Camiños V: camiños indelebles para lembrar de onde vimos

Mimamos moito os previos ao paso de infantil a primaria, xa que logo é tamén un chanzo da infancia á nenez, máxime no noso caso que supón un cambio de centro. A eles sempre lles produce unha mestura entre o desexo de ser coma os “maiores” e a anguria de deixar a escola infantil, o territorio coñecido. Emporiso, entrado o mes de xuño comezamos a planificar esa primeira visita á que os acompañaremos. A máis do previsto por ambos equipos de orientación, a nós gústanos facer algo para recordar. É xa un dos nosos rituais de fin de ciclo.

Sempre queremos facer o camiño a pé para que lle tomen a medida á distancia que nos separa, así, nesta ocasión, por mor do mal tempo, houbo que adialo ata o pasado luns. Poderíase facer en bus, máis cremos que non sería o mesmo. Malia que temos un tramo que atravesa todo o polígono industrial, logo hai un que descorre polo medio do bosque que fai que perdoemos todo o inhóspito que é o anterior.

Cando empezamos a falar da visita, apuntaron que lles gustaría ver aos irmáns e amigos, que foran eles quen os recibiran e fixeran de anfitrións; o que se lle comunicou ao centro facilitándolle os nomes e os cursos. Tamén comentamos sobre os agasallos que levaríamos, aí non houbo dúbida: poemas das bubelas para a carballeira que rodea o centro, un exemplar do libro “Rechíos poéticos” para a biblioteca, unha rosa dos ventos para o patio de xogos (para saber sempre por onde sae o sol), un libro coas preguntas ao CEP para quen llelas puidera responder, un conto para o que será a súa nova aula (elixiron un con mapas), e unha carta da mestra presentándoos perante quen será a súa nova/o titor/a. Se na promoción anterior os agasallaramos cunha presentación especial de cada un deles, nesta cremos que tamén quedan ben retratados cos seus gustos, coñecementos, afeccións e intereses.

Cando estabamos a facer o libro das preguntas e dúbidas que tiñamos sobre o centro de primaria e as súas dinámicas, xurdiu o temor de que unha vez alí non se lembraran do camiño para volver á escola infantil.

Buscamos solucións. A máis literaria, a de facer coma Hansel e Gretel ou Pulgarcito que ían deixando pedriñas polo camiño foi a que máis lles convenceu. Aínda que había algúns que insistían na idea de ir cun mapa pois segundo eles sería o máis fiable, unha vez proposto o de ir deixando seixos xa non houbo volta atrás.

Lembraban tamén que estes personaxes de contos fallaran cando deixaran anaquiños de pan, paus ou grans de millo, con todo falaron de que os seus amigos os paxaros nos indicarían o camiño se lles deixabamos comida.

Como se pode supor aceptamos malia que as cuestións loxísticas nos supuxeron algún que outro desvelo: cada canto deixaríamos as pedras?, quen as tiraría?, como farían para non confundilas con outras do camiño?, cantas levaría cada un?, como fariamos para levar as pedras e o millo para os paxaros? Todo isto levounos o seu tempo, sen descartar a idea de traballar co mapa e coas aplicacións web que nos permiten facer o percorrido virtual.

Foron moitos frontes abertos que iremos contando por partes.

1º As pedras. Mercouse un saco de 20 kilos de grava branca grosa, todas cun calibre similar, sobre as que propuxeron escribir palabras bonitas e frechas indicando o camiño ao igual que as do camiño portugués tan familiar para eles, pero coa diferenza de que non podían ser amarelas para non despistar aos peregrinos.

2º Cantas levarían. Deunos pé a un traballo de estimacións matemáticas, primeiro apuntando o número delas que podía conter un saco. Logo rectificando ao ver as que contiña un quilo e volvendo a rectificar unha vez contamos cen e vimos que aínda quedaban moitas no saco. Resultaron ser 550, que daban 22 pedras por neno/a. Probouse se poderían con elas nos petos. Vendo que era factible puxémonos a preparalas, sen resolver aínda cada cantos pasos se deixaría unha.

3º Quen e cando as tirarían. Era importante saber a distancia en pasos para facer os nosos cálculos polo que lles preguntamos ás familias cantos pasos estimaban que había. Mesmo pedimos algún podómetro. Respondéronnos que entre 6000-7000 dos nenos. Aquí xa se lles facía moi complicado a eles de modo que acordamos que eu os avisaría de cando tiralas, tocándolle na cabeza a quen lle correspondera.

4º O millo levábase en paquetiños todos iguais e todos do mesmo peso e pensamos que naqueles lugares que nos pareceran fermosos deixaríamos unha presa de grans. Pensaban con ilusión e inxenuidade que á volta verían moreas de paxaros polas beiras do camiño.

Preparados con todo o noso equipaxe de pedras e millo emprendemos o camiño.

Cómpre salientar a coidada acollida que se lles fixo no centro, dirixida por irmáns e amigos maiores que foron os encargados de levalos por todo o centro amosándolle aquilo que a eles máis lles gustaba, a súa futura aula, as instalacións, léndolle contos na biblioteca ou merendando e xogando con eles na carballeira. Foi unha xornada ben bonita para todos.

Cando emprendemos o camiño de volta deixámolos que foran eles diante guiándose polas pedras que deixaran. Tan só nos fallaron os paxaros, os que desculparon polo exceso de calor.

Unha vez máis, cremos que fixemos un camiño para non esquecer que nesta ocasión queda máis gravado na memoria ca nos mapas. Un camiño para non esquecer de onde vimos e a onde imos. Agora xa saben que estarán ben no novo centro e coñecen o camiño para vir vernos cando queiran.

Con ppkkmo

 

 

Desde que lemos na clase “O ganapán das palabras”, tiñamos ganas de coñecer a Pepe Caccamo, o escritor que facía versos inversos, reviraba as palabras ou que as miraba a través do espello, pero logo chegou ás nosas mans “Tinta de luz” e daquela xa non esperamos máis. Chamámolo, contámoslle o que nos gustaba da súa obra e el, xenerosamente, aceptou dándonos todo tipo de facilidades.

Non sabíamos ben que facer para recibilo, pero a súa tinta de luz xa nos fora brindando oportunidades de xogo coas cores. Esas ilustracións da súa irmá Berta Caccamo, reflectindo as

“cores frías e quentes,
mornas, tépedas, ardentes,
duribrandas, brandiduras.
branquiloiro, roxipardo,
grismarelo, negriazul,
rosvermello e verdourado.
Cores altas, branquilongas,
verdifracas, griscontentas,
negribaixas, roxivellas,
rosanchas e pardolentas.”

deron pé a que nós tamén creáramos as nosas cores, seguindo fórmulas únicas, ás que lle deron nomes coma “rosa diamante”, “vermello piruleta” ou “gris vaquero”.

 

 

Logo, grazas á visita dunha nai, tamén lles puidemos poñer “matrícula” porque, como especialista en artes gráficas, amosounos as cartas Pantone e axudounos a identificar a denominación estándar desas nosas creacións.

