“Ames con Rosalía”

En Ames é xa unha tradición consolidada celebrar o día do nacemento de Rosalía de Castro con toda a veciñanza xa que, a máis de ser unha figura senlleira en Galicia, a poetisa pasou uns anos da súa infancia nunha aldea do concello, no lugar do Castro en Ortoño, onde andando no tempo se fundou o Seminario de Estudos Galegos, así a visita a O Castro figura na Ruta Rosaliana. E isto é algo que moita xente descoñece, mesmo na propia localidade emporiso este ano quíxose que a celebración dera a coñecer ese dato, máxime cando estamos a falar dun concello no que se asentan moitas familias procedentes de fóra.

Así, co lema “Rosalía tamén vive aquí” todos os escolares de Ames exporán nos portais das súas vivendas un cartel no que se fai referencia ao paso da poetisa por Ames xunto con un poema escolmado polo alumnado de cada unha das unidades dos centros de infantil e primaria, para lembrar que Rosalía aínda vive nas nosas casas, lingua e corazón, en parte, grazas a todo o traballo que se fai dende as escolas. Segundo o EDNL da EEI Milladoiro, quen promoveu a iniciativa, trátase en definitiva de traspasar o ámbito escolar irradiando cara as comunidades veciñais.

A proxección das iniciativas escolares na comunidade é algo do que nunca se dimensiona ben o seu alcance, pero “Ames con Rosalía” compleméntase con outras accións -promovidas todas polo Equipo de Normalización Lingüística- como son:

– “Café con verso”, no que os establecementos hostaleiros acompañan as consumicións cunha tarxetiña con versos de Rosalía escolmados polos grupos de mozos/as do IES de Bertamiráns coordinados polo escritor Carlos Negro.

-“Escaparates con Rosalía” Os escaparates dos establecementos amesáns lucirán unha selección de textos de Rosalía de Castro realizada por Dolores Vilavedra Fernández, unha das máis prestixiosas estudosas da obra rosaliana e veciña de Ames.

– “Paseando con Rosalía”, coa que algúns dos pasos de peóns do Milladoiro e Bertamiráns lucirán versos da autora.

-“Viaxando con Rosalía” O sábado, 10 de marzo, realizarase unha excursión poética coa escritora María López Sández quen nos achegará á  vida da homenaxeada e á súa obra.

Todo isto, redondéase cunha homenaxe poética musical o día 24 de febreiro que contará con lecturas, dramatizacións, videocreacións e coa actuación musical do Sonia Lebedynski Trío. No acto participarán o alumnado dos centros escolares de Ames, representantes de asociacións e do ámbito cultural, así como veciñas e veciños procedentes doutros países.

O obxectivo principal de “Ames con Rosalía  é o de difundir a obra e o pensamento rosaliano, ao tempo que se pon en valor a lingua galega e se resalta a vixencia e a actualidade de Rosalía de Castro, así, malia que é ben sabido que InnovArte non é de “Días de…”, neste caso cremos que paga a pena implicarse nunha celebración que congrega ao seu redor a todos os ámbitos da sociedade local.

Poemas no tendal

Promovido polo Servizo de Dinamización Lingüística de Ames, nestes días pódense ver polo concello tendais con poemas escritos en galego. Dende hai uns anos, con motivo do mes das Letras Galegas todos os centros educativos colaboran nalgunha intervención conxunta que serva para pór a poesía ao alcance de toda a cidadanía así noutras edicións sementáronse poemas polas vilas e aldeas.

Nesta ocasión, nesta terra de ríos (Tambre e Sar) e camiños (o Camiño de Santiago e o de Fisterra), quixéronse aproveitar os paseos fluviais, regatos, fontes e lavadoiros para tender poemas ao modo no que xa se facía desde o medievo en España e Portugal coa chamada literatura de cordel.

Onte, primeiro día desa acción poética, había unha chea de expectación arredor dos tendais, familias acompañando aos seus fillos e fillas para ver a peza de roupa que tenderan por cada unidade dos centros educativos de Ames. Alí permanecerán ata finais do mes de xuño, permitindo que quen queira poida deleitarse coa lectura e coas realizacións plásticas dos nenos e nenas.

