español ou inglés. Parécenos unha gran idea para copiar, por nós mesmas ou por unha editora galega.
Non sempre hai que entrar pola porta grande á poesía; hai portas pequenas, humildes, escoradas…, que fan a mesma función: dar paso ou acceso a outro espazo, a outro mundo.
Temos por costume cando collemos un libro novo, lerlle ao noso alumnado a dedicatoria, se a ten. Tan só iso. Máis tarde ou noutra ocasión, volvemos sobre o texto da dedicatoria e pensamos quen serán as persoas a quen llelo dedica ou nos motivos polos que o fai o autor/a.
Unha dedicatoria dun libro sempre lle engade valor a este. Ás veces mesmo pode axudar a entendelo, porén é algo que non queremos pasar por alto. A máis hainas fermosísimas, entre elas:
–Para todos aquellos que alguna vez olvidaron los colores, en “Los colores olvidados”.
– A quienes siempre hablan con palabras salidas del corazón, en “La gran fábrica de palabras”.
–A mi madre, por todas las princesas azules, elefantes alados, gatos parlantes y viajes imposibles que habitan en sus cuentos, en “¿Hay algo más aburrido que ser una princesa rosa?”.
–A mi hijo Vic, para que las palabras sigan siendo siempre uno de sus juguetes favoritos, en “La palabra que se fue de vacaciones”.
–A León, mi padre, agricultor y hortelano (M.J.) A Yvette, mi madre que me enseño el abc de la cocina (A.S.), en “Una cocina tan grande como un huerto”.
Pouco a pouco tamén os iniciaremos na arte de dedicar libros cando estes se dan como agasallo, cales son as características deste tipo de texto, como se distinguen doutro tipo de información presente nesa páxina, a súa extensión, os elementos fundamentais, como o nome de quen agasalla e sobre todo, os motivos polos que se dedica un libro que deben quedar reflectidos na dedicatoria.
No libro “As outras historias”, Paula Carballeira, recoñecida narradora oral, recolle esas pequenas cousas que están agochadas e que nin sequera se sabe que existen. Todas elas están dedicadas a quen pensa que…, entre outras:
–Historia da princesa Adela, para quen pensa que todas as princesas son fermosas e que se es fermosa es feliz…
–Historia do demo pequeno, para que pensa que só existen demos grandes, hainos tamén pequechos e non son precisamente tenros…
–Historia dunha pantasma, para quen pensa que as pantasmas meten medo…
–Historia dunha noite de medo, para quen pensa que hai que fuxir do medo…
–Amor a primeira vista, para quen pensa que sendo animal non tes problema…
–Historia das luras xigantes, para quen pensa que o mar está para bañarse no verán…
–Historia do neno na cadeira de rodas, para quen pensa que só se pode andar cos pés…
–Historia do ladrón cego, para quen pensa que as cousas son súas e de ninguén máis…
–Historia dos Fellamancos, para quen pensa que todo debe ter sentido…
Malia que está publicado na colección Árbore de Galaxia orientada a un público de oito anos en diante, a nós, parecéronnos ben orixinais e poéticas para contar nas nosas aulas de cinco anos.
Pensábamos recomendar este libro para as especialistas de inglés en infantil, pero logo decatámonos de que é una fonte de aprendizaxe para todas e todos nós pola idea que intenta transmitir: transformar os erros en oportunidades.
“Beautiful Oops”, un fermoso álbum sobre animais que permite explorar as posibilidades dos accidentes: un anaco de papel roto, derrames de pintura, manchas, marcas, follas dobradas… e poderemos conseguir que apareza a maxia transformándoos na cabeza dun pingüín, nun can que sorrí ou nunha rá .
Atopamos na nosa librería de cabeceira, unha desas pequenas xoias que pasan desapercibidas, un libro que nos fala da escasa importancia da imaxe exterior, da influencia das revistas de moda e do valor dos sentimentos e dos afectos por riba de todo. De esguello, tamén de que menos é máis.
“Una novia, graciosa, vistosa, preciosa” de Beatrice Masini, con orixinais e suxestivas ilustracións de Anna Laura Cantone, en Tuscania Editorial, cóntanos como Filomena, unha virtuosa modista, especializada en vestidos de voda, soña con coser un moi especial para ela, así pasa o día mirando as revistas de moda; é no único que pensa. En tanto Ferruncho un tímido mecánico decídese a declararlle o seu amor e pedirlle matrimonio; desde aquela, Filomena non ten tempo para nada máis que para poñerlle adobíos ao seu fantástico vestido, nin tan sequera para estar co noivo, dille que despois da voda xa poderán pasear, subir ás montañas ou ao que sexa. Tras un trepidante día da voda, a historia terá un desenlace deses dos que se poden tirar moitas conclusións sobre da importancia das vestimentas, dos sentimentos e dos afectos nas relacións.
Especialmente dedicado a todas as nenas que soñan con vodas principescas e con top models.
Malia que o Nadal xa quedou atrás coas súas boas acción e intencións, recomendamos este libro para quen lle guste escoitar contos sobre a felicidade que sempre anceiamos.
“Imaginemos a un Papá Noel que pone todo su empeño en encontrar el destinatario apropiado para cada regalo y el regalo apropiado para cada niño en esta era de exceso en la que todos tenemos más de lo que necesitamos. Una divertida y hermosa historia sobre la verdadera felicidad, esquiva y caprichosa, pero que siempre termina llegando a quien la espera. “
Una mà de contes é un programa da televisión pública catalana que tamén ten unha versión radiofónica. Ao parecer en catalán “unha man de contos” e “un mar de contos” pronúnciase de forma bastante parecida, e con isto xoga o título do programa.
Na versión radiofónica, os personaxes dos contos tradicionais falan entre eles e cos locutores; pero na versión televisiva unha voz en off vai contando un conto e acompáñase de imaxes nas que se ve a un artista ilustrando a historia empregando distintas técnicas –debuxo, collage, estampado, acuarela…-; o resultado: extraordinario. Os contos son narrados en catalán, pero co apoio das imaxes, e o coñecemento que temos deles, permítenos seguir a historia sen ningún problema. Tamén se lle poden engadir subtítulos en outros idiomas.
O programa, que recibiu o Premio Nacional de Cultura da Generalitat de Ctalunya, conta cun web, no que podemos acceder aos vídeos dos capítulos emitidos. Alí atoparemos os contos clasificados segundo os personaxes, o seu lugar de orixe, o seu autor ou a técnica empregada na ilustración.
Desde o web pódese acceder ao blog -no que recollen actividades realizadas e noticias relacionadas- e aos “Tallers”, alí veremos:
-“Contes il lustrats”, no que se poderán compaxinar as imaxes e o texto de forma libre e imprimir o resultado ou enviar a un amigo/a.
-“Dibuix”, nesta sección podes debuxar o teu conto preferido ou crear personaxes e situacións para un conto. Ao remate permite reproducir o proceso e finalmente, imprimir ou enviar.