 

 

 

 

Entanto, nós seguíamos a gozar con “Tinta de luz”, así soubemos das liñas paralelas que corren namoradas, do triángulo tángulo farángulo, do cadrado carbado carbón, das acompasadas liñas onduladas ou das bravas liñas quebradas…, tamén quixemos pintar o vento e a sombra do aire na herba.

 

 

Buscámolas por todas partes.

Ata que chegou Pepe Caccamo á escola e puxo todo patas arriba. Nada do pensado, nada do previsto foi adiante. El traía o seu propio plan, que por suposto superaba grandemente todo o que agardábamos del.

 

 

Como artista, creador, malabarista das palabras, coñecedor dos pequenos e das escolas infantís, soubo o que había que facer para enredalos no seu fío e levalos engaiolados e prendidos da música das súas verbas ata a hora de marchar.

 

 

Leu “Tinta de luz”, fixo brincadeiras con trapos de cociña, deixounos a idea de atrapar a tinta de luz e gardala en tarros de cristal para logo usar nas distintas escritas, coa promesa de que volvería para velas cando o chamáramos.

 

 

Agasallounos con algúns dos seus libros, dedicounos con textos en espello os que xa tiñamos…, deixounos a todos esgotados coa súa enerxía, entusiasmo, creatividade e cariño.

 

 

Lembrarémonos desta visita. Foi un momento inesquecible na nosa aula.

Mil grazas Pepe Caccamo, agardámoste lendo “Sopa de estrelas” -cuns poemas que foron escritos a petición de Bea, a súa mestra, para as nenas e nenos da EEI do Ribeiro, situada no satélite San Adrián de Cobres do planeta Vilaboa do Morrazo-, tamén ilustrados pola súa irmá Berta Caccamo.

O aire do pan

Unha nena tróuxonos unha receita de pan polo que decidimos facelo na aula. Todos dixeron que lles gustaría facer dous pans, un para comelo alí e outro para levar á casa. De modo que fixemos cálculos sobre o que pesa unha bola e concluímos que precisaríamos arredor de 200 g. para cada un dos 25 nenos e nenas da clase, así que previamente preparamos na casa unha masa de seis quilos, xa que logo era inviable facela na clase pola cantidade e polo tempo de espera. O que si reproducimos foi a receita da nosa compañeira, pesando todos os ingredientes así coma a masa resultante tras ser amasada por todos e comprobado que estaba no seu punto cando ao premer cun dedo, de inmediato recupera a súa forma.

Rodeámola cunha cinta métrica para ver se o lévedo facía efecto (que tanto lles desagradou o seu olor). Preparamos unha táboa de control na que íamos anotando os cambios canto a peso e medida. E isto foi o que máis os desconcertou, porque a cada pouco a masa medraba e malia todo non variaba de peso. Axiña soubemos a que se debía, xa que mestres fermentaba, botamos man da masa que prepararamos con anterioridade. Ao cortala e dividila en anacos, descubrimos que estaba chea de buratos coma burbullas de aire. Velaquí a resposta ao misterio da medra sen cambio de peso: estaba chea de aire.

Agora cadaquén tiña que repartila súa peza de aproximadamente 200 g. de masa en dous bolos. Foi revelador ver como algúns deixaban o máis grande para a casa e o pequeno para eles, ou ao revés. O traballo foi autónomo cumprindo só a condición de que tiñan que anotar o peso dos dous bolos.

Tralo enfornado, a chegada do carro cas bandexas, anunciado polo recendo do pan quente, foi motivo de alegría.

E agora chegaba o momento de comprobar si cocidos pesaban o mesmo.

Mermaran de peso. Neste caso, a explicación tivemos que dárllela nós: a auga da masa evaporarase.

A proba do pan, a receita para repetila na casa e a preparación do paquete para levar o bolo da familia, púxolle o ramo a esta sesión intensa de traballo manipulativo e matemático, de gozo coas cousas sinxelas da vida: recendos, sabores, traballo en grupo e a satisfacción de saber facer.

Que ben nos fixo o aire do pan.

A manga, o mango e a mangueira

No mes de xaneiro un neno trouxo unha manga para compartir cos compañeiros. Algúns tíñana probado e outros non, o que non deixou de sorprendelos foi que en galego fose feminino e en castelán masculino, manga/mango, e a homonimia, pois o seu mesmo nome ten significados ben diferentes.

Como non podía ser doutro xeito, decidimos probalo, non sen antes pesalo, tocalo, ulilo…Trala cata buscamos semellanzas no seu sabor; apuntaban ao melocotón ou ao melón, mesmo cun recendo a piñeiro.

Tanto gustou, mesmo aos remisos a probar, que propuxeron plantar a carabuña para así ter unha mangueira. Como nunca fixeramos tal, decidimos buscar información na rede e atopamos un vídeo moi interesante no que nos dicía o modo e os tempos. Tivemos que velo varias veces antes de pornos mans á obra, non sen antes anotar nun almanaque todos os pasos e prazos a seguir. Segundo iso, no mes de marzo, alá pola chegada da primavera, mesmo no día da árbore, nós teríamos unha mangueira para plantar.

Abrir a carabuña, extraer a semente, envolvela en papel húmido, deixala tapada, trasladala a unha maceta aínda cuberta, destapala e regala a miúdo, foron as anotacións, tan só quedaba esperar que se cumprisen os diferentes pasos.

E así foi. Cunha exactitude que nos alborozaba, íanse cumprindo.

Causou tal sensación vela xermolar que todos quixeron repetilo nas súas casas para así ir levando un proceso paralelo ao da escola.

As responsabilidades dos encargados, os fitos marcados no calendario, as medras, as medicións e as comparacións entre as dúas sementes que plantaramos, leváronnos a un extraordinario traballo matemático, que aínda sigue. Isto sen contar que á vista do éxito, os cultivos estendéronse a pistachos, améndoas, aguacates, landras, castañas, mandarinas e limoeiros. Toda semente que caía nas súas mans, levábamos a buscar información na rede e planeamento das súas fases.

Tal e como calculáramos, o día 21 de marzo, trala chegada da primavera, no día da árbore, as nosas mangueiras locen fermosas.

Agora cústanos facerlles entender que non teremos froitos ata dentro duns anos. Entanto imos enredándonos coas degustacións doutras mangas que chegan á aula.

Plantar para o futuro. Arelar. Aprender a esperar. Comprender o ciclo da natureza. Pouco máis se lle pode pedir a unha manga.

“Mango tree”, Ted Hebbler

 

O meu primeiro bico

Seguimos a lles axudar a reconstruír a súa historia cara atrás, recollendo eses momentos que non quedan reflectidos nin nas fotografías nin nos vídeos pero que falan deles. Si ben fai unhas semanas souberon cal foi a súa primeira palabra, agora, trala lectura de “Mi primer beso” de Guido van Genechten, tentamos indagar quen lles deu o seu primeiro bico e a que hora naceron. Coma sempre a colaboración das familias nos nosos xogos é inestimable.

A recollida de información mesmo nos proporcionou ocasión de facer estatísticas sobre as horas de nacemento e de si foran o pais ou as nais quen deran os primeiros bicos.