Os nosos parabéns, iniciativas coma “Entre ríos e camiños, poemas no tendal” colocan a cultura ao alcance de todo o mundo e mostran o que dende as escolas se fai por ela.

Tendais de poemas no Paseo fluvial de Bertamiráns do CEIP A Maía e do CEIP Agro do Muíño.

Tendais de poemas no Milladoiro da EEI Milladoiro espertando a curiosidade dos peregrinos na súa última etapa do Camiño a Santiago de Compostela.

“Ícaro”, Premio Compostela 2014

Nos pasados 10 e 11 de abril tiven a honra de formar parte do xurado do VII Premio Compostela de Álbum ilustrado. Certamente foi un pracer e unha responsabilidade polo prestixio deste galardón que ano a ano se vai consolidando coma unha convocatoria referencial para todas aquelas persoas que se dedican tanto á creación como para todas as admiradoras deste formato editorial que cada vez vai gañando máis adeptos.

A día de hoxe o álbum ilustrado xa non só se concibe coma un produto dirixido ao público infantil e xuvenil, senón que, pola calidade das ilustracións, pola complexidade das temáticas abordadas, e pola necesidade de simultanear a lectura de texto e imaxe, conta con auténticos devotos adultos. Con todo, aínda con frecuencia se confunde o álbum ilustrado con outros tipos de publicacións como poden ser os libros de imaxes ou os libros ilustrados, e isto é algo que se fomenta tanto desde as mesmas editoriais coma desde a crítica porque saben que a lapela “álbum” confire un valor engadido. O álbum ilustrado é unha sorte de comuñón entre texto e imaxe que nos leva a pensar en literatura visual e en pintura que fala, sen descartar as súas calidades sinestésicas que poden aludir a sentidos coma o olfacto, o gusto ou o tacto.

Cando, nas anteriores edicións, asistía aos actos de entrega dos premios, sempre se me pasaba pola cabeza o marabilloso que podía ser ver todos os proxectos entregados, o que non podía contar é que nesta ocasión estaría nesas labores. Inicialmente custoume superar a miña visión de mestra de infantil que, por defecto profesional, me levar a mirar calquera material pensando nas súas posibilidades para as idades coas que adoito traballar. Neste caso, a experiencia do resto do xurado foi toda unha lección para min.

Foron 255 os traballos presentados, chegados de 21 países, algo que sen dúbida é unha satisfacción para os convocantes, o concello de Santiago de Compostela e maila editorial Kalandraka. E se ben foi traballoso escolmar unha ducia de seleccionados, máis complicado aínda foi chegar a determinar o gañador. Por fortuna o xurado estaba integrado por persoas con grande coñecemento, criterio e olfacto: Joao Vaz de Carvalho, ilustrador portugués, Fina Casalderrey, escritora galega; Manuela Rodríguez por parte da editorial Kalandraka, Xosé Manuel López-Abella polo Departamento de educación; María Castelao, concelleira de Compostela; e eu mesma.

De “Ícaro” non podo engadir nada ao xa recollido na acta froito do consenso de todos os que alí estábamos, prolixamente recollido no web e blog de Kalandraka. E de Federico Delicado, autor de “Ícaro”, convidar a ler a entrevista que lle fixo o profesor Ramón Nicolás con motivo do Premio Compostela 2014, publicada no seu blog Caderno da crítica.

É de xustiza recoñecer que iniciativas coma estas honran a unha cidade e a unha editorial, ningunha das dúas precisada de más proxección que a do seu compromiso coa contemporaneidade.

“A cociña dos Cunqueiro”

Torta de chicharrones. “A cociña dos Cunqueiro”. Fotografía de Soledad Felloza.

Asistimos á presentación do libro “A cociña dos Cunqueiro”, unha fermosa iniciativa da editorial Galaxia na que se escolmaron 80 receitas de cociña de entre as 2.300 que Elvira González-Seco foi anotando en dez cadernos que logo legou ao seu fillo César.