-“Retall i composició”, aquí, pódese cambiar a textura e a cor dun papel virtual que despois recortarás ou teu gusto, e con esas formas compoñer personaxes e escenarios. Dá a opción de imprimir/enviar ou gardar para rematar noutra ocasión.
-“Subtitulat”, poderemos poñer subtítulos en distintos idiomas, ou escribir un conto novo cambiando o texto que acompaña as imaxes.
Paga a pena navegar devagar polo web pois encontraremos moitas posibilidades de uso nas aulas, máis alá do valor literario, que xa de por si é importante.
Estamos nun momento que non sabemos se falar do Nadal ou non, se cantar panxoliñas ou non, se celebrar algo ou non…; non sei se debido ás nosas teimas ou por receo aos prexuízos sociais. Máis alá do que queren reducila –o festín consumista- é un feito cultural, e sempre que non atentemos aos dereitos doutras persoas de culturas diferentes cremos que podemos tratala na escola. Ás veces somos tan respectuosos “de pacotilla” que esnaquizamos a nosa cultura, digo de pacotilla, porque caemos en ridiculeces totalmente triviais e cando realmente algo é importante canto ao respecto da diversidade cultural non se ten en consideración. En calquera caso, cremos que debemos amosarlle aos rapaces o que é o Nadal e todas as construcións culturais arredor del: musicais, literarias, artísticas…, xa que logo, nós axudamos a artellar o coñecemento máis alá de ideoloxías e confesións.
Porén, salientamos esta publicación de El Aleph infantil, “Navidad. Cuentos, poemas y canciones”, un álbum fermosamente ilustrado, no que recompilan contos tradicionais de todo o mundo e unha escolma de cancións e poesías que forman parte da nosa tradición. Desde os grandes contos de Andersen e os irmáns Grimm, ata a poesía de Lope de Vega, pasando polos textos e melodías máis belas sobre a maxia do Nadal. Entre outros atoparemos:
“La llave de oro”, dos irmáns Grimm, ilustrado por Anne Romby.
“La muchacha de las cerillas”, de H.Christian Andersen, ilustrado por Anne Romby.
“La leyenda de Ichilok, el cuarto Rey Mago” unha adaptación de Anne Dorville e ilustrado por Anne Romby.
“La leyenda del año bonachón”, adaptación de Anne Dorville, ilustrado por Anne Romby.
“La verdadera historia de Papá Noel” de Colette Seigue, ilustrado por Élodie Nouhen.
“La leyenda de los trece pedidos”, adaptación de Anne Dorville e ilustrado por Élodie Nouhen.
“Scouarn el bretón”, adaptación de Anne Dorville, ilustrado por Gianni de Conno.
“La gata de Dovre”, de Christen Asbjornsen y Jorgen Moe con ilustracións de Maud Riemann.
“Navidad, Navidad” “El abeto”, “Ya vienen los reyes”, La adoración de los Reyes”, cancións populares tradicionais (só letra), ilustrados por Dominique Thibault.
“Esta noche nace el niño, canción popular tradicional (só letra), ilustrada por Stéphane Poulin.
“No la debemos dormir” poema de Fray Ambrosio, ilustrado por Stéphane Poulin.
“Romance del Nacimiento”, poema de San Juan de la Cruz, ilustrado por Stéphane Poulin.
“Los tres Reyes Magos”, poema de Rubén Darío con ilustracións de Stéphane Poulin.
“La mañana de los regalos de Año Nuevo”, poema de Arthur Rimbaud, ilustrado por Léa Weber.
“Duerme mi niño”, poema de Lope de Vega, ilustrado por Isabelle Forestier.
Un bo petisco da tradición literaria arredor do Nadal. Mesmo para recomendar ás familias.
A editorial Galaxia, xunto con Continental Games e Moonbite veñen de presentar “O soldadiño de chumbo”, unha versión galega do conto de Andersen. O libro abre a colección Contos de cine e está editado en gran formato cun DVD coa curtametraxe de animación –en galego, español e inglés- feita en stop motion, rodada no 2008 no Museo do Xoguete de Allariz e dirixida por Virginia Curiá e Tomás Conde, con música de Emilio Aragón. Inclúe unha aplicación para o iPad.
Estas son as nosas últimas adquisicións de literatura infantil: tres contos que remasterizan ou misturan outros contos clásicos.
-“As manoplas de Carapuchiña“, de Inés Almagro e Mikel Mardones en OQO. Na recensión da editora sinalan: Este conto popular foi obxecto de incontables versións. Un abano amplo de interpretacións que non se reduce á aleccionadora de Charles Perrault ou á edulcorada dos Irmáns Grimm. Así, figuras de prestixio da literatura infantil e xuvenil como Roald Dahl ou Gianni Rodari revisitaron desde o humor e a ironía este clásico para vestir de amarelo a Carapuchiña ou dotala dun arma coa que conseguir un abrigo quentiño de pel de lobo. feito de que a historia non transcorra como convencionalmente é coñecida ou como Carapuchiña ten protagonizado reiteradas veces sorprende ao lector e desconcerta á protagonista. —Que raro! –dixo Carapu, mentres poñía a carapucha– No meu conto nunca neva!
-“Alicia Patapam en los cuentos”, de Gianni Rodari e Anna Laura Cantone en Lumen. Alicia Patapam descubre o pracer da lectura e métese nunha aventura que lle permite coñecer a personaxes doutros contos como a Bela Durminte, ao lobo de Carrapuchiña, ao Gato con Botas… Observó la primera página mientras se le escapaba un enorme bostezo, pero en la segunda, su atención era como la de un caracol cuando saca sus cuernos poco a poco. En la tercera página, ¡estaba tan interesada que cayó de cabeza dentro del libro!
-“Un conto cheo de lobos“, de Roberto Aliaga e Roger Olmos en OQO. Había lobos grandes e lobos pequenos. Lobos durmidos e lobos espertos. Lobos xigantes, lobos ananos… e lobos con máis de cen anos. Había lobos de todas as cores: verdes, azuis, vermellos… Había lobos con lentes e lobos con sombreiro. Lobos que escribían cartas, lobos trampulleiros e lobos que mexaban sobre un formigueiro. O conto estaba cheo de lobos! Roberto Aliaga preséntanos neste relato un orixinal universo onde os lobos de todos os contos conviven xuntos á espera de ser chamados para o seu próximo acontecemento literario. Nesta especie de limbo, en que cada un se entretén a súa maneira, a alerta do Lobo Papón da falta de comida mobilízaos por un mesmo obxectivo e unha necesidade compartida: saciar a fame.
Probamos a oportunidade que nos ofrece Contoplanet de descargar de balde desde a tenda de Apple Store a aplicación que se fixo arredor do libro de Fina Casalderrey e Andrés Meixide, “Puag que noxo”, e certamente cremos que é moi salientable como unha editora galega, Galaxia, se proxecta de cara ao futuro.
Alí mesmo podemos ler que “ContoPlanet é unha aplicación de contos infantís para iPhone e iPad, que converte cada historia nunha experiencia emocional, intuitiva e amable. Seleccionamos unha serie de contos pertecentes á colección Arbore, da Editorial Galaxia. Cada conto foi dixitalizado, traducido a tres idiomas e narrado por profesionais. Engadíronse zonas táctiles, efectos de son e animacións, de modo que podemos desfrutar cada conto de diversas formas, con múltiples combinacións que o fan diferente e especial.