 

 

 

Temperatura corporal

Tras dedicarlle un tempo ao rexistro da temperatura exterior e interior, decatámonos de que esta última se incrementaba moito máis rápido, ao que tratamos de buscarlle explicación: a calefacción, o sol batendo nas cristaleiras e como non, ao calor que nós desprendemos. Todos tiñan unha idea aproximada da calor corporal, aínda que non sabían dos seus valores habituais. Sabían tamén que as subidas de calor eran indicadores da febre.

Emporiso, en primeiro lugar fixemos estimacións da calor corporal duns e doutros, comparándoo co propio, método tradicional e popular para notar a febre. E logo xa empregamos os termómetros clínicos dixitais, aínda que lles amosamos un dos de mercurio máis similar aos xa coñecidos de exterior.

E así fomos mirando a temperatura corporal de cada un e rexistrándoa para acadar unha media ou deducir cal é a normalidade.

Antes de nada fíxose preciso ler as instrucións do termómetro pois coñecían varias opcións sobre onde colocar o termómetro: axila, boca ou recto. Optamos loxicamente pola primeira. E logo soubemos dos chíos que indicaban a finalización da medición e mesmo da alarma de febre.

Tan entusiasmados estaban que decidimos propoñer como tarefa tomarlle a temperatura a todos os membros da familia.

Destas medicións, saíron observacións moi interesantes: quen tiña a temperatura máis alta da casa, quen a máis baixa, se isto tiña algo que ver coa constitución física o co calor da casa (por que non todos a mesma), se os irmáns mellizos/xemelgos (dos que hai cinco na aula) tiñan a mesma temperatura, a escrita dos números dixitais, etc.

Ata houbo quen lle fixo medicións a Pako, ao can da familia, o que nos levou a confirmar a sensación de caloriña que sempre temos ao tocar aos animais domésticos (cans, gatos, pitiños), xa que logo, eles teñen a temperatura corporal un chisco máis alta ca nós.

Temperatura exterior-temperatura interior

Nestes días de baixadas bruscas de temperatura, xeadas ou nevaradas en zonas de Galicia e ao tempo ceos solleiros, os pequenos estaban totalmente desconcertados, non podían entender que lucira o sol e fixera frío á vez.

Así decidimos dedicarlle atención aos instrumentos de medida de temperatura, ás previsións meteorolóxicas e á observación dos cambios ao longo da xornada. Para iso sacamos toda a nosa colección de termómetros, estacións meteorolóxicas, reloxos con sensores de temperatura, termóstatos e ata o noso omnipresente galo de Barcelos. Igualmente supuxo a procura de termómetros presentes no seu entorno cotiá (rúas, establecementos comerciais, automóviles, vivendas, teléfonos…) buscando a coincidencia das súas medicións.

Fixemos un rexistro do incremento de temperatura-exterior-interior ao longo da sesión de mañán, e comprobámos que co noso corpo tamén podíamos percibir se facía máis ou menos frío e como isto se fai visible co bafo que nos sae pola boca ou nariz.

Tamén reparamos nos recursos que temos para combater o frío nas casas, facendo unha enumeración dos coñecidos para logo comprobar nos seus fogares cales eran os que empregaban.

Mesmo buscamos maneira de facer un termómetro caseiro, pero non nos resultou moi fiable.

Vivir as matemáticas

Asisto con estupor ao desembarco das dúas “metodoloxías innovadoras” de moda –que nin son metodoloxías nin innovadoras-, que agora dan título e contido a unha morea de actividades formativas, cursos, charlas e grupos de traballo: as matemáticas ABN e a robótica en infantil. Aínda que xa hai un tempo que veño escoitando cantos de serea deses dous fenómenos emerxentes, ata o de agora non quixen dedicarlle tempo pois pensei que serían tan efémeros coma outros predecesores, pero ao parecer a cousa vai a máis e quizais cómpre poñer o foco sobre eles. En ambos casos a xustificación que se fai da súa arribada á educación infantil é do grande aporte que supoñen ao coñecemento matemático dos máis pequenos, sumado a que como se desenvolve tan “exitosamente” en niveis superiores, é bo adestrarse neles xa dende o momento da entrada na escola.

Cóntanme dunha papelería que agora no lote de material que se lle pide aos nenos de entre 3-6 anos non pode faltar unha caixa de palillos e un caderno de matemáticas, así como que na dotación de aula uns robots que ata teñen cabida nas bibliotecas escolares…, vivir para ver, así nos vai coas matemáticas e coa lectura!  Responsabilizo disto á formación do profesorado, a quen é capaz de xustificar un sensentido en base ao currículo, e tamén a quen cala e outorga, deixando facer “innovacións” dese calibre, quizais seducidos polas estratexias de marketing coas que se adobían.

Onte vin a un pequeno dando chimpos, e pensei que era un desas brincadeiras de calquera neno da súa idade, o que me sorprendeu foi que ao preguntarlle que facía díxome que estaba sumando, que xa sabía sumar porque as sumas facíanse saltando. Podería pensar que era unha desas confusións que ás veces teñen os cativos, pero como xa me introducira no divertido mundo do “algoritmo” de contado me decatei de que na súa escola seguirían o método e traballarían coa “recta numérica”, como pomposamente gustan de chamar a unha alfombriña que seica dota aos pequenos de toda a sabedoría matemática xunto con moreas de tuppers cheos de tapóns e de atados de decenas de palillos.

Como estou moi desconectada das innovacións educativas, primeiro quixen informarme sobre a xustificación didáctica e pedagóxica destas modas, tralo cal, fun dereitiña á miña biblioteca para desintoxicarme e botei man dos meus referentes no eido das matemáticas, de cada un dos cales deixo aquí unha pequena cita:

El niño reinventa la aritmétrica, de Constance Kamii publicao en Visor de libros en 1986.

“La tercera razón reside en que los procedimientos que los niños inventan surgen de lo más profundo de su intuición y de su manera natural de pensar. Si favorecemos que ejerciten su forma genuina de pensar, en lugar de exigirles que memoricen reglas que para ellos carecen de sentido, desarrollarán una base cognitiva más sólida y una mayor seguridad. Los niños que se sienten seguros aprenden más a largo plazo que aquellos que han sido instruidos de un modo que les hace dudar de sus propios razonamientos.”

Repensar el aprendizaje de las matemáticas. Matemáticas para convivir`comprendiendo el mundo, de Carlos Gallego Lázaro en Graó, 2005

“Las experiencias matemáticas son adecuadas cuando convierten los procesos de aprender en procesos sociales de elaboración, de descubrimiento o de invención sobre situaciones reales que estén reguladas por continuas evaluaciones del progreso.”

Vivir las matemáticas, de María Antonia Canals publicado en Octaedro-Rosa Sensat en 2001.

“Podemos afirmar que en todas las experiencias de la vida de los niños se hallan presentes los elementos necesarios para hacer matemáticas, mejor dicho, los elementos capaces de desencadenar esta acción. Estos elementos se refieren siempre a los aspectos siguientes: cantidades de elementos y acciones entre ellos, formas y posición de los objetos y magnitudes físicas mensurables. También en todas las experiencias vividas hay aspectos de organización y de estructura lógicas. Todo esto es lo que hace que podamos afirmar que en toda experiencia vivida hay potencialmente una actividad matemática. (…)

En definitiva, para que la actividad de una persona pueda denominarse como propiamente matemática es necesario que la experiencia haya implicado y puesto en funcionamiento su pensamiento lógico.