Deste acto deron debida conta os medios de comunicación, pero a nós houbo algunhas cousas que, como docentes chamaron a nosa atención e queremos compartir con quen nos segue:

1ª A coidada caligrafía e sistematicidade da compiladora. Nestes manuscritos da que foi esposa de Álvaro Cunqueiro, non só figuran receitas de cociña senón tamén outras fórmulas de todo tipo sobre consellos de beleza, coidados das crianzas ou da casa e recordatorios de carácter político ou relixioso.

Sobre eles vese que a autora volvía de cando en vez facendo anotacións á marxe, corrixindo ou puntuando. Así como di no limiar o crítico gastronómico Miguel Vila Pernas:

“Normalmente emprega un número para cualificalas, aparecendo moitas con puntuacións entre o 6 e o 10 e moi poucas por debaixo do 6. Noutros casos, moitos menos, o sistema de cualificación é con letras, aparecendo fundamentalmente B e MB, que interpretamos como Ben e Moi Ben. Incluso nalgún caso se mesturan os dous sistemas e algunha receita aparece cualificada como MB e ao lado un 9 ou un 10.”

Cando na presentación escoitamos isto, como mestras non puidemos reprimir un sorriso, pensando na marcaxe de por vida que nos fan as avaliacións escolares.

2ª Tomando como pretexto o legado de Elvira, Soledad Felloza, a fotógrafa dos pratos que recolle o libro, fixo unha sutil, elegante e firme reivindicación da silente labor da muller. Agora precisamente cando a cociña é un ámbito de prestixio no que os homes parecen destacar, cómpre recordar que tradicionalmente foron as mulleres as mantedoras da cociña galega, elaboradoras diarias de sustento, malabaristas coas economías familiares e creadoras orixinais con ingredientes ben humildes. O legado das mulleres na cociña cotiá, rica, sabedora, san e tanto ou máis gorentosa ca dos grandes chefs.

3ª Tampouco desaproveitamos a chiscadela entre Iago Castrillón o cociñeiro encargado da elaboración das receitas e o editor Víctor F. Freixanes, cando este confesou que non obtivera o resultado esperado coa champaña de amorodos, ao que Iago apostilou que  quen se enfronta a un libro de cociña ten que “saber ler sen facelo ao pé da letra”. Velaquí a competencia lectora en acción: nalgúns contextos e con algúns textos, ler non é interpretar de forma literal o que está escrito.

Para rematar, dicir que “A cociña dos Cunqueiro” é unha delicia de libro que esperamos entre nas casas galegas e se poña ao carón do seu irmán, “A cociña galega” de Álvaro Cunqueiro, xa un clásico nos fogares galegos.

Aromas

Somos “devotas” de Philippe Claudel desde que lemos “La nieta del señor Linh”, unha obra conmovedora e desconcertante sobre a vellez que non deixamos de recomendarlle a todo aquel que busque lecturas que fagan pensar grazas á mestría do autor. Logo tocoulle a quenda a “Almas grises” e á desgarradora “El informe de Brodeck”.

Había tempo que non tíñamos novas do escritor, emporiso, cando vimos no escaparate da librería a súa última publicación, non dubidamos en mercala de inmediato.

O título, “Aromas”, xa é suxestivo de seu, ao igual que a sinopse editorial:

Si prescindiéramos de las imágenes y los sonidos, nuestros recuerdos serían una sucesión de olores percibidos desde la infancia. A partir de esta original propuesta, Philippe Claudel —autor de obras de gran repercusión como Almas grises y La nieta del señor Linh— ha reunido en esta colección de textos breves una serie de momentos rescatados de su memoria por el poder evocativo de los aromas que los acompañaron. El perfume intenso de la tierra negra, de los ríos oscuros y los bosques de abetos de su Lorena natal; la fragancia de la loción de su padre, en contraste con su ausencia en la casa inodora y vacía tras su muerte: tan sólo una muestra de la infinita variedad de olores asociados a los objetos, lugares y gentes que jalonan una vida. Aromas del hogar familiar, de la adolescencia, del internado, de los primeros amores. Olores que fascinan, que incomodan, que hacen soñar, y que van conformando la identidad de un ser humano, cada uno de ellos convertido, mediante la prosa traslúcida y elegante de Claudel, en un elixir mágico que fascina por la fuerza de su pureza y sencillez. Más allá de un mero ejercicio de introspección intimista, estos textos son un homenaje a la tierra que lo vio nacer, a las personas relevantes de su vida, así como una celebración de todos aquellos instantes de plenitud con que suele regalarnos la existencia.