Todos os contos inclúen tres idiomas, así como a opción de amosar e ocultar os textos do conto.
Poderás ver e escoitar os contos de forma automática, como se se tratase dunha película, na que a historia vai pasando sen necesidade de tocar a pantalla.
Tamén poderás pasar as páxinas do conto de maneira manual e desfrutar así con zonas táctiles interactivas, sons, efectos de paso de páxina, animacións e movementos dos personaxes en preciosos escenarios con vida propia.
Os usuarios máis atrevidos poderán substituír a voz do narrador nos contos pola súa propia, dedicar o conto a alguén e incluso ocultar os textos e cambiar a historia ao seu antollo, creando así o seu conto personalizado.
Outra interesante posibilidade é a de seleccionar os textos do conto nun idioma e a narración noutro, algo fantástico para practicar e aprender idiomas.”
Sabemos que, polo de agora, eses dispositivos non chegaron á escola, pero tamén sabemos que hai outros moitos eidos, coma o familiar, nos que hai que incidir no fomento da lectura e da lingua galega, adaptándose aos novos tempos e mudando os discursos trasnoitados.
Parabéns a Galaxia. Polo que puidemos ler no seu blog, unha semana despois da súa posta en marcha, xa levan máis de 1000 descargas desde 35 países. O producto galego no mundo, un motivo de satisfación para todas e todos os galegos.
Chega o momento no que algunhas familias nos veñen a consultar sobre os agasallos de Nadal recomendables para os seus fillos e fillas. Así como, hai anos, elaborábamos folletos informativos que enviábamos ás casas do noso alumnado, a día de hoxe –e non é unha actitude derrotista, senón realista- non o facemos. Sobra información. Todo tipo de asociacións e institucións de consumidores, de igualdade, de sostibilidade, etc, elaboran ese tipo de folletos. A meirande parte das familias saben a “teoría”: deberían mercar xoguetes que desenvolvan a creatividade e a intelixencia infantil, que non transmitan estereotipos de sexo-xénero, que non sexan bélicos, que cumpran con criterios de seguridade…; e en que se traduce todo este coñecemento?, quen lles facilita aos nenos e nenas os catálogos comerciais?, quen pode controlar os agasallos dos familiares e das amizades?, quen fomenta o de escribirlle a carta a Papá Noel, aos Reis, ao Apalpador, a… ? Será unha vez máis o de sempre, unha morea de agasallos sofisticados, un día tras outro, aos que non lles prestarán nin un chisco de atención.
Sempre lles dicimos que nos preocupa máis o día a día que o Nadal. Na actualidade os cativos reciben agasallos por calquera motivo: polos aniversarios, pola visita dalgún familiar, polo nacemento dun irmaciño –para que non teñan celos-, pola visita a un centro comercial, etc. Nós non podemos, nin temos os medios para loitar contra o consumismo imperante na sociedade actual, pero si para fomentar actitudes críticas de cara ese consumo sen sentido.
Porén iniciamos a nosa particular campaña nas aulas. Falando con eles, facéndolles ver as “prestacións” dalgunha das súas preferencias. E lendo, lendo moitos contos sobre agasallos diferentes. Velaí a nosa escolma:
Fermosos álbums que transmiten a idea da importancia das pequenas cousas, do grande valor da intención e dos afectos, do que non se pode mercar cos cartos. Mesmo lle recomendamos a súa lectura ás familias, poida que lles faga tanta falta ou máis que aos nenos.
E ollo coa responsabilidade da escola no fomento do consumismo!, que tamén ten a súa parte de culpa, co que facemos, co que dicimos, co que amosamos, co que gastamos…
Este é o título do artigo de Estrella de Diego, publicado en Babelia, que a fixo merecedora do XI Premio Periodístico sobre a Lectura da FGSR. Este galardón foi creado fai once anos coa finalidade de estimular traballos de reflexión e de creación sobre a importancia da lectura e o desenvolvemento do hábito lector, premiando un artigo, aparecido nun xornal ou revista españois, que cumpra co devandito obxectivo.
Calquera dos anteriores, desde distintas visións, fálannos do que é a paixón lectora e de como as lecturas deixan unha pegada en nós que nos fan “froito do que lemos”. Facilitamos a relación. Nós, enviámoslle ás familias o de Gustavo Martín Garzo, para cando nos empezan a preguntan cando lle deben ensinar a ler aos seus fillos/as.
No Blog Bibliopoemas da Biblioteca pública de Cocentaina –todo un referente na animación lectora-, esta semana dedican unha entrada ás fórmulas de inicio e de peche dos contos. Isto fíxonos recordar que cando lemos un conto na clase, malia que non somos partidarias de desvirtuar o máis mínimo o escrito, sempre botamos a faltar esas chaves máxicas que metaforicamente nos introducen no mundo imaxinario dos contos. Velaí a relación que publican en catalán, español e galego:
Inicio:
Era unha vez…
Había unha vez…
Nun lugar remoto…
Hai moito, no tempo dos soños…
No inverno, na época da lúa chea…
Nun tempo no que a Terra aínda era nova…
Certo día…
Hai moitos centos de anos…
Noutros tempos máis antigos…
Érase que se era…
Vivía unha vez…
Nos tempos de María Castaña…
Para saber e contar e contar para aprender…
Hai moito tempo, cando os animais aínda falaban…
Hai moitos anos, cando o mundo estaba formándose…
Había unha vez, nun vello país…
Hai moito tempo, cando as galiñas tiñan dentes…
Aínda que é difícil de crer, unha vez pasou…
Peche:
Foron felices, comeron moitas perdices e a min déronme coa porta nos narices.
E viviron felices moitos anos.
E colorín colorete, pola cheminea vai un foguete.
E viviron felices para sempre.
E viviron felices ata o final dos seus días.
Colorín colorado, este conto xa está acabado.
E así será para sempre.
Entón, o galo cantou e este conto rematou.
Acabouse o conto e levouno o vento…
Nalgunha outra ocasión xa temos falado tamén do web Orella Pendella no que se recompilan ditos, recitados, trabalinguas, acumulativos, etc da tradición oral galega.
Por outra banda, o Web LitOral, é unha fonte inesgotable de recursos da tradición oral: experiencias de centros educativos entorno á literatura oral, textos, entrevistas, recursos, estudos, gravacións, mostras sonoras, decálogo de boas prácticas, etc. Contan cunha actividade “Pasos contados” que se trata de roteiros de unha o media xornada que se realizan na fin de semana para coñecer lugares e tradición orais do Estreito de Xibraltar en familia . Para copiar!.
Nuns días nos que se fala tanto da muller, nos que escoitamos e lemos tantas noticias abafantes sobre o maltrato e a violencia de xénero, un agasallo para todas nós que nos fai sentir unhas seniguais.