De seguido volvín ler o currículo de educación infantil,

Bloque 1. Medio físico: elementos, relacións e medida. Este bloque recolle os contidos que potencian o desenvolvemento do pensamento lóxico-matemático a través dos cales a nena e o neno intentan interpretar e comprender o mundo, favorecendo as nocións de tempo, espazo, causalidade, cuantificación e a resolución de problemas que se presentan na súa vida cotiá. Así, para coñecer e comprender como funciona a realidade, a nena e o neno indagan sobre o comportamento e as propiedades de obxectos e materias presentes no seu contorno: actuando e establecendo relacións cos elementos do medio físico, explorando e identificando os devanditos elementos, recoñecendo as sensacións que producen, anticipándose aos efectos das súas accións sobre eles, detectando semellanzas e diferenzas, comparando, ordenando, cuantificando, pasando así da manipulación á representación, orixe das incipientes habilidades lóxico-matemáticas. (pp 53-54)

Non teñen cabida!

Ben é certo que quen queira xustificar ese tipo de matemáticas que estamos a analizar, de seguro que tamén atopará argumentos no anteriormente exposto, máis todos nós sabemos que non é o mesmo. O que pasa é que como agora disque vivimos nun mundo visual, á xente resultalle máis doado ver un vídeo en youtube ca ler un libro, así quedamos pampos vendo mestras que en troques de facer fichas no papel, fanas no chan igualiño de repetitivas aburridas e desconectadas da realidade. Como somos tan modernos e queremos empatar cos nenos, atribuímoslle a un robot a capacidade de ensinarlle aos nenos cooperación, linguaxe, lateralidade, direccionalidade , cando iso, os profesionais da educación infantil sabemos de sobra que só se pode facer a partires do propio corpo, non do corpo dun fedello.

Coa de oportunidades que nos brinda a vida cotiá para introducir a linguaxe e iniciarnos nos procesos lóxico matemáticos, desafortunadamente, unha vez máis, deunos por seguir métodos estandarizados.

 

O noso recanto favorito en Compostela

Con motivo da preparación dunha saída didáctica á Praza de Abastos e á librería Couceiro, imprimimos un plano de Santiago e localizamos os dous lugares que visitaríamos, así como o itinerario que seguiríamos. Unha vez marcados, aproveitamos para buscar outros sitios para nós coñecidos: a Catedra, a Alameda, a biblioteca Ánxel Casal… e as correspondencias cos números indicados no plano.

 

Tamén descubrimos as iconas que figuraban no plano as súas respectivas lendas: farmacias, hospitais, paradas de taxi ou de bus urbano, WC, por onde pasa o Camiño de Santiago, vistas panorámicas, etc.

Como vimos que identificaban algúns lugares por teren ido coas súas familias, propuxémoslle levar o plano para a casa para alí marcar o seu recanto favorito en Compostela.

 

Ao día seguinte, cadaquén soubo dar conta do recado, expoñéndolle aos compañeiros as súas preferencias e os motivos.

Entanto, atopamos un marabilloso “Mapa emocional de Santiago”, unha ilustración de María Meijide, na que aínda que non gardan proporción nin escala, están representados aqueles lugares máis cheos de significado para a artista. Así puidemos ir localizando no mapa os seus recunchos favoritos e outros moitos que recoñecían: a escultura das Marías na Alameda, a Cidade da Cultura, a Policía, a Praza de Abastos ou a Praza do Obradoiro.

 

Unha maneira máis de facerlle poñer os pés na terra, de comprender a representación do espazo e de establecer vínculos afectivos co territorio.

 

Mapas, a representación gráfica dun territorio

Localizando a cidade onde foi vivir un compañeiro.

Nas nosas aulas é do máis habitual o uso de mapas, planos e rueiros. Cada vez que alguén vai de viaxe ou visita unha institución, se é posible trae mapas para logo explicarlle aos compañeiros onde estivo. Así temos mapas de todo tipo: dos Camiños de Santiago, da ruta dos Faros, da Costa da Morte, físicos de Galicia, dos concellos, da artesanía, do patrimonio arquitectónico, etc, así en función do que precisemos usamos uns ou outros.

Un mapa é unha representación a escala dun territorio, no se que se salientan uns ou outros aspectos por medio de símbolos, iconas, gráficos ou letras. Esta linguaxe, sendo bastante habitual, convencional e intuitiva, precisa ser coñecida para comprendela. Representacións de ríos, estradas, autoestradas, aeroportos, hospitais, hoteis, oficinas de información…, todo isto forma parte da cotiadianidade das nosas vidas. Ata a maneira de dobrar un mapa ou plano e diferente de calquera outro documento.

Se hai uns anos alguén nos preguntara se era preciso traballar con mapas e planos en educación infantil, de seguro que diríamos que non, pero arestora, calquera desprazamento a un lugar descoñecido supón a súa consulta: o directorio dun centro comercial ou dun polígono industrial, os mapas do tempo, a localización dun aeroporto, as liñas de metro ou bus dunha cidade…, emporiso cremos necesario iniciar ao alumnado nestas representacións e na súa propia linguaxe.

Planos, a representación do espazo

Dende ben pronto, nas nosas aulas, adoitamos facer representacións gráficas, esquemáticas e sinxelas dos espazos nos que nos movemos ou daqueles aos que nos desprazamos con motivo dunha saída pola contorna, da asistencia á Casa da Cultura, á biblioteca municipal, ou a Correos, por pór un exemplo. Previo e posterior á realización destas actividades, sempre representamos graficamente o espazo no que nos movemos, ou ben empregamos ferramentas como Google maps e Google street view para facernos con el.

Inicialmente, somos nós as que establecemos a base do esquema en traxectos moi coñecidos e sinxelos, como por exemplo neste que supón así como 200 metros entre a escola e a Casa de Cultura, pero nos que hai uns referentes: pasos de peóns, semáforos, etc.

Moito se ten investigado sobre a adquisición da noción do espacio, así Piaget, Hannoun, Van Hiele establecen as etapas ou fases polas que este coñecemento vai pasando. En calquera caso, no que todos os investigadores coinciden é que debe ser traballado, que non é algo que se adquira de seu. Así, os nenos que viven en zonas rurais e se desprazan polo medio téñeno más consolidado ca os que viven en espazos urbanos onde é máis difícil moverse autonomamente. Siegel e White consideran que a aprendizaxe dos conceptos espaciais debe producirse de forma secuencial: dos lugares coñecidos aos itinerarios vinculados (desprazamentos) para poder crear mapas mentais (relacións entre lugares). Na educación infantil hai que tratar o “espazo vivido·”, a experiencia directa, explorando os espazos coñecidos, os de contacto, e xa cara finais de EI, podemos iniciar aos pequenos no “espazo percibido” xa que pouco a pouco poderá experimentar os non tan coñecidos. Hoxe en día, a diferenza do pasado, os nenos dende ben pronto fanse a viaxar a desprazarse a lugares non coñecidos, algo ao que tamén contribúen as series infantís que consumen nas pantallas.