Recomendamos lelo devagariño, un capítulo e deixar pousar, e así pouco a pouco ata completar os 63 aromas descritos, recreándonos nas sensacións que nos producen a nós as aulas, as casas da infancia, as sabas limpas, a terra ou as viaxes.

E trala lectura unha recomendación para levar ao terreo profesional: xogar co noso alumnado a analizar, nomear e poñerlle nariz a distintos momentos da súa vida.

Parabéns para a LIX

Case ao mesmo tempo chégannos dúas noticias relacionadas coa Literatura Infantil e Xuvenil (LIX) que nos enchen de ledicia; non son outras que o Premio Labor editorial cultural 2012 concedido polo Ministerio de Educación, Cultura e Deporte á editora Kalandraka, e maila candidatura de Fina Casalderrey para ocupar unha cadeira da Real Academia Galega (RAG).

Temos comentado en ocasións que nos nosos inicios profesionais apenas dispoñiamos de libros infantís de calidade en galego, de súpeto, cara finais dos 90, empezaron a vir pola escola os representantes de Kalandraka, xente sabedora de que o traía entre as mans eran auténticas xoias, de tal xeito que esperábamos con ansia a súa visita mensual. Deseñaron estratexias de marketing caseiro, pero daquela novidoso e efectivo, facían presentacións, acompañaban os seus libros con contacontos, ofrecíanos a posibilidade de coñecer aos autores e ilustradores …, en definitiva, ilusionáronos coa literatura infantil. Fixeron traducións doutras linguas, recuperaron obras poéticas esquecidas, déronlle un xiro á ilustración, ao formato e aos textos. Hai un antes e un despois de Kalandraka, sen que isto sexa un demérito para os que seguiron a súa estela. Logo xa veu todo o demais: premios, recoñecementos, outras linguas, outros países, outras editoras, apostas arriscadas aínda sabendo da súa escasa rendibilidade e outras iniciativas que podedes ver no seu blog. Kalandraka marcou un fito na LIX en Galicia que é de xustiza lle sexa recoñecido.

Hai certos sectores dentro dos escritores, editores, críticos e/ou expertos en literatura para quen a LIX é un xénero menor, “historias para nenos”, contos para pequenos, porén non consideran que estea á altura da “grande literatura”. Un erro de vulto. Non queremos dicir que sexa máis difícil escribir para nenos que para adultos, pero si que non é o mesmo; como mostra, abondan exemplos de grandes literatos que trataron de facer unha obra para o público infantil e o que saíu non merece nin sequera ser recordado. É diferente. Para escribir para os nenos/as hai que ter o que Alain Serres denomina espírito de infancia (ver vídeo), e ese don posúeo a pontevedresa Fina Casalderrey.

Fina que, como ela mesma nos conta na súa autobiografía no seu web, elixiu ser mestra tendo como alternativa ser costureira; deu os seus primeiros pasos profesionais na escola amparada por Avelino Pousa Antelo, amosando dende sempre un compromiso responsable coa lingua dos pais e co ensino, así nolo relataba na entrega dos pasados Premios Pedrón de Ouro. Persoa de fala pousada, serena e sabia, é unha das máximas expoñentes galegas no que a LIX se refire, sen deixar de ter en consideración os seus ensaios de carácter etnográfico, materiais didácticos, artigos de opinión e colaboracións varias, mesmo, e máis recentemente no eido do cinema, con curtametraxes como “Dúas letras”. Pero queremos salientar que a LIX é un dos ámbitos nos que a súa obra máis éxitos colleitou, sendo recoñecida con un gran número de premios entre outros o Premio Nacional de LIJ (1996), outros prestixiosos galardóns e mencións de honra como os White ravens ou a Lista de Honra do IBBY. Todo isto faina, ao noso entender, candidata idónea a ocupar na RAG a cadeira vacante deixada por Xaime Isla Couto. E na RAG deberían darlle cabida e recoñecemento ás persoas que tanto fan polo fomento da lectura en lingua galega desde a base, desde a infancia, desde a idade na que se lle sentan os alicerces aos que logo poden ser lectores, escritores, investigadores, pensadores, intelectuais, sociólogos, etnógrafos, lingüistas, filósofos, ensaístas e falantes en galego.