“As Seniguais non visitan pazos nin amadriñan princesas, como as fadas, nin se agachan en covas para celebraren aquelarres coma as bruxas. Non conceden poderes porque poden pouco no mundo heteroxéneo, denso e ruidoso dos humanos, e case toda a súa capacidade de milagre emprégana só en ser, con tanta sutileza. Non son domésticas nin domesticables, non se deixan apropiar por nada nin por ninguén, non poden ser convertidas en mascotas. (…) Ninguén puido explicarse aínda como subsisten as Seniguais nun mundo tan cruel e cheo de riscos. Resistiron a todas as especies predadoras, grandes e pequenas. Resistiron a especie máis terrible, que é a humana.”
“O libro das Seniguais e do único Senigual“, segundo a reseña da editorial Galaxia “vén sendo unha festa lírica e de imaxinación que, ademais de contarnos todo o que cómpre saber sobre estes enigmáticos seres, critica a violencia humana e o fanatismo, polo cal nos ofrece unha pluralidade de lecturas segundo o chanzo de idade dos lectores e lectoras que se acheguen ao libro. Os cativos lerán unha historia marabillosa sobre seres marabillosos. Os adultos serán quen de ver todo o que hai por debaixo e que a autora, sutilmente, quere transmitirnos.
Este fermoso libro é obra de María Rosa Lojo, quen creu os textos -nos que se fala das características e xeneaoloxía das Seniguais a partires duns bonecos –moi de lonxe recórdanos aos quitapenas- creados pola súa filla Leonor Beuter e que protagonizan unhas imaxes oníricas cheas de lirismo.
Medio cento de páxinas, con moitas posibles lecturas e do que a mesma autora di que “aínda que poida parecelo, non é un produto pensado para os nenos. Iso si, creo que cumpre coas condicións que debe ter a literatura infantil e que para min é aquela que tamén os nenos poden ler”. Vista previa
Hai determinados temas que nós non consideramos adecuados para traballar en educación infantil, sabemos que hai tendencias, que se publican estudos sobre a necesidade de abordalos, pero para nós é perverter a infancia, roubarlles a inocencia. A morte, a depresión, o maltrato…, ao noso modo de ver deben ser tratados desde o ámbito da prevención ou cun enfoque positivo; non falamos da morte, senón da alegría de vivir; non falamos da depresión, senón do optimismo; non falamos da violencia contra as mulleres, senón da igualdade de dereitos e de oportunidades. Non estamos a falar de como actuar en situacións específicas e concretas, senón en xeral.
Porén recomendamos a lectura de “¿Hay algo más aburrido que ser una princesa rosa?“, de Raquel Díaz Reguera en Thule. “Carlota era una princesa rosa; con su vestido rosa, su armario lleno de ropa y una habitación con una cama, con unas sábanas y una almohada rosas. Pero Carlota estaba harta del rosa y de ser una princesa. ¿Había algo más aburrido en el mundo que ser una princesa rosa?” Cunhas ilustracións nas que predominan as cores rosa que se saen do rosa, este libro é todo un descubrimento; un manifesto sobre os dereitos das nenas a ser o que queiran na súa vida sen importarlle o que lles pasará aos príncipes azules cando non haxa princesas rosa.
Preguntádelle por que queren ser princesas, poida que vos sorprendades coas respostas.
E que será dos príncipes convertidos en rana? Pois algúns como “Sapo Manuel Quenorrana“, malia que hai princesas que andan todo o día detrás deles para bicalos, non queren deixar de ser sapos, son felices como sapos. Unha divertida proposta de José Campari, na que mestura historias ao modo dun culebrón. Ilustrado por Inés Vilpi e publicado en Mil y un cuentos.
Recentemente tivemos ocasión de coñecer o libro “O país dos mandóns” que forma parte da colección A igualdade conta. Están dirixidos a nenos e nenas de entre 3 a 8 anos, editados pola editorial Émbora e en breve completaranse con materiais didácticos que permiten traballar a igualdade en educación infantil.
Cunha linguaxe sinxela, con imaxes con moita carga simbólica –mesmo o uso da cor non é arbitraria-, a través da narración, explican como as mulleres e os homes teñen os mesmos dereitos. Ás súas autoras Paloma Rodríguez e Cristina Justo nótaselles que dedicaron boa parte da súa vida profesional ao ámbito da igualdade na educación.
Unha excelente recomendación para reflexionar sobre a igualdade de homes e mulleres.
Integran, polo de agora, a colección outros dous títulos: “A urna dos desexos”-sobre a democracia participativa e a paridade- e “O segredo de Flora” –arredor da convivencia e do rexeitamento de calquera tipo de violencia.
Que sinistro aparello apareceu na selva de Ngorondón que ten a todos os animais aparvados mirando cara el? Que musiquiña e que imaxes fixeron que deixaran de correr, brincar, xogar…? “Maxia mala!”.
No Día Mundial da Televisión, unha extraordinaria recomendación de lectura que cativa aos rapaces desde o primeiro momento, mantennos expectantes mentres van repetindo e engadindo o nome de todos os animais que miraban hipnotizados para “aquela cousa”. “Misterio na selva de Ngorondón”, de Alberto Varela Ferreiro -tamén autor das súas exóticas ilustracións-, publicado en Galaxia. Pódese ver un avance nesta ligazón ou algunhas das súas imaxes na galería de arte de Galaxia. Ler o resto desta entrada »
O Blog Biblioabrazo fixo unha excelente compilación de lecturas infantís que versan sobre os dereitos dos nenos e das nenas. Atoparedes tamén carteis e presentacións con fotografías que poden dar pé a unha charla sobre os dereitos e deberes da infancia. Unha vez máis, Ana Nebreda e os seus compañeiros fannos unha demostración do que é a dinamización da biblioteca escolar, ou mellor aínda, de como a biblioteca é o “corazón do centro”.
A editorial Xerais vén de presentar unha nova publicación, “Quéroche contar un conto”. Unha iniciativa da asociación ASPANAEX que desde 1963 leva traballando en Vigo polo dereitos das persoas con discapacidade intelectual. Pedíronlle un conto a escritores/as tan coñecidos como Agustín Fernández Paz, Francisco Castro ou An Alfaya, historias que logo foron ilustradas polo alumnado do centro. Un desas iniciativas que cómpre coñecer e salientar.
Pódese saber máis desde o blog , “A canción do náufrago” de Francisco Castro, autor do conto “A sombra que asombra”.
Xa que estamos a falar de alimentación, queremos reseñar tres publicacións da editorial Kókinos, no que o seu autor, Alain Serres, trata de achegar os nenos e nenas ao mundo da cociña e dos alimentos.
“Una cocina tan grande como un huerto”, unha viaxe a través do mundo das froitas e hortalizas, con receitas, a súa orixe e forma de cultivo, historia e proverbios de varios lugares do mundo.
Acabamos de descubrir o álbum “El otoño”, escrito e ilustrado pola arxentina Claudia Deglioumini, publicado en Sieteleguas. “Está llegando el Otoño con su larga bufanda y su amor abrigado / El Otoño huele a chocolate / Enciende los colores y nos invita a jugar / A recordar / El Otoño suspira / Avanza / ¿Adónde va el Otoño? / A encontrarse con su amada / la Primavera.