Así, é do máis habitual que eles nos pidan planos para explicarlle aos seus familiares como chegar a un sitio.

Ás veces tamén facemos cazas do tesouro nas que facilitándolles un plano da aula, do corredor ou do patio, teñan que localizar algo no lugar sinalado no mesmo. Os planos do plan de evacuación do centro presentes en todos os espazos do centro, tamén nos son un recurso inestimable para estes nosos xogos nos que trazamos itinerarios a seguir.

De tal modo o teñen afianzado que agora xa son eles mesmo os que se animan a facer representacións esquemáticas dos seus espazos cotiáns: os seus cuartos, os parques nos que xogan…

Os símbolos, convencións gráficas, as diferenzas entre ver de fronte, ver desde arriba ou ver de lado, para nós foi unha lección maxistral que nos deu Chelo,  a conserxe do centro, de formación arquitecto técnico, quen ao ver o que estabamos a traballar, non dubidou en traernos os planos da súa casa para que puideramos comprender estas diferenzas.

Ou uns pais, arquitectos técnicos os dous que tamén nos mandaron os planos de dúas recentes construccións en O Milladoiro, para que puidesemos comprobar in situ a realidade e a súa plasmación gráfica. Unha linguaxe máis a deprender na escola, cos seu propio código e significado.

Dicíame hai pouco unha nai que agora para cada desprazamento da familia case que hai que elaborar un plano ou traer exemplar dos dispoñibles no lugar.

Viaxes familiares

É moi habitual que os luns cheguen contando algunhas das saídas que fan na fin de semana coas súas familias, así como o é que non se lembren de a onde foron, nin onde estaba ese sitio, nin se era lonxe ou preto. Polo que agora, xa con cinco anos, decidimos que había que dedicarlle un tempo a iso.

En primeiro lugar, colocamos nun lugar ben visible un mapa de Galicia no que situamos aqueles puntos referenciais para eles: O Milladoiro, Santiago e Bertamiráns, logo outros aos que acoden con certa regularidade: onde viven os avós ou familiares, así como sitios de praia ou parques aos que adoitan ir na fin de semana.

Feito isto, xa decidimos sistematizalo doutro xeito. Fotocopiamos un mapa de Galicia e ao lado puxemos unha columna na que anotar data e lugar da viaxe, indicándolle asemade que coa axuda da familia, trazaran o itinerario percorrido.

Agora, cada luns chegan os seus respectivos mapas nos que reflectiron os desprazamentos, os que nós trasladamos ao mapa grande da aula, colocando un post-it de diferentes cores no que anotamos o nome do neno ou nena que chegou a ese sitio.

Nas conversas sobre as viaxes, pronto xorde a pregunta de quen foi o que chegou máis lonxe, algo que inicialmente resolvemos medindo con palmos ou con outras medidas non convencionais e cheas de inexactitudes porque ningún desprazamento se realiza en liña recta coma no mapa. Así como algúns falaban de que ese mapa non servía porque foran fóra de Galicia, decidimos enviar un cuestionario ás casas no que preguntábamos sobre o lugar máis lonxano que visitaran, en que medio de transporte foran e cantos kilómetros había de distancia.

Para resolver con exactitude imos plasmando nun gráfico de barras os kilómetros de distancia, para así ir vendo quen chegou máis lonxe.

Cando xa todo parecía estar claro, determinando que foran tres nenas que estiveran de vacacións nas illas Canarias, chega a nota dun neno cuxa familia reside en Palestina, de modo que triplica a distancia das ata agora gañadoras.

Coma sempre, unha actividade que lles axuda a ir sendo conscientes do grande que é o mundo, do afortunados que son e das experiencias que van atesourando.

Noutra entrada falaremos de como pouco a pouco ser van afacendo ás representacións gráficas, símbolos, iconos presentes nos mapas.

Para nós, isto non sería posible sen a constante colaboración das familias que entran nos nosos xogos e aportan máis do que poderíamos pedir.

 

Matemáticas cotiás: facer estimacións, medir, pesar, comprobar, verificar

A chegada dos froitos do outono brindounos grandes oportunidades para facer matemáticas.

 

Matemáticas cotiás: dividindo

Cremos que o modo de ir introducindo aos pequenos nas operacións aritméticas é a través da vida cotiá, resolvendo os problemas que nos xorden no día a día: dividir un biscoito para que haxa un anaco para cada un, buscando o centro dun cadro para penduralo recto ou facendo todo tipo de reparticións. Así, intuitivamente van comprendendo o que é a adición, a resta ou a división e a súa utilidade na procura de solucións.

Ás veces complicámolo en exceso elaborando materiais e recursos específicos, secuencias didácticas, etc, cando a vida nos brinda múltiples ocasións para introducir de forma natural e normalizada as matemáticas.

 

Matemáticas cotiás: pesámonos e medímonos

Unha das rutinas más habituais nas aulas de infantil é a de pesar e medir aos pequenos cada certo tempo para así ir vendo as súas medras; nós facémolo cada inicio de trimestre, o que dá pé a todo un traballo de estimación, comparación, observación dos cambios (incremento ou diminución de peso), a máis do que pode supor arredor da alimentación saudable.

Este curso, unha familia agasallounos cun nivel de aire, o que permite medir a horizontalidade e verticalidade dun elemento, así como neste caso, verificar a exactitude das medicións cando dous nenos/as miden o mesmo.

Rematamos sempre coa representación dos resultados en táboas de frecuencia ou gráficos de barras.

Tempada de chícharos

Adoitamos dicir que para vincular os pequenos coa realidade non hai nada mellor ca abrir as portas da escola a todo o que a sociedade e a contorna nos brindan; iso si, coa única condición de que solten o as consabidas fichas. Tocar, apalpar, ulir, escoitar, observar…, son os pasos previos que darán lugar a un monllo de actividades que calquera poder circunscribir aos obxectivos e contidos da etapa.

A primavera cos seus froitos sempre nos dá unha chea de ocasións de aprender, mostra diso é o que nos sucedeu cando unha nai nos dixo que ao seu fillo do que máis lle estaba a gustar nestes días era debullar chícharos, algo que quería compartir cos seus compañeiros e compañeiras.

Chegou cunha saca chea de chícharos, e xa nos amosou como diferenciar os que estaban cheos dos que estaban aínda pequechos; el facíao tanto polo tacto como polo seu renxer ao apretalos. Medir, comparar, contar, pesar, facer estimacións, observar como é cada gran, saborear o doces que son os máis tenros, saber de como nacen da semente que é o mesmo que se come, das súas variedades e ata de cancións populares, alimentación, preparacións todo isto foi o que os chícharos nos brindaron.

Ver fotografías.

Retamos a quen queira a que nos demostre que cunha ficha ou cunha aplicación informática se pode facer o mesmo. O máis sinxelo sempre dá máis xogo educativo ca calquera requintado material didáctico.