Alegrámonos porque cremos que os docentes temos moita parte neses recoñecementos e na actual consideración da LIX. Canto ás ventas non se pode comparar as compras que se fan desde os centros educativos coas compras individuais, agora ben, que un libro sexa lido nunha aula, recomendado nunha biblioteca escolar, é unha garantía de futuras ventas. Xeralmente, as familias confían no criterio docente e os nenos demandan aquilo que lles gustou cando a mestra llelo contou. Que a día de hoxe a LIX supoña o 25% da produción editorial en Galicia e o 30% das ventas non podería darse sen a conivencia dos profesionais da educación, emporiso dicimos que estes recoñecementos son motivo de alegría para todos e todas nós.

Como homenaxe, traemos aquí unha entrevista que lle fixeron a Fina Casalderrey para o blog de Kalandraka, con motivo da presentación da obra “Filla das ondas”, un álbum sobre a cidade de Pontevedra, traballo no que tanto a autora como a editora participaban.

Parabéns ás dúas e seguide dándonos “libros para soñar” e para “facernos cóxegas na pel da alma”.

A sedución de Merlín

“… pois mentres fago os contos adoito esculcar con disimulo o meu auditorio, por ver se a historia elixida e o ton empregado son acaídos e evitar así que a xente se aborreza. Procuro fixarme especialmente en calquera mirada escéptica, calquera xesto de incredulidade que poida pór en perigo o éxito do meu labor,  pois aínda que a maior parte da audiencia sabe que case todas as historias son lendas fantásticas e irreais, non por iso deixan de querer escoitalas de xeito que soen o máis verosímiles posíbel, pois ninguén quere perder o tempo en ouvir contos que non crerían nin os máis cativos do lugar; e a maxia de contar reside niso: en crear a ilusión capaz de facernos sentir como certo aquilo que sabemos irreal.”

Quen así fala é o lendario Merlín, -o mago da epopea artúrica-, cando, aínda rapazolo lizgairo, antes de visitar a escola de sabios da illa de Ávalon se dedicou a percorrer as terras da Bretaña para coñecer as xentes, costumes e crenzas do que logo conformarían o seu soñado reino de Britania.

Como días atrás andábamos enleadas coa maneira de contarlle os contos aos nenos e nenas, esta pareceunos unha das mellores estratexias que vimos e atopámola mentres líamos a fermosa obra de Begoña Caamaño, “Morgana en Esmelle”, un libro deses que non abundan, dos que desde que os comezas xa non queres deixalo.

Con todo, sería inxusto facer esta soa mención desta revisión da lenda artúrica -con reminiscencias á obra de Cunqueiro e de Risco-, dándolle voz e protagonismo ás mulleres que sempre estiveron nun segundo plano -Morgana, Viviana, Xenebra, Igraine- como meros adobíos nas historias de Artur, Lancelot ou Merlín. En palabras da autora, un libro dende unha óptica feminista sen botar contra dos homes.

“Morgana en Esmelle” é un libro con múltiples lecturas, todas elas interesantes e complementarias, que dan pé a unha reflexión sobre a construción das identidades, dos pobos, das crenzas, do modelo de sociedade, mesmo sobre a propiedade e divulgación do coñecemento, e de como todo ilo, como feito humano, está mediado polas decisións, afectos e sentimentos dos implicados.

Como din na recensión editorial: “Unha novela que reescribe o mito cunha ollada contemporánea.”

Como imaxe de portada, tomaron a obra “A sedución de Merlín”, de Edward Burne-Jones, un prerrafaelista engaiolado polos romances medievais e o mito artúrico.