Tras el, virá “El invierno” da mesma autora. “Una mañana se despertó. Ya era tiempo, tiempo de crecimiento interno, de creación, de búsquedas, de encuentros, de abrazos, de festejos y meriendas. Es que el amor, ¡mueve montañas!”
Unha beleza de libros, cun texto absolutamente poético e cunhas imaxes cargadas de lirismo. Unha maneira de coñecer as estacións sen caer no didactismo.
Con toda a campaña de consumo orquestrada arredor do Halloween estamos totalmente “invadidos” de arañas, arañeiras, morcegos, bruxas e outros. Xa falaremos do Samaín e do Halloween, pero o segundo está totalmente mercantilizado; seica, economicamente falando, en EEUU esta celebración é a 3ª máis produtiva.
Os nosos rapaces teñen sentimentos ambivalentes con respecto á celebración: gusta e asusta por igual. Un dos atrezzos que máis medo lles dá son os morcegos. Para moitos de nós, cando tíñamos a súa idade e non tíñamos o influxo da cultura audiovisual, os morcegos eran un elemento máis das noites de verán nas eiras. Logo veu todo o que veu coas películas e os contos de vampiros, e xa non víamos morcegos de igual xeito. Gustounos a reflexión que fai Xavier Queipo sobre os morcegos e a infancia, ao fío do libro que comentaremos deseguido.
Xa que logo o noso alumnado está arrepiado e medorento cos vampiros, decidimos que era un bo momento para ler “Marcelo o morcego”, un conto de Beatriz Fraga Cameán, publicado en Galaxia. Marcelo é un morcego ao que lle gustan máis os grelos que os mosquitos, por iso acaba tornando de cor verde. Un personaxe tenro e gracioso que se rebela contra as imposicións familiares, e que nos fai volver unha mirada agarimosa sobre estes animais.
Para continuar coa nosa sesión de “desmitificación” dos morcegos coma vampiros, buscamos información na rede, así souberon que son mamíferos aínda que voan, que os hai por todo o mundo, que existen máis de mil especies diferentes, que habitualmente teñen unha cría por ano, que apenas ven pero que se orientan polo son do eco –ecolocación-, que as súas alas son unhas finas membranas de pel, e que hibernan desde o outono ata a primavera. En canto aos seus hábitos alimenticios –do que máis lles preocupaba- hainos insectívoros, frutívoros, carnívoros, piscívoros e moi, moi poucos hematófogos. Tamén soubemos dos beneficios que lle reportan ao home e que hai unha Asociación Española para a Conservación e Estudo do Morcego.
E, daquela maneira que sabemos facelo os profesionais da educación e algunhas outras persoas como Beatriz Fraga, fixémoslle ver que, ás veces, un pode ir en contra do que está determinado. Todo iso a partir da decoración do Halloween: lendas e supersticións sobre unha criatura inofensiva, alimentación e autoimaxe positiva; pois non é pouca cousa! Sen contar que rematamos facendo morcegos de origami -estes de cor verde- e outras actividades que non requiren de cartos.
Ao falar de literatura infantil, é case obrigado mencionar a ilustración. Atopamos un blog- revista de ilustración nos libros infantís e xuvenís, Pinceladas en el mundo, que consideramos pode ser do interese das profesionais da educación infantil, porque nel recóllense e organízanse todo tipo de ilustracións. Permite facer procuras por ilustradores –incluso polas súas nacionalidades-, por asociacións, editoriais, ou de revistas e blogs sobre a ilustración. Permite agrupar as entradas, vendo unha escolma de ilustracións do outono, do Halloween, de Carrapuchiña Vermella, gatos, e un sinfín de temas. Cremos que nos pode dar moito xogo co noso alumnado.
No Día Internacional das Bibliotecas escolares, poida que nos guste amosarlle ao noso alumnado o proceso de elaboración dun libro. A editorial Combel con motivo da presentación de “10 viajes y 1 sueño” acompáñao co making-of do mesmo. Vemos o traballo dunha escritora, da ilustradora –neste caso é un libro de pop-up– maquetadores, etc. O esforzo de moitas persoas para que nós gocemos coa lectura.
O día 22 de outubro é o Día Internacional da Biblioteca Escolar, con tal motivo queremos recomendar blogs de bibliotecas escolares, dos moitos que consultamos, salientamos dous:
–Trafegando Ronseis, un dos nosos blogs de cabeceira; un traballo excepcional de Anxo e Gracia, “un blogue de pingas e de icebergs, do que nos preocupa ou nos chama a atención, de biblioteca e de aula”. Un blog comprometido, dos que van a cara descuberta con aqueles temas nos que cren e defenden: valores e dereitos humanos, defensa da nosa lingua, a introdución das tecnoloxías no ensino, a importancia do audiovisual, a necesidade de conectar cos intereses das e dos adolencentes… e ducias e ducias de acertos máis. Ás veces pensamos que deberían ser subvencionados -ou non-, e dedicarse en exclusiva a darnos ideas ao profesorado. Non sabemos como fan, pero envexamos a súa actividade, no que vai de ano levan 1042 entradas.Un blog con discurso de seu, sempre arredor da literatura, porén, da vida. Recomendamos unha das súas últimas entradas “Amor na biblioteca”
–El Biblioabrazo, blog e web da biblioteca escolar do CEIP Gabriel y Galán de Cáceres, segundo premio nacional de animación lectora no 2009. Dinámico, actualizado día a día, ben organizado e ben dotado de recursos, de recomendacións e de actividades de animación lectora. Permite a busca por temas, ligazóns a outros blogs e webs de lectoescritores, ilustradores, revistas de literatura infantil, editoriais, e mesmo elaboran guías de lectura sobre determinados temas –oficios, alfabetos, outono, etc. Atoparedes moitas actividades para copiar, entre elas, as cestas lectoras para os recreos. Cómpre ver as súas entradas sobre bibliotecas escolares. Un gran traballo.
No mes de febrero de 2011 celebrarase o Salón do Libro Infantil e Xuvenil de Pontevedra, organizado polo Concello de Pontevedra. O pasado ano recibiu a visita de máis de 35.000 persoas, das cales unhas 25.000 era público infantil e xuvenil.
A temática elixida para esta edición é ‘É mentira’ sobre a que haberá unha exposición de títulos, a máis dun espazo de lectura para o público infantil e xuvenil. No Salón do Libro colaboran, ademais, centros educativos de Pontevedra e outros concellos de Galicia, que realizan actividades e traballos baseados na bibliografía recomendada para Educación Primaria e Secundaria en relación ao título de cada ano.
A mentira é inherente á literatura; a mestura entre o real e o irreal, o máxico, o onírico e o absurdo é o que axuda a que o feito do que parte o autor trascenda. Porén, poucos libros quedarán fóra desa temática elixida, salvo aqueles que case non merecerían a consideración de literatura, aqueles que son outra cousa.
