Facer país co idioma

O primeiro que ensina a sociolingüística é que as linguas non son cousas concretas e fixas que a meirande parte da xente tende a crer a maior parte do tempo, adoito confundida por metáforas tan cómodas canto a enganosas nin son organismos que nacen, crecen, madurecen, decaen e morren, nin son axentes ou pacientes de contactos, conflitos, opresións e abusos; tampouco son titulares de ningunha clase de dereitos. As que nacen, viven e morren son as persoas que falan as linguas, igual que as que entran en contacto e conflito, as que cometen ou padecen os abusos son esas persoas e os grupos sociais de distinto tipo que elas configuran. Esas mesmas persoas e grupos, e non as linguas, son tamén os titulares dos dereitos lingüísticos, se tal cousa houber.

Por tanto, o galego e o castelán non están en contacto nin en conflito. O castelán non está superposto ao galego, nin o galego subordinado ao castelán. Somos as persoas que falamos e escribimos un, ou outro, ou os dous idiomas e os grupos sociais formados por esas persoas, que nos identificamos con e a través do un, ou dos dous idiomas, as e os que estamos en contacto ou en conflito, e tamén somo nós as e os que nos podemos atopar por causa do idioma (pero raramente por causa del) en situación de superioridade ou inferioridade, de privilexio ou de marxinación, de convivencia ou de conflito. Digámolo de vez, e queda dito para sempre deica o final do texto que agora comeza: cando aquí tratemos de idiomas, nunca ou raramente imos tratar dunhas entidades abstractas e evanescentes, dotadas de non s sabe cales atributos; imos referirnos máis ben aos grupos formados por persoas de carne e óso que os falan e escriben, que os oen e os len, que se identifican con un, co outro e/ou cos dous (ou máis), imos tratar das persoas que traballan, actúan, enredan, latrican, monologan, negocian, gaban, agariman, aldraxan ou fan o amor con eles, con eles pensan o mundo que as rodea e fantasean mundos de ensoñación, imos falar das xentes que os constrúen, deconstrúen e reconstrúen sen vagar, todos os días e todas as noites a todas as horas.

Dito o devandito, botaremos a singrar o navío.

Con este aceno ás súas raíces mariñeiras, o muradán Henrique Monteagudo, botou onte a andar o seu discurso de ingreso na Real Academia Galega, “Facer país co idioma. Sentido da normalización lingüística”. Sendo como é, un home de consenso cunha visión optimista e de futuro da lingua, no que malia todo, non escatimou tempo en disertar sobre a situación actual da lingua de Galicia e da normalización, partindo desde a lei de 1983, seguindo polos “retortos vieiros” polos que discorreu,  ata as falacias coas que se enreda hoxe á sociedade facéndolles crer que os dereitos lingüísticos son individuais.

Asemade fixo tres esclarecementos ao seu entender fundamentais para comprender a súa tese sobre o vencello necesario entre normalización do galego e construción nacional de Galicia: a) o (auto)recoñecemento de Galicia como nacionalidade non implica necesariamente unha opción a favor da súa independencia; b) a normalización lingüística non é sinónimo ou eufemismo do monolingüísmo social, polo tanto, o recoñecemento do galego como lingua nacional non supón mingua ningunha dos dereitos dos galegos castelán falantes; c) considera un anacronismo  enarborar hoxe un proxecto nacional na Europa do século XXI. Porén, vincula a normalización lingüística á innovación, non a restauración.

Cunha linguaxe sinxela, chea de xiros e expresións que o remiten á súa terra, o sociolingüísta  foi debullando unha disertación na que tocou a crise do proceso de normalización lingüística, o cambio lingüístico, o bilingüismo, as razóns polas que a xente cambia de lingua, a liberdade vs. a necesidade, a ruptura da cadea de transmisión da lingua, as políticas lingüísticas de facto e de iure,  o discurso neoliberal e a falacia da liberdade lingüística.

Rematou cun dito muradán, “Estamos pasando o leste”, e concluíu: “temos dereito ao desalento, pero coa única condición de que saibamos soerguernos, coller rumbo e gañar novo pulo.”

O seu discurso foi agarimosamente respondido por Rosario Álvarez Blanco, que salientou a súa enorme capacidade de traballo e o seu talante integrador sempre aberto ao diálogo e á colaboración, sendo quen de antepoñer o interese social común aos pequenos problemas, ás diferenzas ideolóxicas e ás apetencias persoais.

Trala presentación dos méritos que levan a Monteagudo a ocupar una cadeira na RAG, a académica pechou cun decálogo: 1º) non aceptar a progresiva minusvaloración social do galego; 2º) asumir que as políticas de reversión da substitución lingüística son viables; 3º) insistir na necesidade dunha política lingüística programada; 4º) aceptar que somos as persoas as que entramos en conflito, non as linguas; 5º) desenmascarar a falacia da liberdade lingüística; 6º) facer compatible o dereito lingüístico cunha realidade social que non é de monolingüísmo; 7º) proclamar o valor e a importancia do noso capital lingüístico; 8º) recoñecer que a normalización do galego interesa a todos; 9º) asumir sen reparos a posición do galego na sociedade de hoxe; 10º) recordar que o da normalización lingüística é un camiño aberto, con retortos vieiros polos que transitar xuntos, nun esforzo común de aprendizaxe continuo, con afán construtivo. Como corolario, rematou dicindo que non aceptemos a uniformización, nin moito menos que toleremos que se nos presente como un avance da humanidade a perda da diversidade cultural e lingüística.

Esperamos que en breve se poida dispor dos dous discursos en formato electrónico, pois consideramos que se converterán nun documento de referencia e de consulta para todas aquelas persoas que coincidimos co alí exposto. Desde aquí unha ligazón a unha edición, en palabras do autor en “dabondo cativa”, pero que permite lelo enteiro.

Foi para nós unha grande ocasión estar presentes no acto de ingreso de Henrique Monteagudo, co que, a máis doutras moitas cousas, amizades, feitos e pensamentos, nos une o amor e o respecto polas nosas linguas, malia que soñemos en galego.