Vilas do libro

Con motivo da celebración do Día do Libro, o pasado sábado líamos artigos en distintos xornais, revistas e na rede, case todos eles cun denominador común: vaticinaban a desaparición do libro en soporte papel nun prazo de quince anos.

Vamos a facer entón unha proposta contracorrente, romántica, sen visión de futuro e non rendible económicamente. Hai tantas desas que unha máis…

Hai moitos anos visitamos a pequena vila galesa Hay-on-Wye, coñecida como a vila dos libros, na que trinta librerías ocupan as antigas casas, cuadras, torres, castelos e murallas. Logo soubemos doutras como Montereggio en Italia, Saint-Pierre-de-Clages en Suiza, Sedberg en Inglaterra, Montolieu en Francia ou Urueña en España. Pódense coñecer todas elas na súa páxina oficial Booktown.net, ou a través dos distintos post que lle dedican no blog Papel en Blanco.

Sería moi desatinado pensar en facer algo así en Galicia? Vilas fermosas precisadas dunha revitalización temos dabondo. Fanse vilas de turismo rural, vilas termais, vilas outlet, vilas… Imaxinade calquera das nosas pequenas vilas -tanto nos dá de interior coma de costa- con librerías especializadas para todos os públicos, podería haber espazos destinados á ilustración, ao teatro, á poesía, á gastronomía literaria, tabernas con tapas e viños literarios, e ducias de propostas máis. Algo vivo, por suposto. Un novo tipo de turismo cultural. Cal sería o problema?, non teremos libros dabondo?, non haberá público? Algún dos grandes empresarios visionarios galegos estaría disposto a respaldar o proxecto?

Se fose preciso, ata aceptaríamos que quedara de paso dalgunha das mega-áreas comerciais galegas. Maloserá que aburridos e aburridas das caravanas, dos atascos de tráfico e das “superofertas do día”  non recalen na vila.

A lectura faite medrar a calquera idade

Como se achega o Día do Libro, unha recomendación de lectura, “Tardes con Margueritte”.

Germain, un home de preto de cincuenta anos, bruto, langrán e case analfabeto, coñece no parque a Margueritte, unha velliña ilustrada amante da lectura. Comezan falando das pombas e isto lévaa a facerlle a primeira recomendación de lectura. Pouco a pouco Germain vai sendo consciente do valor que lle aportan as palabras cando é capaz de entender o seu significado, cando é quen de comprender o que queren dicir máis de dez xuntas e cando se decata de que serven para poñerlle nome ao que sente.

Margueritte “enganchouno” léndolle. Explicoume que a ler se empeza escoitando. Eu pensei máis ben que se empezara lendo. Pero díxome: “Non, non, Germain, non pense iso!, para conseguir que lles guste a lectura aos pequenos cómpre lerlle en voz alta” Engadiu que se iso se fai ben, máis adiante, vólvense dependentes, porque é coma unha droga. Despois, segundo van medrando precisan libros. Resultoume estraño, pero pensándoo ben, pareceume que non era ningunha parvada. Se me lesen contos sendo un cativo, pode que metese máis a miúdo o nariz nos libros, no canto de facer parvadas, simplemente por aburrimento.

Levada ao cine, con Gèrard Depardieu no papel protagonista, quen fai crible unha historia ás veces pouco verosímil, malia que tenra e entrañable.

“Tardes con Margueritte”, un libro da mestra de infantil Marie-Sabine Roger, agora en galego editado por Galaxia.

Taller de corazóns

Ás veces, imos buscando un libro para o noso alumnado e atopamos un para nós. Un deses “tesouros” que pouco abundan; aínda que cada vez máis se publican obras en formato libro-álbum dirixido a persoas adultas. É o que nos sucedeu hoxe. Na nosa libraría de cabeceira encontramos “Taller de corazóns” da editorial OQO. A recensión editorial é tan suxestiva que a recollemos integramente:

Cando chega a noite e o silencio dos soñadores inunda a cidade,

do taller de corazóns xorden misteriosos sons, porque…

Matías ten un segredo.

“Taller de corazóns” recrea unha artesanía marabillosa na que non se arranxan zapatos, nin paraugas, nin se restauran mobles ou se zurcen descosidos pantalóns. Matías, o protagonista, repara —co mesmo mimo e coidado que pon todo artesán— corazóns danados.

