Caramelos de violeta

Sendo nena regaláronme unha caixiña de caramelos de violeta  da docería madrileña da praza de Canalejas. Fiquei marabillada con aquelas pequenas filigranas coa forma e cor, sabor e olor das violetas. Cando finalmente os acabei, tras dosificalos moito e regalar algún coma se de tesouros se tratase, aínda me quedou o recordo do recendo na caixiña. Rememóroo cando preciso sentirme amparada e gusto comigo mesma.  Analizo neste intre se iso terá algo que ver en que a miña cor favorita sexa o lila empolvado. Aínda hoxe, cando viaxo a Madrid teño unha parada obrigada en “La violeta”, entrar alí é coma unha volta ao sinxelo, ao doce, ao básico, o fundamental, á infancia. Regáloos coa ilusión de que as miñas amizades se sentan tan ben coma min ao meter un na boca.

Emporiso, desde que hai uns meses Mari Carmen Díez Navarro me adiantou o título do seu novo libro, devecía por lelo. Para unha devota dela, calquera título sería motivo de celebración, pero hei de recoñecer que neste caso aínda me fixo máis ganas.

Quedei intrigada polo motivo do título e a miña sorpresa foi descubrir na introdución que a ela de nena tamén lle regalaran unha caixiña de caramelos de violeta. Ler o seu relato fai que nos volva o dozura ao padal.

Trala lectura do magnífico prólogo que lle dedica María Emilia López a este, segundo elas dúas, “libro-puntilla” intúo que debe ser unha gran coñecedora da traxectoria de Mari Carmen e dos ambientes de aprendizaxe que só ela sabe crear. Nótase na mirada certeira que lle dedica.

Mari Carmen, como poetisa que é, na porta de entrada ao libro, déixanos un poema que en si mesmo encerra toda a teoría, epistemoloxía e fundamento da educación infantil: “Aprender abiertamente”, mesmo podería ser un himno á infancia, un credo ou unha cantiga para ter presente en todos os espazos frecuentados por pequenos. Deixo aí a idea…

Aprender abiertamente
como aprenden los niños chicos
mirando, chupando, palpando, jugando, coleccionando,
como aprende la memoria a servir de despensa,
como aprende la emoción a hacernos saltar las lagrimas o las sonrisas.
(…)
Aprender abiertamente
que vivir tiene muchos días dentro,
que decir tiene miles de palabras,
que sentir tiene amor y tiene pena,
que querer tiene millones de besos.

Segundo a autora o libro vén ser unha recompilación dos seus escritos nos últimos anos na escola, organizados en dúas partes: “Aprender abertamente”, algúns dos seus ricos e entrañables proxectos de traballo, e “Unha escola acompañante” onde se centra nos procesos e persoas que fan do feito educativo algo único e inesquecible.

En todos eles defende a primacía do devir cotián como fío condutor da práctica de aula, activando a curiosidade “que se transforma en traballo, en relación, en coñecemento e en pracer.”

O que máis nos gusta do libro é a súa aparente sinxeleza. Unha mestra que relata momentos na súa aula que foron fonte de aprendizaxe, de relación e de afectos. Coma se llelo estivera a contar a unha compañeira de traballo: sen grandilocuencias, nin innecesarias xustificacións didácticas, sen trampa nin cartón. Non precisa recorrer á enumeración de obxectivos, competencias, contidos nin criterios, pois trala lectura calquera persoa de a pé será quen de decatarse todo o que dentro da actividade se agocha. Os seus “tejemanejes”, os xogos segredos, o que o corpo ten repetido, como se bica no Xapón, como fan un programa de televisión ou o paraugas de papel dunha nena, as idas e vidas de pequenos de cinco anos contadas coa humildade que só unha grande muller e mestra é capaz de amosar.

Pero ao tempo que nos vai narrando a súa vida nas aulas, ela tamén vai debullando pensamentos e reflexións propias arredor de todo o que ten que ver coa educación infantil e coa didáctica desta etapa. E aí radica ao noso entender o grande valor de “Caramelos de violeta”, no seu didactismo subliminal de cara todas as persoas que o lemos. Mari Carmen nunca daría leccións de nada, pero logra ensinarnos; ela non critica o que outros fan, tan só convence co seu facer; ela non rexeita o diferente, pon en valor. Porén coa súa mesma actitude perante a vida e a profesión xa nos está a deixar un exemplo de referencia. Teño por certo que moitas docentes cando nos atopamos nunha encrucillada nos preguntamos: E como faría Mari Carmen Díez Navarro? Cando unha docente acada tal consideración non se precisa de ningún outro recoñecemento. Ela é un faro que nos alumea o camiño a moitas docentes ou como ela mesma di, unha “acompañante de pensamentos”, cunha compañía activa e intencionada, cun ánimo provocador do razoamento e da búsqueda, nunha acción que tan íntima e respectuosa como é comer pan co outro. Quere saber finalmente por que non estamos para acompañalos na súa procura de respostas.

Admiramos a Mari Carmen Díez Navarro porque di en voz alta o que nos desacouga no noso foro interno: pensar para que poñemos aos nenos a traballar sen ton nin son, por que non deixamos oco suficiente para as súas palabras, para que queremos que nos reciten información alonxada ou irrelevante para eles, e se os nosos obxectivos deben estar condicionados polo currículo ou polo que eles nos demandan. Coma ela, cremos que só é viable unha “escola que se adecúe aos modos de aprender naturais dos nenos e nenas como son: mirar, tocar, xogar, repetir, curiosear, contar, preguntar e imaxinar.

Trala lectura de experiencias como “El mate chino”, “El tren de los 100”, “Pájaros en la cabeza”, “Las cosas bonitas”, “Mirarse el ombligo” ou “Los 1000 escalones de Martina”, chegamos ao capítulo 11 no que nos fala da metamorfose que viven os pequechos desde que entran na escola chegando un momento no que “pasan da maxia á lóxica, preguntan polos temas importantes da vida; eses que intúen básicos pero dos que non falan con claridade: nacer e morrer, gañar e perder, penas, sexo, pelexas, amigos e enimigos. Emporiso compáraos con bolboretas e a analizar os cambios que se lles notan a eles. Ata que “A los 5, pego un brinco”. A isto dedica o capítulo 12 vendo a dimensión do brinco (o paso a primaria, o que supón ser “dos maiores”) e acompañalos no tránsito cara unha nova etapa evolutiva. Detense no que denomina “o previo”, o que debe ser abordado en infantil sen pretender anticipar os contidos da seguinte etapa primaria. Deste apartado tomamos unha idea fermosa que pon en marcha desde o momento no que entran na escola e que logo lle serve para despedilos: o libriño “Nosotros”.

Así, enleadas na lectura, case sen decatarnos, chegamos a capítulo 17, “Contagiando pasiones”, no que a modo de broche, nos fala da importancia de que lle transmitamos ao noso alumnado aquilo que a nós nos fai latexar o corazón, sendo esa a única maneira de que o alumnado aprenda  a mancheas e apaixoadamente.

Non sabemos ben como darllelas grazas a Mari Carmen Díez Navarro por todo o que nos producen os seus libros e artigos porque ao tempo son revulsivo e bálsamo, estímulo e calmante, fartura e austeridade, enchen de ideas e baleiran de medos…, e nos tempos que corren, hai moi poucas persoas coa capacidade de lograr iso. Só uns poucos privilexiados son quen de dicir verdades sen ferir sensibilidades, de ter parroquia sen facer apostolado , de deixar un legado sen arrogancias. Ela si porque é unha Mestra.