Xa está en marcha a nova campaña de dinamización lingüística “Bocaberta 2010-2011” Entre as actividades desenvolvidas polas distintas editoras galegas para todas as idades atopamos, dirixidas ao público infantil:
Un total de 747 accións, que se realizarán en todos os concellos de Galicia –ver calendario– e que chegará a máis de medio millón de rapaces e rapazas de entre 3 e 18 anos.
O pasado mércores, os nosos amigos e amigas da Asociación de Filosofía para nenos e nenas de Galicia, convidáronnos á presentación do seu arelado “Proxecto Miroscopio” no Auditorio de Vilagarcía. Unha proposta chea de sentido común, de profesionalidade, de coñecemento, do bo facer e honestidade que caracteriza a este colectivo desde os seus inicios. Reproducimos textualmente a reseña que fan do proxecto:
“Unha proposta que nos convida a escoitar e a mirar doutro xeito, que nos convida a… “miroscopiar”, que é mirar escoitando, que é mirar observando, que é mirar cara dentro e darlle voltas á mirada, que é mirar preguntado, que mirar pedindo explicacións, que é un mirar coidadoso e agarimoso…, que é, en definitiva, o que fan todos os nenos do mundo aínda que non o saiban.”
O proxecto consta de música, material para familias e profesionais da educación e cinco contos para lectores a partir de cinco anos: Lara, María, Antón, Óscar e Salvatore, cinco contos, cinco nenos e nenas que viven no “paracosmos” de Faxilde, que se fan preguntas, que teñen preocupacións, problemas e inquedanzas comúns a todos os demais nenos.
“Unha proposta global de sentido, con ideas clave empaquetadas en envoltorios:
-Sorprendentes…, para espertar a ATENCIÓN
-Misteriosos, suxestivos, problemáticos e retadores… para provocar ATRACCIÓN, CURIOSIDADE E ASOMBRO
-Divertidos e emocionantes… para producir PRACER
-Cheos de sentido e útiles para vivir… para ser xulgados como VALIOSOS
Activadores dos sistemas simpático e parasimpático para encherse de ENERXÍA e para recuperar a CALMA
Harmonizando SENSACIÓNS, EMOCIÓNS E PENSAMENTOS en comunidade de diálogo e acción.”
Un proxecto de familia, os protagonistas dos contos son nenos e nenas reais, achegados aos autores do proxecto e á ilustradora, María Corleone –quen fixo un extraordinario, orixinal e creativo traballo de representar o inesquecible mundo de Faxilde.
Recomendamos entrar no Blog de Jesús Merino –un dos autores, xunto con Carmen Loureiro, entre outras-, á espera de que estea activa a web http://www.miroscopio.everest.es . Nas fotografías, as ilustracións e elementos compositivos das mesmas, exposto no Auditorio de Vilagarcía. A continuación, esta fermosa exposición viaxará á Illa de Arousa, e a partir de aí desexámoslle unha longa andaina, por centros educativos e por actividades de formación do profesorado; ben paga a pena!
Ás veces, imos buscando un libro para o noso alumnado e atopamos un para nós. Un deses “tesouros” que pouco abundan; aínda que cada vez máis se publican obras en formato libro-álbum dirixido a persoas adultas. É o que nos sucedeu hoxe. Na nosa libraría de cabeceira encontramos “Taller de corazóns” da editorial OQO. A recensión editorial é tan suxestiva que a recollemos integramente:
Cando chega a noite e o silencio dos soñadores inunda a cidade,do taller de corazóns xorden misteriosos sons, porque…Matías ten un segredo.
“Taller de corazóns” recrea unha artesanía marabillosa na que non se arranxan zapatos, nin paraugas, nin se restauran mobles ou se zurcen descosidos pantalóns. Matías, o protagonista, repara —co mesmo mimo e coidado que pon todo artesán— corazóns danados.
O seu traballo nada ten que ver co dun cardiólogo nin o seu taller cun quirófano. Cunha estufa de leña quenta corazóns xeados; con agullas de prata cose corazóns rotos; e cunhas pinzas de esquecemento axusta a hora de corazóns que atrasan para que non se poñan tristes coas lembranzas do pasado.
Para os ‘males do corazón’ recórrese, convencionalmente, ao efecto mitigador do paso do tempo. Con todo, Arturo Abad fainos soñar —no seu primeiro conto editado— coa posibilidade de que os danos emocionais poidan ter tan sinxelo remedio, como unha dobra descosida ou un tacón roto.
No entanto, non hai frialdade no traballo do protagonista nin na narración do autor, cargada de tenrura, consciente do simbolismo afectivo e sentimental atribuído universalmente a este órgano. Imposible tampouco non se conmover co segredo de Matías, que nos revela a xenerosidade sen límite e capacidade de sacrificio do que ama verdadeiramente.
Este incrible taller e o seu protagonista só poderían cobrar vida nas sempre oníricas imaxes de Gabriel Pacheco. O ilustrador mexicano xoga intencionadamente con dúas cores: o vermello e o azul, indisociables do corazón, o sangue que a través das nosas veas azuis é bombeado.
Un libro para recordar, para regalar, para manter a esperanza nun mundo, cada vez máis receoso do amor -en palabras dunha amiga, “emoanémico”, con anemia emocional- e máis temeroso da manifestación dos sentimentos.
Este é o título da conferencia á que asistimos esta mañá impartida pola doutora Teresa Colomer no marco do 32º Congreso IBBY. Experta investigadora en literatura infantil, autora de libros e de máis de 200 artigos sobre a LIX, centra o seu traballo na análise da literatura denominada infantil, no pasado, no presente, e sobre todo, avanza as tensións ous desafíos aos que se terá que enfrontar para acadar a calidade literaria e a formación de lectores. Entre outros temas abordou os que segue:
Literatura contra pedagoxía; falou da artificialidade dos libros clasificados por idades e por temas; os libros alleos á experiencia literaria, seguidores desa política da corrección, libros escritos baixo o ditado dos contidos curriculares. Isto fíxonos lembrar unha entrevista a Manuel Janeiro con motivo da presentación da súa obra “A abella abesullona”, na que di que “un dos grandes males da actual LIX é que, aparte de ser, ás veces, refuxio de malos escritores, énchese intencionadamente de obxectivos psicopedagóxicos. Estes, os valores didácticos ou sociais deben darse, pero implicitamente”. O impacto desas obras nos lectores aínda non se coñece.
Literatura sen adxectivos; na actualidade enténdese a LIX como literatura, algo que non sempre foi así, xa que había un grande desprezo por este campo –exceptuando o folclore xa que se entendía que este non fora creado exclusivamente para nenos-, por fortuna agora vese cunhas novas –“gafas valorativas”.
O debate cultural: a conquista colectiva da visibilidade nos medios de comunicación. A medida que o sector ía medrando, ampliábase a queixa da escasa atención dos medios sobre este apartado, malia que mellorou bastante nos últimos tempos non é para celebrar os éxitos.
A tea de araña da animación lectora; contacontos, portadores de maletas institucionais, autores que comentan as súas obras, promotores de lectura que sobrecargan aos xa superados docentes, todo un elenco de personaxes que pululaba polos centros en pleno xarampón da animación lectora e da que non se demostrou a día de hoxe a súa incidencia na formación de lectores. Ler require silencio constancia e complicidade, algo que non se pode lograr con accións anecdóticas e puntuais.