O seu traballo nada ten que ver co dun cardiólogo nin o seu taller cun quirófano. Cunha estufa de leña quenta corazóns xeados; con agullas de prata cose corazóns rotos; e cunhas pinzas de esquecemento axusta a hora de corazóns que atrasan para que non se poñan tristes coas lembranzas do pasado.

Para os ‘males do corazón’ recórrese, convencionalmente, ao efecto mitigador do paso do tempo. Con todo, Arturo Abad fainos soñar —no seu primeiro conto editado— coa posibilidade de que os danos emocionais poidan ter tan sinxelo remedio, como unha dobra descosida ou un tacón roto.

No entanto, non hai frialdade no traballo do protagonista nin na narración do autor, cargada de tenrura, consciente do simbolismo afectivo e sentimental atribuído universalmente a este órgano. Imposible tampouco non se conmover co segredo de Matías, que nos revela a xenerosidade sen límite e capacidade de sacrificio do que ama verdadeiramente.

Este incrible taller e o seu protagonista só poderían cobrar vida nas sempre oníricas imaxes de Gabriel Pacheco. O ilustrador mexicano xoga intencionadamente con dúas cores: o vermello e o azul, indisociables do corazón, o sangue que a través das nosas veas azuis é bombeado.

Un libro para recordar, para regalar, para manter a esperanza nun mundo, cada vez máis receoso do amor -en palabras dunha amiga, “emoanémico”, con anemia emocional- e máis temeroso da manifestación dos sentimentos.

Pucho o habitador dos tellados

Aos da mesa muda dábanlles uns cadernos para facer a “plana”. Consistía en reparar no que se debuxara na parte superior de cada páxina e reproducilo debaixo doce veces con toda a exactitude, sobre unhas liñas moi finas de cor gris claro. Pucho tentouno con todas as súas forzas; tentouno porque a primeira liña significaba o perfecto, a orde, a limpeza, a simetría. O neno miraba aquela primeira liña e comprendía a beleza, pero o que xurdía do seu esforzo e absolutamente contrario: o caos, a desproporción, o esborranchamento. Fracasou cos traciños. Ou xuntábanselles uns cos outros ou quedaban espazos inmensos entre eles e non había maneira de que se mantivesen aliñados sobre o trazado gris. Algúns mesmo chegaban á liña superior; dous ou tres atrevíanse a profanar a impecable mostra do encabezamento. Cos redondeis foi moito peor: cando cría que estaba obtendo un xiro perfecto, un encontro milimétrico de principio a fin de círculo, xurdían monstros cabezóns coa boca aberta, patacas xigantes que enchían a plana e ata a sobardaban. A pesar diso, a escola era un lugar perfecto.

Non é máis ca unha anécdota, pero para pensar un pouco nos exercicios de grafomotricidade que a día de hoxe aínda se seguen vendendo como material en moitas editoras, e para máis desgraza, que é seleccionado por moitos docentes, aparentemente normais.

Este é un fragmento do inicio do libro de Manuel Janeiro, “Pucho, o habitador de tellados”, publicado en Kalandraka, seleccionado polo IBBY para integrar a súa Lista de Honra.

Na súa presentación editorial di: “No ano 1951 ou 52 ou 53, como moito en 1956, vivía en Madrid unha familia composta por un pai e un fillo. Vivían nun barrio que miraba ao oeste, nunha rúa que se chamaba Mediodía Grande. A súa casa era o derradeiro piso… Ata o horizonte, ata no solpor, ata nas mesmas nubes, había tellados.

-Ves Pucho, cantos tellados? Seica é o campo -dicía o pai cando saían…

Un libro especial, para todos/as. Un libro para sempre…

Manuel Janeiro crea un texto delicioso e entrañable, con descripcións precisas e evocadoras. Paisaxes, emoción sentimentos e situacións xurden na imaxinación do lector grazas sensibilidade coa que o autor desgrana a vida do protagonista, víctima dun dos episodios -a dictadura- máis desgarradores da nosa historia.