Queremos insistir nisto, agora que todas as editoriais andan a presentar os seus inxentes lotes de fichas para infantil, tanto para 3-6 coma para 0-3, algo que nos ten absolutamente perplexas: meniños e meniñas que aínda toman biberón xa teñen material estandarizado para ir á escola! Pero de que valen tantos cursos, tantas publicacións, tantas experiencias respetuosas cos seus intereses e coa súa neurobioloxía. Isto é inaudito! Onde temos a cabeza as persoas que nos dedicamos á educación da infancia?

Medindo o tempo (V): creamos un reloxo de sol analemático

Como dicíamos na entrada anterior, o interese pola medida do tempo e a chegada do sol levounos á elaboración dun reloxo analemático, contando coa colaboración dun astrónomo do Observatorio Astronómico da USC, Pedro Pablo Campo, quen nos fixo as medicións, trazou o analema e explicoulle ao alumnado o funcionamento deste tipo de reloxos.

O lugar elixido foi unha lomba que hai no patio do centro xa que nos resultou moi difícil atopar un espazo no que non houbese a posibilidade de que o sol quedase oculto, ou no que a sombra do edificio nos imposibilitase o funcionamento do reloxo.

Puxémonos a traballar. En primeiro lugar, foi preciso establecer as coordenadas, determinando cun punto o Norte-Sur-Este-Oeste, a continuación trazou unha liña Norte-Sur, sobre a que marcaría as posicións do gnomon (persoa) segundo os distintos meses do ano.

A continuación, marcou as horas, estando as 12:00 h. no mesmo punto que o Norte.

Logo explicounos que debido a que a hora solar non se axusta coa hora oficial, deberiamos calcular sempre 2.30 h. máis no verán e 1.30 no inverno, o que anotamos para non esquecernos, así como outra información como o lugar polo que nace o sol (Este) e onde se oculta (Oeste). Todo iso tiña que quedar de forma moi visible e gráfica para o noso alumnado e para todos os que por alí pasen.

Cos nenos e nenas fomos facendo comprobaciones sobre o correcto e axustado “funcionamento” do reloxo, aínda que é a partir de agora cando lle sacaremos proveito e cando o utilizaremos sempre que a presenza do sol nos acompañe.

Para finalizar, escribimos o nome do reloxo, analemático, e a modo de esfera rodeamos todo con lemas que adoitan figurar inscriptos en latín nos reloxos de sol antigos; nós optamos por escribilos en lingua galega:

-““Soli Soli” Só con sol

-““Sine sole Sileo” Sin sol calo

– “Sum Si Sol Sit” Son se hai sol

– “Horas sinaladas, horas soleadas”

Ver presentación.

Reloj de sol analemático

O reloxo  analemático no centro será unha curiosidade durante un tempo, pero temos a completa seguridade de que  o noso alumnado non esquecerá o funcionamento dos reloxos de sol, e que se fixarán neles sempre que atopen un.

Con todo, non descartamos a posibilidade de crear un como o da fotografía, haberá que buscar quen nos pode dar ese gusto…

Non poderiamos pechar esta experiencia sen agradecer de novo a acollida, atención e colaboración do director do Observatorio, José Ángel Docobo e do investigador Pedro Pablo Campo, que están a disposición dos centros educativos tanto para a realización de visitas didácticas como para a realización de programas como “Todo cosmos”. Grazas mil.

Medindo o tempo (IV): un reloxo de sol analemático

Desde que chegou a primavera e o sol, cambiamos a observación do paso do tempo nos nosos reloxos de parede, polos reloxos de sol. Isto deunos a posibilidade de coñecer os existentes na nosa localidade, a súa forma, elementos, usos e lemas ou lendas inscritas na parte superior coas que adoitan acompañalos. O noso preferido é un que vimos hai pouco en Urueña, a Vila do Libro de Valladolid, que tiña a inscripción máis más clásica en latín “Horas non numeros nisi serenas”: Só conto as horas serenas.

Mesmo barallamos a posibilidade de mercar un para a escola, pero vimos outra opción que nos gustou máis e que nos mantivo entusiasmados: os reloxos analemáticos.

Un reloxo de sol analemático é un tipo de reloxo solar que consta dunha elipse debuxada no chan sobre a que se colocan os díxitos coas horas, e unha zona central na que unha persoa debe colocarse nun punto concreto segundo a data, e así a súa propia sombra determina a hora ao proxectarse sobre a elipse. Adoitan colocalos en parques, xardíns e patios escolares xa que dá bastante xogo e sempre esperta a curiosidade dos paseantes.

Trazar e pintar un reloxo analemático é unha tarefa relativamente sinxela unha vez determinados os puntos cardinais e a orientación, o problema xorde porque a posición do gnomon -a persoa- varía en función do momento do ano e consiguientemente pola inclinación do sol. Así é necesario marcar unha curva analemática na parte central na que se indiquen as distintas posicións segundo o mes.

De modo que ata pensamos en facelo ao revés: trazar a curva e as horas e logo segundo os meses establecer o punto onde a sombra marcaría as 12:00h. Era unha posibilidade que non descartamos, pero escollemos outra opción máis rápida, puxémonos en contacto co Observatorio Astronómico Ramón María Aller da USC en Santiago de Compostela. De inmediado se sumaron ao noso proxecto e veu un astrónomo ao centro.  Na próxima entrada explicaremos o proceso de creación do noso reloxo de sol anatemático.

Medindo o tempo (II): reloxos, cronómetros e temporizadores

O paso do tempo en infantil é algo que só se mide en grandes tramos: día-noite, onte-hoxe-mañá, dos meses ou dos días no calendario. Adoitamos dicir que aos cativos lles custa moito comprender o paso do tempo, así debemos facelos conscientes levando conta dos cambios estacionais na natureza e nas plantas, ou analizando as súas medras ao longo dos anos que permanecen con nós. Non consideramos a posibilidade de que entendan fraccións máis breves de tempo.

Pero ao longo do día empregamos e eles escóitannos expresións como “na próxima hora”, “en cinco minutos”, “faltan uns segundos” ou “vou nun minuto”…, así, desde a volta de Nadal introducimos na aula varios instrumentos para medir eses pequenos tempos: temporizadores, reloxos de area, de auga, de burbullas, analóxicos, dixitais e reloxos que proxectan a hora no teito, cos que controlamos eses pequenos tempos xeralmente en actividades rutineiras: o tempo que lles leva recoller, poñer o mandilón, esperar a que seque algo, recorrer o centro camiñando, etc.

Agora, co grupo de cinco anos, desde xaneiro, hai veces que comprobamos se diferentes reloxos miden o mesmo tempo: programamos temporizadores, poñemos en funcionamento cronómetros, iniciamos un reloxo de area, comprobamos as voltas do segundeiro nun reloxo de parede, etc. para medir unha mesma actividade.

Por suposto, non facemos isto por meter presa nas aulas pero si para que entendan a duración do tempo.

Lendo números nunha entrada de fútbol

Abonda dicir que os números serven para moito máis que para contar, pero os diversos usos, lecturas e funcións dos números deben ser deprendidos en situacións reais dando resposta a necesidades reais.

A pasada semana, no noso centro, no marco dunha actividade proposta polas compañeiras do equipo de actividades complementarias, relacionada coa presenza da muller no deporte, recibimos, entre outras, a visita de varios xogadores da SD Compostela (un deles pai dun alumno), que trala conversa e xogos no patio, tiveron a ben agasallar aos 325 nenos/as cunha entrada para o partido de fútbol do domingo.

