Guía para proxectar e construír escolas infantís

Cando se fai un novo centro de infantil, os mestres chegamos cando os arquitectos xa se foron. Non hai contacto. Velaquí a razón da perda de funcionalidade e de uso educativo de moitos dos espazos escolares.

Onte mesmo coñecemos, a través de Vicenc Arnaiz a “Guía para proyectar y construir escuelas infantiles”, dirixida por el a iniciativa da Federación de Municipios y Provincias e do Ministerio de Educación, coa intención de que sexa orientativa para todas aquelas persoas e equipos que interveñan no proceso de deseño, construción e equipamento das escolas 0-3.

Comeza cunha fundamentación na que se toma o referente das escolas de Reggio Emilia e os postulados de Loris Malaguzzi sobre a importancia do espazo como variable pedagóxica e do necesario diálogo entre a arquitectura e a pedagoxía. Deseguido vai debullando todas aquelas cuestións a ter en conta, desde a elección do solar, a organización de espazos, o mobiliario e equipamento, as necesidades de material que cumpra os requisitos de seguridade e os sistemas constructivos recomendados. Remata cunha escolma de boas prácticas con excelentes imaxes de trece escolas. Tamén é de salientar a bibliografía que nela se recolle.

Paga a pena a súa lectura, e aseguramos que malia que moitas das nosas escolas xa non teñen remedio, pódense tomar moi boas ideas das fotografías.

Esperamos que a iniciativa teña continuidade no 3-6, ou en construcións para os dous ciclos.

Arquitectura e educación

Segundo lemos nos medios, hoxe é o Día mundial da Arquitectura. Entre outras moitas declaracións institucionais reclaman a incorporación da disciplina ás ensinanzas escolares. Pedir a inclusión de temas/disciplinas/asignaturas no currículo educativo é unha constante nas reivindicacións dos máis variopintos colectivos profesionais e asociacións. O alumnado é un publico cativo cara o que pode encherse de todo tipo de coñecementos e deste xeito crer que se melloran as problemáticas sociais.

Coincidindo en que non hai case nada que non poida ser tratado na educación, tamén insistimos no erradas de moitas desas accións e/ou programas/campañas cos que se acompañan.

Tras esta lectura cheguei ao meu centro de moderno deseño, na vangarda da arquitectura escolar. Ás 9:00 a temperatura da aula era de 26º, chegando a acadar os 29º ás 13:00, debido a unha cristaleira frontal que absorbe toda a luz do día (algo que se agradece no inverno), pero que deixa esgotadas a 25 criaturas tras cinco horas encerrados en 50 metros cadrados con escasa ventilación. Non se contemplou a posibilidade de airear ou facer sombra na aula.Cando chegan apenas teñen espazo para colgar as chaquetas e as mochilas nos modernos colgadores de deseño (non hai posibilidade de colocar outras polas limitacións impostas polo arquitecto). No patio, se chove a auga invádeo todo. Non se contemplou o clima de Galicia. O espazo é totalmente reducido para 325 nenos/as, mesmo parece un criadeiro de polos (moita luz e pouco movemento). E créanme, teño visto moitas escolas e non me queixo, isto é un luxo nas construcións escolares.

Matinei sobre as palabras do presidente do Consello Superior dos Colexios de Arquitectos de España, quen anima a “divulgar o entendemento da arquitectura como unha disciplina socialmente útil e non como un exercicio de exhibicionismos diversos ao servizo de fundamentalismos económicos tamén diversos, prisioneiros dun mercantilismo suicida”. Fermosa declaración. Aplicable, neste caso tamén, á arquitectura escolar.

Señores arquitectos, diríxome a vostedes con toda a humildade, pois descoñezo o seu oficio e como a min non me gusta que se inmiscía na miña profesión quen non ten coñecemento da educación, fago o mesmo coa dos demais. Tan só me gustaría apuntar que a mellor maneira de dar a coñecer a súa relevante función social é exercéndoa con racionalidade e rigorosidade profesional. Non precisan vostedes deseñar programas educativos para dar a coñecer a arquitectura; fagan o que saben facer e para o que foron preparados: deseñen con sentido. Fágannos escolas pensadas para os nenos/as de hoxe –non para liliputienses-, decátense do número de horas que permanecen as criaturas nos establecementos escolares, artillen espazos funcionais concibidos para mellorar o benestar de quen os habita. Será a mellor campaña que poden facer do seu traballo.

Efectivamente están no certo: teñen que dirixir as súas miradas cara a escola, pero non con estratexias de márketing nin con programas, senón cos seus mellores proxectos. Esquézanse da introdución de disciplinas, poñan o seu coñecemento, creatividade e arte ao servizo da educación, da escola e do alumnado. Iso garantiralles que os cidadáns do futuro valoren o seu traballo. Todo o demais, saben tan ben coma min o que é.

No Día Mundial da Arquitectura 2011 o lema é “Arquitectura e Dereitos Humanos”. “Con frecuencia olvidamos que el medio físico construido constituye el marco y el hábitat, el biotopo, donde se desarrolla la práctica totalidad de la vida cotidiana de las personas y del amplio espectro de conjuntos, grupos y clases sociales que constituyen las extremadamente diversas sociedades contemporáneas. El medio físico construido (es decir, la arquitectura, el paisaje) envuelve nuestra existencia, la protege (o no), introduce peculiaridades únicas y condiciona nuestra sensibilidad. Marca el devenir de nuestras vidas y también de nuestras relaciones. Entrelazado por conexiones profundas, el medio físico construido (la arquitectura) es también memoria histórica y expresión de singularidades que a menudo hunden sus raíces en lejanos tiempos pasados. A esa arquitectura, que afianza los derechos humanos, tenemos todos derecho.” (seguir lendo a declaración)