As ilustracións de Juan Ramón Alonso transpórtannos ao Madrid dos anos 50 e preséntannos a Pucho risoño e inocente. O artista combina os seus debuxos a lapis con fotografías reais dos espazos nos que se ambienta a historia. O resultado é un traballo creativo sinxelo e elegante, en consonancia coa calidade da obra literaria.”

É a nosa recomendación de lectura para o verán…, ou para calquera momento.

Saramago

Chéganos a triste nova do pasamento do escritor luso José Saramago, premio Nobel de Literatura. A modo de recordo e homenaxe, recollemos parte dunha entrada deste blog, na que mencionábamos a súa obra “La flor más grande del mundo”:

Moitos dos grandes da literatura teñen feito as súas incursións no mundo infantil, malia que en palabras de José Saramago, no seu conto “La flor más grande del mundo”, é moi difícil escribir historias para nenos porque hai que seleccionar moi ben a linguaxe que se emprega e o que se quere contar. No mesmo, remata dicindo, “E se os contos infantís forem de leitura obrigatórias para adultos? Seríamos realmente capaces de aprender o que, desde há muito tempo vimos ensinando?”. Deste fermoso conto, a produtora galega Continental fixo un vídeo de animación que se acompaña con música de Emilio Aragón.

No seu blog, recompilación de entrevistas, declaracións e pequenos fragmentos, lemos as súas reflexións sobre, coidar a infancia, educación e instrución, escribir e ler para comprender, do autobiográfico en todo o que dicimos e facemos, a inocencia perdida, e moitas outras, a modo de pequenas pílulas revulsivas.

Los colores olvidados

“Yo puedo llegar a ser como las personas mayores, que sólo se interesan por las cifras. Para evitar esto he comprado una caja de lápices de colores”, con esta cita de “El principito” de Saint-Exupéry, comeza “Los colores olvidados y otros relatos ilustrados” de Silvia G. Guirado. Un libro que recolle quince relatos que versan sobre temas universais, a amizade, o amor, a ecoloxía, etc. Recomendable para aquelas persoas adultas que non queren mundos sen cor.

O libro parte dun proxecto de camisetas solidarias da empresa Play Attitude, comprometida con varias ONGs, entre elas Educación sin Fronteras, ás que cede parte dos beneficios das vendas. No web, a máis de poder ler un extracto do libro, atopamos o making off das ilustracións (interesante para amosarlle ao alumnado como se orixinan as imaxes); un blog Diario del gato negro, no que se desvelan anécdotas e detalles ocultos dos relatos; e unha guía educativa, para o seu uso nos centros educativos. Tamén podemos escoitar o conto de “Carmesina” nunha gravación do programa de radio “Mundo solidario”.

“El cuento del lunes”, “Agua”, “No creo en la mala suerte”, “Hazme el humor”, “Los pequeños placeres”, “Futuro imperfecto”, son relatos que nos fan volver a mirada sobre os “pequenos valores” como a responsabilidade, a nobreza, a honestidade, a perseverancia, a esperanza, a ilusión e sobre actitudes como a empatía e a superación dos prexuízos. Os grandes valores xa se desgastaron de tanto empregalos nos discursos grandilocuentes.

Agasallo para todas as mulleres

Nós tamén merecemos un conto …, ou dous. No Día da Muller Traballadora un fermoso agasallo. Dous contos que poñen en valor o papel das mulleres, a súa sensibilidade, a súa forza e sabedoría; da autora Encarna Otero, cunhas ilustracións moi orixinais de Elisa Gallego Picard, publicados por Galaxia. Deses contos que cada vez que se len, aprécianse novos matices.

O branco país sen neve. “Unha nena soñaba nun branco país sen neve (…) A nena sabía que para poder cumprir o seu soño debería de ler; falar; escribir; buscar; aprender; soñar e agardar; coa sabedoría infinda que só dá o tempo…”

A serea do mundo. “Teño unha boa amiga no mar: é unha serea. (…) É unha serea sabia, quere percorrer os mares e os océanos para así coñecer as xentes que habitan nas súas beiras, falarlles, sorrirlles e compartir con elas as súas sabedorías.”