As leis do mercado, a marea da mediocridade; hogano existen diversidade de xéneros, traducións de obras estranxeiras, premios que fan que cada vez que publique máis. Pero tamén hai un ataque ás editoriais acusándoas de moverse por criterios mercantilistas. Unha marea de mediocridade invade as obras que esterilizan o interese do lector co didactismo. Segundo Colomer, para ler eses libros é mellor dedicarse a outra cousa. Apúntase tamén á responsabilidade dunha crítica que escolme o gran da palla.
A imaxe; esta forma parte da LIX desde sempre. Na actualidade, nos albumes, libros álbum atopamos imaxes froito da fusión cos códigos artísticos contemporáneos. A beleza dalgún destas imaxes xa é motivo dabondo para mercar un libro, pero moitos deles só viven do impacto do consumidor, son espectaculares, suxestivas, e algunhas delas, ata banais. Traspasan ao lector a responsabilidade de darlle sentido. Aínda non se sabe como funciona a lectura de libros álbum, como funciona o lector na fusión do código visual e do código escrito. Queda por analizar os efectos desa literatura infantil e o interese posterior dos nenos pola lectura de textos carentes de imaxe.
Novas formas de ficción: un novo reparto da baralla; hai libros que xa nacen emparentados coas pantallas –videoxogos, cinema- estes tránsitos conlevan unhas características na migración entre pantallas, máis acción, textos cortos, etc que non sabemos como afectará isto á literatura infantil de calidade, hai que indagar se é posible a dualidade dunha experiencia ficcional e literaria potente.
Coa súa exposición Teresa Colomer axudounos a visualizar a forza que tivo que facer a LIX de calidade para lexitimar a súa parcela, pero afortunadamente estamos nun momento no que hai máis e mellores libros, que chegan a máis nenos que nunca. Rematou enlazando co lema do congreso dicindo que a LIX dentro da literatura é a forza das minorías.
Aos da mesa muda dábanlles uns cadernos para facer a “plana”. Consistía en reparar no que se debuxara na parte superior de cada páxina e reproducilo debaixo doce veces con toda a exactitude, sobre unhas liñas moi finas de cor gris claro. Pucho tentouno con todas as súas forzas; tentouno porque a primeira liña significaba o perfecto, a orde, a limpeza, a simetría. O neno miraba aquela primeira liña e comprendía a beleza, pero o que xurdía do seu esforzo e absolutamente contrario: o caos, a desproporción, o esborranchamento. Fracasou cos traciños. Ou xuntábanselles uns cos outros ou quedaban espazos inmensos entre eles e non había maneira de que se mantivesen aliñados sobre o trazado gris. Algúns mesmo chegaban á liña superior; dous ou tres atrevíanse a profanar a impecable mostra do encabezamento. Cos redondeis foi moito peor: cando cría que estaba obtendo un xiro perfecto, un encontro milimétrico de principio a fin de círculo, xurdían monstros cabezóns coa boca aberta, patacas xigantes que enchían a plana e ata a sobardaban. A pesar diso, a escola era un lugar perfecto.
Non é máis ca unha anécdota, pero para pensar un pouco nos exercicios de grafomotricidade que a día de hoxe aínda se seguen vendendo como material en moitas editoras, e para máis desgraza, que é seleccionado por moitos docentes, aparentemente normais.
Este é un fragmento do inicio do libro de Manuel Janeiro, “Pucho, o habitador de tellados”, publicado en Kalandraka, seleccionado polo IBBY para integrar a súa Lista de Honra.
Na súa presentación editorial di: “No ano 1951 ou 52 ou 53, como moito en 1956, vivía en Madrid unha familia composta por un pai e un fillo. Vivían nun barrio que miraba ao oeste, nunha rúa que se chamaba Mediodía Grande. A súa casa era o derradeiro piso… Ata o horizonte, ata no solpor, ata nas mesmas nubes, había tellados.
-Ves Pucho, cantos tellados? Seica é o campo -dicía o pai cando saían…
Un libro especial, para todos/as. Un libro para sempre…
Manuel Janeiro crea un texto delicioso e entrañable, con descripcións precisas e evocadoras. Paisaxes, emoción sentimentos e situacións xurden na imaxinación do lector grazas sensibilidade coa que o autor desgrana a vida do protagonista, víctima dun dos episodios -a dictadura- máis desgarradores da nosa historia.
As ilustracións de Juan Ramón Alonso transpórtannos ao Madrid dos anos 50 e preséntannos a Pucho risoño e inocente. O artista combina os seus debuxos a lapis con fotografías reais dos espazos nos que se ambienta a historia. O resultado é un traballo creativo sinxelo e elegante, en consonancia coa calidade da obra literaria.”
É a nosa recomendación de lectura para o verán…, ou para calquera momento.
La escuela que Gudrun Pausewang describe en este cuento no es lo que estamos acostumbrados a ver porque, sencillamente, no existe. De todas formas, a muchos nos gustaría haber aprendido a domar monstruos, a reconocer huellas, o a hacer magia y a soñar, tal como aquí se propone. CLIJ
“La escuela de los niños felices” debería estar presente en todas as aulas. Reservamos este libro da editorial Lóguez para o peche de curso, para “estudalo” no verán, recordalo e traelo ben aprendido para o mes de setembro.
Completamos esta entrada cunha referencia ao programa Redes para la ciencia, no que Eduard Punset se pregunta sobre se se pode “Aprender a ser felices” ou a relación entre “Felicidade e vontade”. Desde a psicoloxía recoméndase entrenar para ser máis felices.
O verán pode ser un bo momento para practicar e facer moitos exercicios.
Lemos en EDUGA nº 58 un artigo de opinión titulado “Educación infantil ou culto á velocidade”, da profesora Concepción Sánchez Blanco da UDC. “A présa que nos envolve é unha violencia estrutural que atura a infancia a miúdo, tanto na vida familiar como na escolar. Facer as cousas no menor tempo posible converteuse nunha demanda e nunha expectativa dende o mesmo instante do nacemento, que se vai pegando á identidade dos suxeitos conformándoa dende ben cedo. Pero a rapidez coa que hai que liquidar a actividade cotiá crea e acentúa a distancia social entre o adulto e o rapaz, cando deberan estar intrinsecamente unidos, porque un non se pode concibir nin reconstruír sen o outro. O fenómeno evidénciase, tanto nas prácticas familiares, como nas que se levan a cabo nas escolas infantís e centros de infantil e primaria. Este artigo pretende pór de manifesto algunhas contradicións, tomar conciencia delas e reparalas.
Con moito tino, pregúntase a autora, se as escolas rápidas producen nenas e nenos veloces; remata coa recomendación de minorar, parar e reflexionar. Gustounos porque coincide no fondo co que temos dito neste blog nalgunha que outra ocasión en “RebelArte”.