Poderíamos terlle dado a entrada sen máis para que a levaran para as súas casas, pero non quixemos desaproveitar a ocasión que se nos brindaba para coñecer a información que nos proporcionaban os números nela presentes. O código de barras (para evitar falsificacións), o formato da data de celebración do partido (15/03/2015), da hora (17:00), da xornada futbolística (29), da fila e número de asento (neste caso a abreviatura s/n), da porta de acceso (2), do número da entrada (15257). Isto, xunto coa información extraída do texto, fíxoos sentir que sabían o que levaban entre as mans, dispostos a explicárllelo ás súas familias. Cunha simple entrada dun partido de fútbol, tivemos unha desas clases marabillosas, que nos fan sentir que non se precisan grandes medios para realizar aprendizaxes significativas. O contraste coas súas experiencias de asistir a outros partidos en campos locais onde non hai estes protocolos, ou a outros espectáculos (teatro, monicreques, actuacións musicais) onde si hai entradas e asentos numerados, deunos para moito.

Mención aparte precisa o texto que se podía ler no anverso da entrada referida á prevención da violencia nos campos de fútbol, e que suscitou unha longa conversa.

De todo isto, e por iniciativa deles, só queda apuntar unha observación que lle querían facer aos responsables das entradas porque no texto pon COLEGIO/NIÑO. Preguntábanse se non eran válidas para as nenas.

Medindo o tempo (I): almanaques

Aproveitando o inicio de ano e un agasallo clásico nestas datas (os almanaques), quixemos ampliar o noso coñecemento sobre estes recursos para medir o transcurso do tempo.

Á volta das vacacións de Nadal pedímoslle ao noso alumnado almanaques de todo tipo: de mesa, de parede ou de peto. Así xuntamos preto de trinta variantes: grandes, pequenos, de faldilla, de mesa e/ou parede.

Poderíamos asegurar que en todas as aulas de infantil hai algún panel de control dos días da semana, dos meses, da climatoloxía, das estacións, lectivos e festivos, mesmo se pode atopar algún almanaque, pero prefírense empregar eses outros –máis infantís, comerciais ou de elaboración propia- , pero nós neste caso, e dado que estamos con alumnado que neste ano fai 6 anos, quixemos ir un pouco máis alá.

Nun primeiro momento dedicámonos a ver as variantes que nos trouxeran e a cantidade de información que conteñen amais da información tabular de días ou meses. Velaquí algunhas das curiosidades que puidemos observar e sobre as que conversamos:

-Formato: de peto, de parede, de mesa, de taco, de parede/mesa.

-Presentación: Horizontais ou verticais con todos os meses á vista, por semestres, por cuatrimestres, por trimestres, por bimestres ou dunha folla por mes, neste caso podendo ser en táboa ou en columna.

-Diferenzas de cor nos días laborables, festivos, celebracións. Nalgúns só empregan dúas cores e noutros tres ou máis.

-A numeración dos meses (1-12), das semanas (1-53), dos días (1-365). Modo de expresar unha data: 1-1-2015, 01/01/2015; 01-I-2015 (meses en nº romanos); 1 de xaneiro de 2015; Luns, 1 de xaneiro de 2015.

-A forma de organizar os días (en galego, castelán, inglés ou bilingües), con letra inicial, abreviatura ou nome completo. Aquí como curiosidade destacamos que os calendarios en case todos os países comezan no luns, agás nos anglosaxóns que o fan en domingo, algo que comprobamos recitando algunhas cancións sobre dos días da semana, nunha ou noutra lingua. Existencia de un espazo para anotacións (diaria, semanal, mensual). A curiosidade de por que nalgúns casos, ao remate de mes poden aparecer dúas datas nun mesmo cadro 23/30.

-Presenza de símbolos: das fases lunares (ao carón do día correspondente ou na cabeceira/pé de folla); das estacións (os máis habituais estrelas de xeo, flores, soles e follas). Destaque de datas sinaladas con símbolos: Día de Reis (os 3 reis), Día dos Namorados (cun corazón), días do cambio de hora (cun reloxo que atrasa ou adianta 1 hora), día da entrada das estacións…

-Información adicional: santoral, refráns, proverbios, ditos… e outros en función de si se trata de calendarios relixiosos, agrícolas, laborais ou escolares.

-Outros: lemas como 2015 ano da luz ou mensaxes como “No me tires, recíclame” ou mapas cos prefixos provinciais…

Esta comparativa deunos para moitos máis temas como a relación entre as ilustracións, imaxes ou símbolos cos promotores do calendario (panaderías, supermercados, peixerías), así como a información que conteñen relativa a eses establecementos (nome, enderezo, teléfonos, web, RRSS, etc).

Unha vez vistos e analizados enviámolos de novo para as casas para que así coas súas familias puideran personalizalos marcando no calendario aquelas datas significativas para eles.

Agora témolos todos colgados na aula, á vista e alcance dos nenos, de modo que cada día, cando fagamos a rutina de poñer a data, cadaquén poderá facer unha achega enriquecedora para todos. Ao remate de cada mes, uns pasarán páxina, outros arrincarán unha folla e outros non, pero será unha boa ocasión para ver a diversidade e variedade existente sobre unha mesma idea.

Ver presentación

Almanaques

Os almanaques que inicialmente tiñan o propósito de aportar información sobre as estacións e o clima, hoxe en día son moito máis, e están presentes en case todos os espazos nos que hai actividade, de modo que consideramos necesario introducir ao alumnado na súa interpretación e comprensión, algo que vai máis alá da mera consignación diaria da data.

O traballo cos almanaques vai dar moito de si, sen esquecernos doutras variantes máis modernas, como un electrónico que temos na aula; nin doutros máis artísticos como os que nos presentan en Pinzellades al Mon; nin tampouco do fermoso “Almanaque musical” de Antonio Rubio e David Pintor publicado en Kalandraka.

As gomas, outras posibilidades: xeoplanos

Chegamos a un punto que xa non sabemos ben que facer, se declararlle a guerra ou unirnos á febre das gomas de cores. Cada día confiscamos unha presa delas polo temor a que as metan na boca, pero sempre volven con máis. Así que non nos queda outra que darlle a volta e verlle outros usos.
Comezamos coas novas posibilidades, facendo uns rudimentarios xeoplanos. Trala descuberta de que poden “debuxar, trazar ou escribir” coas gomas e tras diversas composicións, formulámoslle estas preguntas: no bastidor circular podemos facer formas cadradas ou triangulares?, e no cadrado podemos facer círculos?, e triángulos?.
Nesas andamos. Mentres tanto iremos pensando novas utilidades didácticas para as gomas.
Ver presentación.

Xeoplanos gomas

As oportunidades desaproveitadas do inicio do curso

Hai anos, nos días previos ao inicio de curso facíamos todos eses traballos que realizamos todas e todos os mestres: pór orde e limpeza na aula antes de que chegaran os nenos e nenas. Agora non. Ben, o da limpeza aínda segue correndo pola nosa conta (falamos de hixienizar non de trasladar o po dun sitio para outro), pero o de pór orde, decatámonos que nos brindaba unha morea de oportunidades educativas, que ano tras ano desaproveitábamos. Así, agora, dedicamos estes días de setembro a organizar, a supervisar o estado dos utensilios e materiais, a facer listaxes do que precisamos mercar priorizando unhas cousas sobre outras e facéndolles ver que non podemos asumir economicamente todos os gastos, etc.

Certo é que a aula non está tan bonita no momento de chegada, pero temos que lembrar que nós non somos decoradoras, que non se trata de arranxar un local sen contar cos usuarios, aquí trátase de crear un ambiente de aprendizaxe. Esta diferenza tan obvia é algo que non todo o mundo ten moi claro e sen embargo, malamente lle podemos aprender ao noso alumnado cuestións relacionadas co consumo, coa racionalidade no gasto, cos usos da lingua escrita ou ca utilidade dos números e da matemática, se non os colocamos en situacións reais nas que estes aspectos sexan precisos.

O espazo da aula ten que ser unha creación conxunta na que eles sexan partícipes e coñecedores de cada decisión que se toma.

Deixamos como exemplo o aproveitamento matemático que se pode tirar de algo tan sinxelo como a escolma das ceras e lapis de cores, tomando como referencia unha medida, conservando para uso os que a sobrepasan, e reservando para outras actividades os que non chegan.

De seguro que estes cativos non precisarán facer unha ficha para comprender “máis grande que…” ou “máis pequeno que…”

Non é necesario deseñar sofisticadas secuencias didácticas para cada contido ou obxectivo que queremos abordar, senón máis ben de facer vida real na escola.

Descocados

É bastante habitual nestas datas atopar cocos nas froiterías, malia todo ningún dos nosos/as alumnos/as o probara nunca, de non ser en outros produtos como en galletas, iogures ou doces. Emporiso, buscamos información na rede, vimos a súa procedencia, a árbore e os seus froitos así como outros usos na cosmética (bronceadores, xampús, cremas…) e na cociña. Tamén soubemos que parte do seu interese provén da serie televisiva “George de la jungla” un personaxe que seica abre os cocos dun xeito moi singular.

Contamos na aula con “Una cocina tan grande como un huerto” de Alain Serres, un fermoso libro de cociña e de arte, que lle dedica un capítulo ao coco; alí soubemos algunha das particularidades deste froito, entre outras que pode flotar. Isto deunos pé a realizar unha interesante experiencia de comparación e de flotación. Tralo debate sobre cales son os motivos polos que cren que flotan os cocos, pensaron se isto lle acontece a outras froitas, se inflúe a súa codia de madeira, o ser oco polo medio, o por ter auga dentro. Todo isto foi contrastado para ver se era aplicable a outras.

Cómpre dicir que a degustación da auga e da carne do coco non foi o máis memorable de toda a actividade, polo que repetimos o coñecido trabalinguas:

¡Compadre, cómpreme un coco!

¡Compadre, coco no compro!, porque el que poco coco come, poco coco compra y como yo poco coco como, poco coco compro!.

Ver presentación.

Descocados

Convivir coas matemáticas para comprender o mundo

Sentimos gran pesar cando soubemos do pasamento de Carlos Gallego Lázaro, o profesor que nos levou a repensar as matemáticas facéndonos caer no sen sentido das absurdas fichas de lóxica-matemática coas que fustrigábamos aos nenos e nenas de infantil.

Carlos Gallego fíxonos ver que “as experiencias matemáticas son adecuadas cando converten os procesos de aprender en procesos sociais de elaboración, de descubrimento ou de invención sobre situacións reais que estean reguladas por continuas avaliacións do progreso.”

Recordounos o que era importante que aprendera o alumnado:

-Que aprendera o papel que xogan as relacións entre os números e entre as operacións para comprender o mundo real.

-Que empreguen nos procesos de resolución de problemas argumentos matemáticos ben fundamentados alxebricamente.

-Que calculen fluidamente e con sentido da situación que están calculando e dos números que están usando.

-Que observen como actores matemáticos que calculan como persoas creativas; é dicir que fan as cousas respondendo a un propósito, imaxinando plans  elaborados por eles mesmos, falando con outras persoas para avalialos e xeneralizalos, e sendo razoablemente hábiles realizando esta acción.

Xa non poderemos volver a ver a Carlos Gallego nas actividades de formación, pero a súa pegada quedará en moitas escolas, en moitos profesionais do ensino e en moitos nenos e nenas que grazas a el, comprenden o mundo convivindo coas matemáticas

Desde aquí pódese ver parte da súa publicación “Repensar el aprendizaje de las matemáticas. Matemáticas para convivir… comprendiendo el mundo”

Bulbos e matemáticas

bulbos e matemáticas

Ver presentación.

Este ano acordamos que volveríamos a plantar bulbos dado o éxito dos xacintos do pasado curso. Nesta ocasión serán crocus, iris e tulipáns. Os tres nunha mesma lata e todos diferentes canto a: tamaño, momento de floración e profundidade de plantación. O que nos deu ocasión a facer un interesante traballo matemático.

En primeiro lugar fíxose preciso coñecer as recomendacións presentes no envase: interpretación de símbolos convencionais referidos ao momento de plantación, ao de floración, á necesidade de luz, á orientación e á profundidade de plantación. Observando tamén o tipo de envase no que se comercializa, unha bolsa perforada para permitir que “respiren”.

De seguido, cómpre preparar os recipientes, facéndolle un furado ás latas para facilitar a saída de auga excedente e así non “afogar” os bulbos.

O problema vén no momento de preparar a plantación, xa que os bulbos deben plantarse a distinta profundidade. Intúen con certeza cal é o motivo desta diferenza: bulbos máis grandes de plantas de maior altura necesitan máis fondo para que a terra lle serva de soporte. Debátese arredor de como solucionalo e sobre cal debe plantarse primeiro. Acordan tomar medidas na lata desde o borde; énchese ao primeiro nivel ou marca, a 10 cm., e colócanse os bulbos de tulipán e iris; cóbrese de terra ata a segunda marca a 8 cm, e deposítase o crocus. Enchese de terra ata o borde, régase e lévase ao “invernadoiro”, zona acristalada que recibe o sol da mañá e a sombra da tarde, tal e como precisan estas plantas.

Elaboración do calendario no que facer o seguimento das estimacións de xerminación e floración: crocus en marzo (a comezo da primavera); tulipáns en maio (metade da primavera) e iris a finais de maio-xuño (final da primavera).

Posteriormente sacámoslle máis proveito ás etiquetas dos envases dos bulbos. Se nun primeiro momento nos centramos na información contida no texto e máis nas imaxes, logo dedicámoslle un tempo aos números. Hai moitos máis dos que pensábamos, de distinto tamaño, acompañando a letras ou símbolos. Vimos que uns indican cantidade, outros prezo, dimensións, enderezos, códigos de identificacións, etc.
Tamén atenderon á información en distintos idiomas, cos símbolos correspondentes. E como novidade amosámoslle os números romanos, empregados para refirirse aos meses de forma moi abreviada.
Toda unha fonte de información que levan as casas para amosárllela ás súas familias.