O martes despedirémonos dos cativos, pero o mércores volveremos a velos a case todos no centro; comezan coas actividades do verán, os ludiveráns, os veráns lúdicos, os veráns divertidos…, unha morea de actividades sen fin, dunha noutra, sen tempo nin para descansar, cos minutos todos ocupados; serán así, tan divertidos para os nenos e as nenas?, porque é máis do mesmo: présas, apuróns, madrugar, a escravitude do reloxo… Cando volvamos en setembro, estes nenos estarán relaxados e descansados?, non terán dereito a un merecido descanso?, ou é que a “diversión” ben paga a pena? O bo é que todos parecemos decatarnos de que esta présa non nos conduce a nada, pero non somos quen de pórlle remedio.
Nesta semana, a editorial Galaxia publicou “Un home impuntual”, de Pepe Cáccamo, no que reflexiona arredor do tempo através dun home que chega tarde a toda partes. Tamén recordamos o libro “O tempo voa”, de Joao Pedro Messeder, publicado en Kalandraka. Un conto rimado que entraña unha seria reflexión sobre a aceleración da vida actual e sobre o escaso tempo dedicado a vivir a vida con plenitude. Nel dise que precisaríamos un mes máis cada ano, un día máis cada semana, unha hora máis cada día, para rir, para compartir, para ser felices.
Chéganos a triste nova do pasamento do escritor luso José Saramago, premio Nobel de Literatura. A modo de recordo e homenaxe, recollemos parte dunha entrada deste blog, na que mencionábamos a súa obra “La flor más grande del mundo”:
Moitos dos grandes da literatura teñen feito as súas incursións no mundo infantil, malia que en palabras de José Saramago, no seu conto “La flor más grande del mundo”, é moi difícil escribir historias para nenos porque hai que seleccionar moi ben a linguaxe que se emprega e o que se quere contar. No mesmo, remata dicindo, “E se os contos infantís forem de leitura obrigatórias para adultos? Seríamos realmente capaces de aprender o que, desde há muito tempo vimos ensinando?”. Deste fermoso conto, a produtora galega Continental fixo un vídeo de animación que se acompaña con música de Emilio Aragón.
No seu blog, recompilación de entrevistas, declaracións e pequenos fragmentos, lemos as súas reflexións sobre, coidar a infancia, educación e instrución, escribir e ler para comprender, do autobiográfico en todo o que dicimos e facemos, a inocencia perdida, e moitas outras, a modo de pequenas pílulas revulsivas.
Nos días de outono
hai follas de cores
e ventos que escriben
polos corredores
maiúsculas verdes,
puntos amarelos,
carreiros de pingas,
letras de marmelos,
gráficos de ramas,
marxes de erbedelos,
alfabetos de auga,
conversas dos regos.
Nos días de outono,
tranquilos e moitos,
hai cores nos campos,
nas nubes nos froitos.
Hai veces que mercamos os libros porque gustamos das súas mensaxes incluso máis ca do que poden gustarlle aos pequenos, aínda así, cremos que hai que contárllelos porque encerran grandes aprendizaxes.
“Dos libros en uno, al derecho y al revés. No importa cómo se mire. En Mirá vos se descubrirán pequeños mundos dentro del mundo: de grillos, bananas, elefantes, violines, globos con forma de corazones y hasta astronautas que pisan la luna. 21 poemas raritos es un divertido conjunto de poemas acompañados por coloridas ilustraciones donde hay canciones de cuna y anticanciones, gatos, cocineros y hasta un tiburón volador.”21 poemas raritos. Fernando González (textos) y Sebastián Santana (ilustraciones) Mirá vos. Fabio Guerra (textos) y Alfredo Soderguit (ilustraciones)Edición de Virginia Sandro. Montevideo, Uruguay. Editorial Alfaguara, 2006. Colección Alfaguara Infantil. 
Divertidísimo manual sobre las aventuras y desventuras de ser princesa de cuento de hadas en el mundo real .
-“
Unha amiga que ben nos quer agasállanos a final de curso cun pequeno conto de León Tolstoi, “
Agasalláronos con “
Mañá, 21 do 12 do 2012, ás 12:12 será o inicio da estación do inverno, porén hoxe é o último día do otono.
Nós non imos facer nada especial na clase para conmemorar o día dos Dereitos dos Nenos, pola sinxela razón de que é algo que cremos debemos traballar cada un dos días que estamos xuntos: co exemplo, co trato que lles dispensamos, coa maneira na que os estimulamos fomentando a súa autoestima e conciencia dos outros.
Vimos de asistir á presentación dun dos proxectos editoriais máis sorprendentes e ricos que temos visto nunca. 
– “
– “
– “
– “
– “
Un libro dos que sempre botamos man é de “
“
Onde aprendemos os mestres a ler e a contar contos?
Seguimos disfrutando dos “Cuentos al amor de la lumbre II”. Como un ritual, recreamos un ambiente propicio para escoitar estas historias; todos en círculo arredor do lume (agora non hai pelexas por ver as imaxes), con pouca luz, e o contacontos nun lugar destacado desde onde todos poden velo e escoitalo.
Se ben ata o de agora case todas as historias que lle contábamos ao noso alumnado eran en formato álbum ou libro ilustrado porque críamos que a estas idades hai que fornecerlle o maxín con moitas e variadas representacións plásticas do relato, agora chegou o momento que xa teñen bagaxe dabondo como para prescindir deste apoio visual, botando man do seu imaxinario para ir recreando o que escoitan.
Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro. Ese conto en realidade non era un só, senón moitos máis que comezaron a poboar o mundo coas súas historias de nenas desobedientes e lobos sedutores, de zapatiños de cristal e príncipes namorados, de gatos enxeñosos e soldadiños de chumbo, de xigantes bonachóns e fábricas de chocolate. Poboárono de palabras, de intelixencia, de imaxes, de personaxes extraordinarios. Permitíronlle rir, asombrarse, convivir. Cargárono de significados. E dende aquela eses contos continuaron multiplicándose para dicirnos mil e unha veces “Había unha vez un conto que contaba o mundo enteiro”
Xa van alá dez anos do pasamento de Carlos Casares; con tal motivo, a editorial Galaxia -que el dirixiu durante anos-, abreu 
Hai pouco tiven que atender a outro grupo de alumnado de cinco anos nun tempo que non daba para moito máis, polo cal lle propuxen xogar a palabras encadeadas; como me miraron un pouco estrañados, volvín a insistir e pregunteilles se non xogaban a iso cando facían viaxes longas. Certamente non pensara en que agora aos cativos en canto soben ao coche conéctanlles un DVD e non volven a falar ata chegar ao destino.
Onte levaba baixo o brazo un libro que chamaba a atención de todas as compañeiras, mesmo houbo quen me dixo que hai libros que tan só vendo a portada xa sabes que vai a ser do gusto dos nenos e nenas. Non se enganaba. “
O 20 de novembro conmemórase o 
Temos nas mans o último albume da editorial Galaxia. Dos que coñecemos, é o máis fermoso libro que vimos sobre a chegada dun irmán; xa se luciran con 
Ángeles Abelleira e Isabel Abelleira
